WADOWICE
Są dwie najbardziej prawdopodobne hipotezy dotyczące genezy nazwy miejscowości. Być może nazwa miasta pochodzi od imienia „Wad” lub „Wada”- pierwszego osadźcy. Istnieje także możliwość, że założył je ok. 1316-1318 książę Władysław pierwszy książę oświęcimski /czeskie zdrobnienie od Władysława brzmi Wad, Wadec/.
Nazwa "oppidium" WADOWICZE /miasto Wadowice/ pojawia się pierwszy raz w dokumencie z 24 lutego 1327 roku. Jest to akt lenny, którym pan tych ziem Książę Oświęcimski Jan I Scholastyk oddaje swoje księstwo w lenno królowi czeskiemu Janowi Luksemburczykowi.
W 1430 Wadowice otrzymały prawa miejskie od księcia oświęcimskiego Kazimierza I /nadał niemieckie prawo chełmińskie zamiast wcześniejszego polskiego/.
W 1445 r. z księstwa oświęcimskiego wydziela się Księstwo Zatorskie.
Wadowice należą wtedy w skład parafii w Mucharzu /potem do Woźnik koło Zatora/ Pierwszym Księciem Zatorskim zostaje Wacław I. Był on w dobrych stosunkach z królem Kazimierzem Jagiellończykiem, dzięki czemu księstwo wraca do korony w 1456 r.
Wadowice po ponad 100 latach zależności od królów czeskich wracają do macierzy. Ostatni z książąt zatorskich Janusz V sprzedaje księstwo Janowi Olbrachtowi w 1494 r
Kolejnie królowie nadawali i potwierdzali prawa miejskie oraz liczne przywileje, co przyczyniało się do powiększania dobrobytu mieszczan.
Z końcem xvi w. żyło tu ok. 1500 mieszkańców. Istniał folusz, młyn tartak, miejskie stawy rybne i wiele rzemiosł. Wadowice posiadały własny samorząd miejscki a nadzór nad nimi sprawował starosta zatorski - reprezentant króla.
Nadchodzą lata chude. Miasto pustoszą pożary, zostaje ograbione podczas potopu szwedzkiego w 1655 r.
Trwają walki między królem Augustem II a królem szwedzkim Karolem XII. W latach 1768-72 silne gniazdo konfederatów barskich znajduje się na pobliskim Zamku Lanckorońskim. Niestety nakładają oni na miasto kontrybucję. W pogoni za konfederatami zapuszczają się na te tereny wojska carskie pod dowództwem gen. Suworowa i pustoszą okolicę. Ludzie nie mogą znieść obciążeń, uciekają w góry.
W 1772 r wkraczają wojska austriackie dokonując I rozbioru Polski. Wadowice znajdują się w nowo utworzonej prowincji- Galicji i Lodomerii ze stolicą we Lwowie. Wielką inwestycją władz austriackich była budowa drogi łączącej stolicę państwa - Wiedeń, ze stolicą prowincji - Lwowem zwanej „Pierwszym Galicyjskim Traktem Handlowo Pocztowym” w skrócie „cesarską”. W r. 1777 budowę tzw. „gościńca wiedeńskiego”, biegnącego przez Cieszyn, Bielsko, Białą, Wadowice, Bochnię - do Lwowa. Miasto znalazło się na ważnym szlaku komunikacyjnym. Dzięki tej drodze Wadowice uzyskały liczne korzyści.
W 1819 r zostaje przeniesiona z Myślenic do Wadowic stolica cyrkułu (duża jednostka administracyjna /granice „Ziemi Wadowickiej” sięgały wtedy aż od Wisły po Babią Górę i od Zwardonia po Wieliczkę/.
Austriacy przenosili tu kolejne urzędy, przebudowali Rynek i Rynek zbożowy. Komisarz Joseph von Loserth -starosta cyrkułu - życzliwy Polakom, dbał o rozwój dróg, szkolnictwa. Powstawały szkoły, szpitale, funkcjonuje urząd pocztowy i stacja poczty konnej.
