KSIĘGA JOELA
Wstęp do Księgi Joela.
Jl 1. Lament nad straszliwą plagą szarańczy. Wezwanie do pokuty i modlitwy.
Jl 2. Druga fala szarańczy. Warunkiem przebaczenia – pokuta. Ponowne wezwanie do pokuty. Odpowiedzią Pana - ustanie plagi szarańczy. Wezwanie do radości. Zapowiedź nowego przymierza.
Jl 3. Czasy ostateczne: Sąd i zbawienie.
Znaki nastania dnia Pańskiego.
Jl 4. Narody przed sądem Pańskim..
Wstęp do Księgi Joela
Kim był prorok Joel (hebr.: "Jahwe jest Bogiem"), możemy wnioskować jedynie z charakteru księgi noszącej to imię w tytule. Na podstawie zaś analizy tekstu możemy stwierdzić, że Prorok działał najprawdopodobniej na terenie Jerozolimy pod koniec V w. przed Chr. i pozostawał w bliskiej łączności z kołami kapłańskimi, a może nawet był kapłanem.
Treść Księgi Joela podzielić można na dwie części: część pierwszą stanowią wezwania do pokuty (Jl 1,1-2,17), a drugą - zapowiedzi zbawienia (Jl 2,18-4,21). Ten podział księgi, mimo zachodzących między obu częściami poważnych różnic stylistycznych, jest do pewnego stopnia fikcyjny, gdyż obydwie części odzwierciedlają jedną i tę samą sytuację historyczną. Różnią się jedynie formą, gdyż w części pierwszej przejrzyste, pełne liryzmu opisy i napomnienia podane są w formie poetyckiej, a w części drugiej utworu, noszącej wyraźne znamiona apokaliptyczne, powikłane obrazy podane są prozą. Powtarzającym się zaś wezwaniom do pokuty autor nadaje formę liturgiczną. Być może, że autor wzorował się tutaj na konkretnych ceremoniach liturgicznych lub wprost zużytkował pewne fragmenty wezwań i modlitw stosowanych w liturgii świątynnej z okazji klęsk żywiołowych.
Co do czasu powstania księgi zdania biblistów są podzielone. Jedni, biorąc za podstawę wzmiankę Joela o Fenicjanach, Filistynach, Edomie i Egipcie, wywyższeniu Syjonu (por. Jl 3,1-5; Jl 4,19) oraz istniejące podobieństwo z prorokiem Abdiaszem, szczególnie w ujęciu idei panowania Izraela, datują powstanie utworu na IX w. przed Chr. Inni, wychodząc z założenia, że w utworze mamy wzmiankę o Grekach (Jl 4,6) oraz fakt, że Prorok nic nie wspomina o bałwochwalstwie, które było przedmiotem polemiki ze strony proroków przed niewolą babilońską, jak również uwzględniając moment, że w Jl brak wzmianki o instytucji królewskiej, a mowa jest natomiast o istnieniu świątyni w Jerozolimie, dopatrują się czasu powstania księgi bądź w okresie niewoli babilońskiej, bądź też po niewoli, ok. r. 400 przed Chr. Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz szereg innych aluzji historycznych (np. rolę działalności kapłanów) opinia druga wydaje się bardziej prawdopodobna, mianowicie, że księga została zredagowana po czasach Nehemiasza, a więc ok. r. 400 przed Chr.
Księga Joela stanowi pewnego rodzaju streszczenie apokaliptyki starotestamentowej. Prorok wyjaśnia najpierw interwencję Bożą na płaszczyźnie historycznej, a następnie zwraca uwagę głównie na czasy ostateczne. Przygotowanie do Sądu Ostatecznego polega na obdarzeniu wybranych Duchem Bożym, czyli specjalną mocą i darami charyzmatycznymi. Sąd Ostateczny - to pojawienie się Boga jako Sędziego, który roztacza opiekę nad wybranymi, a karze swych wrogów.
W księdze tej osobne zagadnienie stanowi klęska szarańczy. Do dzisiaj nie wiadomo i niemalże nie sposób rozstrzygnąć, czy autor ma na uwadze prawdziwą szarańczę, używając czterech różnych nazw na jej określenie, czy też widzi w niej symbol najazdu jakiegoś narodu. Faktem jest, że za pomocą plagi szarańczy, która nawiedziła państwo judzkie, kreśli Prorok obraz sądu Bożego nad światem.
Myślą przewodnią całej Księgi Joela jest "dzień Pański". Zdaje się, że wyrażenie to jest zapożyczone od proroka Abdiasza na określenie dnia sądu. W opisie sądu Jl nawiązuje do starej tradycji ludowej. Najpierw ukazuje on "dzień Pański" jako doraźną karę zesłaną na naród wybrany, by pobudzić go do pokuty, a następnie traktuje "dzień Pański" jako ostateczną karę Bożą zesłaną na inne narody za ich występki. Pokuta ma u Joela charakter zarówno zewnętrzny (post, zgromadzenie liturgiczne, akty zewnętrzne), jak i wewnętrzny (nawrócenie się do Boga, przemiana wewnętrzna). Dzięki pokucie wybrani otrzymują od Boga specjalną moc duchową, tworząc nową społeczność teokratyczną.
Św. Piotr, w kazaniu wygłoszonym w dniu Zielonych Świąt, wskazał na wypełnienie się zapowiedzi Joela przez zesłanie Ducha Świętego, który zstąpił na teokratyczną społeczność czasów ostatecznych - Kościół (Dz 2,17-21). Mesjańskie i eschatologiczne motywy Księgi Joela znajdują się w opisie Sądu Ostatecznego w Mk 13,24-27; Mt 24,29-31; Łk 21,25-28 oraz w Apokalipsie św. Jana (Ap 6,12n).
Jl 1
1 Słowo Pana, skierowane do Joela, syna Petuela:
Lament nad straszliwą plagą szarańczy
2 Słuchajcie tego, starcy, i nakłońcie uszy, wszyscy mieszkańcy kraju; czy stało się to za dni waszych lub za dni waszych przodków?
1,2. Zwrócenie się do starszych. Fakt, że autor zwraca się na wstępie do starszych, skłonił wielu komentatorów do uznania, że w owym czasie nie było króla. Z tego powodu niektórzy uczeni datują Księgę Joela na połowę IX w. przed Chr., kiedy to Juda znajdowała się pod panowanie złej królowej Atalii (zob. komentarz do 2 Krn 21-22), a prawi obywatele nic uznawali jej władzy. Problem związany z tą hipotezą jest taki, że Księga Joela stanowi typowy przykład klasycznego proroctwa, które nie istniało w VIII w. przed Chr. (zob. komentarz do 2 Krl 14,27). Jeśli zwrócenie się do starszych rzeczywiście oznacza, że w owym czasie nie było króla, możliwe, że księgę należy umieścić w okresie powygnaniowym. Potwierdza to dodatkowo tekst Jl 3,3, w którym o rozproszeniu pisze się w czasie przeszłym. Mimo to datowanie Księgi Joela jest bardzo kontrowersyjne i skomplikowane.
