Oświęcim
Miasto ma ponad 800-letnią historię i należy do najstarszych piastowskich grodów kasztelańskich w Polsce. Według zachowanych dokumentów około 1179 r. gród oświęcimski został przekazany przez Kazimierza Sprawiedliwego na rzecz swojego bratanka Mieszka Plątonogiego,. Ok. 1272 r Oświęcim otrzymał lwóweckie prawa miejskie. Po podziale Księstwa Opolskiego ziemia oświęcimska przypadła, pod koniec XIII wieku, Księstwu Cieszyńskiemu, by po następnych kilkudziesięciu latach stać się samodzielnym księstwem, które z kolei przez ponad 100 lat podlegało Koronie Czeskiej. W 1564 roku na mocy przywileju inkorporacyjnego wydanego przez króla Zygmunta Augusta zostało wcielone do Korony Polskiej. W 1772 roku, w wyniku pierwszego rozbioru Polski, ziemia oświęcimska weszła w skład zaboru austriackiego. Ponownie w 1910 roku powstało starostwo oświęcimskie, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości - powiat, będący częścią województwa krakowskiego. Ziemia Oświęcimska została zajęta przez wojska niemieckie już w pierwszych dniach września 1939 roku, a na początku października włączona do III Rzeszy Niemieckiej. W kwietniu 1940 roku na Zasolu okupanci rozpoczęli budowę obozu koncentracyjnego Auschwitz, a w rok później - w Brzezince - gigantycznego obozu Birkenau. Od 1942 roku KL Birkenau był największym ośrodkiem masowej zagłady, głównie ludności żydowskiej, którą zwożono tu ze wszystkich krajów okupowanej Europy. Po wojnie Ziemia Oświęcimska znalazła się - w ramach powiatu bielskiego - w województwie krakowskim, a od 1951 roku tworzyła samodzielny powiat w tymże województwie, by w 1975 roku znaleźć się w nowo utworzonym województwie bielskim. Po kolejnej reformie administracyjnej, w 1999 roku, gmina Oświęcim weszła w skład powiatu oświęcimskiego i powróciła do województwa krakowskiego.
Zabytki:
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau obejmuje zespół niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący w latach 1940-1945, symbol Holocaustu. Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, figuruje tam pod oficjalną nazwą Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-45
Zamek w Oświęcimiu wraz z wieżą - książęta oświęcimscy zbudowali zamek w stylu gotyckim W XV-XVII w. Mieli tu swą siedzibę starostowie grodowi. W 1503 roku spłonął, jeszcze w tym samym wieku został odbudowany. W XVII wieku zniszczony przez Szwedów i ponownie odbudowany. W 1805 r. został uszkodzony przez przepływającą w pobliżu Sołę. W 1928 r. adaptowany na siedzibę władz powiatu. Zachowała się potężna kwadratowa wieża gotycka o boku 11 m, w której mieści się obecnie Urząd Miejski, i fragment muru obwodowego
Tunele w Oświęcimiu- Pierwszy wydrążono przed 1914 rokiem. Tunel nazywany jest tunelem długim lub austriackim, znajduje się pod wzgórzem zamkowym łącząc jego wschodnią z zachodnią stroną. Drugi tunel, który krzyżuje się z "austriackim" 11 metrów pod dziedzińcem zamkowym, został wybudowany podczas II wojny światowej w latach 1940 - 1944. Tunel "poprzeczny" został wydrążony w kierunku północ - południe z przeznaczeniem jako schron przeciwlotniczy. Tunel nigdy nie został ukończony
Kaplica św. Jacka w Oświęcimiu - część dawnego klasztoru dominikańskiego, który powstał w pierwszej połowie XIV wieku. W klasztorze pełniła funkcję kapitularza (miejsce zebrań i narad zakonników).
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Oświęcimiu - Pierwszy, prawdopodobnie drewniany kościół stał tu już w XVI w. Spalony wraz z grodem przez Tatarów w 1241 roku, odbudowany został już jako murowany w I poł. XIlI wieku, po czym wielokrotnie niszczał i był odbudowywany.