W 1852r. stacjonuje tutaj 56 pułk piechoty c.k. W 1888 r zostaje otwarta linia kolejowa z Bielska do Kalwarii. Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. Wadowice pozostają siedzibą powiatu.
W okresie II wojny światowej Wadowice znalazły się w Rzeszy a na rzece Skawie przebiegała granica z Generalnym Gubernatorstwem. W ramach prowadzonej przez Niemców eksterminacji Żydów z Wadowic i okolic zamknięto w gettcie a następnie w sierpniu 1943r zlikwidowano je a mieszkańców wywieziono do obozów zagłady.
Po zakończeniu II wojny światowej Wadowice nadal pozostały prężnym ośrodkiem administracyjnym. Rozwinął się przemysł, miasto rozrosło się i dzisiaj jest siedzibą powiatu, wielu banków, urzędów administracji publicznej i samorządowej.
W Wadowicach 18 maja 1920 roku w domu przy ul. Kościelnej 7 urodził się Karol Wojtyła. W tym mieście chodził do szkoły powszechnej - obecnie w tym budynku swą siedzibę ma Urząd Miejski, a potem do gimnazjum - dziś budynek Liceum Ogólnokształcącego im. Marcina Wadowity. Po zdaniu matury w 1938 roku, wyjechał na studia do Krakowa.16 października 1978 roku Karol Wojtyła został wybrany papieżem i przyjął imię: Jan Paweł II.
Po wielkim przełomie 1989 roku Wadowice weszły w okres dynamicznych przemian i rozwoju. Od 1990 roku są siedzibą prężnie działającego samorządu gminnego, a od 1999 są stolicą powiatu. Obecnie Wadowice są silnym ośrodkiem miejskim o niekwestionowanej pozycji oraz intensywnie rozwijającym się centrum pielgrzymkowo-turystycznym.
Co warto zobaczyć w Wadowicach
1.Plac Jana Pawła II.
Plac Jana Pawła II, popularny Rynek, został wytyczony po lokacji miasta na niemieckim prawie chełmińskim w 1430 r., na planie kwadratu. Po pożarze w r.1819, nastąpiła zmiana kształtu placu na nieregularną formę. Wyburzono budynki przy wschodniej ścianie i przesunięto je na równi z fasadą kościoła. Kiedyś na płycie Rynku stał Ratusz ( chociaż nie do końca jest to pewne). Ważnym jest fakt, że po pożarze zaczęto stawiać budynki murowane, najstarsze pochodzą z pierwszej połowy wieku XIX, stoją one przy ścianie wschodniej i zachodniej. Najciekawszą budowlą jest budynek magistratu (nr 23 ) pochodzący z I poł. XIX w.
Rozwój samorządu miejskiego datuje się od nadania miastu praw miejskich w 1430 r. Wzrosła wtedy rola rajców i burmistrza. W XVI wieku miasto liczyło ok. 1000 mieszkańców W XVIII w., miasto przystąpiło do konfederacji barskiej, burmistrzem był wówczas Józef Gustkiewicz, a następnie Kazimierz Kwaśniewski. Okres zaborów to dla Wadowic czasy monarchii austro - węgierskiej . W 1793 r., Franciszek II potwierdza wszystkie dotychczasowe przywileje dla miasta. Od roku 1819 ( przeniesiene cyrkułu do Wadowic), datuje się intensywny rozwój miasta.
2.Kościół parafialny pod wezwaniem Ofiarowania NMP - najstarszy zabytek w Wadowicach. Pierwszy murowany kościół w tym miejscu powstał w 1440 r. (zachowało się tylko prezbiterium). Obecne wezwanie kościół nosi od roku 1756, ( wcześniej pod wezwaniem Wszystkich Świętych). W roku 1992, papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł Bazyliki mniejszej.
W roku 1726 pożar zniszczył świątynię, została ona gruntownie odbudowana w latach 1792 - 1798. Powstała trójnawowa świątynia z centralną wieżą z dzwonnicą. Neobarokowy kształt fasady i hełmu wieży bazylika zawdzięcza architektowi krakowskiemu, przyjacielowi Jana Matejki - Tomaszowi Prylińskiemu.