3 Powiedzcie to synom waszym, a synowie wasi niech powiedzą swoim synom, a synowie ich następnym pokoleniom.
4 Co pozostawiła gąsienica, zjadła szarańcza, a co pozostało po szarańczy, zjadły [jej] larwy, a co pozostało po larwach, zjadły liszki. Pwt 28,38; Am 4,9; Am 7,1n; Ml 3,11 Ps 105,34-35
1,4 Chodzi o inwazję szarańczy. Odnoszą się do niej cztery terminy, z których do „szarańczy” w ogólności najczęściej stosuje się arbeh, „niszczyciel”. Znaczenie trzech pozostałych jest dyskusyjne: oznaczają one albo różne gatunki szarańczy, albo raczej kolejne fazy rozwojowe: larwę (jeleq, „skoczek”), poczwarkę (chasîl, „zdzierca”) i młodego owada (gazam, „obcinacz”).
1,4. Roje szarańczy. Szarańcza, powszechnie występująca na Bliskim Wschodzie, cieszyła się złą sławą z powodu spustoszenia, które czyniła. Owady lęgły się na terenie dzisiejszego Sudanu. Migracje szarańczy rozpoczynały się w lutym lub marcu; masy owadów, niczym chmury, przemieszczały się z wiatrem w stronę Egiptu lub Palestyny. Jeden owad zjadał codziennie ilość pokarmu odpowiadającą wadze swojego ciała. Roje szarańczy pokrywały niekiedy obszar 650 km2, zaś na powierzchni 1,8 km mogło się pomieścić ponad 100 min owadów.
1,4. Terminy oznaczające szarańczę. Ponieważ szarańcza była bardzo dobrze znana rolnikom Bliskiego Wschodu, w każdym z tamtejszych języków występują jej precyzyjne określenia. Cztery różne określenia użyte w tym wersecie (w całym Starym Testamencie jest ich dziewięć) to doprawdy niewiele w porównaniu z osiemnastoma, które znał język akadyjski. Komentatorzy mają podzielone zdanie w kwestii, czy wspomniane cztery słowa odnoszą się do czterech stadiów rozwojowych szarańczy ([1] stadium larwalne: czarny, skaczący, pozbawiony skrzydeł owad; [2] czarno-żółty ze skrzydłami i żuchwami; [3] żółty, w pełni rozwinięty; [4] dojrzały płciowo osobnik), czy do różnych jej odmian (gregaria i solitaria).
5 Ocknijcie się, pijani, a płaczcie! Użalajcie się wszyscy, co pijecie wino, bo moszcz odjęto od ust waszych. Iz 5,11+ Pwt 28,39
6 Albowiem najechał mój kraj lud mocny i niezliczony. Jego zęby jak zęby lwa, a siekacze ma jak lwica. Jr 46,23 Ap 9,8
1,6. Metafora szarańczy. W literaturze Bliskiego Wschodu armie są często porównywane do szarańczy. Obrazy takie pojawiają się w tekstach sumeryjskich, np. w przekleństwie Akkadu, w ugaryckiej opowieści o Akchat, w utworach z XIX dynastii egipskiej oraz w dokumentach neoasyryjskich. W omawianym fragmencie metafora ta została odwrócona, bowiem chmara szarańczy ukazana została jako armia najeźdźców (staje się to jasne w Jl 2,4-5). W literaturze Bliskiego Wschodu częste jest również porównywanie szarańczy do lwa z powodu barwy owada oraz kształtu jego głowy i szczęk.
7 Winnicę moją spustoszył, a mój figowiec porąbał, ogołocił go zupełnie i porzucił, tak że konary jego pobielały. Iz 5,1+; Na 2,3
1,7 Trzeci stych w BJ: „on je zupełnie obnażył, powalił”, poprawione. Tekst hebr.: „z pewnością obłupi je i powali”.
1,7. Winnica i drzewo figowe. Szarańcza nie lubiła krzewów winnych ani drzew figowych, atakowała je dopiero wówczas, gdy nie było innego pożywienia. Wskazuje to na wielki zasięg poczynionych wcześniej spustoszeń. Oprócz tego winnice i drzewa figowe były symbolem bezpieczeństwa i pomyślności, zatem ich zniszczenie - w sposób przenośny - oddaje nastrój panujący wśród ludu. Idyllicznym obrazem pokoju i pomyślności było zasiadanie pod własnym krzewem winnym lub figowcem. Obraz ten pojawia się na egipskich malowidłach grobowych, asyryjskich reliefach i w utworach pisarzy biblijnych - najczęściej dotyczy ludzi panujących nad własnym życiem, wolnych od obcej ingerencji, zdolnych uprawiać rolę, którą dali im bogowie/Bóg (1 Krl 4,25; Iz 36,16). Winnica i drzewo figowe dostarczały cienia i owocu, zaś radowanie się nimi wymagało dłuższego horyzontu czasowego, bowiem każde potrzebowało kilku lat do osiągnięcia pełnej dojrzałości.
1,7. Oderwanie kory [BT: „drzewo figowe połupał”]. Szarańcza nie tylko zjadała liście, lecz odłamywała gałęzie i obrywała korę. Jeśli kora została poważnie uszkodzona, drzewo mogło nie przetrwać, a jeżeli przetrwało, dawało o wiele mniejsze plony.
8 Użalaj się, jak dziewica przepasana worem, nad oblubieńcem swojej młodości! Jr 3,4
1,8 Użalaj się. Prorok zwraca się do społeczności.
— przepasana worem. Strój żałobny i pokutny.
1,8. Metafora dziewicy. Hebrajskie słowo przetłumaczone tutaj jako „dziewica” oznacza kobietę, która oficjalnie nie opuściła jeszcze domu swojego ojca. Mogła mieć „męża” na mocy umowy małżeńskiej, jeśli wypłacono cenę za oblubienicę, chociaż związek nie był jeszcze skonsumowany. Metafora, której tutaj użyto, oznacza żałobę odbywaną przez zaręczoną kobietę, która na krótko przed ślubem straciła przyrzeczonego męża.
9 Musiały ustać ofiary pokarmowe i płynne w domu Pańskim. Okryjcie się żałobą, kapłani, słudzy Pańscy!
1,9 Ofiary: pokarmowa i płynna, były codzienne (por. Kpł 2), składały się z płodów ziemi, a więc z mąki, wina i oliwy (por. Wj 29,38-42; Lb 28,3-8).
