DOBCZYCE
I. HISTORIA
Miasto Dobczyce położone jest w dolinie rzeki Raby, na wysokości 232-301 m n.p.m., oddalone 15 km na południe od Wieliczki, na pograniczu trzech krain geograficznych: Beskidu Wyspowego, Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego. Dopiero rok 1362 wyraźnie potwierdza, że Dobczyce były miastem, w tym roku bowiem król Kazimierz Wielki, w wydanym dokumencie, potwierdził prawa miejskie oraz nadał mieszkańcom przywilej na połów ryb i wypas bydła. Od tego czasu Dobczyce były Wolnym Królewskim Miastem. Ważny ośrodek handlowy na trakcie węgierskim, który właśnie przebiegał przez Dobczyce. Od roku 1362 aż do 1778 Dobczyce były starostwem niegrodowym, zaś po rozbiorach znalazły się w obrębie Galicji. Na zamku wychowywał się Kazimierz Wielki, a Gall Anonim pisał cześć swych kronik. W roku 1450 w Dobczycach urodził się Leonard Vitreatoris polski astronom i matematyk, dziekan Akademii Krakowskiej (obecnie Uniwersytet Jagielloński). Mieszkańcy miasta cieszyli się przywilejami królewskimi, pozwalającymi np. na zakup soli z żup wielickich. W handlu duże znaczenie odgrywały w XVI i XVII wieku suszone śliwy, a także wełna czy sukno. Po potopie szwedzkim koniunktura Dobczyc załamała się. Ponowny okres rozwoju przypada dopiero na wiek XIX, ale prosperitę Dobczyc pod koniec tego wieku zahamował nieurodzaj i epidemia cholery.
Ważniejsze wydarzenia z historii Starego Miasta
W roku 1241 Tatarzy, idąc po bitwie pod Turskiem i Chmielnikiem na Kraków od Biecza i Sącza, po drodze oblegali osadę dobczycką i gród, ale ze względu na bagna i Rabę u podnóża góry, wysokość i niedostępność wzgórza, daremnie kusili się o jego zdobycie.
Rok 1259. Znów Tatarzy pod wodza Burondy spustoszyli miejscowości nad środkową Rabą w drodze na Kraków, skąd dotarli aż do Bytomia. Wracając z tej wyprawy próbowali ponownie zdobyć miasto i gród. Po nieudanych atakach, zniechęceni uszli na Szczyrzyc, który złupili i spalili razem z klasztorem.
W 1411 r. Marcin z Moskorzowa, osławiony warchoł i burzyciel wewnętrznego porządku w państwie, napadł na Dobczyce, czyniąc szkodę na 100 grzywien.
W 1655 r. miasto i zamek zniszczone zostało przez Szwedów w czasie „Potopu”, za panowania Jana Kazimierza.
W roku 1657 miasto i zamek ponownie zniszczone zostało przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego.
W 1702 r. ponownie zdobyły miasto i zamek wojska szwedzkie Karola XII. Od tego czasu rozpoczyna się powolna agonia miasta, które nie podnosi się więcej ze zniszczeń.
II. ZABYTKI
Magnesem przyciągającym turystów jest przede wszystkim XIV - wieczny zamek znajdujący się na szczycie Wzgórza Zamkowego oraz malownicze jezioro leżące u podnóża wzniesienia.
Położenie i charakter zbiornika predestynują go do użytkowania rekreacyjnego i stanowią o potencjale turystycznym gminy. Jednakże w chwili obecnej jezioro nie pełni funkcji turystycznych, gdyż jest objęte strefą ochrony sanitarnej dla ujęcia wody pitnej.
