Filozofia i etyka - wstęp

1. Zaliczenie z oceną, wykłady kończące się kolokwium,

2. literatura

   1. Teksty źródłowe

   2. Antologie tekstów źródłowych

      1. Red. Barbara Markiewicz – „filozofia”

      2. Red. Włodzimierz Tyburski - „Historia filozofii i etyki”

   3. Wprowadzenia do filozofii

      1. A. Anzenbacher – „wprowadzenie do filozofii” „wprowadzenie do etyki”

   4. Testy o historii filozofii, etyki

      1. W. Tatarkiewicz – „Historia filozofii”

      2. A. Macintyre – „krótka historia etyki”

Zagadnienia wstępne

1. Powstanie filozofii

   1. Powstała w Grecji, a dokładnie w koloni Greckiej Jonii (a jeszcze dokładniej Milet) Tales z Miletu w VI – VII w p.n.e. była to dość dobrze rozwinięta kolonia stwarzająca możliwości do powstania filozofii.

   2. Wytworzyła ona podłoże do wykształcenia teoretycznego co doprowadziło do powstania kultu wiedzy i nauki.

   3. Filozofia – „filia” – umiłowanie „sofia” – mądrość

2. Czynniki sprzyjające pojawieniu się filozofii

   1. Poezja grecka – Homer „Iliada” „Odyseja” ; Hezjod „Teogonia” „prace i dnie” – w ramach tych pism, które tworzyli Ci poeci pojawiają się odpowiedzi na pytania jak powstał świat. Hezjod przekazuje informacje i teorie za pomocą mitu i obrazu zawartego w dziele. U Homera barwna opowieść pokazuje nie tylko jak coś się działo ale też zadaje pytanie dlaczego coś się działo.

   2. Kulty misteryjne – Dawniej religia polegała na przypisaniu do danego polis bóstwa opiekuna i wokół tego kultu zorganizowane było życie społeczne polis. Dni wolne, olimpiady i inne. Było to bardzo publiczne, oficjalne i dla każdego. Dla tych co oczekiwali większego zaangażowania wewnętrznego, brali udział i zakładali tajemne towarzystwa, odprawiające swoje spotkania w piwnicach, w kryptach. Na gruncie tych praktykach przekazywano wiedze i rozwijano przeżycia wewnętrzne. Powstała tam idea duszy, na spotkaniach przekazywano adeptom wiedze, a ich stopnień wtajemniczenia wzrastał wraz z rozwojem wiedzy i bogactwa wewnątrz siebie. 2 najważniejsze kulty misteryjne to :

      1. Orfizm

      2. Pitagoreizm – pitagoras nie tylko jako matematyk, ale był także guru tej grupy religijno filozoficznej, której chodziło o to by udoskonalić swoje życie. Robiono to tak, że brali udział w badaniach matematycznych (co stanowiło podłoże religijne). Kult ich polegał na wielbieniu uporządkowanego ładu świata, oraz wielbieniu liczb.

   3. Warunki polityczno-gospodarcze w Grecji – nacisk tutaj kładzie się na pojawienie sfery wolności, co pozwoliło ludziom na zajmowanie się nauką lub filozofią. Pojawienie się demokratyczności wzbudziło w części osób poczucie odpowiedzialności za to co się dzieje w Grecji. Bardzo dobra sytuacja gospodarcza w Grecji w ówczesnym czasie pozwoliła na to, aby człowiek nie martwił się o zaspokojenie podstawowych potrzeb i wytworzyła grupę darmozjadów zadających pytania i odpowiadających na nie. Choć wiedzieli że nie przyniesie im to żadnej fizycznej korzyści.

3. Nastawienie teoretyczne – diogenez aertioz – napisał historie filozofii (starożytny pisarz). Pisarz ten mówił o pitagorasie : kiedyś o to pitagoras wybrał się z wycieczką do obcego królestwa, tam król dowiedział się że w jego granice zawitał filozof i wezwał go do siebie. Zapytał pitagorasa Kto Ty jesteś , ten w odpowiedzi opowiedział historie o ludziach na igrzyskach. Podzielił ich na sportowców ,którym chodzi o sławę, na tych co chcą się wzbogacić oraz na tych którzy chcą tylko popatrzeć. I do tych 3 porównał filozofów. Użył wówczas greckiego słowa „theoria” co oznaczało tylko przyglądanie się czemuś.
   
   Wskazuje to, że nastawienie teoretyczne ma na celu poszerzenie horyzontu zrozumienia, lepsze pojęcie rzeczywistości i otaczającego świata.

Podział aktywności wg. Arystotelesa IV w p.n.e.
aktywność wytwórcza
- celem aktywności wytwórczej jest wytwór jaki ona przynosi czyli sensem aktywności rzemieślnika jest to aby wytwarzał dany produkt. Np. bednarz beczki Arystoteles używa tutaj pojęcie "techne" - sztuka, umiejętność

Każdej z aktywności towarzyszy wiedza, wiedza techniczna – powstawanie produktów, wiedza polepszająca działanie – namyślanie się nad dobrem i nad chęcią jej realizacji oraz wiedza – która ma służyć tylko temu by wiedzieć.

Podstawowe Działy Filozofii

1. Definicje teoretyczne

   1. Arystoteles – nauka i przyczynach i najwyższym bycie

   2. Platon – nauka o tym co wieczne i bezimienne

2. Definicje praktyczne

   1. Platon – filozofia to przygotowywanie się do śmierci

   2. Stoicy – sposób życia polegający na upodobnieniu się do Boga lub Bogów

   3. Sokrates – filozofia to badanie spraw ludzkich

   4. Filozofia jako wiedza kierująca sposobem życia

3. Filozofia teoretyczna

   1. Ontologia – czasami nazywana metafizyką, nauka o bycie, pochodzi z greckiego to on (będący), ontologia to nauka o bycie jako bycie i jego cechami istotnymi. Np. Jeżeli zajmujemy się człowiekiem to zajmujemy się nim trochę inaczej jeśli zajmujemy się nim jako człowiekiem niż wówczas gdy zajmujemy się człowiekiem jako studentem.

      1. Pierwszym przedmiotem zainteresowania był Byt jako Byt

      2. Drugi temat wymyślili Grecy teos czyli Bóg – czyli byt najdoskonalszy, idealny i najwyższy a zarazem konieczny, filozofia zaczęła wówczas pytać czy taki byt istnieje i co musi mieć jakie cechy by istniał – jest to właśnie metafizyczny aspekt (filozofia Boga (teologia racjonalna) – jako drugi zasadniczy element ontologii)

         1. Jeśli chodzi o objawienia to wiązana jest z teologią wyznaniową (religijną)

         2. Teologia racjonalna – ma na celu powiedzenie o bogu to, co człowiek jako stworzenie racjonalne może powiedzieć bez pomocy objawienia

      3. Kolejnym przedmiotem zainteresowania filozofów była przyroda (3 temat metafizyki)

         1. Tutaj filozofowie pytają jakie są istotne elementy świata przyrodniczego oraz z czego ten świat jest zbudowany, z jakich cząstek się składa. Pierwszym zagadnieniem było szukanie odpowiedzi na pytanie czy natura jest tylko bytem materialnym czy ma coś w sobie więcej, coś niematerialnego.

         2. Stawiali pytania co czyni rzeczy rośliną lub zwierzęciem, co powoduje taką klasyfikację

         3. Zajmowali się także czasem i przestrzenia – pytali czym jest czas i przestrzeń, czy świat naturalny miał swój naturalny i radykalny początek oraz czy będzie miał swój naturalny i radykalny koniec. Pytali czy przestrzeń ma koniec czy jest może nieskończonym bytem

         4. Inaczej filozofie przyrody nazywano kosmologią racjonalną

      4. Czwartym istotnym przedmiotem filozofii był człowiek

         1. Człowiek staje się główną tajemnicą i w próbie odpowiedzi na pytanie o człowieka (kim jest człowiek) zawarty jest klucz do wszystkich innych odpowiedzi

         2. W dziejach – i starożytności i średniowieczu , czasami pytanie o człowieka przybierało pytanie o duszę, dusza to specjalny rys odróżniający człowieka od innych stworzeń, pytano czy dusza istnieje, co ją charakteryzuje, czy dusza jest śmiertelna czy nie.

         3. Temat człowiek Mozę stanowić przejście do epistemologii, człowiek ma specyficzną duszę która ma rozum,

   2. Epistemologie - nauka o poznaniu , gr. Episteme – oznacza poznanie, wiedzę. Temat ludzkiego poznania i ludzkiej wiedzy pojawia się już w VI w, dopiero od XVII wieku od Kartezjusza epistemologia staje się główna i wiodącą dziedzina filozofii. Nie badamy poznania jako przekonań lecz walory poznania, co jest słuszne w naszych przekonaniach a co nie.

      1. Pierwszym sposobem pytania o wiedzę jest pytanie o źródła wiedzy - staramy się powiedzieć, lub sformułować teorię które ze źródeł podanych przez człowieka są prawdziwe. Szukanie prawdziwych źródeł wiedzy przekazujące prawdziwe przekonania a co za tym idzie i prawdziwej wiedzy.

      2. Granice wiedzy – pytamy jak daleko sięga nasza wiedza, badamy które z przekonań ludzi mogą być prawdziwe a które nie, o których człowiek ma przekonanie i wiedze np. co robią aktorzy po zejściu ze sceny, jak żyją elfy, krasnoludy, orkowie.

      3. Trzecim tematem jest prawda – jasne określenie i zarysowanie tego co dla nas znaczy prawda,

4. Filozofia praktyczna

   1. Etyka – nauka o dobru , dobru stanowi tu podstawowe pojęcie i główny temat na który składają się normy i wartości

      1. Można pytać o dobro jako o dobre Zycie -„jak ja mam żyć, żeby żyć dobrze” może to być także pytanie staruszka „czy dobrze przeżyłem swoje życie”, nie chodziło jednak o to czy żył zgodnie z zasadami lecz dobre życie miało na myśli szczęście i szczęśliwe przeżycie życia. Dopiero w XVIII wieku szczęście zostało zepchnięte na margines etyki, ponieważ szczęście jest pojęciem bardzo indywidualny i że nie leży ono w naszym mniemaniu. Zakładano wówczas pytanie, „co mam zrobić na mojej oczywistej drodze do szczęściłaby być godnym tego szczęścia”.

