HISTORIA
ok. 22 500 mieszkańców - powiat wadowicki - znajduje się na północnym skraju Beskidu Małego nad rzeką Wieprzówką- lewy dopływ Skawy, która zbiera tu wody potoków Rzyczanki i Targaniczanki
Przez miasto przebiega droga łącząca Kraków z Bielskiem-Białą (52) oraz linia kolejowa na tym odcinku.
Wododział miedzy Soła a Skawą, centrum miasta u podnóża Pańskiej Góry, na południu rozciąga się kotlina Rzycka, a na północy Pogórze Śląskie
siedziba gminy, w skład której wchodzi 8 sołectw: Inwałd, Zagórnik, Sułkowice Łęg, Sułkowice Bolęcina, Brzezinka, Targanice, Rzyki, Roczyny. oficjalna strona internetowa: www.andrychow.eu
nazwa: od założyciela , katolickiego uchodźcy z Moraw, pojawiają się takie nazwy jak : Henrichov, Indrychov od 1721 Andrychów. Herb miasta to umieszczone na czerwonym tle złote litery SA - inicjały Stanisława Ankwicza- założyciela miasta
pierwsza wzmianka o Andrychowie pochodzi z 1325 pierwsi właściciele: Cedro, Pełkowie,
XV w. - Staszowscy,
XVI - Schellingowie - wprowadzili kalwinizm, parafia katolicka zlikwidowana
XVII - Przyłęccy, utworzyli klucz andrychowski(Wieprz, Inwałd, Zagórnik, Targanice, Roczyny, Sułkowice. Rozwój tkactwa
rozbicie dzielnicowe - dzielnica senioralna, ziemia krakowska
1279 - księstwo oświęcimsko - cieszyńskie
Andrychów wchodził w skład księstwa oświęcimsko - zatorskiego, stopniowo przejmowanego przez Koronę Polską za czasów dynastii Jagiellonów.
w czasie „Potopu szwedzkiego” w latach 1655-1657 miejscowość została splądrowana i tak zniszczona, że w kilka lat później wraz z sąsiednimi Sułkowicami liczyła tylko 73 domy i 300 mieszkańców. Andrychów ucierpiał również podczas tzw. III Wojny Północnej (walk stronników Augusta II Sasa z królem szwedzkim Karolem XII).
XVIII - kasztelan oświęcimski St. Szwarcenberg - Czerny, sprowadził tkaczy z Belgii, Saksonii, Śląska, w co raz liczniejszych warsztatach powstawały obrusy, ręczniki, drelichy, makaty dzięki czemu Andrychów zaczął powoli stawać się centrum handlowym w okolicy. W związku z rozwojem przemysłu tkackiego powstało krótkie rymowane powiedzonko: „Nasz Andrychów, chociaż lichy, przyodziewa świat w drelichy”.
W 1750 roku Andrychów otrzymał przywilej na organizowanie jarmarków (aż 12 w ciągu roku). Córka St. Szwarcenberg - Czernego wyszła za Stanisława Ankwicza i w ten sposób osada znalazła się w rękach tego rodu.
Stanisław Ankwicz doprowadził do nadania przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego praw miejskich w 1768 roku. Andrychów był od tej chwili prywatnym miasteczkiem Ankwicza, wieś Andrychów była wtedy prawie dwa razy większa ( w 1886 - obie jednostki zostały połączone w jeden organizm: miasto Andrychów) Niedługo potem, w 1772 - 1918 roku miasto weszło w skład I zaboru austriackiego.