1,9. Zniknęły ofiary. Asyryjski hymn z czasów Sargona III (schyłek VIII w. przed Chr.) zawiera prośbę do boga (Nanaja), by położył kres pladze szarańczy. Podobnie jak w tekście Księgi Joela, w asyryjskiej modlitwie wymienia się kilka rodzajów szarańczy oraz wznosi lamentację, by dzięki ofiarom owady wyginęły.
10 Spustoszone jest pole, w żałobie jest ziemia, bo zniszczone jest zboże, wysechł moszcz, zwiędło drzewo oliwne. Oz 4,3+
11 Zawstydźcie się, rolnicy, narzekajcie, uprawiający winnice, z powodu pszenicy i jęczmienia, bo plony z pól przepadły.
12 Uschła winna latorośl i zwiędły figowce, drzewa granatowe i palmy daktylowe, i jabłonie – wszystkie drzewa polne uschły. I zniknęła radość spośród synów ludzkich. Am 4,7-9 Iz 16,10; Jr 25,10
1,10-12. Wpływ inwazji obcych wojsk na sytuację w rolnictwie. Najeźdźcy z reguły dążyli do degeneracji środowiska naturalnego, żeby sparaliżować gospodarkę na wiele lat. Pola niszczono tak, że ich urodzajność ulegała znacznemu obniżeniu. Wycinanie drzew wywoływało wielkie szkody w systemie równowagi ekologicznej - pozbawiano w ten sposób nieprzyjaciół nie tylko cienia i źródła drewna, lecz zwiększano erozję zewnętrznej warstwy gleby, zaś zmniejszenie zalesienia przyspieszało proces powstawania nieużytków. Niektóre drzewa owocowe (np. palma daktylowa) wydawały owoce dopiero po dwudziestu latach. Dokumenty i reliefy asyryjskie szczegółowo ukazują stosowane przez Asyryjczyków środki karne wobec podbitych lub nie dosyć uległych państw, m.in. ścinanie drzew, niszczenie łąk i systemów kanałów irygacyjnych.
Wezwanie do pokuty i modlitwy
13 Przepaszcie się i płaczcie, kapłani; podnieście lament, słudzy ołtarza, wejdźcie i nocujcie w worach, słudzy Boga mojego, bo odmówiono domowi Boga waszego ofiary pokarmowej i płynnej. Jl 1,8+
1,13 wejdźcie. Chodzi o wejście do świątyni (por. 2,17).
1,13. Wór pokutny [BT: „przepaszcie się i płaczcie”]. Wór pokutny, wykonany z sierści kozła lub wielbłąda, był szorstki i niewygodny. W wielu przypadkach wór pokutny był jedynie przepaską biodrową. Na sarkofagu Ahirama przedstawiono kobiety pogrążone w żałobie, z worem pokutnym wokół bioder, umieszczonym na zewnątrz sukni.
14 Uświęćcie się przez post, zwołajcie uroczyste zgromadzenie, zbierzcie starców, wszystkich mieszkańców kraju do domu Pana, Boga waszego, i wołajcie do Pana: Jl 2,15
1,14 Uświęćcie się przez. BJ: „Zarządźcie”. Dosł. jednak wyraz ten znaczy: „uświęćcie”. Takież wezwania do pokuty i modlitwy w 2,12-13.15-17 (por. Jon 3,5-9). Zainteresowanie tymi przejawami zewnętrznymi religijności, jak i elementami kultu, wykazywane przez Joela (1,9.13.16; 2,14), pozostaje w ostrym przeciwieństwie do postaw Amosa, Ozeasza, Micheasza, Jeremiasza (por. Am 5,21+). Joel myśli zresztą o nawróceniu serca (2,13).
1,14. Święty post. W źródłach pozabiblijnych niewiele jest wzmianek na temat postu. Zwykle pojawia się on w kontekście żałoby i opłakiwania. W Starym Testamencie post w znaczeniu religijnym ma związek z prośbą zanoszoną do Boga.
Ogólna zasada jest następująca: doniosłość prośby powoduje tak wielkie zatroskanie sprawami duchowymi, że rzeczy materialne schodzą na dalszy plan. W tym znaczeniu post jest procesem prowadzącym do duchowego oczyszczenia i ukorzenia się człowieka przed Bogiem (Ps 69,11). W związku z nawoływaniem do nawrócenia, Joel wzywa do postu, by usunąć grzechy lub inne przeszkody, które mogły spowodować niedawne zniszczenia.
1,14. Uroczyste zgromadzenie. Uroczyste zgromadzenie było okazją do zbiorowego kultu. Często owe zgromadzenia towarzyszyły regularnie obchodzonym dorocznym świętom, mogły być jednak również zwoływane w potrzebie. W tym przypadku z kontekstu wynika, że chodzi raczej o zgromadzenie starszych w celu podjęcia jakichś decyzji lub wykonania rytuałów.
15 Ach, biada! Co za dzień! Bliski jest dzień Pański, zniszczenie przyjdzie od Niszczyciela. Ez 30,2-3; Iz 13,6
1,15 zniszczenie... do Niszczyciela. BJ: „od Szaddaja”. Gra słów między „zniszczenie”, szôd, i imieniem Bożym, Szaddaj (por. Rdz 17,1+). Plaga szarańczy jest zwiastunem „dnia Jahwe”, dnia straszliwego (por. 2,1-2.11; Am 5,18+), nawet jeśli z rozdz. 3-4 (por. Ab 15) wynika, że przynosi on ostateczny triumf Izraela.
16 Czyż na naszych oczach nie znika żywność, a z domu Boga naszego – radość i wesele? 17 Pogniły ziarna pod swymi skibami, zniszczone są gumna, zburzone spichlerze, bo uschło zboże.
1,17 Pogniły. BJ: „zeschły”. Sens niepewny: trzy z czterech słów hebr. użytych w tym zdaniu występują w Biblii tylko tutaj.
18 Jakże ryczy bydło i błąkają się stada wołów, bo nie mają pastwisk; nawet i trzody owiec dotknęła klęska. Oz 4,3+
19 O Panie, do Ciebie wołam, bo ogień pochłonął pastwiska stepowe, a płomień spalił wszystkie drzewa polne.
1,19 Ogień (por. 2,3) i płomień to obrazy suszy (por. Am 7,4).
20 Nawet dzikie zwierzęta tęsknie wzdychają do Ciebie, bo wyschły strumienie wody, a ogień pochłonął pastwiska stepowe.
Jl 2
Druga fala szarańczy Am 5,18+
1 Dmijcie w róg na Syjonie, a wołajcie na górze mej świętej! Niechaj zadrżą wszyscy mieszkańcy kraju, bo nadchodzi dzień Pański, bo jest już bliski. Jl 1,15
2,1-11 W tych wierszach podejmuje się, w funkcji przedstawienia dnia Jahwe (1,15), opis inwazji szarańczy, pokazując ją jako armię, której ataku nic nie powstrzyma.