Tomasz Pryliński przebudowywał również Sukiennice krakowskie ( oddane społeczeństwu w roku 1879), zaprojektował także berło dla Mistrza Matejki na okoliczność nadania Honorowego Obywatelstwa Miasta Kraków.
W kościele jest wiele miejsc związanych z osobą papież Jana Pawła II.
W lewej nawie znajduje się chrzcielnica przy której chrzczony był Karol Wojtyła, obok popiersie Jana Pawła II. Na zewnątrz bazyliki umieszczono tablicę pamiątkową związaną z pontyfikatem papieża.
W kaplicy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy znajduje się obraz koronowany przez papieża w czasie jego wizyty w Wadowicach 16 czerwca 1999 r.
Oryginał obrazu znajduje się w rzymskim kościele św.Alfonsa na Eskwilinie. W kronikach z wizytacji parafii w XIX wieku istnieją zapisy jakoby w kościele pochowana została jedna z ostatnich Piastówien - Jadwiga.
3.Dom przy ulicy Kościelnej 4
Jeden z najstarszych budynków mieszkalnych w Wadowicach. Budynek dworkowy w stylu klasycystycznym, pochodzi z przełomu wieku XVIII i XIX. W okresie międzywojennym w domu tym funkcjonowała jadłodajnia rodziny Banasiów, w której ( po śmierci Emilii Wojtyłowej ), stołowali się Karol z ojcem.
Obecnie w budynku znajdują się Zbiory Historyczne Ziemi Wadowickiej im. Marcina Wadowity, oraz ekspozycja poświęcona lotnikom amerykańskim ( prywatna własność Pana Zygmunta Krausa), „Hell s Angel”- „Anioł Piekieł”.
4.Liceum Ogólnokształcące im. Marcina Wadowity ( patrz znane postaci ).
Ul. Mickiewicza 16
Budynek wybudowano w roku 1875, wg projektu T.Żebrowskiego (pierwotnie jednopiętrowy, rozbudowany na początku XX wieku ), dla potrzeb powstałego w roku 1866, gimnazjum.
W 1880 r. powstało Towarzystwo Bursy im. Stefana Batorego, udzielające pomocy niezamożnej młodzieży. W 1882 r. gimnazjum realne przekształcono w humanistyczne. Szkoła stała się ważnym miejscem dla historii Wadowic. Uczniowie na początku XX wieku, wydawali czasopismo „Nasz Łan”, a w latach dwudziestych „Lutnię Szkolną”. W latach 1930 - 1938 uczniem Gimnazjum był Karol Wojtyła.
Szkołę ukończyło wielu sławnych Polaków, m.innymi: Adolf Graczyński, Tadeusz Szantroch, arcybiskup Józef Bilczewski, generałowie: dr Tadeusz Zapałowicz, dr Józef Zając, Walerian Czuma , Bruno Olbrycht, twórcy: Emil Zegadłowicz, Stefan Essmanowski, Janina Brzostowska, Gustaw Studnicki.
Więcej szczegółów w części „Żyli w Wadowicach.”
5.Pomnik Emila Zegadłowicza ( obok budynku Liceum).
Pomnik odsłonięty w 1968 r., jest dziełem Franciszka Suknarowskiego, artysty z kręgu Emila Zegadłowicza
6.Sąd ( ul. Żwirki i Wigury).
Siedzibą sądu miejskiego do do poł. XIX w., był Ratusz. Obecny gmach powstał w latach 1880 - 1882 z przeznaczeniem dla c.k. sądu obwodowego. Równocześnie powstało w mieście Towarzystwo Prawnicze.
Budynek z zachowaną pierwotną fasadą, z attyką nad wejściem. Główna sala rozpraw ma wysokość ok. dwóch kondygnacji oraz wewnętrzny balkon. Na zapleczu gmachu znajduje się obiekt więzienny z tego samego okresu. Przebywał w nim przez jakiś czas Rudolf Hess (komendant obozu w Auszwitz).