XVIII w - pojawiają się ludność żydowska, XIX w- powstaje gmina żydowska, szkoła religijna i synagoga, pierwszy przemysłowiec Joachim Grunspan
XIX - hr. Konstanty Bobrowski kolejnym właścicielem i rodzina ta jest ostatnim rodem władającym/posiadającym do 1945, rozwój tkactwa, produkcja oparta na miejscowym surowcu - lnie. Początkiem XIX wieku zmiany: wyparto len, wprowadzono system nakładczy oparty na bawełnie sprowadzanej z Egiptu
powstają farbiarnie, pierwszym wielkim nakładcą był były austriacki urzędnik Józef Kośvitzky, późniejszy burmistrz Andrychowa.
powstanie pierwszej w Galicji fabryki opartej na mechanicznym, a nie ręcznym sposobie tkania. Założyli ją w 1908 roku bracia Czeczowiczka - Żydzi i wiedeńscy przedsiębiorcy na zaproszenie ówczesnych władz Andrychowa, które ofiarowały im grunty pod fabrykę za symboliczny grosz. Dwa lata później fabryka zatrudniała 500 osób, a w 1914 roku już 850osób.
1893-pożar, zniszczona drewniana zabudowa miasta
lata międzywojenne zapisały się rozwojem miasta. W 1926 roku przeprowadzono elektryfikację, a w latach 1934-1939 wyremontowano drogi, poszerzono sieć kanalizacyjną, zbudowano basen i stadion sportowy pod Pańska Górą, na jej stokach założono Park Miejski. Największym przedsiębiorstwem była nadal fabryka Czeczowiczków zatrudniająca w szczytowym okresie (lata 1923-1924) ok. 3000 pracowników.
II wojna światowa dotarła do Andrychowa 4 września 1939 roku. Miasto zostało wcielone bezpośrednio do III Rzeszy. Wojna zapisała się eksterminacją ludności żydowskiej, 24. 11 1939 zburzono synagogę, a we wrześniu 1941 utworzono getto, z którego później została wywieziona do obozów zagłady. Dużą część mieszkańców wywieziono na przymusowe roboty w głąb Niemiec.
Hitlerowcy spalili fabrykę Czeczowiczków, po wojnie odbudowano ją jako Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego :”Andropol”- znany w świecie producent wysokiej jakości tkanin bawełnianych
Po wyzwoleniu rozwój przemysłu maszynowego, znany i ceniony na rynkach zagranicznych- powstała Wytwórnia Silników Wysokoprężnych Andoria oraz Andrychowska Fabryka Maszyn
Po wojnie Andrychów był do 1975 roku wcielony do województwa krakowskiego, następnie po reformie do województwa bielskiego, a od 1999 roku znajduje się w województwie małopolskim.
Ważniejsze firmy:
- wchodzący w skład Grupy Tekstylnej „Fasty-Andropol” ANROPOL S.A. - producent tkanin odzieżowych, stołowych, pościelowych, meblowych,
- WOSANA S.A. - producent soków napojów i wód źródlanych,
- Andrychowska Fabryka Maszyn S.A. - producent obrabiarek sterowanych numerycznie, Ogniochron S.A.-producent sprzętu przeciwpożarowego,
- Do niedawna działała w mieście Wytwórnia Silników Wysokoprężnych ANDORIA S.A. produkująca cenione w kraju i za granicą silniki wysokoprężne średniej mocy i agregaty prądotwórcze. Obecnie, w wyniku przekształceń podzielona firma weszła w skład Grupy Kapitałowej ANDORIA-MOT zatrudniającej około 1000 osób.
W 1935 roku w Andrychowie został zbudowany basen o wymiarach olimpijskich. Łączył w sobie funkcje basenu pływackiego i kąpieliska z plażą, a piasek sprowadzono ponoć aż znad Bałtyku.
ZABYTKI:
Kościół św. Macieja Apostoła z 1646 r.
- najstarszy zabytek, późnobarokowy, kilkakrotnie przebudowywany i rozbudowywany (m.in. w 1725 roku dobudowano dwie kaplice).
- murowany, trójnawowy, orientowany, od zachodu wieża.