      2. Drugim pojęciem rozważań etycznych był obowiązek (czasy nowożytne)

      3. Trzecim sposobem pytania o dobro było pytanie przez użyteczność, co mogę robić by być użytecznym dla innych, życie i czynienie w taki sposób by inni byli szczęśliwi bez ciągłego pytania o kodeksy

Periodyzacje dziejów filozofii

1. Starożytność

   1. od około VII w p.n.e. do około V-VI w n.e.

   2. 529 r. zamknięcie akademii platońskiej, która trwała od IV w p.n.e. twierdząc że jest to pogańska uczelnia. W tym samym roku na Monte Casino powstaje pierwszy klasztor benedyktyński

   3. 4 ważne podokresy starożytności

      1. Okres presokratejski – okres w którym żyją filozofowie do Sokratesa czyli do około V w p.n.e.

      2. Okres klasyczny – IV w p.n.e. , poprzedzony jest oświeceniem ateńskim, charakteryzuje się tym, że Ateny stają się centrum świata a w tym czasie działają Sokrates, Platon,

      3. Okres hellenistyczny – od III w p.n.e. do I w p.n.e. , charakteryzuje się końcem polis greckich, i początek grup kulturowych w wyniku pojawienia się języka urzędowego greki w cesarstwie macedońskim, hellenizm pochodzi z pomieszania się okresu klasycznego oraz domieszek państw z Azji wschodniej

      4. Końcowy (religijny) – I w p.n.e. do V-VI w n.e. – religie mają bardzo mocny wpływ na filozofię począwszy od islamu, Żydów i innych

2. Średniowiecze

   1. VI – XV wieku

   2. Rozkwit filozofii i złoty wiek scholastyki w XIII wieku

   3. Pojawiają się tłumaczenia greckich filozofów

3. Nowożytność

   1. XVII wiek – XIX w

   2. Zapoczątkował ją Kartezjusz

4. Współczesność

   1. XX wiek

Początki filozofii

1. Presokratejska – problemy

   1. Jak połączyć jedność i wierność - znalezienie arche (zasada początek), poszukiwanie w zasadzie tego co jest trwałe pośród tego co zmienne – Tales mówił tak o wodzie,

   2. Jak połączyć zmianę i trwałość

   3. Rozumowe

   4. Głównymi filozofami odpowiadającymi na 1 pytanie byli

      1. Heraklit z Efezu – starał się z innej strony potraktować problemy rzeczywistości , powiedział że nigdy nie można wejść do tej samej rzeki 2 razy, panta rei, według niego istnieje coś pomiędzy bytem i niebytem i nazywa to stawaniem się. W tej rzeczywistości jest wszystko i nic, jest strasznie eferyczna, co pojawia się to od razu znika. Mówi że rzeczywistość to ciągłe pojawianie się i ginięcie a najlepszym zobrazowaniem tego zjawiska jest ogień. Wprowadził nowe w filozofii pojęcie harmonii, łączące się z pojęciem kosmosu określającym ład i porządek. Wg niego tylko zmienność jest trwała i stała i nie jest ona chaotyczna, trzyma ją w ryzach harmonia przeciwieństw (zmieniających się przeciwnych sił, jak łuk i lira) tak jak pokój i wojna ścierając się tworzą rzeczywistość tak też i inne siły w tej rzeczywistości wpływają na jej harmonię i całość.

      2. Parmenides – wg niego musimy odwołać się do samego rozumu, a charakterystyczne dla niego jest posługiwanie się logiką, a logika charakteryzuje się zasadami niesprzeczności i tożsamości.

         1. Byt – to co jest

         2. Niebyt - to czego niema

Myśląc o tym doszedł do wniosków, że byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać z siebie samego, definiował przejścia z niebytu do bytu i bytu do niebytu, były to zmiany elementarne widoczne w świecie widocznym. Myśląc dalej stwierdził że przejścia te nie mogą zachodzić, bo oba czynniki przejścia muszą istnieć, a skoro z definicji nie ma niebytu, to nie może też istnieć przejście. Doszedł tak do wniosku że istnieje stała i trwała rzeczywistość/nierzeczywistość. Doszedł więc do koncepcji że istnieje tylko i wyłącznie jeden byt, bez przerw, dziur (jak by były to pojawił by się niebyt, którego nie ma) porównywał więc rzeczywistość do kuli (symbol ideału) .

U presokratyków pojawili się pluraliści :

Empedokles – być może jest tak że podstawowy rodzaj rzeczywistości złożony jest z kilku podstawowych elementów które mieszając się i łącząc w kombinacje dają nam widoczne zróżnicowanie. Świat nie może by chaosem jaki jest widoczny, a u podstaw rzeczywistości są 4 podstawowe żywioły (ziema, woda, powietrze, ogień) tworzące świat. Tylko one mają cechy prawdziwego bytu, są wieczne i niezrodzone. Ale działają na nie pewne siły, które powodują powstanie różnic nazwał je Miłość i Nienawiść.

Anaksagoras
Demokryt – i jego nauczyciel Leukippos – byli oni pierwszymi atomistami, w ramach dyskusji tworzenia świata pojawia się wizja atomistycznego złożenia rzeczywistości. Mówi że aby zrozumieć wielkość tworzącą ten porządek, trzeba zrozumieć i przypuszczać że jest w niej coś takiego niepodzielnego co jest we wszystkim takie same, niezmienne. Atomy łączyły się ze sobą w różne kombinacje za pomocą haczyków.

1. Szkoła elearska – stworzona przez Zenona z elei – byli tak wierni parmenidesowi, że starali się za wszelką cenę udowodnić brak zmienności i stworzyli paradoksy ruchu np. strzały i Achillesa i żółwia.

   1. Paradoks żółwia i Achillesa

      1. Mamy stadion, w zawodach bierze udział żółw i Achilles, można udowodnić że jeśli Achilles da fory żółwiowi i pozwoli mu startować z lepszej pozycji to nigdy nie dogoni on żółwia, aby mógł go przegonić musi dogonić, aby go dogonić musi skrócić drogę o połowę między sobą a żółwiem, w czasie kiedy Achilles pokonuje pół drogi żółw przesuwa się na przód i zwiększa odległość tak, że zawsze będzie występować połowa drogi między Achillesem a żółwiem.

Dochodzimy więc do wniosku, że nasze myślenie nie jest w stanie ogarnąć pojęcia ruchu i problemów istniejącego świata.

1. W V w p.n.e. nastąpiła zmiana w filozofii spowodowana wojnami perskimi, wygranymi przez greków, co spowodowało zjazd wielu myślicieli z całego świata a powstanie demokracji ateńskiej zmuszało myślicieli do zmiany zainteresowań. Ten okres nazywamy oświeceniem ateńskim i działali w nim :

   1. Sofiści – byli grupą wędrownych mędrców i nauczycieli, jako pierwsi nauczycieli z nauczycielstwa zawód z którego czerpali korzyści majątkowe, żyli i utrzymywali się. Uważani byli za dostojnych osobników z rozwiniętym poważaniem i bardzo dobrym autorytetem. Uważali że chcą nauczać gr. Arete ( później stanie się najbardziej podstawowym pojęciem etyki ateńskiej oraz średniowiecznej, tłumaczy się to jako cnotę, dzielność, doskonałość oraz sprawność. Jest to cecha czegoś lub kogoś, dzięki której to coś lub ktoś może doskonale wypełniać właściwe sobie funkcje) mówili, że będą nauczać największą człowieczą arete. Największą cechą człowieczeństwa dla nich było bycie dobrym obywatelem więc kształcili w tym kierunku (nauczyciele obywatelscy) a więc pojawia się pytaniem kto to jest dobrym obywatelem, odpowiedzieli że ten który może zajmować wysokie stanowisko i ma posłuch, to ten kto umie tak mówić, żeby inni go słuchali. Czyli w dużej mierze byli oni nauczycielami mówienia inaczej retoryki.

      1. Protagoras – głosił relatywizm, zarówno pod względem poznawczym jak i etycznym (relatywizm – prawda zależna od punktu widzenia), głosił że nie ma prawdy obiektywnej, tylko zawsze subiektywna związana z okolicznościami i stroną. Sensualizm – pogląd dotyczący natury naszej wiedzy (sensus – zmysł) oraz twierdzenie że jedynym źródłem naszej wiedzy są zmysły. A jeżeli zmysły mają by źródłem wiedzy to każdy ma swoje indywidualne zmysły obciążone wieloma dodatkowymi czynnikami. Zakłada istnienie mędrca, który zamienia gorszy stan na lepszy za pomocą dostępnych metod i środków np. lekarz dla chorego, rolnik dla roślin. (instrumentalizm – polega na tym że mniemania traktujemy jak instrumenty realizacji celów ; pragmatyzm – zastępowanie kategorii prawdy kategorią skuteczności)

      2. Gorgiasz

      3. Prodikos

      4. Trazymat

Uważali że filozofowie powinni zajmować się rzeczami ważniejszymi, np. tym że człowiek w demokratycznym ustroju chce żyć i powinien żyć. I w tym ustroju można się dogadać co do życia i kształtu społeczeństwa. Porzucając filozofię natury filozofowie zajęli się bardziej filozofią społeczną oraz etyką

1. sofiści – wydobyli znaczenie refleksji humanistycznej oraz przyczyniła się do powstania dyskusji nad tym co jest prawdziwe i dobre. Na gruncie sofistów powstała etyka silniejszego, która wskazywała, że silniejszy jest bardziej sprawiedliwy a co za tym idzie może on narzucić innym swoją sprawiedliwość

2. Sokrates

   1. Filozof żyjący w 5 wieku tak jak sofiści i ginie w 399 roku skazany przez sąd ateński za swoją działalność w Atenach. Działał tylko w Atenach, w trakcie długoletniego nauczania (73lata gdy zmarł) nie napisał żadnego dzieła. Wszystkie wiadomości o Sokratesie przekazał jego uczeń Platon pisząc kilkadziesiąt utworów filozoficznych w formie dialogów których głównym rozmówcą jest Sokrates. Sokrates nie utrzymywał się z nauczania i nie traktował tego zawodowo, chodził więc po rynku i rozmawiał z ludźmi co sprawiało czasami iż był on mylony z sofistami. Jednak miał on inne sposoby nauczania, posiadał inną hierarchię wartości oraz głosił inne poglądy niż oni.