Ścieżka "Śladami Historii"
Wędrówka śladami historii zaczyna się w centrum miasta, na Rynku, który jest typowym przykładem zabudowy ulicowej. W pierwszej kolejności odwiedzamy Kościół p.w. M. B. Wspomożenia Wiernych, który powstał w latach 1947 - 1949. Wewnątrz kościoła zobaczyć można:
- Krucyfiks z XV w. - Rzeźbę możemy zobaczyć w przedsionku kościoła
- Pietę z XV w.- Jest to drewniana, polichromowana Pieta o wymiarach 90 na 120 cm wysokości. Zważywszy na typowy “stwoszowski” typ, określany jako “łyżkowy” układ fałd szat, doskonale oddaną anatomię ciała Chrystusa oraz mimikę twarzy Matki Boskiej można wskazać na powiązania z warsztatem Wita Stwosza.
Następnie zatrzymujemy się przy Figurze Św. Floriana. Pochodzi ona z 1768 roku, wykonana jest z piaskowca w stylu barokowym z elementami ludowymi.
Kierując się w stronę Starego Miasta, do którego prowadzą Kamienne Schody, mijamy Cmentarz „Jeleniec”, na którym znajduje się wiele zabytkowych nagrobków m.in. rzeźba aniołka z 1900 roku i kamienne krzyże oraz XVIII wieczny pomnik Konfederatów Barskich.
Powyżej cmentarza znajduje się Kościół św. Jana Chrzciciela. Jego pierwotna wersja mogła być wystawiona już w XIII w. Kościół w formie istniejącej do dziś zaczęto budować w roku 1828. Wewnątrz znajdują się:
- Dziecięce epitafium Sebastiana Lubomirskiego z XVI w. Nagrobek wykonany został z białego marmuru. Posiada formę prostokątnej płyty ujętej w profilowane ramy, wykazuje cechy stylu renesansowego. Marmurowa płyta została podzielona na dwa pola. W górnym znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca leżące nagie dziecko, wsparte na trupiej czaszce, w lewym górnym rogu widnieje herb Lubomirskich,
- Ambona,
- 5 ołtarzy (trzy z nich zostały wykonane przez Kajetana Domasiewicza w 1851 roku.),
- stacje Męki Pańskiej z XVIII
Przy Kościele wzniesiona została XIX -wieczna Dzwonnica. W jej środkowej arkadzie znajduje się dzwon „Jan” odlany w 1504 roku. Ten gotycki dzwon o średnicy 105 cm, odlany w czasach Aleksandra Jagiellończyka jako jedyny przetrwał czasy II Wojny Światowej. Na kołnierzu ma napis w języku niemieckim: “Kto odlał ten dzwon - dobrej myśli jest on - bo Bóg da mu zbawienie - więc nie troszczy się o mienie - Dzwon ten został ulany - na cześć św. Jana oddany”. Po obydwu stronach zawieszone są dwa dzwony wykonane w zakładzie braci Felczyńskich w Przemyślu w 1975 r. Dwa nowe dzwony zostały poświęcone Matce Bożej Częstochowskiej oraz św. Kazimierzowi.
Idąc dalej w stronę zamku zatrzymujemy się przy Skansenie Drewnianego Budownictwa Ludowego, który jest częścią Muzeum Regionalnego PTTK. Ponadto znajduje się on na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. W jego skład wchodzą:
- kurnik - na parterze piętrowego kurnika (sernika) wystawione są sprzęty gospodarskie: socha, brony, drewniane łopaty, pługi żelazne, żarna, roszarnia, ul dwudziałowy, wialnia, grabie, cepy, siewniki ręczne i sąsieki na zboże,
- spichlerz zbożowy - budynek w którym odtworzono dawną kuźnię i można zobaczyć narzędzia służące do prac kowalskich. Licznie zgromadzone eksponaty to rezultat wieloletniej pracy pana Władysława Kowalskiego - pierwszego kustosza muzeum oraz wielu wolontariuszy z Dobczyc i okolic, którzy podarowali stare sprzęty codziennego użytku.
