TRZY OSIE ISTOTNYCH ZADAŃ PRZYGOTOWUJĄCYCH DZIECI DO CZYTANIA I PISANIA

Oś syntezy analitycznych – świat głosek i fonemów są podstawą

Oś analizy oś działań syntetycznych – świat głosek i fonemów w przygotowaniu dzieci

Oś litery graficznych – świat liter do nauki czytania i pisania

 OŚ SYNTEZY – podstawą nauki czytania jest SYNTEZA, czyli składanie.

OŚ ANALIZY – podstawą nauki pisania jest ANALIZA, czyli rozkładanie.

OŚ LITERY – służy i jednemu i drugiemu; troską jest proces przygotowania.

OŚ SYNTEZY – działania syntetyczne (działania składania z mniejszych cząstek większych, np.: z sylab – wyrazy)

Oś syntezy – to jest czas potrzebny dziecku na zdobycie umiejętności łączenia różnych elementów w jeden wyraz mający formę i znaczenie. Synteza taka zaczyna się od syntezy sylabowej, następnie uczy się dziecko syntezy fonemowej i logotomowej oraz jej wariantów mieszanych, by dojść do tzw. syntezy z utrudnieniami.

Synteza: sylabowa, morfemowa, logotomowa, logotomowo-fonemowa, fonemowo-logotomowa, fonemowa, fonemowa z utrudnieniami.

Synteza sylabowa nigdy nie przebiega na granicy spółgłoski z kolejną samogłoską, tzn. podział przebiega między samogłoską i spółgłoską, np.: ko – tek do - mek

SYNTEZA SYLABOWA

Synteza sylabowa na początku, bo sylaba towarzyszy dziecku od kołyski. Matka odwołuje się do sylab, gdy chce, np. żeby dziecko powiedziało: „mama”, to mówi: „ma – ma”.

Składamy wyrazy z sylab – kolejno 2, 3, 4, 5-cio sylabowe np.:

Po - daj mi, pro - szę ten klo – cek.

do - mek

SYNTEZA MORFEMOWA

Jest to konstrukcja słowotwórcza, składająca się z morfemu przyrostkowego formantu –ek i tematu słowotwórczego dom, czyli domek. Dzieli się wyraz na temat i końcówkę. Granica podziału w morfemie przebiega między spółgłoską a samogłoską, np.:

pies - ek zegar – ek dom – ek (struktura rzeczownikowa)

dom – owy (struktura przymiotnikowa)

W związku z tym, że tych wyrazów do syntezy morfemowej nie ma za dużo, prof. Rocławski wymyślił syntezę logotomową.

SYNTEZA LOGOTOMOWA

Logotom (logos – słowo; tom – część), czyli część wyrazu, która nie jest ani sylabą, ani morfemem. To znakomicie poszerza możliwości działań na granicy po spółgłosce a przed samogłoską. Dzieli się słowa na tyle części, na ile jest to możliwe, z tym, że podział przebiega cały czas między spółgłoską, a samogłoską, np.: sar - enk - a sob - ot - a zeg - ar - ek

SYNTEZA LOGOTOMOWO-FONEMOWA

Wchodzimy w nową strefę, a więc zaczynamy od łatwych wyrazów. Łatwość będzie się wyrażała w długości wyrazów. Nie krótkie, lecz dłuższe wyrazy będą łatwiejsze dlatego, że fonem będzie ostatnim elementem. Na początek wyrazy z końcówkami (telewizor – y), a potem wyrazy, które w swej strukturze mają samogłoski (no – s). Dzieli się wyraz na dwie części. „Odcina się” ostatnią głoskę – nie ma znaczenia czy jest to samogłoska czy spółgłoska, np.:

dome - k beczk - a kamizelk - a lamp - a

SYNTEZA FONEMOWO-LOGOTOMOWA

„Odcina się” pierwszą głoskę, np.:

d - omek k - ociątko cz - akolada c – ukierki r - ok M – ałgosia Z – uzia

SYNTEZA FONEMOWA

Dzieli się wyrazy na głoski, np.: d - o - m - e - k k - a -l - a - f - i - o - r

SYNTEZA FONEMOWA Z UTRUDNIENIAMI

sz-ma-a-ma-f-ma-a-ma (szafa)

Sama synteza fonemowa nie wystarcza, aby przejść do czytania. Stąd synteza fonemowa z utrudnieniami. Jest to synteza na wyższym poziomie, a więc uruchamiamy tu rezerwę psychiczną dziecka. Na końcu chcielibyśmy, aby pojawiła się taka umiejętność syntetyzowania wyrazów o średniej długości fonemowej. Dla języka polskiego są to wyrazy 4-fonemowe i 5-fonemowe (średnia długość fonemowa wyrazów mówionej, potocznej polszczyzny wynosi 4, 5, czyli takie przeciętne rozmowy, w których uczestniczą dzieci.