   2. Podstawowe hasła Sokratesa „troska o dusze”(nowa koncepcja duszy), „poznaj samego siebie” oraz nowa koncepcja cnoty (arete)

      1. Indywidualizm etyczny – zrównanie cnoty z wiedzą oraz ustawienie ich na najwyższym szczeblu dóbr (jak człowiek jest mądry to musi być dobry i tylko wówczas jest szczęśliwy), poglądy przeczące sofistom,

         1. Nowa koncepcja cnoty – czynić dobrze może tylko ten kto wie co jest dobre, bo nawet najgłupszy człowiek nie zrobi czegoś co w jego pojęciu jest złe.

      2. Intelektualizm etyczny – wiedza jako głębsze poznanie samego siebie, nie tylko że poznałem co jest złe, ale w sensie obiektywnym co jest złe dla mnie. Wg Sokratesa najwyższy rodzaj wiedzy to taki dzięki któremu poznajemy siebie i wiemy kim jesteśmy oraz co dla nas dobre.

Pojawia się tu problem dla nauczycieli (sofistów) gdzie Sokrates mówi: po pierwsze nie jesteście nauczycielami, a po drugie wiedza którą wyznawał Sokrates jest nie do przekazania, bo nie idzie nauczyć innego człowieka kim jest. Nauczanie Sokratesa dążyło do tego by ludzie zaczęli zajmować się samymi sobą i dążyli do poznania samego siebie. Czynił to 2 metodami dialektyki

1. Elenktyczna – ironia sokratejska – aby kogoś namówić do zajęcia się samym sobą, trzeba mu uświadomić problem, że nie jest taki mądry za jakiego uchodzi. nakładając maskę głupca i zadając pytania doprowadzał do tego iż rozmówca sam wygłaszał publicznie sprzeczności intelektualne, co wskazywało że ich wiedza tak naprawdę jest zerowa.

2. Maientyczna – metoda polegająca na prowadzeniu dialogu w taki sposób by otwarty człowiek był w stanie poprzez pytania Sokratesa dochodzić sam do wiedzy i odpowiedzi na problemy jakie przed rozmówcą się pojawiają.

Tym samym Sokrates zapoczątkował nurt wiedzy, która kształtuje się w rozmowie i wpływa na poznawanie nie tylko świata ale także poznawanie samego siebie.

1. Sokrates został oskarżony przez 2 poetów (po namowie sofistów) o bezbożność oraz psucie młodzieży za które to przewinienia groziła kara śmierci.

   1. Wiem że nic nie wiem – wyraża że o tym co najważniejsze w życiu, nie wie się za wiele.

   2. U Sokratesa pojawia się nowa koncepcja duszy, zrozumiała na tle powszechnych dominujących w Grecji

   3. Od Sokratesa pojawiają się 3 idee w etyce klasycznej

      1. Dobro

      2. Mądrość

      3. Szczęście

2. Tradycyjne koncepcje duszy :

   1. Biologiczna koncepcja duszy – element ożywiający ciało – ożywione to jest to co ma zasadę ruchu w samym sobie a ta zasada co jest w tym czymś to jest właśnie dusza, po śmierci człowieka jego dusza ulatuje i rozprasza się.

   2. Poetycko-mitologiczna – traktowana jako cień ciała,

   3. Peryferyjna koncepcja duszy (misteryjna) – osobny element tkwiący w człowieku tzw. Boska cząstka

3. Moralizuje duszę, dbać o duszę wg niego to być jak najlepszym moralnie człowiekiem

Platon

1. Najsłynniejszy filozof starożytności i jeden z najsłynniejszych uczniów Sokratesa.

   1. Oprócz Platona po Sokratesie powstały także 2 szkoły sokratejskie mniejsze i powoływały się na Sokratesa jak nauczyciela jednak miały odmienne poglądy, szkołami sokratycznymi były tylko z punktu widzenia filozofii praktycznej.

      1. Cyrenaicy – założycielem był ary styp z Cyreny i głosił hedonizm, że dobrem najwyższym jest przyjemność, etyczna przyjemność będzie jako miara dobra wszelkiego działania, a cierpienie miarą dobra. Życie przyjemne polega na sumie przyjemności cząstkowych jakie doświadczamy. (właściwie pogląd etyczny z gr. Hedone – przyjemność)

      2. cynicy – ich filozofia polegała na życiu, byli bliżsi Sokratesowi a za najwyższą wartość uznali wolność i wewnętrzna i zewnętrzna a więc dobro duchowe, osoba uzyskująca równowagę miała status mędrca nie ważny był wówczas jego status lub wiedza. Cynizm prawdopodobnie z gr. Cane (pies) żyli na marginesie społecznym, na marginesie człowieczeństwa co wg nich prowadzić miało do szczęścia, do sytuacji aby nikt ani nic ich nie ograniczało.

2. Platon – pozostawił po sobie kilkadziesiąt pism filozoficznych napisanych w formie dialogu filozoficznego, założył pierwszą szkołę w Atenach w formie instytucji (Akademia Platońska) wykładano w niej matematykę z dziedzinami pokrewnymi oraz filozofię. Interesowały go zagadnienia bardzo abstrakcyjne. Podstawową teorią Platona była teoria idei (poglądy metafizyczne) idea z gr eidos (kształt, postać) wg Platona kształt i postać miała na uwadze intelektualny wyraz i kształt np. w przypadku człowieka eidos to wyraz człowieczeństwo a nie sam wygląd człowieka. Wg Platona istnieje taka rzeczywistość która różni się od świata fizycznego i nie da się jej sprowadzić do świadomości ludzi. Idee są tak jakby 3 obszarem ontologicznym wraz z rzeczywistością i świadomością. Idea – traktowana jako pomysł jednej osoby, inna osoba ma inne idee i obie rozmyślają o tym co sobie wymyślą.

   1. Idee uzna za podstawę rzeczywistości zjawisk i myślenia (idealizm obiektywny w metafizyce)

   2. 6 podstawowych cech idei

      1. Inteligibilność – przedmioty które można poznać tylko w sposób intelektualny, myślą, nie można ich poznać zmysłowo

      2. Niecielesne lub nie fizyczne – nigdy nie jest to coś zjawiskiem

      3. Bytowość w pewnym sensie – idee najwyższą rzeczywistością i jeżeli cokolwiek istnieje to one w pierwszym rzędzie i są podstawą wszystkich innych rzeczywistości

      4. Niezmienność – zawsze cechowała boskość jeśli coś jest niezmienne to jest najwyższą rzeczywistością, bardziej istnieje człowiek niż poszczególni ludzie z krwi i kości.

      5. Samoistność – istota ta może istnieć sama w sobie ,bez powodu, przyczyny i pomocy innych rzeczy. Cień nie może istnieć bez płomienia świecy, ale płomień bez cienia może.

      6. Jedność – idea zawsze jednoczy wielość czynników składowych, dzięki ideom ten świat wyższy jest bardziej uporządkowany niż świat zmysłowy.

W wizji Platona mamy do czynienia z dualizmem czyli rozpoznania rzeczywistości (metafora jaskini )

1. Najważniejsze dzieła Platona

   1. Uczta - miłość

   2. Fedon - śmierć

   3. Państwo – państwie

W dialogu państwo mamy przedstawioną metaforę jaskini, w niej Platon opisuje jaskinię, która wygląda mniej więcej tak, że jest to baaaaaaaaaaardzo głęboki dół, mówi dalej, wyobraźmy sobie że na samym dnie siedzą ludzie podobni do nas (metafora stanu) przykuci kajdanami by nie mogli się obrócić i patrzą tylko i wyłącznie w ścianę, do dna nie dochodzi słońce ze względu na jej głębokość (metafora ciemnoty), twierdzi dalej że ludzie siedzący na dole wpatrują się w jedyny świat jaki mają czyli ścianę, gdyby wyżej umieszczono ognisko to na ścianie pojawiło by się przedstawienie cieni, a gdyby zapytać kogoś z tych ludzi co jest prawdziwe odpowiedzieli by że cienie są prawdziwe choć powyżej znajduje się coś bardziej rzeczywistego.

Byt, rozum, duch, dobro

Zjawisko, zmysły, ciało, zło

Dlaczego człowiek siedzi w dole, wg. Platona bo ma ciało, i dlatego że ma ciało siedzi w tej jaskini, łańcuchy to nasze spostrzeganie i doświadczenie rzeczywistości oraz wszystkie potrzeby cielesne. Cielesność jest dla człowieka obciążeniem od którego w trakcie życie się wyzwala i najlepiej w tym celu przydaje się filozofia. Jedyną drogą wg Platona to umrzeć, w sensie wyzwolenia, w śmierci następuje uwolnienie człowieka.

Uważał że dobra nie da rady przypisać tylko do sfery etycznej, poznając idee dobra dowiadujemy się zarazem o istocie świata oraz stajemy się dobrzy (aspekt poznawczy oraz etyczny).

1. Struktura duszy ludzkiej – człowiek to dusza obarczona ciałem, a więc przede wszystkim dusza gra rolę podstawową . Dusza dzieli się na 3 podstawowe rejony im niższy tam bardziej związany z ciałem

   1. Dusza rozumna – sam rozum i część kierownicza, w dialogu porównuje umysł do zaprzęgu z końmi, jednym białym(dobrym) i drugim czarnym(złym) – mądrość

   2. Dusza gniewliwa – pożądania z byciem kimś lepszym, wyższa idea – odwaga

   3. Dusza pożądliwa- związana z pożądaniem i posiadaniem ciała – obdarzona umiarkowaniem

Złym czarnym koniem jest dusza pożądliwa, dobrym gniewna a woźnicą dusza rozumna. Jeden koń w latającym zaprzęgu zmierza ku dołowi a drugi w stronę góry, gdyby nie było woźnicy człowiek uległ by totalnemu rozdarciu bo są w nim skrajne zmienności dobra i zła. Rozum kieruje duszami tak aby podążały tam gdzie chce. Dusza która jest w stanie uzgodnić 3 podstawowe cnoty i doprowadzić do balansu to dusza sprawiedliwa – będąca najwyższą doskonałością. Te 4 cnoty wejdą później do kodeksu etycznego i będą cnotami kardynalnymi, tworzącymi wszystkie kodeksy do późnego średniowiecza.

