Lipidy/Tłuszcze

• Są to substancje naturalne.

• Mogą być pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

• Nie rozpuszczają się w wodzie.

• Dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych i eterze.

• Znajdują się w nasionach i miąższu owoców.

• Funkcje lipidów

• Materiał zapasowy

• Materiał energetyczny

• Materiał budulcowy (wchodzą w skład hormonów i ścian komórkowych)

• Chronią przed nadmiernym wydalaniem ciepła

• Pomagają utrzymać narządy wewnętrzne w stałym położeniu

• Są źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) i źródłem witamin A,D,E,K.

• Hamują wydzielanie kwasów żołądkowych

1. Podział ze względu na budowę chemiczną

1. Proste (Triglicerydy) Właściwe składają się one z glicerolu i kwasów tłuszczowych.

Woski składają się z innych alkoholi i kwasów tłuszczowych.

1. Złożone składają się z alkoholu, kwasów tłuszczowych i innego dodatkowego składnika:

• Fosfolipidy (reszta kwasu fosforowego) – lecytyna

• Glikolipidy (kwas tłuszczowy + alkohol, oraz co najmniej 1 cząsteczka cukru)

Lipidy proste i złożone mogą ulegać hydrolizie tworząc kwasy tłuszczowe, które zachowują typowe dla nich właściwości (OMEGA 3 i OMEGA 6).

W tłuszczach znajdują się związki, które ulegają hydrolizie i wtedy tworzą frakcje zmydlające (mydło).

1. Podział ze względu na pochodzenie

1. Roślinne

2. Zwierzęce (rybie i pozostałe)

1. Ze względu na stan skupienia

1. Stałe (głównie zwierzęce, ich składnikiem są nasycone kwasy tłuszczowe)

2. Ciekłe (głownie roślinne - nienasycone kwasy tłuszczowe)

1. Ze względu na wiązania

1. Nasycone (pojedyncze wiązania)

• kwas masłowy (4 węgle)

• kwas kapronowy (6 węgli)

• kwas laurynowy (12 węgli)

• kwas palmitynowy (16 węgli)

• kwas stearynowy (18 węgli)

• kwas arachidowy (20 węgli)

1. Nienasycone ( zawierają niektóre wiązania podwójne)

1. Pojedynczo/jedno nienasycone:

• Kwas krotonowy

• Kwas olejowy

• Kwas erukowy

1. Podwójnie nienasycone

• Linolowy

1. Potrójnie nienasycone

• Linolenowy

1. Czteronienasycone

• Arachidonowy

Oleje roślinne

• Składają się z 3 cząsteczek kwasów tłuszczowych i 1 cząsteczki glicerolu.

• Mają oleistą konsystencje , oraz różną zdolność do (nie mam 1 zdania=/)

• Im więcej kwasów tłuszczowych tym szybciej schnął przy udziale powietrza.

1. Oleje schnące < 50% kwasów tłuszczowych wielonienasyconych

• Olej lniany

• Olej makowy

1. Oleje półschnące 20 do 49% kwasów tłuszczowych wielonienasyconych

• Olej arachidowy

• Olej rzepakowy

• Olej sezamowy

• Olej bawełniany

• Olej sojowy

• Olej słonecznikowy

• Olej krokoszowy

1. Oleje nieschnące do 19% kwasów tłuszczowych wielonienasyconych

• Olej oliwkowy

• Olej migdałowy

• Przykłady olei roślinnych

• Olej z pestek dyni (oleum cucurbitae peponis)

• Tłoczony na zimno ma barwę ciemnozieloną do brązowej, przyjemny zapach i smak orzechowy.

• Tłoczony na ciepło ma barwę ciemnoczerwoną.

• Dla mężczyzn jako wspomaganie terapii prostaty – poprawia elastyczność gruczołu krokowego.

• Przy hipercholesterolemii

• Ułatwia oddawanie moczu

• Zmniejsza bolesność

• Bogaty w witaminę K, sterole, karetonoidy

• Olej lniany (Oleum linii)

• Uzyskiwany z nasion Lnu.

