Wisła
Miasto (ok. 12 tyś) i gmina w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim na południe od Ustronia i na zachód od Szczyrku. Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego w źródliskowej części doliny rzeki Wisły. Znany ośrodek wypoczynkowy, turystyczny
i sportowy.
Centrum Wisły: 430 m n.p.m., najwyższy szczyt Barania Góra (1220 m n.p.m.). Poza ścisłym centrum miasto charakteryzuje się luźna zabudową. Centrum leży w rozszerzeniu doliny Wisły, natomiast pozostałe dzielnice położone są w większości w bocznych dolinach. Rozwinęły się z dawnych odrębnych osiedli i do dziś noszą ich nazwy: Piła, Jawornik
i Obłaziec (na płn. od centrum), Jurzyków, Dziechcinka, Kopydło, Głębce, Łabajów, Nowa Osada, Malinka, Czarne, Gościejów i Jarzębata (na płd. od centrum).
Historia:
Pierwsza wzmianka o Wiśle pochodzi z 1615 r. choć legendarnym założycielem Wisły miał być ponoć rycerz Imko, zwany Wisełką. W 1722 r. Wisła liczyła 79 osadników, którzy zajmowali się głównie pasterstwem. Z końcem XVIII w. w Wiśle było aż 15 spółek szałaśniczych, które w połowie XIX w. zaczęły upadać przekształcając wieś z typowo pasterskiej w rolniczą.
W 1783 roku otwarto pierwszą szkołę w Wiśle, a w 1824 wniesiono nowy, murowany budynek, który stoi w centrum miasta do dziś. W późniejszych latach zaczęły powstawać kolejne szkoły w przysiółkach, co świadczy o prężnym rozwoju szkolnictwa. Od początku XIX w Wisła stała się coraz częściej odwiedzana przez podróżników udających się na szczyt Baraniej Góry oraz do źródeł Wisły.
Za odkrywce Wisły uchodzi Bogumił Hoff, badacz kultury ludowej. Odwiedził on Wisłę w 1882 r. i od razu zachwycił się jej urokiem. Wybudował tu pierwszą drewnianą willę (Bożydar) i osiadł w niej na stałe. W późniejszym czasie do Hoffa dołączył dr Julian Ochorowicz (warszawski uczony, filozof i psycholog) i wspólnie podjęli budowę kolejnych obiektów. Pracę Hoffa kontynuował jego syn Bogusław.
W 20 - leciu międzywojennym nastąpił rozwój wsi jako letniska i właśnie wtedy Wisła nabrała cech uzdrowiska. Wzniesiono Urząd Gminy, Dom Zdrojowy, sale kinową, czytelnie. W tym okresie wybudowano również nową drogę z Cieszyna do Wisły i z Wisły do Istebnej przez Kubalonkę, uruchomiona została regularna komunikacja autobusowa oraz doprowadzono kolej z pobliskiego Ustronia. Wisła stała się jednym z najmodniejszych letnisk, a jako ośrodek narciarski ustępowała popularnością jedynie Zakopanemu.
Wisła od samego początku przyciągała wielu ludzi ze świata kultury. Letnisko odwiedzili: Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Juliusz Burshe, Władysław Reymont, Tadeusz Boy - Żeleński, Władysław Orkan, Jan Sztaudynger, Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz, Ignacy Mościcki, Jan Kiepura.
W czasie okupacji większość pensjonatów zajęto na cele wojskowe. Wiele rodzin wysiedlono w głąb Rzeszy lub do Generalnego Guberni. Okupant zniszczył większość drewnianych willi, a także inne symbole Polskości na tych terenach. Wyzwolenie Wisły nastąpiło 3 maja 1945.
Po wojnie poważniejsze inwestycje podjęto dopiero po 1959 r. kiedy to postanowiono rejony Ustronia i Wisły zagospodarować na cele wypoczynkowo - rekreacyjne. W 1962 roku Wisła uzyskała prawa miejskie. W latach 1968 - 1874 wybudowano zaporę w Wiśle Czarnem. W 1968 oddano szosę do Szczyrku przez Przełęcz Salmopolską, a w 1974 zelektryfikowano linię kolejową do Głębców. W 1979 roku powstało nowe schronisko na stokach Baraniej Góry. W kolejnych latach budowane były wyciągi orczykowe, talerzykowe oraz trasy narciarskie, a sukcesy skoczka Adama Małysza zaowocowały rozpoczęciem budowy nowoczesnej skoczni w Wiśle Malince (oddana 2008 rok).