Zacząć od teorii miłości Platona

FILOZOFIA I ETYKA – Wykład VI 18.11.11 r.

1. W dialogu „Uczta” Platon przedstawia Teorię Miłości – Biesiada, której zbiera się kilku przyjaciół i każdy z nich ma ułożyć na szybko mowę powitalną ku czci boga miłości Erosa. Mit 2 połówek (najpierw zeus tworzył świat to stworzył 3 płci: męską, żeńską i niewiadomo jaką – pełnia tego co męskie i żeńskie, była całością, dlatego że była całością ludzi o tej płci byli odważni, mądrzy, doskonali skoro byli tacy super to chcieli zająć miejsce Zeusa, ten aby nie stracić władzy to postanowił rozdzielić ich na 2 połówki i zrobił to tak, że jednych upodobnił do kobiet a drugich do mężczyzn. I te połówki mają chęć połączenia się z 2 połówką, z samym sobą w drugim człowieku, pragnienie dopełnienia się, MIŁOŚĆ – poczucie braku, pragnienie dopełnienia, dobra).

a. Mit o Erosie – bogowie urządzili ucztę i zaprosili wszystkich bogów z wyjątkiem Biedy, więc kiedy bogowie się upoili ambrozją i Bieda weszła chyłkiem i zobaczyła że bóg Dostatek jest upojony i Bieda położyła się obok niego i tak poczęli Erosa. To wyjaśnia czym jest miłość – pragnienie dobra z braku, Eros po matce odziedziczył to że jest wiecznym żebrakiem, nie ma nic swojego i dlatego że nic nie ma to ciągle czegoś chce. On żebrze tylko o dobro, które było dane Dostatkowi - nieskończone. Czyli pragnienie dobra, którym jest miłość ma nieskończone pragnienie dobra. Miłość jest nieskończonym pragnieniem i żadne dobra nie są w stanie zaspokoić tego pragnienia na długo (tylko chwilowo). Tylko absolutne dobro (np. nieśmiertelność) może zaspokoić to pragnienie. Czyli spełnieniem pragnienia miłości jest tylko mistyczne spotkanie z bogiem. WZORZEC – miłość człowieka do boga

b. gr. agape – lat. Caritas – miłość (eros - miłość pożądająca, która chce mieć dobro, którego nie mam), a caritas to jest miłość dająca, dawcza. Wychodzenie innemu z dobrem które mam. Dobroczynność. Pytam co ja innemu mogę dać. WZORZEC – miłość boga do człowieka. Jeśli ktoś wychodzi z miłością agape to spotyka kogoś z miłością eros. Agape jest odpowiedzią na eros, a eros na agape.

Piękno to to co pobudza naszą miłość, eros – wrażliwość na piękno. Piękne jest to co jest na zewnątrz piękne. Kierujemy się ku pięknu. Początek miłości – zakochujemy się w kimś bo jest piękny w rzeczywistości, jest erotyczny bo postrzegamy świat zmysłowo. Skoro może nam się podobać kilka ciał to znaczy że piękno musi być gdzie indziej – kierowanie miłości ku temu co ukryte – piękno duszy, uczynków – miłość platoniczna – bezinteresowna miłość do duszy drugiego człowieka.

Arystoteles

1. najważniejszy uczeń Platona. Arystotelejska wizja świata została obalona dopiero przez Galileusza (matematyka, metafizyka, logika).

2. IV w. p.n.e.

3. Syn poważanego lekarza, zakłada w Atenach drugą szkołę – Likejon. Przez 20 lat działał w szkole platońskiej, ale dochodzi do wniosku że jego poglądy odbiegają znacznie od platońskich, że nie mieści się w jego ideach.

4. Najbardziej rzeczywisty i realny jest ten świat, w którym my teraz żyjemy – REALIZM METAFIZYCZNY (Platon był idealistą metafizycznym).

5. Arystoteles zajmował się metafizyką - „metafizyka”, etyką - „etyka nikomachejska”, „fizyka”, „analityki” – logika, estetyka- „poetyka”, retoryka- „retoryka”, psychologia – „traktat o duszy”.

6. Świat i rzeczywistość składa się z konkretnych substancji, z rzeczy konkretnych, które są tu i teraz. Metafizyka Arystotelesa

a. LISTA KATEGORII wg Arystotelesa (kategoria- najogólniejsze określenie bytu) – element metafizyki ogólnej:

i. Substancja – byt składa się z substancji, substancja – określone, konkretne coś (istnieją poszczególne cosie – byt = suma substancji) substancje mają różne sposoby bycia, możliwe sposoby opisu substancji = możliwe sposoby bycia.

ii. Jakość – czy coś jest ładne czy brzydkie, czy czerwone i czarne, coś ma zawsze jakąś jakość

iii. Ilość – mówimy ile tego jest, ile coś waży, ile coś mierzy

iv. Relacja – np. ojcostwo, macierzyństwo, pokazanie w jakiej relacji jest jedna substancja w stosunku do drugiej

v. Czas – w naszej rzeczywistości nie ma czegoś co istnieje poza czasem i miejscem

vi. Miejsce

vii. Doznawania – czego doznajemy, można doznawać np. cierpienia, radości

viii. Działanie – co robimy, np.

ix. Położenia

x. Posiadanie

jeżeli jest tylko 10 sposobów istnienia i 10 sposobów opisu bytu to w rzeczywistości istnieje harmonia. Rozróżnienia ontologiczne - Arystoteles rozróżnił od siebie

1. formę i materię – materialny aspekt – z czego rzecz jest, aspekt formalny – to co czyni rzecz tą a nie inną rzeczą. Formalne to co jest istotą, naturą rzeczy co jest zawarte w jej definicji – element czynny, nadaje materii taki a nie inny kształt. Materia poddaje się kształtowaniu, jest kształtowana przez formę. Kula spiżowa – jedna substancja ale w niej da się odróżnić to z czego jest zrobiona – spiż, od jej kulistej formy. Nie może istnieć sama materia bez formy. Forma to nie jest tylko kształt ale też istota (np. zawarta we własnościach fizycznych i chemicznych). Człowiek też ma formę – dusza, a materią jest ciało. Materia od formy jest odróżniana ale nie rozerwalna – śmierć ciała jest jednocześnie śmiercią duszy. Wszystkie pragnienia, ideały muszą być sprowadzone do doczesności. Realizacja samego siebie i dobra tu i teraz.

element materialny – element bierny. Tyle ile materii tyle potencji, bo materia jest źródłem potencji.

2. akt i potencja – akt to jest to w rzeczy czym rzecz jest tu i teraz – jej urzeczywistnienie, potencja – to jest to czym jeszcze ta rzecz może być. Akt i potencje można od siebie odróżnić, ale rzeczy tego świata mają te dwa aspekty. (gdyby było możliwe - Jeżeli coś istnieje czysto potencjalnie – to tego jeszcze nie ma. Jeżeli coś istnieje czysto aktualnie- byt który nei może się zmienić, nie może być czymś innym – albo tego jeszcze nie ma, albo jest już wszystkim – byt absolutny, a Arystoteles mówi że nie ma bytu absolutnego – więc te obydwie strony się uzupełniają i żadna nie może żyć bez drugiej.)

Dzięki temu Arystoteles definiuje ruch – przejście z aktu do potencji.

3. Wiedza polegająca na opisie – „jak?” - i polegająca na wyjaśnieniu – „dlaczego?”. Arystoteles mówi że wiedza „dlaczego?” jest ważniejsza bo to dopiero jest wiedza naukowa. Teoria przyczyn dzieli sposoby odpowiadania na pytanie „dlaczego?” na 4. Te odpowiedzi trzymają się rzeczywistości. Np. na placu powstaje dom - przedszkole

a. Przyczyna materialna – przywieźliśmy materiały budowlane (z czego?)

b. Przyczyna sprawcza – przywozimy ekipę budowlaną (kto?)

c. Przyczyna formalna – musimy mieć plan, projekt budowy (wedle czego?)

d. Przyczyna celowa – fundator ma cel – chce mieć ten budynek, zależy mu na przedszkolu. (dlaczego?)

Musimy brać te przyczyny pod uwagę jeśli chcemy podejmować jakiekolwiek zmiany w świecie. Przyczyna celowa jest najważniejsza. Dominacja przyczyn celowych – FINALIZM – pogląd który twierdzi iż wszelkie zmiany w świecie zmierzają do realizacji pewnego celu lub celów – finalizm Arystotelesa – FINALIZM NIEANTROPOMORFICZNY, później w chrześcijaństwie został przekształcony na finalizm antropomorficzny, bo Bóg stworzył świat no to nie zrobił tego bezcelowo i musimy odgadnąć cel. Brak subiektywnej przyczyny celowej nie oznacza braku przyczyny subiektywnej – istnieje obiektywna przyczyna celowa (niezależna od woli człowieka, np. przy poczęciu – przedłużenie gatunku).