• Tłoczony na zimno ma żółto złocisty kolor i specyficzny zapach.

• Tłoczony na ciepło ma brunatny kolor i ostry smak i zapach.

• Zewnętrznie stosowany w dermatologii, kosmetologii.

• Przyśpiesza regenerację błon śluzowych i skóry.

• Przyśpiesza gojenie owrzodzeń i stanów zapalnych skóry

• Do wytwarzania emulsji, maści, kremu.

• Główny składnik mydła potasowego.

• Wewnętrznie:

• dostarcza niezbędnych NNKT.

• Obniża poziom cholesterolu.

• Działa na układ krwionośny.

• I sporo innych rzeczy

• Wytłoczyny z lnu (mączka lniana) działa łagodnie przeczyszczająco i osłaniająco.

• Olej makowy (oleum papaveris)

• Otrzymywany z nasion maku.

• Emulsja z nasion była stosowana przy anemii i nieżytach żołądka.

• Obecnie niestosowany.

• Olej arachidowy (oleum arachidis)

• Otrzymywany z orzeszków ziemnych.

• W farmacji wykorzystywany jako rozpuszczalnik dla substancji lipofilnych.

• Stosowany do wstrzyknięć iniekcyjnych.

• Olej rzepakowy (Oleum raphae/rapae)

• Otrzymywany z nasion rzepaku

• Do celów spożywczych z odmian bezerukowych, lub poddany rafinacji.

• Olej rzepakowy z kwasem erukowym stosowany jest jedynie do celów technicznych.

• Kwas erukowy zawarty w rzepaku jest czynnikiem toksycznym, uszkadzającym wątrobę, nerki i mięsień sercowy.

• W aptece używany do rozpuszczania substancji lipofilnych np. w emulsjach olejowych, roztworach do iniekcji.

• Olej sezamowy (Oleum sezami)

• Tłoczony z nasion sezamu na zimno.

• Wykorzystywany jako baza do rozpuszczania maści i emulsji.

• Rozpuszczalnik leków.

• Do produkcji plastrów i lewatyw.

• Przyśpiesza krzepnięcie krwi, ponieważ zwiększa ilość trombocytów (stosowany w leczeniu skazy krwotocznej).

• Zawiera sezaminę (syn. Sezamol, sezamolina) która zapobiega starzeniu się komórek skóry.

• Olej sojowy (Oleum Sojae)

• Zawiera węglowodany.

• Zawiera lecytynę i flawonoidy.

• Zawiera NNKT.

• Działa profilaktycznie w miażdżycy hipercholesterolemii.

• W postaci emulsji jako preparat do żywienia pozajelitowego (lipofindin).

• Wchodzi w skład Balneum Hermal (emulsja do kąpieli)

• Używany do sporządzania maści, kremów, emulsji.

• Lecytyna otrzymywana z oleju sojowego jest stosowana jako suplement diety, w problemach z koncentracją, pamięcią i nadmierną pobudliwością nerwową.

• Obniża poziom cholesterolu.

• Olej oliwkowy (oliwa)

• Tłoczony na zimno.

• Zawiera witaminy A,D,E,K.

• Zawiera NNKT.

• Zawiera Ca, F, Na.

• Stosowany w postaci emulsji w kamicy żółciowej, przy zaparciach, nieżycie żołądka i nadkwasocie, oraz przy wrzodach żołądka.

• W większych dawkach działa żółciopędni, przeciwmiażdżycowo, przeciw wolnym rodnikom.

• Ułatwia przyswajanie cukru i wyrównuje jego poziom we krwi.

• Pobudza wzrost układu kostnego u dzieci.

• W aptekach rozpuszczalnik substancji lipofilnych.

• Zewnętrznie działa na rany (przyśpiesza gojenie/spajanie)

• Olej rycynowy (Oleum ricini)

• Otrzymywany z nasion rącznika (palmy chrystusowej)

• Wykorzystywany w lecznictwie olej tłoczony jest na zimno, a następnie wygotowywany z wodą, co powoduje rozkład toksycznej rycyny. Pozostają glicerydy kwasu rycynolowego, które mają działanie przeczyszczające, pobudzające perystaltykę jelit.