2,1 Obwieszczenie bliskości niebezpieczeństwa (Am 3,6; Oz 5,8; Ez 33,3.6) — dźwięk trąby lub rogu zapowiada ukaranie Izraela (Iz 18,3; Oz 8,1; Jr 4,5; 6,1) i nadejście Dnia Gniewu (2,1; So 1,16; por. Ap 8,6 — 9,21). Służy to także zwoływaniu zgromadzeń (Lb 10,2-10; Jl 2,15), będzie zatem sygnałem do wielkiego zgromadzenia wybranych w dniu ostatecznym (Iz 27,13; 1 Tes 4,16-17; 1 Kor 15,52).
2 Dzień ciemności i mroku, dzień obłoku i mgły. Jak zorza poranna rozciąga się po górach lud wielki a mocny, któremu równego nie było od początku i nie będzie po nim nigdy aż po lata następnych pokoleń. So 1,15; J 8,12+ Jl 1,6
2,2 Te obrazy odpowiednio ujmują zbliżanie się chmary szarańczy, która zaciemnia niebo (por. Ap 9,2). Przywołanie tu zorzy (w. 2c) ma oddać albo szybkość najazdu, albo żółtawe odbicia chmar szarańczy w słońcu.
— Jak zorza poranna rozciąga się... lud. Za grec. Tekst hebr.: „jak rozciągnęła się zorza”.
3 Przed nim ogień pożerający, a za nim płomień palący; ziemia ta jest przed nim jak ogród Eden, lecz po nim będzie pustym stepem i przed nim nikt nie ujdzie. Jl 1,19 Rdz 2,8
4 Wygląd ich podobny do wyglądu koni, a biegną jak rumaki, Ap 9,7; Ap 9,9
2,4 Porównanie szarańczy do koni jest czymś zwykłym. Tu rozwija się ono (w. 4-9) w opis przejścia szarańczy podobnego do zbrojnej inwazji (por. Na 2,4-7.11; 3,2-3.15-17) w kontekście apokaliptycznym.
5 co skaczą po szczytach gór; jak turkot rydwanów i jak szum płomienia ognia, co pożera ściernisko, jak lud potężny, gotów do walki.
6 Przed nim narody lęk odczuwać będą, wszystkie twarze pobledną. Iz 13,8; Na 2,11
7 Jak bohaterowie biegną do szturmu, jak mężowie waleczni wdrapują się na mury, każdy z nich idzie swą drogą, a ze ścieżek swoich nie ustąpią.
2,7 nie ustąpią. Za grec. i Wulgatą. Tekst hebr.: „nie wplątają się”.
8 Jeden drugiego nie tratuje, każdy pójdzie swoim szlakiem. I choć na oręż natrafia, ran nie odnosi. 9 Napadają na miasto, zdobywają mury, na domy się wdrapują, jak złodzieje wchodzą oknami.
10 Przed nimi drży ziemia, niebiosa się trzęsą, słońce i księżyc ulegają zaćmieniu, a gwiazdy tracą swą jasność. Jl 4,15-16 Jl 4,15
2,10 Takie zjawiska kosmiczne charakteryzują dzień Jahwe (por. Am 8,9+).
11 A Pan wydaje głos przed wojskiem swoim, gdyż bardzo liczny jest Jego obóz, bo wykonawcy Jego rozkazów pilni; wielki bowiem jest dzień Pański i straszliwy. A któż go przetrzyma? Jl 3,4; Ml 3,2; Ml 3,23; Na 1,6; Ap 6,17
2,11 Mowa o grzmocie (por. 4,16; Wj 19,16+; Am 1,2; Ps 18,14; 29,3-9; Hi 37,4.5), a oddziały wojska to szarańcza.
Warunkiem przebaczenia – pokuta
12 Przeto jeszcze i teraz wyrocznia Pana – nawróćcie się do Mnie całym swym sercem, przez post i płacz, i lament. Pwt 4,29-30
13 Rozdzierajcie jednak serca wasze, a nie szaty! Nawróćcie się do Pana, Boga waszego! On bowiem jest litościwy, miłosierny, nieskory do gniewu i bogaty w łaskę, a lituje się nad niedolą. Am 5,21+; Iz 58,5-7 Wj 34,6-7+
14 Kto wie? Może znów się zlituje i pozostawi po sobie błogosławieństwo [plonów] na ofiarę pokarmową i płynną dla Pana, Boga waszego. Am 5,14n; Jon 3,9
2,14 Ponowny rozkwit rolnictwa (por. Pwt 7,13-14; 16,10.15.17; itd.; por. Ag 2,15-19), który pozwoli na wznowienie kultu (por. 1,9).
Ponowne wezwanie do pokuty
15 Na Syjonie dmijcie w róg, zarządźcie święty post, ogłoście uroczyste zgromadzenie. Jl 2,1+ Jl 1,14
2,15-16 zarządźcie... zwołajcie. Dosł.: „uświęćcie” (por. 1,14).
16 Zbierzcie lud, zwołajcie świętą społeczność, zgromadźcie starców, zbierzcie dzieci i niemowlęta! Niech wyjdzie oblubieniec ze swojej komnaty, a oblubienica ze swego pokoju! Pwt 24,5 1Mch 7,36-38
17 Między przedsionkiem a ołtarzem niechaj płaczą kapłani, słudzy Pańscy! Niech mówią: Zlituj się, Panie, nad ludem Twoim, nie daj dziedzictwa swego na pohańbienie, aby poganie nie zapanowali nad nami. Czemuż mówić mają między narodami: Gdzież jest ich Bóg? Wj 32,11-12+ Ps 42,4; Ps 42,11; Ps 79,10; Mi 7,10; Ml 2,17
2,17 Między przedsionkiem a ołtarzem. Chodzi o miejsce na dziedzińcu, na wschód od świątyni (por. 1 Krl 6,3; Ez 40,48-49), pomiędzy portykiem (ulam) a wielkim ołtarzem całopaleń (1 Krl 8,64; 2 Krn 8,12): kapłani modlą się tam zwróceni ku świątyni.
2,17. Między przedsionkiem a ołtarzem. Obszar między przedsionkiem a ołtarzem był terenem zamkniętym. Tylko kapłani mogli mieć powód, by znajdować się między przedsionkiem a ołtarzem, gdy zmierzali w stronę świątyni. Obszar ten bywał również miejscem ważnych wydarzeń publicznych. W Ez 8,16 dwudziestu pięciu mężów wykonywało tam obrzędy synkretycznego kultu słońca. W 2 Krn 24,21 jest to obszar, w którym prorok Zachariasz, syn Jojady, został ukamienowany (zob. Mt 23,35).