1. Metafizyka stawia pytanie „jaka jest przyczyna zmienności w ogóle?” – nie pytamy dlaczego powstaje dom tylko dlaczego powstają na świecie zmiany, więc zmienność=świat to pytamy o istnienie rzeczywistości. Jeśli pytamy o przyczyny zmienności świata to pytamy o powstanie świata. METAFIZYKA WSZECHRZECZY – nauka o przyczynach całości świata. Przyczyna wszechrzeczy – formalnie niezmienna przyczyna wszechrzeczy (gdyby była zmienna to musiałaby mieć swoją przyczynę). – PIERWSZA NIERUCHOMA PRZYCZYNA WSZECHRZECZY – jeżeli jest świat, a wszystko musi mieć przyczynę to musi być przyczyna istnienia świata. Skoro ta przyczyna jest nieruchoma to nie jest przejściem z potencji do aktu (bo to jest ruch), ona może być albo czystym aktem lub czystą potencją (a czysta potencja nie istnieje). Jeżeli jest czystym aktem, więc nie jest materią bo nie jest potencją, więc jest też formą. Czyli jest to pełny akt – najważniejszy, doskonały akt. To coś nie jest materialną przyczyną świata, więc nie może być to coś czymś z czego powstał świat, nie jest sprawcą bo trzeba być materią żeby kształtować materię. Więc jest to przyczyna formalna i celowa – przedmiot pożądania porusza tego, który ją pożąda. Więc PNP jest przyczyną i celem świata – świat się wciąż upodabnia do tego pierwszego nieruchomego poruszyciela. Być jak Justyn Bieber. On jest niezmienny a porusza ludzi i ci ludzie dążą do tego być być tacy jak on.

Etyka Arystotelesa

1. Najważniejsze dzieła

   1. Etyka nikomachejska

   2. Etyka eudemejska

   3. Etyka wielka

2. Arystoteles uczynił z etyki odrębną dziedzinę wyróżniając ją szczególnie od metafizyki. Tym samym zrywa z intelektualistycznym traktowaniem moralności. Dla Arystotelesa etyka była filozofią praktyczną w dwojakim sensie

   1. Filozofia praktyczna jako nasza praktyka czyli działanie. Działanie będące sferą zmienną. A co za tym idzie etyka to działanie za życia. (etyka to nauka o dobru jakie można wykonać w czasie działania za życia)

   2. Drugi powód odnosi się do celu etyki, nie odnosi się tylko do wiedzy o niej samej a dlatego że chcemy lepiej działać.

3. Czym jest dobro które może być zrealizowane w działaniu ludzkim? (główne pytanie etyki).
   Arystoteles każe się zastanowić co rozumiemy przez pojęcie dobro. Co jest dobrem w działaniu lekarza – zdrowie i życie pacjenta. Dobrem określamy cel naszego działania.

dobro = cel
gr. Telos – Cel

Etyka teleologiczna jest głównym schematem etyki greckiej rzymskiej i innych aż do współczesnych. Jest tak że często w naszym życiu osiągnięty już cel staje się środkiem i drogą do innych celów. Cele osiągnięte już lub osiągane są nazywane celami(dobrami) mniejszymi. Arystoteles zastanawia się nad hierarchią dóbr i stwierdza, że etyka musi być nauką o najwyższych celach , Cel ten musi być ostateczny oraz samowystarczalny. Bardzo radykalna zmiana horyzontu (opcji życiowej, przekonań) nazywana jest nawróceniem. Wg Arystotelesa obiektywnym i ostatecznym celem dla każdego człowieka jest eudajmonia – szczęśliwość.

1. Szczęśliwość – składa się z 2 części EU – zawsze coś dobrego (z punktu widzenia etymologicznego) DAJMONIA – demon, duch. Co w dosłownym znaczeniu oznacza stan dobrego ducha. Szczęście – przemijający stan emocjonalny jednostki. Dla greków jednak jest to stan nieprzemijający. Wg Arystotelesa szczęście to działanie duszy i postępowania zgodne z rozumem.

2. Dusza w człowieku ma 3 wymiary

   1. Dusza rozumna – inna niż u Platona – mówi że ta jest najbardziej ludzka i jest to część najbardziej ludzka część człowieka, człowiek jako istota rozumna co wyróżnia ją od zwierząt i roślin. Jeśli eudajmonia to stan realizacji siebie jako specyficznego gatunku będzie polegała na rozwijaniu tego co jest w nas rozumne.

   2. Dusza zmysłowa – w niej przede wszystkim realizowana jest przyjemność. Jednak Arystoteles mówi, że żyjąc w sposób przyjemnościowy i tak nie osiąga kresu swoich możliwości.

   3. Dusza o charakterze wegetatywnym – funkcje życiowe – może szczęśliwość ludzka trwa w urzeczywistnianiu funkcji życiowych. Arystoteles jednak nie przypisuje szczęśliwości do tego elementu, ponieważ gdyby tak było nie odróżniało by to człowieka od zwierząt czy roślin.

1. Arystoteles przyjmuje istnienie 2 rodzajów cnót pozwalających na dobre życie teoretyczne a drugie na dobre życie praktyczne

   1. Cnoty dianoetyczne – rozumowanie – potrzebne do spełniania i dobrego życia teoretycznego (zalety intelektualne)

      1. Intuicja intelektualna – noezis – podstawowa funkcja rozumu pozwalająca na chwytanie podstawowych zasad poznania np. zasady logiki.

      2. Zdolność rozumowania – poznanie pośrednie

         1. Zdolność dedukcji

         2. Zdolność indukcji

      3. Mądrość teoretyczna – sofija – szczególna zdolność łączenia intuicji i rozumowania
         
         I II III – składają się na coś co później będzie nazywane rozumem teoretycznym

      4. Spryt intelektualny – zdolność dobierania właściwych środków do danych celów.

      5. Roztropność , rozsądek, mądrość praktyczna – zdolność wybierania właściwych środków do dobrych celów. Rozmyślanie jak skutecznie zrealizować dobro.
         
         iv v – rozum

   2. Cnoty etyczne – zalety moralne – potrzebne do spełniania i dobrego życia praktycznego

      1. Odwaga

      2. Uczciwość

      3. Wyrozumiały

      4. Szczery

      5. Prawdomówny

      6. Łagodny

      7. Chojny

      8. Skromny

Cnota etyczna – nabyta trwała dyspozycja do właściwego doznawania namiętności, właściwego postanowienia i właściwego działania. Wg Arystotelesa uczenie cnót polega na obserwowaniu, naśladowaniu oraz powtarzaniu.

1. Podstawowe namiętności

   1. Gniew

   2. Lęk

   3. Pożądanie

2. Brawura – Odwaga – Tchórzliwość
   niedobór lub nadmiar lęku przy odwadze (cnota)

3. Dla człowieka ważniejsze powinno być działanie i realizacja a nie samo posiadanie dóbr

szkoły hellenistyczne w Grecji

1. Powstały około III w. p.n.e., w nich filozofia staje się ukierunkowana na tworzenie modeli szczęśliwego życia (3 szkoły) są propozycjami szkół życiowych.

   1. Epikureizm

      1. Założycielem był Epikur z Samos, przyjechał do Aten jako napływowa ludność

      2. 306 p.n.e. ogród Epikura, nad wejściem miał widnieć napis „przechodniu wejdź, tu będzie Ci dobrze, tu znajdziesz źródło wszelkiej rozkoszy”

      3. Szkoła ta głosiła poglądy hedonistyczne jednak bardziej rozwinięte niż cyrenejczycy w szkole sokratejskiej mniejszej. Jedynym pismem jest List do menykeusa, w którym to Epikur opisuje sposób hedonizmu.

      4. Inne dzieła pochodzą od Lukrecjusza rzymskiego przedstawiciela epikureizmu , napisał on dereum natura (w formie wierszowanej na 100 stronach wykłada to co miał głosić Epikur)

      5. Wizja rzeczywistości :
         Epikur głosił materializm i atomizm, fakt iż w takim czysto materialistycznym świecie nie można odnaleźć żadnego sensu, twierdzi on że świat powstał w czysty przypadek, a człowiek to istota materialna która powstała przez przypadek, której pierwszym i ostatnim sposobem bycia jest zmysłowość.
         orientacja co jest dobrem a co złem można rozgraniczyć tylko i wyłącznie na podstawie czucia (dobro-przyjemność, zło-cierpienie) nawet jak on rozumie że coś jest dobre innego niż on czuje to tylko mu się to wydaje.
         Celem życia może być tylko i wyłącznie przyjemność, Epikur zdefiniował przyjemność jako „nieobecność cierpień duchowych i fizycznych”

      6. U Epikura występuje teoria terapii duchowej , lekarstwa dla duszy aby wyleczyć cierpienie, które jest istotą bytowania człowieka,
         Jako podstawowe cierpienie uważa lęk :

         1. Lęk przed cierpieniem fizycznym – będzie głosił tezę aby nie lękać się cierpienia fizycznego, mówi że żyjemy czymś nierzeczywistym, bo to dopiero będzie, radzi on aby myśleć o tym co teraz, bo myślenie o przyszłości dodaje nam tylko cierpienia.

         2. Lęk przed niemożnością osiągnięcia szczęścia – lęk i troska ludzka o to by życie człowieka nie było absolutną porażką, szczęście polega na odczuwaniu przyjemności jest związane z faktem istnienia i jak człowiek przestanie się lękać osiągnie szczęście.

         3. Lęk przed Bogami – lęk przed tym że coś nam pokrzyżuje plany, terapia polegała na tym że rzeczywiste jest to co tu i teraz i tym trzeba żyć, Bóg nie miesza się w sprawy ludzkie bo musiał by cierpieć co nie jest dla Boskiej osoby możliwe. A więc nie ma się co Go lękać.

         4. Lęk przed śmiercią – czego boimy się podczas śmierci, boimy się cierpienia z powodu straty, oddania, porzucenia czy odejścia. Po śmierci ciało znika, ciało które jest podstawą czucia i po śmierci nie będzie żadnego dobra i zła czy czucia. „człowieku kiedy żyjesz i czujesz to nie ma śmierci, a kiedy ona nadejdzie Ciebie już nie będzie”

Człowiek nie jest szczęśliwy dlatego, że życie jest napełnione lękiem i troską, idąc dalej pyta czy możemy się uporać z tymi lękami aby być szczęśliwymi.
Jeżeli szczęście przynosi samo istnienie to człowiek nie musi szukać wystawnych uczt itd. (zaborczy hedonizm) Ale może ograniczyć swoje chcenia i pragnienia, a gdy coś człowieka spotka to dopełni jeszcze bardziej jego szczęście.

1. Lathe biosas – żyj w ukryciu, spokój ducha, korzystaj jak najlepiej z tego co masz. Nastawione na jednostkę nie innych ludzi. W 18 wieku znów rozwija się hedonizm a myślenie europejskie pod wpływem Kanta zmienia się i głosi żeby człowiek nie reprezentował postawy egoistycznej, powstaje odmiana hedonizmu (nie dla człowieka ale dla wszystkich ludzi) nazwana utylitaryzmem, aby życie innych czynić bardziej przyjemnym.