Budowla ta nie przedstawia jednorodnego stylu architektonicznego, nad wejściem z prezbiterium do zakrystii widoczny jest portal z datą 1529. Kościół ten jest trójnawowy, ze zdobieniami stiukowymi.
Na uwagę zasługują: późnobarokowy ołtarz główny z figurami św. Piotra i Pawła, krucyfiksy z XVII (w kruchcie pod wieżą) i XVII wieku, marmurowa chrzcielnica z 1613 roku oraz epitafia i tablice pamiątkowe.
Kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Oświęcimiu - zbudowany w I połowie XIV wieku dla dominikanów . W latach 1608-1610 kościół był przebudowywany w stylu renesansowym. Po likwidacji klasztoru przez cesarza Józefa II, zamieniony w pierwszej ćwierci XIX wieku na magazyn, kompletnie zrujnowany. Budynek po pewnym czasie trafił w ręce żydowskie i popadł w ruinę. W 1895 roku w czasie w czasie procesji z okazji Bożego Ciała na ruinach kościoła objawiła się Matka Boska, co stało się impulsem do odzyskania i odbudowy kościoła przez społeczność katolicką miasta Oświęcim. W stulecie wydarzenia kościół został uznany za Sanktuarium Matki Bożej Wspomożenia Wiernych. Kościół został odrestaurowany przez salezjanów, zatracił jednak pierwotny charakter - obecnie jest neogotycki. W 1905 r. po zachodniej stronie kościoła zbudowano oktogon, na którym miała znajdować się wieża zegarowa, jednak nie została ona ukończona. Od zachodu w latach 80. XX wieku dobudowano nową nawę tej samej wysokości, również z cegły, nakrytą także dwuspadowym dachem nawiązującą stylowo do dawniejszej części kościoła
Kościół Matki Bożej Bolesnej w Oświęcimiu Jest częścią założenia klasztornego sióstr serafitek. W roku 1895 zgromadzenie sióstr serafitek zostało przeniesione do Oświęcimia z Krakowa przez matkę Małgorzatę Szewczyk. Sam kościół ukończono w 1899 r. Zbudowany został z cegły, neogotycki. Architektura kościoła jak i założenia klasztornego nawiązuje do kościołów gotyckich z uwagi na franciszkańską duchowość zakonu serafitek.
Rynek w Oświęcimiu - znajduje się na miejscu średniowiecznego placu handlowego o drewnianej zabudowie. Obecnie rynek otaczają murowane kamienice,
Ratusz w Oświęcimiu Na rynku jest m. in ratusz, Kamienica Ślebarskich (z początku XIX wieku, gdzie mieści się siedziba sądu) oraz historyczna kamienica o numerze 11 (również z XIX wieku przebudowana w czasie II wojny światowej w duchu "Heimatstilu"). Na przełomie XIX/XX wieku istniał tu hotel "Herz", w którym gościł Józef Piłsudski.
Synagoga Chewra Lomdei Misznajot- jest jedynym żydowskim domem modlitwy w Oświęcimiu, który nie został zniszczony przez Niemców. Jego budowę rozpoczęto ok. 1913 roku, a swoje funkcje spełniał on do roku 1939. Podczas wojny jego wnętrze zostało zniszczono, a budynek służył m.in. jako niemiecki magazyn amunicji. Po drugiej wojnie światowej grupa oświęcimskich Żydów, ocalałych z Holokaustu, przywróciła jej pierwotną funkcję, jednak po kilku latach opuścili oni Oświęcim i Polskę, a budynek ponownie przestał spełniać religijne zadania. W latach siedemdziesiątych władze komunistyczne znacjonalizowały budynek.
W 1998 roku budynek synagogi został zwrócony gminie wyznaniowej żydowskiej w Bielsku-Białej, , a jego ponowne oficjalne otwarcie nastąpiło we wrześniu 2000 roku.
Zbiory Historyczno-Etnograficzne