7.Klasztor OO. Karmelitów, ( Na Górce).
Budowla powstała w latach 1897 - 1899 i związana jest z osobą jej założyciela św. Rafała Kalinowskiego . Kościół klasztorny trzynawowy, neoromański. W ołtarzu głównym obraz namalowany przez F. Bergmana. Ołtarze i ambonę wykonano w Tyrolu w pracowni mistrza Stuplessera. W celi św. Rafała Kalinowskiego liczne po nim pamiątki. Kościół w latach międzywojennych był kościołem garnizonowym dla 12 pułku piechoty.
.
8.Park Miejski (Aleja Wolności).
Na wykupionych przez Radę miejską terenach na tzw. Górnicy, utworzono Park Miejski. Tereny przekazano powstałemu stowarzyszeniu o nazwie: Towarzystwo Upiększania Miasta Wadowic i Okolic( TUMWiO ). W 1913 r. przystąpiono do budowy schroniska młodzieżowego Górnica ( w latach 70 i 80 mieścił się w nim Dom Harcerza) oraz dwóch altan. Rozpoczęto również zalesianie parku egzotycznym drzewostanem. Odpowiedzialni za to byli Władysław Kuzia i Antoni Drozdowski.
W czasie I wojny światowej przy rozbudowie parku pracowali włoscy jeńcy wojenni.
W okresie międzywojennym posadzono tutaj cisy ze szkółki Antoniego Drozdowskiego. W 1934 wybudowano zbiornik wodociągów, urządzono sadzawkę i fontannę oraz zainstalowano elektryczne oświetlenie parku. Po II wojnie światowej prezesem TUMWiO był Czesław Panczkiewicz.
W 1979 r. budynek schroniska przeznaczono na Dom Harcerza Hufca ZHP. Początki harcerstwa w Wadowicach sięgają roku 1911. Pierwszą drużynę skautową im. Stefana Żółkiewskiego , założył przy gimnazjum Bruno Olbrycht. Do końca 1911 roku drużyna liczyła 7 patroli i 80 skautów, którzy brali udział m.in. w pierwszym zlocie skautingu w Anglii.
Naprzeciw parku, w budynku przy Alei Wolności 49, mieściła się pracownia artysty rzeźbiarza, Wincentego Bałysa . Upamiętnia to tablica na ścianie budynku.
9. Kościół św. Piotra Apostoła.
Kościół został wybudowany jako votum wdzięczności za powołanie Karola Wojtyły
na stolice Piotrową oraz za cudowne uratowanie Jana Pawła II z zamachu na Placu św. Piotra w Rzymie, dn.13.05.1981 r.
Budowę rozpoczęto w roku 1984 r., w 1988 r. wmurowano kamień węgielny z Bazyliki św. Piotra w Rzymie, w 1985 r. erygowano przy nim nową parafię. Konsekracji kościoła dokonał osobiście papież Jan Paweł II 14 sierpnia 1994 r.
Kościół, budowany przy znacznej pomocy parafian, został zaprojektowany przez Przemysława Szafera, Jacka Gyurkovicha i Ewę Węcławicz - Gyurkovich. , jako budowla postmodernistyczna i symboliczna. Jej poszczególne fragmenty nawiązują do budowli Wadowic, Krakowa i Rzymu i mają symbolizować drogę Karola Wojtyły na stolicę Piotrową. Wewnątrz kościoła na posadzce zaznaczony jest czerwonymi płytkami obrys Placu św. Piotra z zaznaczonym miejscem zamachu. W roku 2003 z tyłu Kościoła, na wznoszącym się w kierunku Alei Wolności wzgórzu, oddano dla potrzeb wiernych Golgotę, na której wznosi się Krzyż Misyjny.
Przed Kościołem wznosi się kontrowersyjny pomnik papieża, projektu Luciano Minguzziego.
10.Cmentarz parafialny.
