Makroekonomia-składniki budżetu:

Budżet państwa składa się z dwóch części:
budżet władz centralnych – finansuje:
administracja państwowa;
obrona narodowa;
wymiar sprawiedliwości.
budżet władz lokalnych – finansuje:
ochrona porządku publicznego;
oświata i kultura;
ochrona zdrowia;
gospodarka komunalna i mieszkalnictwo;
infrastruktura.
Zasady polityki budżetowej:
jawności;
rocznego budżetowania;
zupełności;
jedności;
równowagi budżetowej.
REM – co mieści się w każdej zasadzie!
Budżet państwa realizuje trzy funkcje:
fiskalna – jest to gromadzenie dochodów budżetowych. Podstawowym źródłem dochodów państwa są podatki oraz dochody z prywatyzacji, dochody ze składek na ubezpieczenia społeczne, opłaty skarbowe, notarialne i skarbowe. To elementy tworzące dochody państwa.
stymulacyjna – państwo pobudza aktywność życia gospodarczego, ukierunkowuje je na realizacje zamierzonych celów makroekonomicznych. Na utrzymanie tendencji wzrostowej w gospodarce – stymuluje tempo akumulacji kapitału. Pobudzenie koniunktury – wywiera wpływ na konsumpcje społeczeństwa i poprzez swoje wydatki pobudzać dochód narodowy. To są te działania stymulacyjne, które mają za zadanie wywołać pozytywne efekty w gospodarce.
redystrybucji – poprzez budżet odbywa się redystrybucja dochodów (system podatkowy) i wydatków.

Polityka podatkowa to jest jednocześnie polityka antyinflacyjna i antycykliczna. Odpowiednio manipulując polityką podatkową możemy prowadzić walkę z inflacją, ale także z załamaniem koniunktury (antycykliczna). Polityka podatkowa umożliwia redystrybucje dochodu (funkcja redystrybucji). Polityka podatkowa umożliwia także pozyskanie dochodów niezbędnych do finansowania wydatków państwa.
Klasyfikacja podatków:
Według przedmiotu opodatkowania:
podatki dochodowe;
podatki konsumpcyjne;
podatki majątkowe.
Według formy opodatkowania:
podatki bezpośrednie;
podatki pośrednie.
Według kryterium zasięgu:
podatki centralne;
podatki lokalne (podatek od nieruchomości, taksa klimatyczna, podatek od zwierząt).
Państwo może prowadzić:
umiarkowaną politykę podatkową;
politykę nadmiernego fiskalizmu.
Polityka podatkowa prowadzona przez państwo określa wpływy do budżetu państwa. Analizą zależności pomiędzy stopą opodatkowania, a wpływami do budżetu państwa zajął się amerykański ekonomista ekonomi podażowej Lafer. 
Krzywa Lafera:
 
przychody z             
  podatków

                   