Odpowiedzią Pana - ustanie plagi szarańczy
18 A Pan zapłonął zazdrosną miłością ku swojej ziemi i zmiłował się nad swoim ludem. Pwt 4,24+
19 Odpowiedział Pan i rzekł swojemu ludowi: Oto Ja wam posyłam zboże i moszcz, i oliwę, i nasycicie się nimi, i nie wydam was więcej na pohańbienie między poganami. Pwt 11,14
20 Tego [nieprzyjaciela], co przychodzi z północy, oddalę od was, wypędzę go do ziemi suchej i spustoszonej; przednia jego straż zwróci się ku morzu wschodniemu, a tylna jego straż ku morzu zachodniemu; i pozostanie po nim zgnilizna, bo wielkie rzeczy [Pan] uczynił. Am 4,10; Iz 34,3
2,20 Zastępy szarańczy (w. 1-11) porównane tu do nieprzyjaciela, który „przychodzi z północy”, by wypełnić wyroki Jahwe — w literaturze prorockiej to klasyczny obraz (por. Jr 1,13-15+; Ez 26,7; itd.).
2,20. Nieprzyjaciel, co przychodzi z północy. Północ jest często symbolem mrocznych mocy. Nieprzyjacielskie armie często nie miały wyboru i musiały atakować Jerozolimę od północy, tamtędy przebiegały bowiem główne szlaki handlowe.
2,20. Morze wschodnie, morze zachodnie. Morze wschodnie to przypuszczalnie Morze Martwe pełniące rolę wschodniej granicy kraju. Granicę zachodnią wyznaczało Morze Śródziemne.
Wezwanie do radości
21 Nie lękaj się, ziemio! Raduj się i wesel, bo wielkie rzeczy Pan uczynił. 22 Nie lękajcie się, dzikie zwierzęta, bo zielenią pokryło się pastwisko na stepie, bo drzewa [znów] rodzą owoce, figowiec i winorośl plon przynoszą.
Zapowiedź nowego przymierza
23 I wy się weselcie, synowie Syjonu, radujcie się w Panu, Bogu waszym, bo zesłał wam deszcz sprawiedliwości, deszcz jesienny i deszcz wiosenny, które zesłał na was obficie, jak dawniej. Pwt 11,14
2,23 deszcz sprawiedliwości, / deszcz jesienny. BJ: „deszcz jesienny według sprawiedliwości”. Stych niepewny. — „według sprawiedliwości”. Dosł.: „dla sprawiedliwości”. Być może glosa: ludowi wyrażającemu skruchę Jahwe daje deszcz „według swej sprawiedliwości”, tzn. zgodnie ze swą lojalnością wobec ludu, na mocy przymierza. Możliwe też rozumienie: „w słusznej mierze” lub „uwzględniając sprawiedliwość”, jako znak powrotu ludu do łaski. W Wulgacie nadano temu tekstowi sens mesjański tłumacząc: „mistrz sprawiedliwości”, czyli nauczyciel nauczający sprawiedliwości (por. Oz 10,12 w tekście hebr. i Jr 23,6; 33,15). Tytuł spotykany w tekstach qumrańskich, gdzie oznacza główną osobę w sekcie przymierza.
— jak dawniej. Za grec. i Wulgatą. Tekst hebr.: „w pierwszym (miesiącu?)”.
2,23. Jesienne i wiosenne deszcze. W Izraelu występuje pora deszczowa (miesiące zimowe) i sucha (miesiące letnie). Porę deszczową rozpoczynają jesienne deszcze („wczesne deszcze”, październik-listopad), kończą zaś deszcze wiosenne („późne deszcze”, początek kwietnia). Są one ważne, bowiem determinują ogólny poziom wilgotności gleby oraz zmiękczają grunt, umożliwiając orkę. Zboża zbierano wiosną. (jęczmień w maju, pszenicę w czerwcu), zaś młócono i przesiewano w miesiącach letnich (lipiec i sierpień). Zbiory winogron przypadały na jesieni, zaś zbiory oliwek zimą.
24 I będą klepiska napełnione zbożem, a tłocznie będą opływały w moszcz i oliwę.
25 W ten sposób wynagrodzę wam lata, które strawiła szarańcza, gąsienice, liszki i larwy, wielkie moje wojsko, które przeciw wam wysłałem. Jl 1,4+
26 Wówczas naprawdę będziecie mogli najeść się do syta i chwalić będziecie imię Pana, Boga waszego, który cudownie wobec was postąpił. Lud mój nie zazna więcej zawstydzenia.
27 I poznacie, że wśród Izraela Ja jestem, że jestem Panem, Bogiem waszym, a nie ma innego. Lud mój nie zazna więcej zawstydzenia. Iz 42,8+; Iz 44,6+
Jl 3
Czasy ostateczne: Sąd i zbawienie
1 I wyleję potem Ducha mego na wszelkie ciało, synowie wasi i córki wasze prorokować będą, starcy wasi będą mieć sny, a młodzieńcy wasi będą mieć widzenia. Dz 2,17-21; Lb 11,25-30; Iz 32,15
3,1-5 Wyrocznia z w. 1-3, której wypełnienie w. 4-5 umieszczają w Dniu Jahwe, zapowiada na ten dzień powszechne wylanie Ducha (por. Ez 36,27+). Mowa Piotra (Dz 2,16-21+) wskazuje w cudzie Pięćdziesiątnicy na pierwociny tego daru Ducha.
3,1. Wylanie Ducha prowadzące do proroctw, snów i wizji. W kulturze izraelskiej obrzęd namaszczenia był znakiem Bożego wybrania, często związanym z udzieleniem daru Ducha. Dlatego można było zostać namaszczonym przez Ducha; Duch mógł też zostać wylany. W Mezopotamii wierzono, że król posiada melammu bogów (widzialny przejaw chwały bóstwa). Melammu wskazywało na władcę jako przedstawiciela bogów i podkreślało, że jego królewskie panowanie zostało zaaprobowane przez bóstwo. W języku hebrajskim słowo oznaczające ducha może również oznaczać wiatr. W kręgu starożytnego Bliskiego Wschodu słowo oznaczające wiatr/ducha było używane w związku ze snami i wizjami już w czasach sumeryjskich. Imię akadyjskiego bóstwa przynoszącego sny, Zakiku, pochodzi od słowa oznaczającego wiatr/ducha. Istniała więc długa tradycja łącząca ducha z objawieniami za pośrednictwem snów i wizji, które często prowadziły do prorokowania.