W syntezie z utrudnieniami nauczyciel podaje fonem, np. „o” – dziecko zaś klaszcze, potem nauczyciel dalej mówi „s” – dziecko klaszcze, nauczyciel mówi „a” – dziecko klaszcze i syntetyzuje na koniec, podając cały wyraz „osa”. Dzieci klaszcząc trzy razy, nie powtarzają mechanicznie, bo trzeba już to kontrolować i oto tutaj chodzi, aby zaangażować i zmysły, i umysł.

Synteza na etapie czytania inaczej wygląda niż na etapie przygotowania, ponieważ na etapie przygotowania ktoś dziecku podaje do ucha gotowe elementy. Na etapie czytania zaś dziecko musi z litery stworzyć sobie element foniczny, a więc musi zaangażować analizator wzrokowy. Musi rozpoznać, że to jest „a”, że to jest „r” itd. I teraz samo sobie podaje, że to jest „r”, to jest „a” i wobec tego podaje i syntetyzuje. A więc jest to synteza, wymagająca dodatkowego zaangażowania analizatora wzrokowego. Jeśli dzieci mają tylko syntezę fonemową, a nie ma syntezy fonemowej z utrudnieniami, to, gdy idą w czytanie niestety nie syntetyzują dobrze. Bardzo często pojawia się taka sytuacja, że dziecko nazywa, czy zna litery, czyli podstawia pod litery głoski, ale nie potrafi ich złączyć. To rozpoznawanie tych liter zabiera tę energię, która jest potrzebna do syntetyzowania. Nie została wytworzona rezerwa psychiczna, która uruchamiana jest podczas syntezy fonemowej z utrudnieniami. Jeśli na etapie syntezy wszystko było przeprowadzone dobrze, to przy analizie można przeskoczyć od analizy sylabowej aż po analizę fonemową.

OŚ ANALIZY

Synteza jest narzędziem sprawdzającym analizę.

Analizę rozpoczynamy, gdy dziecko nie ma już kłopotów z syntezą.

Oś analizy – jest to czas potrzebny dziecku na zdobycie umiejętności dzielenia wyrazu na sylaby, logotomy i fonemy. Analiza jest podstawą nauki pisania.

Analizę dzielimy na:

- sylabową

- logotomowo-fonemową i fonemowo-logotomową

- fonemową (u-ch-o) i fonemową z utrudnieniami

Podajemy wyraz, a dziecko dzieli. Następnie podajemy wyraz bez ostatniego fonemu, np.: Małgoś_ dziecko mówi jaka głoska powinna być na końcu wyrazu. Można tak samo robić z pierwszym fonemem. Na początku należy ćwiczyć wyrazy łatwe ortograficznie

OŚ LITERY

Bardzo ważna jest dobra bierna znajomość liter, gdyż jest ona mocno związana z czynną znajomością liter. Gdy dziecko wskaże literę, to jest to bierna znajomość liter, gdy wskaże literę i ją napisze, to jest to czynna i bierna znajomość liter.

Oś litery – inaczej jest to tzw. oś znaku graficznego.

Bardzo ważne jest, aby dzieci miały dobrą bierną znajomość liter. Analizie i syntezie fonemowej towarzyszy bierne poznawanie liter. Jest to możliwe, gdyż postać literowa (ortograficzna) wyrazu jest użyta jako model struktury fonemowej. Towarzyszące tym ćwiczeniom litery są biernie wiązane z fonemami, w tempie i zakresie uzależnionym od możliwości dziecka. Występują tu wyrazy zapisane pełnym – 44 literowym alfabetem. Najpierw wprowadzamy wyrazy zawierające tylko litery podstawowe. Wyrazy zapisywane literami niepodstawowymi, będą czekać w worku, aż powiążemy wszystkie litery podstawowych z odpowiednimi fonemami. Dzieci poznają litery podczas obcowania z całym alfabetem. Od początku mają kontakt z literami drukowanymi i pisanymi, wielkimi i małymi, przy zabawach z klockami Logo. Uczymy dzieci spostrzegania cech dystynktywnych liter i właściwego posługiwania się klockami Logo. Dobrze, aby wszystkie rzeczy w pomieszczeniu były podpisane. Gdy dziecko będzie miało dobrze opanowaną bierną znajomość liter, będzie to czas do nauki czytania i pisania. Tempo okrywania liter niepodstawowych będzie zależało od dzieci. Najlepiej byłoby podzielić grupę na 3 części: dzieci zaniedbane, którym potrzeba więcej ćwiczeń, dzieci średnie oraz dzieci bardzo zdolne, którym potrzeba więcej zadań, aby się rozwijały. Ostatnim zadaniem Osi Litery, jest wiązanie przez dzieci liter z fonemami.