Skrypt na zaliczenie z rolnego

DEFINICJE LEGALNE GOSPODARSTWA W PRZEPISACH PRAWA ROLNEGO

II. Definicja gospodarstwa rolnego

Art. 55^3 KC : Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Niektóre materialne składniki gospodarstwa rolnego:

- grunty rolne- pełnią szczególną rolę, gdyż przesądzają o rolnej kwalifikacji całego zespołu;

- urządzenia- niebędące budynkami obiekty i urządzenia budowlane;

- inwentarz- to nie tylko zwierzęta, ale także szeroko rozumiany sprzęt niezbędny do produkcji.

Niematerialne składniki, a więc „prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego” należy rozumieć szeroko, np. prawa wynikające z zawartych umów kontraktacyjnych, z umów ubezpieczenia mienia i ziemiopłodów.

III. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie publicznym

a) ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym:

Art. 2 ust. 1 Za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów, o których mowa w art. 1, o łącznej powierzchni przekraczającej lub przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Warunkiem sine qua non uznania danego obszaru gruntów za gospodarstwo rolne jest przekroczenie określonej powierzchni, grunty w istocie nie muszą stanowić ani zorganizowanej całości, ani nie ma też wymogu ich rolniczego wykorzystania.

b) ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników

Art. 6 pkt 4 [Ilekroć w ustawie jest mowa o:] (…) gospodarstwie rolnym - rozumie się każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (…)

c) ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego

Art. 2 pkt 2 (…) "gospodarstwie rolnym" - należy przez to rozumieć gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym niż użytków rolnych; (…)

V. Podsumowanie

Jak widać nie istnieje jedna definicja gospodarstwa rolnego. Co więcej, niekiedy ustawodawca posługuje się tym pojęciem nie wskazując na to, jakie znaczenie mu nadaje. Za istotne elementy definicji doktryna podaje:

1) nawiązanie do ekonomicznych kategorii gospodarstwa rolnego,

2) wykorzystanie ziemi jako niezbędnego składnika produkcji,

3) akcentowanie w zależności od celów regulacji ujęcia przedmiotowego gospodarstwa (punktem wyjścia jest zespół składników), bądź funkcjonalnego (nawiązanie do charakterystyki działalności jako elementu wyróżniającego),

4) koncentrowanie się na gospodarstwie indywidualnym,

5) wyróżnianie zróżnicowanego składu elementów majątkowych (czynników produkcji)
i różnorodnych tytułów prawnych władania tymi składnikami, uzależnione od celów poszczególnych regulacji.

GOSPODARSTWO ROLNE A PRZEDSIĘBIORSTWO ROLNE

I. WZAJEMNY STOSUNEK POJĘĆ W PRAWIE POLSKIM

Definicje gospodarstwa rolnego ujmują je jako zorganizowaną całość i odzwierciedlają ekonomiczne pojęcie takiego gospodarstwa, jako zorganizowanego zespołu czynników produkcji rolnej. Taki warsztat rolny może przybierać formę bądź gospodarstwa rolnego, bądź przedsiębiorstwa.

W Polsce od lat funkcjonuje zasada rozdzielania tych pojęć, lecz brak jest definicji pojęcia przedsiębiorstwa rolnego.

U ustawie z 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zawarto definicję działalności gospodarczej, którą jest „zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. Przedsiębiorcą jest ten, kto prowadzi taką działalność we własnym imieniu. Jednak w art. 3 ustawy jej zastosowanie zostało wyłączone względem „działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów”. Nie można jednak na tej podstawie przyjąć, że rolnik nie może być przedsiębiorcą. Oprócz usdg obowiązują bowiem także inne akty w tej materii. I tak ustawa z dnia 30 marca 2001 r. o rolniczych badaniach rynkowych za przedsiębiorcę uznaje także osoby fizyczne lub prawne prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa oraz rybactwa śródlądowego. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług jako podatników traktuje podmioty prowadzące działalność gospodarczą- a w tym gronie rolników. Także KSH nie posiada już specjalnej regulacji dotyczącej spółek prowadzących gospodarstwa rolne.

III. UWAGI KOŃCOWE

Wciąż brakuje swoistych form prowadzenia działalności gospodarczej w rolnictwie (np. spółek rolnych), jednak tendencja to wyodrębniania się pojęcia gospodarstwa rolnego jest wyraźna.

AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Agencja Nieruchomości Rolnych jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Agencja Nieruchomości Rolnych jest państwową osobą prawną. Jest instytucją powierniczą, której Skarb Państwa powierzył wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia państwowego w rolnictwie.

Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych.

Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z polityki państwa, w szczególności w zakresie:

• tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych

• tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,

• restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze,

• obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolne,

• administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne,

• zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

• inicjowanie prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych,

• wykonywania praw z udziałów i akcji w spółkach hodowli roślin uprawnych praz hodowli zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej.

Agencja Nieruchomości Rolnych została wyposażona w uprawnienia, za pomocą których - działając w imieniu państwa - będzie sprawować dyskretną kontrolę nad rynkiem nieruchomości rolnych, a w razie potrzeby interweniować poprzez prawo państwowego pierwokupu. W konsekwencji Agencja będzie podejmować także decyzje dotyczące sposobu i trybu rozdysponowania nabytych w ten sposób nieruchomości.

DZIERŻAWA GRUNTÓW ROLNYCH

I. INFROMACJE OGÓLNE

Instytucja dzierżawy regulowana jest w Polsce dwoma aktami: przepisami KC oraz ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19 października 1991 r. Kodeks cywilny traktuje dzierżawę jako odmianę stosunku najmu.

II. DZIERŻAWA NA ZASADACH KODEKSU CYWILNEGO

i) DEFINICJA I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O DZIERŻAWIE

Regulacja dzierżawy w KC zawarta jest w dziale II tytułu XVII- w art. 693-709.

Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz (który może być zastrzeżony w pieniądzach, świadczeniach innego rodzaju lub oznaczony w ułamkowej części pożytków).

Stronami umowy mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i tzw. ułomne osoby prawne. Maksymalny okres związania stron umową wynosi 30 lat, a po upływie tego okresu dzierżawę uznaje się za zawartą na czas nieoznaczony. Obowiązkiem dzierżawcy jest wykonywanie swego prawa zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i dokonywanie wszelkich napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu dzierżawy w stanie niepogorszonym. Zamiana przeznaczenia przedmiotu dzierżawy wymaga zgody wydzierżawiającego.

ii) PRZEPISY SZCZEGÓLNE W PRZEDMIOCIE DZIERŻAW ROLNYCH

a) ustawowe prawo pierwokupu dzierżawcy nieruchomości rolnej

Prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy w przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż ANR, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1) umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej 3 lata, licząc od tej daty;

2) nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie produkcji rolnej.

Prawo pierwokupu przysługuje także jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej ma na celu uzyskanie prawa do renty strukturalnej i o ile zostanie spełniony warunek z ustawy o rentach strukturalnych w rolnictwie (grunty przekazane do jednego lub kilku gospodarstw istniejących, minimalnej powierzchni i prowadzonych przez osoby posiadające kwalifikacje rolnicze).

b) przedłużenie terminu wypowiedzenia

Z 6 miesięcy do roku, co uwzględnia specyfikę rolniczego cyklu produkcji.

c) odrębne zasady rozliczeń z tytułu poniesionych nakładów

Art. 706 KC określa zasady rozliczeń z tytułu nakładów na zasiewy pozostawione przez dzierżawcę na gruncie rolnym po zakończeniu tejże. Warunkiem stosowania tego przepisu jest istnienie po stronie dzierżawcy gruntu rolnego obowiązku pozostawienia zasiewów na dzierżawionym gruncie. Wówczas dzierżawca może żądać zwrotu poczynionych na te zasiewy nakładów o tyle, o ile wbrew wymaganiom prawidłowej gospodarki nie otrzymał odpowiednich zasiewów przy rozpoczęciu dzierżawy.

III. DZIERŻAWA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH SKARBU PAŃSTWA

Ustawa z 1991 r. reguluję kwestię dzierżawy w Rozdziale 8 „Dzierżawa i najem”. Zgodnie z tymi przepisami grunty tworzące zasób własności rolnej Skarbu Państwa mogą być wydzierżawiane na zasadach KC, ale przepisy KC mają zastosowanie dopiero w sytuacji nieuregulowanej w ustawie.

W zasadzie zawarcie umowy dzierżawy możliwe jest w trybie przetargu ofert pisemnych lub publicznego przetargu ustnego (istnieje kilka wyjątków, np. przetargu nie przeprowadza się gdy zamierzającym wydzierżawienie jest dotychczasowy dzierżawca, spółka SP utworzona przez ANR). Organizatorem przetargu może być wyłącznie ANR, która nie ma prawa zlecania tego innym podmiotom. Uczestnikami przetargu mogą być osoby fizyczne i osoby prawne pod warunkiem wpłacenia wadium i spełnienia pozostałych warunków (m.in. podania wywoławczej wysokości czynszu).

Publiczny przetarg ustny ograniczony może obejmować tylko osoby fizyczne, co pozwala na wprowadzenie kryterium kwalifikacji zawodowych i wymogu zamieszkania w miejscu położenia nieruchomości.