2 Nawet na sługi i służebnice wyleję Ducha mego w owych dniach.
3,2 Duch Boży zostaje wylany na wszystkich, bez różnicy klasy społecznej, według pragnienia Mojżesza (Lb 11,29). Jest to jednocześnie duch proroctwa, tu cechujący się snami i wizjami (por. Lb 12,6), a także przyczyna wewnętrznej odnowy (por. Ez 11,19-20; 36,26-27).
Znaki nastania dnia Pańskiego
3 I uczynię znaki na niebie i na ziemi: krew i ogień, i słupy dymne.
3,3 uczynię znaki. Wymienione są zwiastuny ostatecznego sądu w Dniu Jahwe (por. 1,15; 2,1-2.10; Am 8,9+).
3,3. Krew i ogień, i słupy dymne. Są to typowe znaki towarzyszące okrucieństwom wojny: krew płynęła ulicami, płonęły domy, obłoki dymu nad miastami widoczne były z odległości wielu kilometrów. Znamionują kryzys i sąd nad ziemią, podobnie jak opisane w następnym wersecie - kryzys i sąd nad niebiosami.
4 Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew, gdy przyjdzie dzień Pański, dzień wielki i straszny. Ap 6,12 Jl 2,11
3,4. Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew. Jest to opis zaćmienia słońca i księżyca. Podczas zaćmienia słońca planeta ta „gaśnie”, zasłonięta księżycem znajdującym się pomiędzy nią a ziemią. Podczas zaćmienia księżyca zasłania go ziemia znajdującą się pomiędzy księżycem a słońcem. Podczas całkowitego zaciemnienia księżyca widać wokół niego jedynie poświatę. Ma ona niezwykłą czerwono-pomarańczową barwę, nie panują więc całkowite ciemności. Zjawisko to pojawia się jedynie w fazie pełni księżyca.
3,4. Przypadki zaćmienia. W okresie neoasyryjskim zaćmienia uważano za najpotężniejsze i najbardziej złowrogie omeny, za „pierwszorzędnego objawiciela”. Zaćmienia skłaniały też do odprawiania rytuału zastąpienia króla (zob. komentarz do Iz 53,4-10). Charakter zagrożenia zwiastowanego przez zaćmienie ustalany był na podstawie dokładnego czasu jego wystąpienia, pozycji na niebie zasłoniętej planety oraz kierunku zaćmienia. Połączenie znaków na niebie i ziemi mogło dostarczyć dodatkowego potwierdzenia znaku i sugerować jeszcze bardziej złowieszcze konsekwencje.
5 Każdy jednak, kto wezwie imienia Pańskiego, będzie zbawiony, bo na górze Syjon i w Jeruzalem będzie wybawienie, jak przepowiedział Pan, i wśród ocalałych będą ci, których wezwał Pan. Rz 10,13 Ab 1,17; Ap 14,1
3,5 i w Jeruzalem. W BJ przeniesione na początek końcowego stychu.
— wśród ocalałych. Za tekstem hebr. W BJ: „ocaleli”, na zasadzie domysłu.
Jl 4
Narody przed sądem Pańskim
1 I oto w owych dniach i w owym czasie, gdy odmienię los jeńców Judy i Jeruzalem, Za 12
4,1-21 Odnowa Izraela zakłada ukaranie ludów, które go skrzywdziły (por. Ab 15-21). Dzień Jahwe dotyczy teraz wrogich narodów. W tym rozdziale, jak i w poprzednich, są przeplatane słowa Jahwe (w. 1-8, 12-13, 17 (21a?)) i proroka (w. 9-11, 14-16, 18-20, 21b).
4,1 Drugi stych w BJ: „gdy odbuduję Judę i Jeruzalem”. Można też rozumieć: „gdy sprawię, że powrócą jeńcy Judy i Jeruzalem”.
2 zgromadzę też wszystkie narody i zaprowadzę je do Doliny Joszafat, i tam sąd nad nimi odbędę w sprawie mojego ludu i dziedzictwa mego, Izraela, które wśród narodów rozproszyli, a ziemię moją podzielili; Ap 16,13-16
4,2 do Doliny Joszafat. Nazwa znaczy: „Jahwe sądzi” (por. w. 12), i symbolicznie określa miejsce, gdzie Jahwe rozpocznie sąd nad narodami (por. Jr 25,31; Iz 66,16), nazwane w w. 14 „Doliną Wyroku”. W. 16 (por. w. 11) skłania do umiejscowienia jej w pobliżu Jerozolimy bez konieczności utożsamiania z obecną „Doliną Jozafata” (dolina Cedronu, na południowym wschodzie od świątyni), której nazwa pojawiła się dopiero w IV w. po Chr.
— W czwartym stychu nie chodzi o Królestwo Północne, ale według 2,23.27; 4,1 — o cały lud Jahwe.
— rozproszyli, / ... podzielili. Aluzje do wygnania w 597 i 586 r. oraz do sposobu postępowania wobec Jerozolimy i kraju przez Chaldejczyków a także przez pewne narody sąsiadujące z Judą (Ez 21,23-37; 25; Ab 11-14; por. Na 3,10). .
4,2. Dolina Joszafat. Nie ma żadnej wzmianki o izraelskiej Dolinie Joszafat w innych tekstach biblijnych, innych źródłach, a nawet w tradycji. Być może jest to nawiązanie do doliny, która: (1) miała jakiś związek z panującym w IX w. przed Chr. królem Judy o imieniu Jozafat (jedyna wzmianka o dolinie w relacji o tym władcy pojawia się w 2 Krl 3); (2) może mieć związek z wydarzeniami, które się w niej rozegrały (imię Jozafat znaczy „Jahwe sądzi”). Jeśli słuszna jest druga hipoteza (tego zdania jest wielu komentatorów), chodzi przypuszczalnie o jedną z dolin otaczających Jerozolimę.
3 o lud mój los rzucali i chłopca wymieniali za nierządnicę, a dziewczę sprzedawali za wino, aby pić.
4,3. Handel niewolnikami. Jednym z najbardziej lukratywnych procederów podczas wojen i napaści na obszary przygraniczne był handel niewolnikami. Schwytanych ludzi sprzedawano handlarzom, którzy wywozili ich daleko od ojczyzny. Mimo wszystko ilość niewolników na Bliskim Wschodzie była nieporównywalna z ogromną liczbą niewolników mieszkających w greckich i rzymskich miastach, chociaż na Bliskim Wschodzie handel niewolnikami istniał od najdawniejszych czasów. Byli oni zazwyczaj jeńcami wojennymi lub ludźmi schwytanymi podczas zbrojnych napadów. Kupcy często przyjmowali niewolników w charakterze zapłaty, przewozili w nowe miejsca i sprzedawali. Niewolnicy rzadko odzyskiwali wolność. Jednak olbrzymia większość ludzi, którzy skończyli jako niewolnicy, została sprzedana przez własną rodzinę lub trafiła do niewoli jako jeńcy wojenni.