                            
                              100 %
stopa
opodatkowania w %

Zgodnie z krzywą Lafera, państwo nie może dowolnie prowadzić polityki podatkowej. Istnieją dwa założenia krzywej Lafera:
stopa opodatkowania nie może wynosić zero, bo wpływy do budżetu = 0
stopa opodatkowania nie może wynosić 100 %, bo wtedy też wpływy do budżetu = 0
Można znajdować się w przedziale 0 – 100 %, jednak nie każda stopa opodatkowania jest bezpieczna dla dochodów fiskalnych państwa, ale i także dla życia gospodarczego. Mówimy tutaj o tak zwanej umiarkowanej polityce podatkowej, o tak zwanym progu bezpieczeństwa podatkowego. Do tego momentu wzrostowi opodatkowania będzie oznaczał wzrost dochodów fiskalnych państwa i rozwój życia gospodarczego. Powyżej tego progu wzrost stopy opodatkowania spowoduje spadek dochodów fiskalnych państwa i zamieranie życia gospodarczego.
Podatki mogą, albo pobudzać życie gospodarcze, ale także je krępować.
4 zasady dobrej polityki podatkowej Smitha (obowiązują do dziś):
podatki powinny być sprawiedliwe i nie przekraczać możliwości podatnika;
wysokość podatków powinna być z góry określona;
sposób i warunki płatności podatków powinien być wygodny dla płatnika;
koszty pobrania podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.
Polityka fiskalna:
PASYWNA – nie ma tutaj aktywnej roli państwa, ale jest aktywne wykorzystanie właściwości pewnych instrumentów fiskalnych, które automatycznie dostosowują się do zmian w dochodzie narodowym. W tej pasywnej polityce fiskalnej działają automatyczne stabilizatory koniunktury. Są to:
podatki dochodowe od osób fizycznych – jeśli zmniejsza się dochód narodowy, to automatycznie maleją nasze dochody. W rezultacie tego podatek dochodowy od osób fizycznych maleje. Działa to także gdy dochód narodowy rośnie.
podatki dochodowe od osób prawnych (przedsiębiorstwa) – działa jak przy osobach fizycznych.
podatki pośrednie – VAT (podatek od wartości dodanej), akcyza, cło. Koniunktura decyduje czy te wpływy są większe czy mniejsze.
zasiłki dla bezrobotnych i inne formy pomocy socjalnej.
programy pomocy dla rolnictwa .
Automatyczne stabilizatory koniunktury w okresie recesji powodują występowanie deficytu budżetowego, a w okresie ekspansji powodują występowanie nadwyżek budżetowych.
AKTYWNA – państwo każdorazowo podejmuje decyzje  w jaki sposób wykorzystać instrumenty fiskalne. Instrumenty polityki fiskalnej to:
zasady polityki opodatkowania;
zasady subwencjonowania przedsiębiorstw.
Państwo każdorazowo musi podjąć decyzje jak w danej sytuacji gospodarczej ten instrument wykorzystać. Czy podnieść stopę opodatkowania, czy ją obniżyć. Czy zwiększyć subwencje dla przedsiębiorstw, czy je obniżyć. Występuje tu element świadomego interwencjonizmu państwa.
Polityka aktywna wiąże się jednocześnie z wystąpieniem 4 rodzajów opóźnień:
diagnostyczne;
decyzyjne;
wdrożeniowe;
reakcja podmiotów gospodarczych na zmiany założeń polityki fiskalnej.
RESTRYKCYJNA – wiąże się z ograniczeniem wydatków budżetowych i wzrostem dochodów fiskalnych i jest możliwa do realizacji tylko w okresie ekspansji.
EKSPANSYWNA – wiąże się ze wzrostem wydatków budżetowych i ograniczeniem dochodów fiskalnych państwa. Ma na celu pobudzenie koniunktury i jest wykorzystywana w okresach recesji.
W okresach recesji jest deficyt, a w okresach ekspansji nadwyżka. Ponieważ są cięcia w wydatkach budżetowych.
3 grupy wydatków budżetowych:
na administrację, obronę i wymiar sprawiedliwości;
na realizacje celów społecznych (oświata, służba zdrowia, kultura, ochrona środowiska, pomoc społeczna);
infrastruktura (subwencje dla przedsiębiorstw, programy pomocy dla rolnictwa).
Państwo może wykorzystywać te wydatki w różny sposób w okresie recesji i ekspansji. W okresie recesji te wydatki rosną, a w okresie ekspansji maleją.
Deficyt budżetowy – pojawia się gdy łączna suma wydatków budżetowych przewyższa łączną sumę wpływów. Czynniki odpowiedzialne za wystąpienie deficytu budżetowego:
wzrost ekonomicznej roli państwa w życiu gospodarczym – wiąże się ze wzrostem wydatków budżetowych (nadmierne wydatki budżetowe);
osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w długim okresie – powoduje, że dochody fiskalne państwa wykazują tendencje malejącą;
ulgi podatkowe – powodują, że wpływy do budżetu państwa wykazują tendencje malejąca.
Deficyt budżetowy można pokryć poprzez:
cięcia wydatków budżetowych – ważne jest w jakim momencie koniunktury te cięcia będą przeprowadzone, w okresie recesji to pogłębi ten stan, ekspansja to i tak jej nie powstrzyma;
zaciągnięcie kredytu w krajowym systemie bankowym – powoduje, że przedsiębiorcy indywidualni mają utrudniony dostęp do kredytów. A zatem stopa % może wykazać tendencję wzrostową w rezultacie czego zmaleją wydatki inwestycyjne. A wiec działa efekt wypierania i może pogłębić się deficyt;
zwiększenie długu publicznego – jest to zobowiązanie państwa w stosunku do własnych obywateli. Polega to na emisji bonów skarbowych lub obligacji. Jednak kiedyś ten dług trzeba spłacić, a zwracając dług publiczny jest to jeden z elementów płatności transferowych, a płatności transferowe w żaden sposób nie przyczyniają do pobudzenia aktywności gospodarczej;
prywatyzacja – można na tym zarobić i stracić, bo cena zależy od koniunktury międzynarodowej;
emisja pieniądza – wzrost podaży pieniądza. Grozi inflacją. Zależy od koniunktury czy jest to korzystne czy nie;
podwyższenie stopy opodatkowania – mogą wystąpić pozytywne, bądź negatywne efekty krzywej Lafera;
dług zagraniczny – zależy na co kredyt przeznaczymy czy na inwestycje, czy na konsumpcję. Czy inwestycje będą udane i się zwrócą, czy będą chybione.