Leasing rolniczy

Ustawa pozwala uzyskać dzierżawcy prawo kupna przedmiotu dzierżawy najpóźniej z upływem okresu, na jaki została zawarta umowa. Umowa z takim elementem określana jest mianem leasingu rolniczego i jest umową mieszaną, posiadającą niektóre cechy leasingu właśnie. Za jej wyborem przemawiają przede wszystkim względy podatkowe (opłaty z tytułu tej umowy są przychodami w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym , co pozwala zmniejszyć obciążenie podatkowe). W umowie tej określa się w szczególności:

1) wartość przedmiotu dzierżawy lub najmu,

2) czynsz roczny w wysokości równej sumie wartości przedmiotu dzierżawy lub najmu podzielonej przez liczbę lat, na którą została zawarta umowa, i oprocentowania niespłaconej części tej wartości.

Na poczet ceny nabycia zalicza się wpłacony czynsz. Z drugiej strony w przypadku rozwiązania umowy dzierżawy lub najmu przed upływem okresu, na jaki została zawarta, wpłacony czynsz nie podlega zwrotowi.

Brak jest regulacji dotyczących przyczyn wypowiedzenia, kształtu umowy- co pozwala na sporą swobodę stron.

UMOWA Z NASTĘPCĄ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Umowa z następcą jest ukształtowana poza KC- w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w rozdziale 7 (art. 84-91). Legislacyjnym pierwowzorem tej umowy była umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy.

Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca (tylko rolnik jest zobowiązany). Kontrakt ten należy odróżnić od innych zobowiązujących do przeniesienia własności- jest to więc odrębny typ umowy nazwanej.

II. DEFINICJA

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę.

W razie braku odmiennych postanowień rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa może żądać od następcy świadczeń przewidzianych w art. 908 § 1 KC (przyjęcie jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym), w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnieniem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnika i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa. Może również- jeżeli przeniósł własność gospodarstwa rolnego przed nabyciem prawa do emerytury lub renty- żądać świadczeń pieniężnych w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.

III. ZAWARCIE I FORMA

Jest to czynność prawa konsensualna- podlega także przepisom KS. Umowa dochodzi do skutku, gdy strony uzgodniły co najmniej essentialia negotii (nie jest konieczne wydanie gospodarstwa).

Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (ad solmnitatem). Na notariuszu spoczywa obowiązek sporządzenia umowy, która nie byłaby sprzeczna z prawem.

IV. STRONY UMOWY

Stronami kontraktu są:

- rolnik: pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia;

- następca: brak legalnej definicji; następca musi być młodszy od rolnika o 15 lat, co wskazuje na to, że musi to być osoba fizyczna. Wskazuje się, że osoba taka musi być zdolna do pracy w gospodarstwie. Inne wymogi są sprzeczne z prawem. Może być to więc także osoba niespokrewniona z rolnikiem. Nie ma przeszkód w przeniesieniu gospodarstwa na rzecz kilki następców.

V. PRZEDMIOT UMOWY

Przedmiotem umowy z następcą jest zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności (udziału we współwłasności) i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę.

Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne definiowane w ustawie jako każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (tą z kolei jest działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej).

VI. PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

STRONA	PRAWA	OBOWIĄZKI
ROLNIK	Żądanie świadczeń z art. 908 § 1 KC, jeśli strony nie postanowiły inaczej. Żądanie, pod pewnymi warunkami, świadczeń pieniężnych. Wymagać od następcy pracy w gospodarstwie.	Przeniesienie własności i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę. Inne obowiązki mogą wynikać z umowy (np. dostarczanie następcy środków utrzymania).
NASTĘPCA	Roszczenie o wykonanie umowy (roczny termin przedawnienia od dnia, w którym umowa miała być zawarta). Roszczenie przeciwko spadkobiercom rolnika o wykonanie umowy.	Wymóg wykonywania pracy. Wymóg spełnienia dodatkowych świadczeń. Inne świadczenia przewidziane w umowie (np. ustanowienie służebności mieszkania).

VII. ROZWIĄZANIE UMOWY

i) ROZWIĄZANIE UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCEJ DO PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI GOSPODARSTWA ROLNEGO

Ustawa przewiduje rozwiązanie umowy z następcą przez sąd tylko na żądanie rolnika, co jest wyrazem ochrony jego interesów.

Możliwe jest to w razie zaistnienia jednej z trzech przesłanek, kiedy to następca:

1) bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika,

2) nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie

3) postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy (np. uporczywie narusza wobec rolnika zasady współżycia społecznego).

ii) ROZWIĄZANIE UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ GOSPODARSTWA ROLNEGO

Również tylko przez sąd (po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego), również tylko na żądanie rolnika, jeżeli następca:

1) uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub

2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub

3) uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.