- wozownia - stoi tuż obok kurnik, a w niej dworskie sanie używane w czasie kuligów, duża wialnia i ogromna beczka dębowa z korbami do robienia masła na 50 litrów,
- karczma - budynek karczmy przeniesiono z Krzyszkowic koło Myślenic i postawiono w miejscu dawnej karczmy czynnej do początku XX wieku. W budynku karczmy jest sala główna, alkierz, kuchnia oraz izba cechów. W sali głównej możemy oglądać eksponaty o charakterze etnograficznym. W gablotach znajdują się stroje ludowe, a na ścianach zobaczyć można trofea myśliwskie oraz zdjęcia archiwalne upamiętniające Dobczyce przed powstaniem jeziora zaporowego. Wśród różnych zgromadzonych sprzętów są również zabytkowe żelazka, w tym najstarsze z kominem, w którym palono drewniane szczapy. Alkierz to sypialnia mieszczanina dobczyckiego. Ciekawą ekspozycję sprzętów domowych przygotowano w kuchni. W izbie cechów podzielonej na sektory prezentowane są narzędzia wykorzystywane w warsztatach rzemieślniczych (garbarski, rymarski, stolarski, kołodziejski, tkacki, tokarski oraz garncarski).
- Dom Kultu Pochówkowego.
Najważniejszym punktem ścieżki historycznej są Ruiny Średniowiecznego Zamku. Początków jego istnienia nie udało się do dziś ustalić, bez wątpienia stał on jednak już w XII wieku. Wzniesiony został w burzliwym okresie Polski dzielnicowej. Był on warownią typu górskiego włączoną do obrony Krakowa. Za czasów Kazimierza Wielkiego zamek był silną twierdzą, którego mury miały się od 5 do 9 metrów grubości. Nad piwnicą wykutą w skale wznosiła się baszta narożna, której grubość murów wynosiła średnio ok. dwóch metrów. Na zamku były dwa dziedzińce - dolny i górny. Tuż przy ścianie baszty widać ślady nieregularnej studni nazywanej kiedyś "studnią śmierci". Boczna sala dolna służyła za więzienie i posiadała żelazne drzwi.
W XVI wieku średniowieczny zamek został przebudowany w stylu renesansowym przez starostę dobczyckiego Sebastiana Lubomirskiego. Liczył on wtedy 74 pomieszczenia.
Za panowania św. Kazimierza Jagiellończyka w zamku mieściła się „Akademia” dla synów królewskich, którzy kształcili się pod okiem Jana Długosza.
W roku 1655 miasto i zamek został zniszczony przez „Potop Szwedzki”, a 2 lata później przez księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Próby ratowania i częściowej odbudowy warowni podjął Michał Jordan.
Pomimo zniszczeń zamek zamieszkiwany był do początków XIX wieku aż do jego rozbiórki, której uległ za sprawą miejscowej ludności poszukującej w murach zamkowych skarbów.
Dziś w zrekonstruowanej części znajduje się Muzeum Regionalne PTTK im. Władysława Kowalskiego.
Wędrówka kończy się przy ruinach XIV i XV - wiecznych murów obronnych wraz z bramą wjazdową, które stanowią unikalne dziedzictwo kulturowe w skali regionu i kraju . Miały one kształt nieregularnego pięciokąta (około 700 metrów długości oraz 1,5 metra grubości). W czasie potopu szwedzkiego w II poł. XVII miasto na Wzgórzu Zamkowym zostało zniszczone. Ucierpiały również na tym same mury obronne. Do dziś zachowały się jedynie fragmenty, które wymagają prac remontowo budowlanych: w części północnej wzgórza (obok kościoła), w południowej (na stoku opadającym do zbiornika dobczyckiego) oraz widocznym od ulicy Kazimierza Wielkiego 60 - metrowy fragment z zachowanym reliktem baszty i bramy wjazdowej. Na prawym fragmencie bramy znajduje się wmurowana w obiekt tablica upamiętniająca 600-lecie lokacji miasta na prawie niemieckim dokonanej przez Kazimierza Wielkiego.