Bentam stworzył tabele przyjemności i to czym się kierujemy wybierając

1. Przyjemność

2. Trwałość

3. Bliskość

4. Czystość

5. Pewność

6. Zasięg społeczny

   1. Stoicyzm

      1. Założony został przez Zenona z Kition i powstaje niemal w tym samym roku co epikurejska

      2. Podstawowi przedstawiciele to np. Kleantes, Epiktet(grecy), Seneka, Cyceron, Marek Aureliusz(rozmyślanie)(rzymianie)

      3. Wizja rzeczywistości:
         różnią się od epikurejczyków zupełnie inaczej. Np. w dziele Cycerona „o naturze bogów” wykłada naukę o świecie jako o istocie żywej obdarzonej duszą i nauce i ze wszystkich istot jest najmądrzejszy. Całość jest zawsze doskonalsza niż poszczególne jej części. Dalej Cyceron rozumuje, że elementem świata jest człowiek posiadający mniejsze doskonałości to świat musi także posiadać mniejsze doskonałości ale jeszcze bardziej doskonałe.

      4. Myślenie organistyczne – elementy świata są tak zorganizowane że tworzą jedną żywą całość (ubóstwienie świata). Stoicy także są materialistami ale zatwierdzają istnienie subtelnej niewidzialnej części, która nigdy nie zostanie dostrzeżona a mianowicie najwyższą mądrością – logos. A więc trzeba poznać i naśladować świat – najlepszy i najmądrzejszy organizm. Żadne zdarzenie w świecie nie dzieje się przez przypadek a jest zaplanowane przez logos. Seneka Twierdz, że bieg świata jest kierowane przez Fatum (żelazna konieczność występowania po sobie zjawisk). Tam gdzie mamy do czynienia z etyką musi być wolny i świadomy podmiot działania. W skrajnym determinizmie (stoicyzmie) nie ma wolności więc etyka teoretycznie nie ma sensu jednak nie ma wolności na świecie, ale gdzie indziej jest.
         
         Epiktet
         rzeczy niezależne od nas – te co nie są naszym dziełem, bo każde działanie było wcześniej przewidziane
         naszym dziełem i sferą wolności jest nasza wola, uczucia, myśli

      5. Stoicy akceptują świat bo uważają że jest mądry i dobry, mówią „akceptuj, bo jak nie to będziesz głupcem, który nie akceptuje tego co wymyśliła największa dobroć i mądrość” .
         Akceptować wg stoików to nie mieć żadnych namiętności, ponieważ namiętność jest znakiem nie akceptacji (chce mieć coś czego nie mam, nie chce mieć czegoś co mam). Namiętności są złem.
         Stan bez namiętności – apatheia – jest idealną podstawą naszego działania, z tego stanu wyłania się spokój, a ze spokoju wynika akceptacja bo to co się dzieje jest godne zaakceptowania.

      6. Elementy stoicyzmu wpłynęły na charakter rzymian oraz poglądy chrześcijańskie . Stoicyzm nie posiada jako takiej teoretycznej formy w dzisiejszym czasie.
         Głupota – najwyższa wada ludzka
         Mądrość – jedyna i największa cnota

   2. Sceptycyzm

      1. Powstaje w III w p.n.e. i ma dość duże znaczenie, w późniejszych dziejach odegrał ważną rolę w różnych postawach. W Grecji ma on charakter praktyczny i staje się sposobem życia.

      2. Został sformułowany przez Pirrona z Elidy , znany jest najbardziej z tekstów rzymskiego sceptycy Eskstus Empiryk „zarysy pirrońskie”

      3. Sceptycyzm :
         Skeptikos – oznacza z gr poszukujący, wątpiący.
         Pierwszym przekonanie Pirrona było podważenie wartości wiedzy ludzkiej. Sceptycy twierdzili że my nigdy nie będziemy i nie możemy wiedzieć czy nasze przekonania są prawdziwe czy nie. 2 podstawowe typy poznania ludzkiego są wątpliwe i pozostawiają wiele zastrzeżeń. Samo pojęcie prawdy budzi wątpliwość, bo aby uznać coś za prawdę czy fałsz musimy mieć kryterium prawdziwości (będące tylko przekonaniem), jednak ono także nie jest jednoznacznie prawdziwe bo jest przekonaniem i trzeba kolejne kryteria wymyślać i tak w kółko. (w skrócie, nie dysponujemy ostatecznym kryterium prawdziwości). Nigdy nie dowiemy się co jest prawdą.

      4. Jeśli nie jesteśmy w stanie pojąć prawdy, to wg Pirrona trzeba wprowadzić epoce – czyli zaprzestać wszelkich sądów ponieważ nigdy nie dojdziemy do prawdy. Prowadzić to będzie od uzyskania szczęścia ataraksja. W tym poglądzie jest też zawarty szkopuł, polegający na tym iż jeśli nie mogę być pewny niczego to także nie mogę być pewny temu, że nie mogę być pewny . (błąd samo odniesienia)
         Pirron twierdzi że najlepszą formą sceptycyzmu jest milczenie i nie odzywanie się, a przynajmniej jak największe tego ograniczanie.

Średniowiecze

1. Wpływ chrześcijaństwa i religii wschodu na filozofię

   1. Szczególnie Aleksandria w której działał Filon, który pokazywał powiązanie filozofii greckiej wraz z islamem. Filon jako Żyd nie znał hebrajskiego, co pokazuje jaki wpływ miała kultura grecka.
      Ponadto wpływy religijne można zauważyć w łanie filozofii greckiej, np. Plotyn – jest twórcą nowej interpretacji platonizmu (neoplatonizm – dużo Platona otulona religijnością) głosił on 3 drogi dążenia do wyjścia z jaskini (poznanie absolutu)

      1. Poznanie absolutu

      2. Droga przez dobre moralne życie

      3. Droga poprzez sztukę i twórczość

Najlepiej stosować te 3 drogi równocześnie. Jego dzieła ułożył uczeń Porfiriusz (enmeady – najbardziej znane dzieło Plotyna), który ułożył je w 6 działów podzielonych na 9 części.

1. Poza wpływem religii żydowskiej w tym okresie mamy do czynienia ze zjawiskiem wpływu wszelkich religii np. bliskiego wschodu (mazdanizm surdanizm) co nazywamy gnostycyzmem.
   Gnostycyzm rozwijał się między 1 w p.n.e. aż do 3 w n.e. w tym okresie powstało wiele bractw, zgromadzeń, sekt bazujących na przekazach religijnych (korzystały z wielu źródeł wiedzy religijnej) można u nich zauważyć wyraźny dualizm dobra i zła, dwóch sił przeciwstawnych zwalczających się na świecie.
   Były propozycją wyjaśnienia zła dla ówczesnego świata, przyjmowali istnienie Boga który stworzył wszystko co dobre (Dobry Bóg Stwórca) oraz istnienie drugiego Złego Boga Stwórcy odpowiadającego za zło i cierpienie.
   Bardzo charakterystyczny jest mit ruchu jakim był Manicheizm, mieli oni wyobrażenie rzeczywistości stworzonej przez złego boga. 2 braci Ormos i Aryma walczyło ze sobą bez przewagi jakiegokolwiek, i pewnego dnia Aryma wpadł na pomysł zniewolenia brata w świecie materialnym. Zło istnieje jako pewien byt, rzeczywistość. Sens życia ludzkiego polega na zrozumieniu tego że świat materii jest absolutnym złem, żeby zrozumieć to, że w tym świecie materii znajduje się zamknięta i zniewolona przez niego Boska cząstka utożsamiona z tym co duchowe. Ta wiedza w zasadzie sama w sobie jest w stanie w człowieku wyzwolić owego ducha spod działania materii. Ta wiedza jest nazywana Gnozo (gr. Gnoza – wiedza). Manichejczycy dzielili ludzi na 3 grupy w zależności od ilości posiadanej Gnozy

   1. Pneumatycy – ludzie najwyższej kategorii (pneuma – duch) są wrażliwi na cząstkę duchową i wiedzą iż ta czaśtka jest dobrem i utożsamiają się z nią.

   2. Psychicy – mają spontaniczne i naturalne przeczucie że świat nie jest tylko materialny ale, że istnieje w nim jakaś duchowa cząstka, mają oni jeszcze szansę stać się dzięki pomocy pneumatykami

   3. Hylicy – materialiści, Ci którzy do końca utożsamiają się to co zmysłowe i cielesne, pojmując się jako ciało, nie pojmują innej rzeczywistości niż tej zmysłowej, są oni skazani na zagładę lub na to by być złymi ludźmi

To że gnostycyzm nie jest całkowicie zapomniany mogą świadczyć nurty Newage

1. Pod wpływem chrześcijaństwa ruchy gnostyckie w cesarstwie rzymskim musiały politycznie zostać zepchnięte na margines, wczesna myśl chrześcijańska nazywana jest Patrystyką. (łac. pater – ojciec) jest to okres w którym działają ojcowie kościoła. Zamyka ten okres św. Augustyn będący jednym z ojców kościoła, dzielimy ich na wschodnich i łacińskich (którzy posługiwali się różnymi językami). Ten moment jest bardzo ważny bo wówczas zaczęły pojawiać się pewne rozbieżności, które z czasem pogłębiając się doprowadziły do schizmy. Do ojców kościoła wschodniego można zaliczyć Klemensa z Aleksandrii oraz Orygenes oraz Grzegorz z Nysy. Ojcowie zachodniego to św. Augustyn, Hieronim, Ambrozy. Najważniejszym wydarzeniem był sobór nicejski na którym sformułowano główne zręby dogmatyki chrześcijaństwa.

2. Spotkanie chrześcijaństwa z filozofią starożytną

   1. Jedni mówili, że należy odrzucić całkowicie powiązania z filozofią grecką, Tertulian bardzo mocno przeciwstawiał się tradycji pogańskiej, twierdził iż wcześniejsze doktryny greckie są sprzeczne i nie doprowadzają do niczego. Uważał iż trzeba wiarę i objawienia oddzielić od pogaństwa i na tej podstawie rozmyślać i wysnuwać teorię o człowieku.