4 I wy, Tyrze i Sydonie, cóż macie przeciwko Mnie, i wy, wszystkie okręgi filistyńskie? Chcecie wziąć na Mnie odwet? Jeśli tylko zechcecie Mi to uczynić, to Ja bardzo szybko wasz odwet zwrócę na wasze głowy. Am 1,6-10
4,4-8 Fenicjanie i Filistyni są tym razem imiennie oskarżeni o grabież (w. 5) oraz o handel niewolnikami żydowskimi (może przy okazji wydarzeń r. 597 i 586)
4,4 wasz odwet zwrócę na wasze głowy. Według prawa talionu (Wj 21,25+), które zostanie zastosowane w w. 5-8 (por. Ab 15; Ps 7,15-17).
4,4. Tyr, Sydon i Filistea jako prześladowcy. W nadmorskich regionach wschodniej części basenu Morza Śródziemnego funkcjonowały porty wyspecjalizowane w handlu morskim. Z kilku następnych wersetów można wywnioskować, że miasta te pełniły też rolę pośredników w handlu jeńcami wojennymi (w tym przypadku niewolnikami z Judy), których sprzedawano jako niewolników. Pewna część wziętych do niewoli podczas bitwy mogła zostać uznana za niewartą zachodu lub kosztów związanych z deportacją. Praktycznym rozwiązaniem było przekazanie ich handlarzom niewolników.
5 Zabraliście srebro moje i złoto, a wspaniałe klejnoty moje zanieśliście do swoich świątyń.
6 Wy, którzy synów Judy i synów Jeruzalem oddaliście synom Jawanu po to, by ich oddalić od kraju. Ez 27,13
4,6 Jawan to Jonia, czyli chodzi o Greków.
4,6. Grecy. Hebrajskie słowo tutaj użyte, „Jawan”, było przypuszczalnie grecką nazwą Jonii, greckiego obszaru na zachodnim wybrzeżu Turcji i Wyspach Egejskich. Grecy jońscy osiedlili się w tym rejonie przed I tysiącleciem przed Chr. Są dowody ich kontaktów z Asyryjczykami w VIII w. przed Chr.
7 Ja sprowadzę ich z miejsca, w które ich zaprzedaliście, a wasz odwet zwrócę na waszą głowę.
8 I oddam synów waszych i córki wasze w ręce synów judzkich, a oni zaprzedadzą ich Sabejczykom, narodowi dalekiemu. Tak Pan powiedział. Iz 22,25; Ab 18
4,8 Sabejczycy to lud kupiecki z Arabii południowej (Jr 6,20; Hi 6,19; por. 1 Krl 10,1+).
4,8. Sabejczycy. W Piśmie Świętym pojawiają się trzy grupy Sabejczyków. Jedna pochodzi z Szeba (współczesny Jemen), z obszaru o dużym poziomie urbanizacji, który osiągnął wówczas znaczny poziom rozwoju cywilizacyjnego (1 Krl 10). W rejonie tym odkryto wiele inskrypcji Sabejczyków. Sabejczycy mieszkali też w Etiopii (Iz 43,3). W Hi 6,19 Sabejczyków utożsamia się z mieszkańcami Tema w północnej Arabii. Przypuszczalnie grupę tę należy identyfikować z Sabą z asyryjskich inskrypcji Tiglat-Pilesera III i Sargona II (schyłek VIII w. przed Chr.). Trudno ustalić, o którą konkretnie grupę Sabejczyków tutaj chodzi, chociaż wielu komentatorów opowiada się za pierwszą ze wspomnianych.
9 Rozgłoście to między narodami, uświęćcie się na wojnę, wezwijcie bohaterów! Niech przybędą i niech się zaciągną wszyscy mężowie waleczni! Za 14,2; Ez 38-39
4,9-17 Powraca temat sądu (w. 1-3). O tym, że ludy wypowiadają wojnę Jahwe i ruszają przeciw Syjonowi, por. Za 14,2; 12,3-4. Tam, w Dolinie Wyroku (w. 11-14), będą poddane sądowi i poniosą ostateczną klęskę (w. 15-17).
4,9 uświęćcie się. Takie słowo stąd, że wojna jest przedsięwzięciem świętym (por. 2,16; Iz 13,3; Jr 6,4; 22,7).
10 Przekujcie lemiesze wasze na miecze, a sierpy wasze na oszczepy; kto słaby, niech powie: Jestem bohaterem. Iz 2,4; Mi 4,3
4,10 Odwrócenie perspektyw rajskich (Iz 2,4; 11,6+), które pojawią się znów po dokonaniu sądu (w. 18 i 21).
4,10. Przekuwanie przedmiotów z metalu. Zamiast o „płozę” pługu służącą do odgarniania ziemi, może tutaj chodzić o metalowy koniec, który rozrywa powierzchnię gruntu i robi w niej bruzdę. To samo hebrajskie słowo zostało użyte w 2 Krl 6,5, gdzie wydaje się jednak odnosić do jakiegoś rodzaju topora [BT: „siekiera”]. Sierpy do przycinania były małymi nożami używanymi do usuwania z krzewów winnych liści i nowych pędów. Noże odnalezione przez archeologów mają kształt podobny do dzisiejszego sierpa; przypominają umieszczone na drzewcu ostrze włóczni popularne w okresie brązu. W okresie wojny te narzędzia rolnicze mogły być przetapiane lub przekuwane na broń.
11 Zgromadźcie się i przyjdźcie, wszystkie narody z okolicy, zbierzcie się! Sprowadź, Panie, swych bohaterów!
4,11 Zgromadźcie się. BJ: „Spieszcie się”, chuszu, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: uszu, słowo nieznane. — Trzeci stych za grec. i Wulgatą. Tekst hebr.: „zgromadzą się”. — Ostatni stych jest prawdopodobnie glosą.
— bohaterów! „Mężni” lub „bohaterowie” zastępów niebieskich to aniołowie („święci” w Za 14,5).
12 Niech ockną się i przybędą narody te do Doliny Joszafat, bo tam zasiądę i będę sądził narody okoliczne.
13 Zapuśćcie sierp, bo dojrzało żniwo; pójdźcie, deptajcie, bo pełna jest tłocznia, przelewają się kadzie, złość bowiem ich jest wielka. Mk 4,29; Ap 14,14-20; Iz 17,5; Iz 63,1-6
14 Tłumy, tłumy w Dolinie Wyroku! Bliski jest dzień Pański w Dolinie Wyroku. Iz 17,12 Jl 4,2+
4,14 w Dolinie Wyroku. Słowo to może w hebr. oznaczać sanie wyposażone w zęby, które służą do młócenia zboża (por. Iz 28,27; 41,15; Am 1,3) — obraz ten jest przywołany słowem „żniwo” w w. 13; wtedy można by tłumaczyć „Dolina Brony”. To samo słowo oznacza także decyzję rozstrzygającą jakąś kwestię.