Na cmentarz wchodzi się przez okazałą klasycystyczną bramę, z sienią przejazdową przez środek. Cmentarz założono w roku 1822, pochowano na nim wielu zasłużonych dla Wadowic i okolic ludzi. Poruszanie się po cmentarzu ułatwia wspaniała monografia „Cmentarz wadowicki”, autorstwa dra Gustawa Studnickiego, autora wielu książek o Ziemi Wadowickiej.
11.Dawne koszary
Po przeniesieniu z Myślenic do Wadowic władz cyrkularnych ( 1819), stały się one m.in. miejscem stacjonowania batalionów austriackiego 56 pułku piechoty. Dla tego pułku w 1822 r., wybudowano budynek koszar ( kwadratowy budynek, z obszernym dziedzińcem wewnętrznym). Po przeciwnej stronie ulicy wzniesiono koszary dla kawalerii. W większości w 56 pp służyli Polacy z Wadowic i okolic, oraz z przyległych powiatów. Żołnierze tego pułku walczyli i ginęli na wszystkich frontach I wojny światowej. Między innymi brali udział w bitwie gorlickiej w maju 1915 r. 124 żołnierz 56 pp, spoczywa na cmentarzu nr 123 w Łużnej.
Po roku 1918, w koszarach zakwaterowano pierwszy batalion 12 pułku piechoty Wojska Polskiego ( powstały na bazie 56 pp), a po II wojnie światowej , 18 Kołobrzeski Pułk Piechoty.
Przed 1914 roku w 56 pp, a po I wojnie światowej w 12 pp, służył ojciec Karola Wojtyły.
Po opuszczeniu koszar przez wojsko w budynku znalazły się Krakowskie Zakłady Zielarskie „HERBAPOL”.
12.Pomnik Żołnierzy 12 pp.
11 listopada 1928 r., przed budynkiem koszar odsłonięto pomnik Żołnierzy 12 pp. Powstał on dzięki staraniom Komitetu Obywatelskiego, wg projektu Józefa Jury. W 1939 r., z pomnika usunięto postać żołnierza, w 1974 r., pomnik rozebrano i przeniesiono na Cmentarz Wojskowy.
Ponownie przed koszarami stanął w 1981 r.
13.Klasztor Sióstr Nazaretanek ( ul. Lwowska).
Zgromadzenie Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu rozpoczęło swoja działalność w Wadowicach w roku 1894. Posesję, na której znajduje się obecny Klasztor, nabyła Maria Lauretta Lubowidzka, Matka Generalna Zgromadzenia. Siostry prowadziły szeroką działalność społeczną i charytatywną.
Obecnie obydwa budynki zajmuje Dom Pomocy Społecznej dla dzieci.
Znane osobistości związane z Wadowicami
Jan Paweł II (Karol Wojtyła) - papież
Janina Brzostowska (Dorozińska) - poetka, tłumaczka
Rafał Kalinowski - święty, karmelita, powstaniec, pedagog, kapłan
Ada Sari - śpiewaczka operowa, aktorka
Marcin Wadowita - uczony, wicekanclerz i dziekan wydziału teologii Akademii Krakowskiej
Emil Zegadłowicz - poeta, twórca grupy literackiej Czartak
Literatura:
1 Julian Zinkow „Wadowice i okolice”
2 Radosław Truś ”Beskid Mały”
8 wiki
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
zator1, Opisy miejscowości
bielsko, Opisy miejscowości
SUCHA BESKIDZKA2, Opisy miejscowości
Kęty, Opisy miejscowości
myślenice, Opisy miejscowości
biała zabytki, Opisy miejscowości
Żywiec1, Opisy miejscowości
jordanów, Opisy miejscowości
SUCHA BESKIDZKA1 ZABYTKI, Opisy miejscowości
szczyrk, Opisy miejscowości
ANDRYCHÓW1, Opisy miejscowości
Biała hist, Opisy miejscowości
Wilamowice, Opisy miejscowości
bielsko zabytki, Opisy miejscowości
CIESZYN2, Opisy miejscowości
DOBCZYCE, Opisy miejscowości
Oświęcim, Opisy miejscowości
Wisła, Opisy miejscowości
cieszyn, Opisy miejscowości
więcej podobnych podstron