   2. Drugą opcją było (Klemensa z Aleksandrii) traktowanie przedchrześcijańskiego świata intelektualnego jako poszukiwanie prawdy przygotowującego umysł ludzki na przyjęcie objawienia chrześcijańskiego. Chrześcijaństwo opiera się na 2 gruntach (tradycji żydowskiej i filozofii greckiej) przygotowujących człowieka do przyjęcia wiary. Filozofia traktowana jako wstęp do wiary. Na wschodzie bardziej widoczny jest wpływ filozofii greckiej a w szczególności Platona, na zachodzie wpływ ten jest zauważalnie mniejszy.

1. Filozofia średniowieczna

   1. Filozofia bytu najwyższego – jest nim Bóg, ze strony filozofii średniowiecznej najważniejszą rzeczą było istnienie Boga i dowody na jego egzystencję

Dowody na istnienie Boga (kwestia dowodzenia istnienia Boga jest z góry podejrzane)

1. Dowodzenie – po to aby nawracać, pokazać dzięki nim iż wiara w Boga nie jest irracjonalna, odrzucano zarzut absurdalności wiary. Św. Augustyn wysnuwa dowód twierdzący „ człowiek jest istotą skończoną i zmienną i z takimi rzeczami ma do czynienia, a więc jego intelekt też jest skończony i zmienny. Natomiast zdarza się że temu intelektowi objawia się coś jako prawda (człowiek poznaje prawdę) i jest to bardzo dziwne zjawisko. Jak może być iż skończony i zmienny intelekt ludzki poznaje prawdę która jest niezmienna i wieczna. Człowiek poznaje to ze Bóg istnieje, że 2+2 jest 4, nie poznajemy samych faktów ale też to że inaczej by nie może.” Nie było by to możliwe gdyby ktoś nie pomagał intelektowi poznawać tych prawd, może to być istota niezmienna i wieczna którą może być tylko i wyłącznie Bóg. Człowiek w aktach poznawczych jest zawsze wspierany przez Bożą łaskę, w aktach poznawczych Bóg oświeca człowieka. Nazywa się to iluminacjonizmem – Bóg z punktu istnienia człowieka jest światłością i szczęśliwością. Sam w sobie jest jednak wieczny i niezmienny.

2. Drugim św. Był Anzelm z Canterbury (z Aosty) żył w XI wieku, jest doktorem kościoła, nazywa się go ojcem scholastyki – formy która przejęła jego myśl i uczyniła ją swoim kredo (fides gnaereus intellectum – wiara poszukująca zrozumienia). W wierze by rozumieć i rozumiem by wierzyć. Oznacza to jednak próbę racjonalizacji wiary i docenienia wartości rozumu pod dyktando wiary. Ponieważ scholastyka bardzo doceniała logikę i dialektykę starała się rozstrzygać wszelkie spory racjonalnie na ile to możliwe. Anzelm dążył do tego aby człowiek na tyle ile może starał się wiarę zrozumieć. O tym iż Bóg istnieje można dojść drogą rozumu i dedukcji, przedstawia on dedukcyjny dowód nazwany w literaturze dowód ontologiczny (sposób dowodzenia boga). W dziele proslogion znajdujemy dowód ontologiczny na istnienie Boga. Ma on dużą wiarę w nasz intelekt, „MEGA PEGAZ” skoro osoby wierzą i nie wierzą w Boga to musi być jakaś wspólna cząstka intelektu ponad którą nic większego nie może być pomyślane.

3. Teorie te wyróżniają się później u Kartezjusza, który tworzy grupy niższe od człowieka, który może wymyślić pewien świat (może nie istniejący), tworzyć idee, jednak same one nie są dowodem ich istnienia. W Idei Boga zawarte jest coś co człowiek sam z siebie nie jest w stanie wymyślić tzn. idea nieskończoności, ponieważ wszystko z czym mamy do czynienia to skończoność, (nie można uzyskać idei nieskończoności poprzez sumowanie skończoności) pomiędzy tym co skończone i tym co nieskończone istnieje wielka przepaść. Jeżeli człowiek posługuje się ideą nieskończoności to musi być to spowodowane przyczyną która nie jest człowiekiem, jest rzeczywiste i nie jest skończone, tą przyczyną może być tylko Bóg.

Dowód kosmologiczny na istnienie Boga – wyprowadzony przez św. Tomasza z Akwinu – doktor kościoła z XIII wieku. Największym przedstawicielem był J. Maritain (neotomizm, dogmaty św Tomasza dostosowane do obecnych czasów). Św Tomasz napisał najsłynniejszą summę Teologiczną – jest zbiorem całej ówczesnej wiedzy, wydana została w tomach Lae sposób jej pisania i konstrukcja jest tak charakterystyczna, iż odpowiada typowi refleksji scholastycznej. Kwestia – najmniejsza cząstka (rozdział w summie i jest to odpowiedź na bardzo konkretnie postawione pytanie. Na tyle konkretnych i prostych aby możliwe były 2 odpowiedzi : Tak oraz Nie.

Po sformułowaniu pytania potrzebne było przeprowadzenie analizy argumentów za i przeciw, staramy się robić to rzetelnie aby wysunąć tylko te najsilniejsze argumenty, po ich analizie odpowiadamy albo tak albo nie.

W summie teologicznej pada pytanie „czy Bóg istnieje” wysuwa 2 poważne argumenty przeciwko istnieniu Boga, jeden natury teoretycznej, drugi praktycznej. Po przedstawieniu tych przedstawia 5 dróg dowodzących na istnienie Boga Argumenty te pokazują istnienie czegoś co nazywa się Bogiem, a nie ściśle Boga Chrześcijańskiego

1. Z ruchu – oto niektóre rzeczy się poruszają (wychodzenie od doświadczenia świata otaczającego, a nie od logiki) świat jest taki że nie mógł by powstać bez Boga. Ta droga to powtórzenie argumentacji Arystotelesa

2. Droga z przyczyny sprawczej – stwierdzamy w świecie sprawczych ciąg zdarzeń przyczynowo skutkowych

3. Z bytów przygodnych i koniecznych – przygodne ( powstanie czegoś przypadkowo ale nie w takim sensie, a w sensie nie konieczności)

4. Ze stopni doskonałości bytu

5. Droga z celowości (jaką zauważamy w świecie) – tam gdzie znajdujemy cel musimy się domyślać istoty rozumnej, a więc trzeba przyjąć istnienie rozumu nadającego sens i cel rzeczywistości, a rozumem takim może być tylko Bóg.

1. Personalistyczna koncepcja człowieka (filozoficzne pojawienie się osoby)

   1. Zaczyna wchodzić w grę wokół osoby Boga i 3 osób Boskich, już w III w n.e. znajdujemy uniwersalną definicję osoby odnoszącą Siudo człowieka sformułowaną przez Boecjusza (osoba jest niepodzielną substancją natury rozumnej), współcześnie badacz niemiecki tłumaczy to tak „Bycie osobą jest specyficznym sposobem w jakim konkretyzują się indywidualne natury rozumne” – osoba – bardzo specyficzny, wyjątkowy, indywidualny sposób realizowania swojej cechy jaką jest rozumność.

2. Spór o powszechniki

   1. Powszechnik – to co ogólne, są to tylko słowa,

   2. 3 sposoby powszechnika

      1. Rzecz - świat

      2. Pojęcie - świadomość

      3. Termin/słowo – język

   1. Nominalizm - człowiek jest faltius viotis (czy jakoś tak) – pusty dźwięk, jest tylko nazwą i nie można sobie pomyśleć czegoś takiego jak człowiek

   2. Realizm – taki pogląd na naturę powszechników mówiący o ich istnieniu w rzeczywistości. Realizm zakłada istnienie powszechników w rzeczywistości jako odrębnych tworów.
      Realizm umiarkowany – powszechniki istnieją w rzeczywistości, nie ma rzeczy żaba, krzesło, ale istnieje pewna wspólna właściwość w danych rzeczach która pozawala na sformułowanie o nich ogólnego pojęcia

   3. W XIV wieku powstaje konceptualizm i sformułował go franciszkański filozof i logik Wilhelm Okham – mamy terminy które nie są tylko dźwiękami a mają swoje odzwierciedlenie w naszym umyśle i świadomości ale nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistości. Konceptualiści i nominaliści – odcinają się od świata, człowiek jako oderwanie od bytów twierdzący iż świat jest tak bardzo indywidualny że człowiek nie jest w stanie go zrozumieć.

   4. Woluntaryzm i racjonalizm – dyskusja odnosiła się do Boga. Racjonaliści twierdzili iż w Bogu pierwszy jest rozum i Bóg wybiera to co rozumne, woluntaryści jednak twierdzili że rozum jest wyprzedzany jest przez wole, a to co Bóg wybiera jest racjonalne. Wg woluntaryzmu Bóg jest wszechmocny i nic nie może go zniewolić, żadne zasady, twierdzenia, logiczne stwierdzenia. Pojawia się tu pierwszy istotny problem polegający na odróżnieniu JA od ŚWIATA, struktury bytu nie są już tożsame.

Podstawowe nurty filozofii renesansu

1. Humanizm obywatelski – do niego należą Petrarka, salutatti, albertii(człowiek renesansu znany z opowieści, piewca wszechstronnego rozwoju człowieka),

   1. charakterystyczne dla humanizmu to idea powrotu do antyku jako epoki wzorcowej,

   2. podkreślenie wartości suwerennych praw narodowych, czyli odrzucenie papiestwa i cesarstwa jako nadrzędnych instytucji

   3. rozdział kultury od polityki

   4. podkreślenie istotnej roli filologii jako nauki podstawowej, związanej z odnowieniem starożytnej rzymskiej łaciny,

   5. starali się w jakimś stopniu zastąpić filozofię filologią

   6. wiązało się to z odrzuceniem ideałów średniowiecznych monastycznych i ascetycznych i dowartościowaniem sfery cielesnej/zmysłowej (odnawia się hedonizm antyczny)

2. platonizm renesansowy – Mikołaj z Kuzy (kuzańczyk), malcilio Ficino, Giovanni Piko Dela Mirandola

   1. chcieli odnawiać platonizm w neoplatońskiej interpretacji w interpretacji mistycznej kładącej nacisk na miłość kształtującą podstawy rzeczywistości.