• W kosmetyce stosowany jako brylantynę.

• Również może tworzyć emulsji

• Olej czaulmurgowy (olej uśpianowy, chaulmurgowy)

• Ma kolor jasnożółty i charakterystyczny egzotyczny zapach.

• W medycynie wschodniej stosowany w leczeniu trądu i gruźlicy.

• Olej wiesiołkowy (Oleum oenotherae)

• Wytłaczany na zimno z nasion, które zawierają duże ilości witamin – szczególnie witaminy E, białka, soli mineralnych, a także sterole, fosfolipidy, karotenoidy i tokoferole

• Stosowany do uzupełnienia NNKT.

• Pomocniczo w atopowym zapaleniu skóry.

• W zespole napięcia przedmiesiączkowego.

• W profilaktyce sercowo-naczyniowego.

kwas gamma linolenowy (GLA):

• Odpowiedzialny za właściwe nawilżenie i elastyczność skóry

• Goi pęknięcia na skórze, ranki.

• Stosowany w chorobach autoimmunologicznych, astmie oskrzelowej, w leczeniu stwardnienia rozsianego.

• Olej z nasion ogórecznika (Zawiera GLA)

• Działa przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, przeciwzakrzepowo.

• Obniża ciśnienie krwi i poziom cholesterolu.

• Stosowany przy nadciśnieniu i hipercholesterolemii, oraz pomocniczo w zespole napięcia przedmiesiączkowego i przy zmniejszonej odporności.

• Zewnętrznie stosowany na oparzenia 1 stopnia, otarcia, czyraki, wypryski, podrażnienia, świąd. Pomocniczo przy atopowym zapaleniu skóry.

• Olej kakaowy (Oleum cacao)

• Do sporządzania czopków i globulek.

• Dobrze tolerowany przez organizm ludzki.

• Powinno się go chronić przed światłem i przechowywać w niskiej temperaturze.

Oleje pochodzenia zwierzęcego

• Olej z wątroby rekina grenlandzkiego:

• Zawiera alkiloglicerole (ALG) które działają przeciwnowotworowo (gromadzą się w komórkach rakowych i je uszkadzają). Ponadto pobudzają fagocytozę i produkcję przeciwciał.

• Działanie Immunostymulujące i przeciwbakteryjne.

• Olej z wątroby rekina Nowo Zelandzkiego i Tasmańskiego

• Pobudza odporność.

• Działa przeciw wolnym rodnikom.

• Stosuje się go w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w profilaktyce miażdżycy, w chorobach niedokrwiennych serca i łuszczycy.

• Tran (Olej wątłuszczowy)

• Otrzymywany z wątroby dorsza.

• Działa immunostymulująco.

• Zawiera witaminę A i D.

• Stosowany przy niedoborach witamin i przy obniżonej odporności.

• W okresie menopauzy i okresach rekonwalescencji.

• Również stosowany pomocniczo w osteoporozie, chorobach sercowo-naczyniowych.

• Zewnętrznie w oparzeniach, odmrożeniach, jako środek gojący rany na skórze.

NNKT – kwasy wielonienasycone muszą być dostarczane w diecie. Szczególnie ważne są OMEGA 3 i OMEGA 6 posiadają one co najmniej 2 wiązania podwójne.

Do OMEGA 3 zaliczamy:

• Kwas alfa linolenowy (ALA) obecny jest w siemieniu, orzechach włoskich, oleju rzepakowym i zielonych warzywach.

• Kwas eikozapentaenowy (EPA)

• Rola EPA w organizmie – przeciwzakrzepowo i przeciwzapalnie. Powstrzymuje rozwój guzów nowotworowych, rozszerza naczynia krwionośne.

• Kwas dokozaheksaenowy (DHA) – znajduje się w tłustych rybach, ma znaczenie w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu mózgu, oraz jako budulec serotoniny i dopaminy.