- elementy wyposażenia świątyni : barokowa chrzcielnica z XVIII wieku, obraz Matka Boża Królowa Różańca Świętego z 1725 roku (namalowany z polecenia Salomei Czernej, ówczesnej właścicielki miasta), obraz Święta Rodzina autorstwa Piotra Stachiewicza z 1886 roku, epitafia rodzin Ankwiczów i Bobrowskich
Krypty przy kościele św. Macieja
Z początku XVIII w. Młodsza z cegły (krypta św. Wojciecha) i starsza - kamienna (krypta św. Rodziny z dobrze zachowanymi stalaktytowymi naciekami.
Cmentarz komunalny w Andrychowie i Kaplica sw. Józefa Oblubieńca
Znajduje się przy trasie: Andrychów- Targanice,
- kaplica ufundowana przez Józefa Kosvitzky'ego, wdowa po Józefie ofiarowała teren wokół kaplicy na cmentarz (założony w 1857), małżonkowie spoczęli w krypcie świątyni,. Na bocznej ścianie wmurowano tablicę upamiętniającą oficerów WP, wywodzących się z tych okolic, pomordowanych w Katyniu, Charkowie i Starobielsku oraz rodzinę Herzogów
Na andrychowskim cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków. Najstarszy z nich, nagrobek dra Irmanna, lekarza cesarsko-królewskiego, pochodzi z 1883 roku. Restauracja zabytkowych nagrobków cmentarza stała się możliwa dzięki kwestom prowadzonym przez Towarzystwo Miłośników Andrychowa oraz harcerzy.
Pałac Bobrowskich
Pierwotny budynek mający charakter obronny powstał w tym miejscu w I połowie XVII wieku. Wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, obecny klasycystyczny wygląd uzyskał w I połowie XIX wieku.
- Klasycystyczny, w kształcie podkowy, murowany, parterowy, trójskrzydłowy: Składa się ze skrzydła głównego i dostawionych do niego pod kątem prostym dwóch skrzydeł bocznych. Pośrodku skrzydła głównego od strony zajazdu czterokolumnowy portyk - kolumny doryckie. Pałac miał 30 pokoi, salon, hol i oranżerię, pod budowla zachowane są głębokie piwnice, otoczony był parkiem w stylu angielskim.
Obecnie w zachodnim skrzydle pałacu mieści się siedziba Towarzystwa Miłośników Andrychowa, które prowadzi Izba Regionalna Ziemi Andrychowskiej, Znajdują się w niej ekspozycje różnych rzemiosł: tradycyjnego andrychowskiego tkactwa, garncarstwa, kowalstwa, szewstwa, eksponaty dokumentujące historię miasta, rolnictwa, itp. W Izbie organizowane są wystawy czasowe i działa biblioteka.
oraz MDK „Klub pod basztą”
- w klasycystycznej wozowni z początku XIX wieku kawiarnia „ Pod Platanem”
- na wschód od pałacu znajduje się park ze stawem w miejscu dawnej fosy, oraz ciekawy stary drzewostan: platan, miłorząb
Kirkut
Usytuowany w zachodniej części miasta. Zachowało się na nim ok. 400 macew z XIX wieku.
Kapliczka słupowa
Zbudowana w 1887 roku będącą wotum wdzięczności rodziny Babińskich za doznane łaski.
studnia im. Tadeusza Kościuszki
W 1894 roku w stulecie Insurekcji z polecenia Felicji Bobrowskiej obudowano istniejące źródło wody.
Pomnik Grunwaldzki
-na wzgórzu od strony Kęt umieszczono pomnik dla uczczenia pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem, w czasie wojny zniszczony przez hitlerowców, ponownie odbudowany w 1960
- samolot Li M-2-pomnik lotników poległych w II wojnie światowej, zamontowany w 1976 r. przez pracowników Andorki, (znajduje się przy drodze Bielsko - Biła -Kraków 52
Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika
- 1980 - 1985 ofiarowany jako wotum wdzięczności za ocalenie życia papieża Jana Pawła II, kamień węgielny poświęcony przez papieża, wmurował go kardynał Kazimierz Macharski
1