Polityka podatkowa w Polsce.
Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.
Płatnikami podatków mogą być osoby fizyczne i prawne. Podatki mogą być pobierane w celu:
- zdobycia środków na finansowanie wydatków sektora publicznego;
- dokonywanie redystrybucji dochodów między różnymi sektorami gospodarki i grupami ludności dysponującymi różnymi dochodami;
- ograniczania konsumpcji niektórych produktów;
- wykorzystania ich jako narzędzi polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej.
W krajach rozwiniętych gospodarczo dochody z różnego rodzaju podatków stanowią około 40% produktu narodowego a w Polsce stanowią około 80% wpływów budżetowych. Wielkość płaconych przez ludzi podatków winna pozostawać w odpowiedniej proporcji do ich dochodów. Ludzie sobie nierówni pod względem dochodów powinni być także w różny sposób opodatkowani. Współczesne systemy podatkowe są niełatwym kompromisem pomiędzy wzniosłymi zasadami a władzą polityczną.
Zasady konstruowania takiego systemu?
1. Stawka podatkowa. Wyraża stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania. Rozróżnia się stawki kwotowe i procentowe.
2. Skalę podatkową: progresywna, regresywną i degresywną.
- Skala progresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększane są stawki podatku;
- Skala regresywna - stawki podatku maleją w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, stosowana raczej rzadko;
- Skala degresywna - poniżej pewnej wielkości granicznej dochodu stawka podatkowa ulega obniżeniu w miarę zmniejszania się podstawy
3. Każdy system podatkowy przewiduje zazwyczaj ulgi, zwolnienia i wyłączenia podatkowe podyktowane względami społecznymi lub ekonomicznymi. Np. stawka procentowa "0" wyznaczająca kwotę rocznych dochodów wolnych od opodatkowania ustalana jest przy uwzględnieniu możliwości płatniczych osób o najniższych dochodach.
4. Podatki rzeczowe (obciążają nie osobę podatnika lecz określony przedmiot, np. podatki konsumpcyjne) i osobiste (polegają na obciążeniu podatkiem określonej osoby, np. podatek dochodowy).
5. Podatki zwyczajne (zbierane systematycznie dla zdobycia środków na zaspokojenie stale występujących potrzeb państwa) i nadzwyczajne (pobierane na zaspokojenie potrzeb doraźnych - np. w Polsce w 1982 r. wprowadzono jednorazowy podatek stabilizacyjny).
6. Podatki ogólne i celowe (służą do sfinansowania określonych z góry przedsięwzięć - np. podatek drogowy pobierany na szczeblu lokalnym)).
7. Podatki dochodowe (związane są z procesami tworzenia dochodu jest nim np. podatek majątkowy - od wartości majątku) i konsumpcyjne.
Podatki obniżają dochody indywidualne. Wyższe podatki, pozostawiając gospodarstwom domowym mniejszą ilość pieniędzy do wydania, prowadzą do obniżenia ich wydatków konsumpcyjnych, zmniejszając globalny popyt i faktyczną wielkość PNB. Niskie podatki mogą oddziaływać na poziom potencjalnego produktu, np. promując nowe inwestycje i zwiększając tym samym możliwości produkcyjne w gospodarce. Zbyt wysokie stopy opodatkowania mogą powodować szereg negatywnych konsekwencji (uchylanie się od podatków, oszustwa podatkowe) takich jak obniżanie bodźców do pracy, skłonności do inwestycji, powodując ucieczkę kapitału do branż o niskich podatkach czy za granicę.

DEFICYT BUDŻETOWY I  METODY JEGO FINANSOWANIA

Saldo budżetu państwa = dochody - wydatki

Jeśli saldo jest dodatnie, wówczas występuje nadwyżka budżetowa, gdy zaś jest ujemne, występuje deficyt budżetowy

Metody finansowania deficytu budżetowego
niedopuszczenie do deficytu budżetowego:
cięcia w wydatkach budżetowych
podniesienie stóp podatkowych
emisja i sprzedaż obligacji skarbu państwa
zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych
kredyt udzielany przez bank centralny
dodatkowa emisja pieniądza (drukowanie pieniędzy bez pokrycia)
kredyt zagraniczny

Pozytywne strony deficytu budżetowego:
lepsze zaspokojenie potrzeb społecznych w zakresie usług publicznych
pełniejsze wywiązywanie się z funkcji redystrybucyjnej (ochrona warstw uboższych)
ożywienie koniunktury poprzez zwiększenie popytu globalnego, przyspieszenie wzrostu gospodarczego, zmniejszenie bezrobocia (w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarce)

Uwaga: ® wpływ podatków i wydatków państwa na poziom produkcji realnej w gospodarce (mnożnik budżetowy Keynesa - wykład 10)
Negatywne strony znacznego poziomu deficytu budżetowego:
niebezpieczeństwo inflacji
obawa, ze rząd będzie zmuszony bądź do obniżenia wydatków publicznych, bądź do podwyższenia w przyszłości opodatkowania
narastające wraz z długotrwałym deficytem budżetowym państwa koszty obsługi długu publicznego - trudności w obniżaniu deficytu w okresie bieżącym i w przyszłości
niekorzystny wpływ na nakłady inwestycyjne w sektorze prywatnym

odstawą obliczania podatku dochodowego od osób fizycznych są przychody podatnika, pomniejszone o składkę na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe oraz zryczłtowane koszty uzyskania przychodu.