   2. Mówili o człowieku że jest copulamundi – węzeł świata – w którym wszystkie istoty wyższe i niższe spotykają się.

3. Arystotelizm renenasowy – Pietro pomponazzi

   1. Chcieli odnowić Arystotelesa w duchu naturalistycznym i przyrodniczym

4. Filozofia polityczna – Nikolo Machiavelli

5. Humanizm europy północnej – Erazm z Rotterdamu, Tomasz moor i Michał z montaigne

   1. Powstaje pierwsza utopia (miejsce którego nie ma)

   2. Miachał z … „próby” wyraża tam swoje

6. Reformacja

   1. Luter

   2. Kalvin

   3. Swingli – wizja człowieka pogrążonego w grzechu , człowiek sam nie może się podnieść ale musi czekać na Bożą łaskę, pojawia się doktryna która zakłada że człowiek jest przeznaczony już z góry do zbawienia lub potępienia.

7. Renesansowa filozofia przyrody

   1. Pojawia się naukowa postawa, empiryczna i nauki przyrodnicze i techniczne

FILOZOFIA I ETYKA 13.01.12 r.

Racjonalizm XVII wieku

Ogólna charakterystyka racjonalizmu XVII wieku.

1. Notuje się głęboki kryzys instytucji kościoła i autorytetu kościoła oraz autorytetu teologii. W XII w. wykształca się podstawa z krytyką autorytetu, który miał być argumentem i uzasadnieniem wiedzy. Posługiwał się ideą zaczynania się od nowa, sposób pochodzenia do zagadnień teoretycznych.

2. Dowartościowanie matematyki i uznanie matematyki za wzorzec poznania.

3. Opozycja wobec filologii jako podstawy kształcenia i badania, krytyka erudycji i erudycyjnego modelu wychowania.

W XVII w. był spór starożytników z nowożytnikami. Starożytnicy bronili zasad ery starożytności. Nowożytnicy zapowiadają nową erę, głoszą postulat zerwania z autorytetem starożytnych i teologicznym.

Racjonalizm w XVII w. jest podstawą z zakresu teorii poznania. Za sprawą Kartezjusza zaczyna się uznawać teorie epistemologiczne. Epistemologia staje się nauką bazową w XVII w.

Racjonalizm to pogląd dotyczący natury poznania, który głosi że podstawowym źródłem treści naszej wiedzy jest rozum, który będzie przeciwstawiał się empiryzmowi.

Empiryzm-jedynym i podstawowym źródłem naszej wiedzy jest doświadczenie. Racjonaliści i empiryści będą reprezentować racjonalizm szeroko pojęty.

Racjonalizm w dwóch znaczeniach:

przeciwstawia się

Racjonalizm epistemologiczny (natywizm) --------------------- empiryzm (brytyjski)

Rene Descartes J. Locke

B. Spinoza J. Berkeley

Leibniz D. Hume

przeciwstawia się

Racjonalizm----------------------- irracjonalizm

opiera swoją wiedzę na uzasadnionych twierdzeniach.

Empiryści-źródłem wiedzy jest tylko doświadczenie. Dyskusja miedzy racjonalistami a empirystami polegała na tym, że zadawano pytanie czy rozum sam z siebie jest w stanie wygenerować wiedzę? Racjonaliści-rozum jest źródłem takiej wiedzy. Racjonaliści podkreślali duchową naturę człowieka, człowiek jest istotą duchową, nie da się go sprowadzić, że odbiera tylko wrażenie zmysłowe. Empiryści- konsekwentnie człowiek jako element przyrody, jest istotą zmysłową, rozum przerabia doświadczenia. W uznaniu racjonalistów empiryści redukowali człowieka do istoty zmysłowej, zwierzęcej.

Racjonalizm XVII w.

Napędem racjonalizmu jest eskalacja sceptycyzmu. W XVI w. dochodzi do odkrycia i tłumaczenia książki ,, Zarysy pirońskie” –Sykstus Empiryk. Rozwój sceptycyzmu w XVI w.- wątpienie w wartość wiedzy ludzkiej. Przykład- ,,Próby” Montaigne, świadectwo przełamywania sceptycyzmu F. Bacon na przełomie XVI/XVII w. pisze dzieło ,,Novum organum” (czyli ,,Nowe narzędzie”) –Analizuje przyczyny błędów naszej wiedzy, teoria idol. 4 przyczyny błędów ludzkich nazywa idolami. Są to:

1. idole plemienne-błędy spowodowane niedoskonałością natury człowieka (np. mamy oczy które widzą tak a nie inaczej)

2. idole jaskini- nawiązuje do Platona- ,,Metafora jaskini” niedoskonałości związane z indywidualnym istnieniem człowieka.

3. idole rynku- związane z komunikacją, błędy z posługiwaniem języka, język- narzędziem niedoskonałym, występuje wiele pojęć wieloznacznych, charakteryzują się nieostrością. Pojawia się idea sztucznego języka w XVII w. Matematyka posługuje się językiem sztucznych liczb, jest jednoznaczny. Leibniz-,, Matematyka język uniwersalny” (tzn. wszystko podciągnąć pod wzorzec matematyki). Spinoza- ,,Etyka realizowana na wzór geometryczny”.

4.idole teatru- błędy spowodowane naszymi światopoglądami, ogólnymi przekonywaniami na temat świata. (Później pojawia się metoda która uwalnia od błędów- jest to metoda empiryczna, eksperymentalna).

Idea metody-metoda kluczem ,który uwalnia od błędów, pojawia się racjonalizm metodologiczny-cechy:

1.Panuje przekonanie o jedności wiedzy i wszelkich nauk, które mają być oparte na matematyce.

2. Za podstawowe operacje poznawcze uznaje się intuicję intelektualną oraz dedukcję (są istotne w odtworzeniu metod matematycznych). Podstawowe nauki dedukcyjne: matematyka i logika. Dwa obszary: twierdzenia pierwotne (aksjomaty) i twierdzenia wtórne nazywane konsekwencjami wtórnymi. Aksjomaty stanowią element w uzasadnianiu innych twierdzeń. Dzięki intuicji intelektualnej jesteśmy w stanie poznać rzeczywistość, mamy dzięki niej aksjomaty. Dzięki dedukcji na podstawie aksjomatów jesteśmy w stanie skonstruować twierdzenia wtórne.

3. Racjonalizm stawia warunki, które musi spełniać wiedza aby być uznana za pewną. Warunki stawiane wiedzy:

1. Sąd który jest bezwzględnie pewny nie może nasunąć żadnej racji do wątpienia.

2. Sposób poznania, który prowadzi do wielu prawd odnośnie tego samego przedmiotu nie może zasługiwać na zaufanie.

3. Twierdzenie sensowne nie może zawierać w sobie sprzeczności logicznej.

Kartezjusz- nie był tylko filozofem, nazywa się ojcem filozofii nowożytnej, dzieła: ,,Rozprawa o metodzie” (metoda, który gwarantuje nam prawdę, że się nie pomylimy, metoda-antidotum na ułomność), ,,Medytacje o pierwszej filozofii”. W ,,Rozprawie o metodzie” -3 podstawowe punkty metody kartezjańskiej:

1. ,,Nie przyjmować żadnej rzeczy za prawdziwą dopóki w sposób oczywisty nie poznam jako takiej własnej”.

2. ,,Dzielić każdą trudność, którą mam sprawdzić na tyle części ile to tylko możliwe by ja lepiej rozstrzygnąć”. (Analizować problem do jego najmniejszych składowych).

3. ,,Wszędzie przeprowadzać wyliczenia tak wyczerpujące i przeglądy tak ogólne bym miał pewność, że niczego nie pominąłem”.

Problem prawdy

Klasyczna definicja prawdy- sformułował ją Arystoteles, wg św. Tomasza- ,,Prawda to jest zgodność myśli z rzeczywistością”. Na gruncie epistemologii to prawda jako wartość poznawcza. Św. Tomasz- myśli to jest to co da się ująć w zadania.

W epoce nowożytnej-definicja prawdy nie nadaje się do tego aby sformułować kryterium prawdziwości, bo jest fałszywe a co prawdziwe. Poszukiwano innych kryteriów prawdziwości, które są w stanie upewnić, że myśl jest prawdziwa.

Nieklasyczne definicje prawdy:

1. Kartezjusz- Pewne kryterium prawdy to intelektualna oczywistość, jest to ewidencjonistyczna definicja prawdy: utożsamianie prawdy z oczywistością.

2. Kryterium koherencyjne (koherencja-zgodność w obrębie sytemu). Koherencyjna teoria prawdy -,,Prawda to jest nic innego jak zgodność twierdzeń w obrębie danego systemu twierdzeń.”

3. W XIX w.- filozofowie pragmatyści –Charles Peirce, W. James. Jeśli chce zobaczyć, czy coś jest prawdziwe to muszę zobaczyć czy w obrębie tego twierdzenia będę działać skutecznie.

,,Medytacje o pierwszej filozofii”- niezbyt długie dzieło, składa się z 6 medytacji, 3 pierwsze są rozstrzygające:

1. Kartezjusz zdaje sobie sprawę z tego, że wiele rzeczy które uważał za niewątpliwe okazały się fałszywymi, doświadczenie błędu, czasami się mylimy. Musze stać się najbardziej radykalnym sceptykiem, sceptycyzm metodologiczny (radykalny)- kartezjański element dochodzenia do prawdy.

2. Próba przełamania tego sceptycyzmu. Nawet jeśli istnieje taki duch zwodziciel, nie może oszukać w tym że ten który wątpi istnieje. Cogito ergo sum- ,,Myślę jestem”. Czym jest owo ,,ja”? ,,Ja”= oczywistość, świadomość. Punkt wyjścia wszelkiego idealizmu. Idealizm epistemologiczny- powątpiewanie w to czy mogę poznać świat taki jaki jest.