Ryszard Kapuściński „Cesarz”

1) Okoliczności wydania:

- 1955 r. Aleksander Wat „Poemat dla dorosłych”

- 1955 r. „To też jest prawda o Nowej Hucie”

- 1962 r. „Busz po polsku”

- 1978 r. „Wojna futbolowa” (dwie części: reportaż i esej), „Cesarz”

- pierwodruk na łamach tygodnika „Kultura” 1978 r. nr 10 – 24 z nijakim tytułem „Trochę o Etiopii”

- I wydanie zwarte – 1978 r. Warszawa

- wznowienia na całym świecie

- tekst wyjątkowo atrakcyjny dla adaptacji teatralnych i radiowych

- temat: relacja o końcu reżimu Hajle Selasje (panował w latach 1930-1974)

- efekt podróży do Etiopii (1973-74, 1977)

2) Cesarz jako punkt graniczny rozwoju kariery Kapuścińskiego:

- 1983 r. – wydanie w Wielkiej Brytanii

- 1984 r. – USA

3) Konstrukcja tekstu:

- trójczłonowa:

* tron

* idzie, idzie

* rozpad

- forma:

* wywiad, rozmowa z kilkudziesięcioma dostojnikami z dworu cesarza

* cz. I – metody rządzenia

* cz. II – retrospekcje do lat 60. – pierwsze bunty studentów i chłopów

* cz. III – ostatnie lata panowania cesarza

4) Wobec prób interpretacji:

- Niemcy: Eine Parabel der Macht (Pewna parabola władzy)

- Polska: do 1980 r. (prewencyjna i inspirująca rola cenzury) tekst czytano głównie w kontekście etiopskim

- Polska: po 1980r. władza

5) Asymetria stylów odbioru literatury faktu:

- Polska:

* realia historyczne zamknęły literaturę polską w formule aluzyjności (rola cenzury, brak niepodległości)

* posługiwanie się metaforą (twórcy), rozszyfrowanie metafor (odbiorcy)

* czytelna parabola: cesarz – dyktator w realsocjalizmie

- Zachód:

* czytanie konkretne,

* literalne ,

* mimetyczne,

* rzadziej dopatrywano się czynników parabolicznych, aluzyjnych

6) Reportaż jako tekst:

- tekstualizacja doświadczenia:

* świat reportaży jako „świat utekstowiony”

* świat istniejący poprzez tekst (zapis) i dzięki tekstom (rola innych źródeł pisanych)

* pojęcie tekstu :

- cytat,

- relacja prasowa,

- fotografia,

- fragment nagrania,

- fragment filmu

7) Świat przedstawiony w reportażu:

- intertekstualność

- cytaty

- otwarcie na fragment

- funkcja interpretacji komentarza

- uruchomienie kontekstów

8) Narrator w „Cesarzu”:

- inny niż w klasycznym reportażu

- nie ujawnia się wprost

- umieszczony nie na zewnątrz świata przedstawionego (dystans), ale wewnątrz tego świata (ta sama sfera, co cytowane teksty)

- niewidoczny, o jego obecności świadczą pozornie tylko formy osobowe czasowników i wypowiedzi rozmówców

- oszczędna świadomość nadrzędna wobec świata przedstawionego

9) Płaszczyzna tematyczna: paradoks władzy, egzotyka politycznych dworów

Płaszczyzna egzystencjalna: absurd ludzkiego bytu

10) Stylizacja:

- język XVII w. – wzory Jana Chryzostoma Paska

- wzory Gombrowicza

- język jako nośnik przekonania absurdalności świata

- absurd świata +