W 2009 roku obowiązuje podatek dochodowy od osób fizycznych obliczany według skali:

Podstawa obliczenia podatku w złotych	Podatek wynosi
Ponad	do
	85 528 PLN
85 528 PLN

W tabeli przedstawiono sposób obliczania podatku dochodowego od osób fizycznych jaki obowiązuje w 2009 roku:

• jeżeli w 2009 roku nie zarobisz więcej niż 3 091 zł, podatku nie będziesz płacił,

• jeżeli w 2009 roku zarobisz więcej niż 3 091 zł, ale mniej niż 85 528 zł, to zapłacisz 18% ze swojej podstawy opodatkowania odejmując
  556,02 zł, miesięczna kwota zmniejszająca przychód wynosi 46,33 zł

• jeżeli w 2009 roku zarobisz więcej niż 85 528 zł, to Twój podatek będzie wynosił 14 839,02 zł plus 32% nadwyżki ponad 85 528 zł,

Budżet na 2010 r. będzie jednym z najtrudniejszych budżetów po 1989 r. Przyczyną są bardzo niekorzystne warunki zewnętrzne, które mają wpływ na sytuację naszej gospodarki. Zarówno gospodarka światowa, jak i gospodarki krajów strefy euro przeżywają najbardziej dotkliwy od kilku dziesięcioleci kryzys rynków finansowych. Niepewność dotyczy również polskiej gospodarki, chociażby ze względu na poziom wskaźników makroekonomicznych w roku bieżącym.

W tej sytuacji rząd zdecydował się przedstawić prognozę ostrożnościową, zakładającą możliwie bezpieczny poziom wzrostu gospodarczego na 2010 r., z uwzględnieniem negatywnych następstw kryzysu finansowego w Europie i świecie.

Ministerstwo Finansów do 23 czerwca 2009 r. przygotuje „Informację o sytuacji makroekonomicznej i stanie budżetu państwa w 2009 rok”. Pozwoli to bliżej poznać warunki i ograniczenia niezbędne do opracowania nowelizacji budżetu państwa na rok bieżący. Prace nad nowelizacją umożliwią z kolei przygotowanie bazowej projekcji wzrostu gospodarczego na najbliższe lata i projekt budżetu na rok 2010.

Przyjmuje się, że gospodarka polska w latach 2009-2010 będzie nadal funkcjonowała w niesprzyjającym otoczeniu zewnętrznym, mimo to zakłada się, że pozostanie ona, podobnie jak w 2009 r., stosunkowo odporna na globalne załamanie gospodarcze. Analitycy zakładają, że w 2010 r. nastąpi wzrost aktywności gospodarczej w skali globalnej, choć tempo tego wzrostu pozostanie znacząco poniżej poziomu potencjalnego. W takim scenariuszu rozwoju gospodarki światowej i europejskiej prognozy dla podstawowych mierników aktywności gospodarczej Polski przedstawiają się następująco:

• PKB w ujęciu realnym wzrośnie o 0,5 proc.,

• PKB w cenach bieżących wyniesie 1324,6 mld zł,

• średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem wyniesie 1,0 proc.,

• przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej wyniesie 3150 zł,

• nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej wyniesie 2,1 proc.,

• realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej wyniesie 1,1 proc.,

• nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw wyniesie 2,5 proc.,

• przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej zmniejszy się o 2,2 proc., a w sektorze przedsiębiorstw o 2,8 proc.,

• stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku ukształtuje się na poziomie 13,8 proc.

Głównym ryzykiem dla prognozy jest długość recesji w krajach strefy euro, które są głównym partnerem handlowym Polski. Przedłużająca się recesja może wpłynąć na dalsze ograniczenie wymiany handlowej i aktywności inwestycyjnej. Wielość ryzyk dla wzrostu gospodarczego w kolejnych okresach nie pozwalają na obecnym etapie określić bazowej ścieżki wzrostu gospodarczego.

Rozdział X
FINANSE PUBLICZNE

Art. 216.

1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie.

2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.

4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.

Art. 217.

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Art. 218.

Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa.

Art. 219.

1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.

2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.

3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.

4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Art. 220.

1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

Art. 221.

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Art. 222.

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.

Art. 223.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.

Art. 224.

1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5.

2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.

Art. 225.

Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Art. 226.

1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.