Zabytki:
Klasycystyczny kościół ewangelicki ap. Piotra i Pawła wzniesiony w latach 1833 - 1838 wg projektu Edwarda Koerbera, Wnętrze jest halowe, barokowo - klasycystyczne, tło ołtarza stanowi witraż, przedstawiający patronów świątyni, w kruchcie natomiast umieszczono ciekawą wystawę starodruków ewangelickich.
Budynek dawnej szkoły ewangelickiej z 1824, w którym mieszkał Jan Sztwiertnia (miejscowy nauczyciel, obiecujący kompozytor)
Kościół katolicki p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny to neogotycka świątynia powstała w latach 1850 - 1856 w miejscu znacznie starszej, drewnianej świątyni. Na pobliskim cmentarzu znajduje się najstarszy w Wiśle nagrobek ks. Andrzeja Lehockiego (1751 - 1794) z napisem w języku starosłowackim.
Drewniany kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego wybudowany w roku 1983. Kościół posiada wieżę słupową z 1575 roku przeniesioną z Połomi, koło Jastrzębia Zdroju.
Muzeum Beskidzkie im. A. Podżorskiego mieszczące się w centrum Wiały w murowanym budynku po starej karczmie z 1794 r. Muzeum powstało w 1964 r. z inicjatywy swego patrona, Andrzeja Podżorskiego, miejscowego nauczyciela i zapalonego społecznika. Zgromadzono w nim eksponaty z dziedziny kultury materialnej i sztuki ludowej regionu beskidzkiego.
Drewniana Chałupa "U Niedźwiedzia" z 1891 roku, będąca niegdyś siedzibą szkoły. Mieści się w niej obecnie Stowarzyszenie "Grupa Twórców Wiślanie" oraz Galeria "U Niedźwiedzia".
Pałacyk Myśliwski Habsburgów wybudowano w roku 1897 na polanie Przysłop, u stóp Baraniej Góry. W latach 1925 - 1973 obiekt pełnił funkcję schroniska górskiego PTT, a później PTTK. W roku 1985 zameczek przeniesiono do centrum Wisły. Zameczek nie jest przeznaczony do zwiedzania, ale warto obejrzeć go z zewnątrz. Obecnie mieści się w nim Oddział PTTK "Wisła" oraz Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego.
Zameczek na Zadnim Groniu w Wiśle zbudowany w 1931 r., jako dar województwa śląskiego dla prezydenta Ignacego Mościckiego wygląda niemal identycznie jak za czasów jego pierwszego właściciela. Powstał w miejscu spalonego, drewnianego zameczku Habsburgów, gdzie jeszcze w 1915 r. gościli cesarze Niemiec i Austro-Węgier. Rezydencja była pierwszym gmachem reprezentacyjnym powstałym w II RP. Mościcki przyjeżdżał tu m.in. polować na głuszce, których lasy Beskidu Śląskiego były wtedy pełne.
Cmentarz na Groniczku na którym spoczywa Bogumił Hoff, ks. prof. Andrzej Wantuła (biskup kościoła Ewangelicko - Augsburskiego profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie), Edward Cienciała (nauczyciel, działacz PTT i PTTK), Andrzej Podżorski
Znani ludzie:
Andrzej Podżorski - znawca miejscowego folkloru, autor pierwszego przewodnika po Wiśle i założyciel miejscowego Muzeum Beskidzkiego
Czesław Kuryatto - polski artysta malarz, portrecista, twórczością związany z Wisłą i Beskidem Śląskim
Artur Cienciała - rzeźbiarz, twórca „Ślązaczki u źródeł Wisły”, nagrobków Hoffa i Wantuły
Paweł Steller - najwybitniejszy śląski grafik
Maria Wardasówna - pisarka, autorka wielu powieści dla młodzieży
Jerzy Pilch - polski pisarz, publicysta, dramaturg i scenarzysta filmowy (Pod Mocnym Aniołem, Spis cudzołożnic, Tysiąc spokojnych miast)
Adam Małysz - polski skoczek narciarski, medalista olimpijski, czterokrotny indywidualny mistrz świata, czterokrotny zdobywca Pucharu Świata, triumfator Turnieju Czterech Skoczni