Niedobór OMEGA3 powoduje – zaburzenia emocjonalne, agresję, ADHD, zaburzenia metaboliczne, otyłość, cukrzyce, zwiększone ryzyko powstania nowotworów, problemy z koncentracją i nauką, choroby układu krążenia, choroby układu immunologicznego i alergie. Problemy dermatologiczne, ekzemy, problemy gastryczne, może spowodować rozregulowanie gospodarki hormonalnej i wady wzroku.

Kwasy OMEGA3 poprawiają funkcjonowanie mózgu i pamięci. Wpływają na układ krążenia. Działają przeciwzakrzepowo, przywracają równowagę pomiędzy złym i dobrym cholesterolem. Chronią przed wrzodami. Wpływają na wygląd skóry.

Do OMEGA6 zaliczamy:

• Kwas linolowy (LA)

• Kwas gamma linolenowy (GLA)

• Kwas arachidowy (ARA)

Ważne są proporcje między kwasami OMEGA3 i OMEGA6. Za dużo kwasu OMEGA6 może wywołać działanie pro nowotworowe.

Co obniża poziom kwasu OMEGA3 i OMEGA6:

• Nadużywanie alkoholu

• Brak witaminy z rodziny B

• Wiek

Woski

• Są substancjami stałymi z powodu długich łańcuchów węglowych. Są to zazwyczaj estry wyższych alkoholi i kwasów tłuszczowych.

• Są odporne na czynniki chemiczne i trudno ulegające hydrolizie.

• W skład cząsteczek wosku wchodzą najczęściej takie alkohole wyższe jak:

• Alkohol cetylowy lub alkohol lignocetylowy są to alkohole połączone najczęściej z następującymi kwasami tłuszczowymi – palmitynowym, lignocerynowym, melisynowym

• Są najczęściej pochodzenia zwierzęcego, ale czasami występują również na liściach roślin.

• Lanolina bezwodna (wosk z wełny owiec)

• Otrzymuje się go z wełny podczas oczyszczenia lub odtłuszczenia wełny przy użyciu rozpuszczalników organicznych, a następnie powstałą masę poddaje się zabiegom wybielania, odwodnienia, oczyszczenia.

• Ma jasnobrązowy kolor i ostry zapach.

• Stosowana do wyrobu maści, emulsji.

• Łatwo wchłania się w skórę.

• Olbrot

• Otrzymuje się go z jamy czaszkowej walni z oceanu spokojnego indyjskiego.

• W ich jamach czaszkowych znajduje się olej, który mrozi się i krystalizuje – tak powstaje Olbrot.

• Biała krystaliczna substancja o temp 50°

• Zastosowanie (już się nie stosuje) do wyrobu maści i kremów.

• Obecnie zastąpiony syntetyczną pochodną.

• Wosk żółty

• Uzyskiwany przez stopienie plastrów woskowych wytworzonych przez pszczoły. Uzyskuje się żółtą masę która zawiera estry kwasu palmitynowego, alkohole woskowe, sterole i barwniki.

• Zastosowanie: jako twarde podłoże do wyrobu maści i plastrów.

• Biały wosk – wybielany na słońcu, albo za pomocą substancji wybielających. Zastosowanie takie samo jak wosk żółty

Fosfolipidy

• Budują błony komórkowe.

• Zbudowane z kwasów tłuszczowych, glicerolu, oraz kwasu fosforowego.

• W świecie roślin pospolicie występuje w nasionach roślin oleistych.

• Estrowe połączenia fosfolipidów w skład których wchodzi cholina, to tzw. lecytyny.

• Bogatym źródłem są żółtka jaj i rośliny strączkowe.

• Zapobiega odkładaniu się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych.

• Wchodzi w skład komórek neuronowych.

• Wykorzystywany jest w zmianach zwyrodnieniowych OUN.

• W leczeniu niewydolności oddechowej.

• W zaburzeniach koncentracji.

• W przemyśle spożywczym jako stabilizator do produkcji emulsji, żeli, past i kremów.