15 Słońce i księżyc się zaćmią, a gwiazdy światłość swą utracą. Jl 2,10
4,15. Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew. Ogłaszając, że w „dniu Pańskim” zaćmi się niebo i wszystkie ciała niebieskie, Izajasz daje do zrozumienia, iż chwała Jahwe przyćmi blask wszystkich rzekomych bogów (porównaj język Ps 104,19-22, w którym Jahwe sprawuje władzę nad księżycem i słońcem). Ponieważ Asyria i Egipt oddawały cześć bogu słońca (odpowiednio Szamaszowi i Amonowi) jako swemu naczelnemu bóstwu, zaś bóg księżyca Sin odgrywał doniosłą rolę w Babilonii, prorok zwraca się przeciwko tym bóstwom i ich aroganckim wrogim narodom. Taki zwiastun nastania ciemności, podobny do pojawiającego się w inskrypcji o Balaamie z Deir Alla, ogólnie przepowiada czas wielkich katastrof.
16 A Pan zagrzmi z Syjonu i z Jeruzalem głos swój tak podniesie, że niebiosa i ziemia zadrżą. Pan jest ucieczką swego ludu i ostoją synów Izraela. Am 1,2+; Jr 25,30 Ps 46,2-3
17 I poznacie, że Ja jestem Pan, Bóg wasz, co mieszkam na Syjonie, górze mojej świętej; a Jeruzalem będzie święte i przez nie już obcy nie będą przechodzić. Jl 2,27; Ez 38,23 Ap 21,27
4,17 będzie święte. Chodzi o jego nietykalność (por. Iz 51,23; 52,1; Jr 31,40; Na 2,1; Ab 17; Za 9,8; 14,21).
18 I stanie się owego dnia, że góry moszczem ociekać będą, a pagórki mlekiem płynąć, i wszystkie strumienie judzkie napełnią się wodą, a z domu Pańskiego wytryśnie źródło, które nawodni potok Szittim. Am 9,13 Iz 30,25; Ez 47,1+; Za 14,8; J 4,1+
4,18 potok Szittim. BJ: „Potok Akacjowy”. Wymieniony w kontekście apokaliptycznym, gdy Ziemia Święta jest odnowiona. Lokalizacja niepewna.
4,18. Pagórki będą mlekiem opływać. Paralelne zestawienie wina/moszczu i mleka wydaje się wyjątkowe. Dobrze znane zestawienie mleka i miodu jest jednym ze sposobów podkreślenia przydatności tego obszaru dla gospodarki pasterskiej (zob. komentarz do Wj 3,7-10). Słowo użyte tutaj na oznaczenie wina odnosi się do świeżo wyciśniętego lub niedawno sfermentowanego soku owocowego. Tekst z Księgi Amosa 9,13 opisuje również opływanie nim wzgórz, co wydaje się logiczne, ponieważ winnice znajdowały się zwykle na ich zboczach.
DZIEŃ JAHWE. W Mezopotamii co roku (często nawet dwa razy do roku) odbywało się święto wstąpienia na tron króla bogów. Podczas obchodów święta Akitu bóstwo decydowało o przyszłości swych poddanych oraz odnawiało ład na ziemi, wprowadzony po raz pierwszy dawno temu, gdy pokonane zostały siły chaosu. Podczas święta publicznie odczytywano fragmenty mezopotamskiej opowieści o stworzeniu Enuma Elisz dotyczące pokonania Tiamat przez Marduka oraz jego wywyższenia na główne bóstwo panteonu. Chociaż starożytne teksty nigdy nie określają święta Akitu mianem „Dnia Marduka”, wskazać można na pewne podobieństwa do biblijnego Dnia Jahwe. Dzień Jahwe oznacza dzień, w którym Jahwe zasiądzie na tronie, by położyć tamę chaosowi i zaprowadzić sprawiedliwość na ziemi. Wówczas też rozstrzygnięty zostanie los jego poddanych: sprawiedliwi zostaną wynagrodzeni, zaś nieprawi cierpieć będą konsekwencje swojego buntu i grzechu. W przypadku Izraela nie ma dowodów, że regularnie świętowano Dzień Jahwe, wiara w ten dzień manifestowała się inaczej - w formie trwającego z wieku na wiek oczekiwania na jego przyjście. Jak to ma często miejsce tam, gdzie pojawiają się związki kultury z religią, tradycja Izraela wydaje się nadawać charakter historyczny tym elementom, które w innych źródłach należą do sfery mitu i rytuału. Dla Dnia Jahwe typowe są również elementy teofanii, związane zwykle z motywem Boskiego wojownika, który zwycięża siły chaosu (zob. komentarz do 1 Sm 4,3-7). Teofaniom towarzyszą „kosmiczne efekty specjalne” (zob. komentarz do 1 Krl 19,11-13). Owe zjawiska kosmiczne często odzwierciedlają porządek świata wywrócony do góry nogami (zob. komentarz do Jr 4,23-26). Niewątpliwie Dzień Jahwe będzie dniem wielkiej wagi - opisane wydarzenia podkreślają jego doniosłość. Wszystko to pomaga zrozumieć wyobrażenie Dnia Jahwe poprzez pokazanie, w jaki sposób myśl Izraelitów i utwory prorockie stykają się z szerokim spektrum ówczesnych wyobrażeń kulturowych. W literaturze izraelskiej nie powstała nowa jakość, w sposób szczególny połączono i zastosowano jednak znane idee.
4,18. Z domu Pańskiego wypłynie źródło. Związek świątyń Bliskiego Wschodu ze źródłami jest dobrze poświadczony. W istocie niektóre świątynie z Mezopotamii, Egiptu i ugaryckiego mitu o Baalu miały być wzniesione w miejscu źródeł (porównanych do przedwiecznych wód), których wody wypływały czasami z fundamentów budowli. W ten sposób symboliczna kosmiczna góra (świątynia) wznosiła się na symbolicznych przedwiecznych wodach (źródłach).
4,18. Dolina akacji [BT: „strumień Szittim”). Drzewa akacjowe rosną zwykle w suchych pustynnych rejonach. Nad potokiem płynącym do Morza Martwego doliną Cedronu, rozciągającą się na wschód od Jerozolimy, nadal rosną akacje, możliwe więc, że właśnie o nią tutaj chodzi.
19 Egipt będzie wydany na spustoszenie, a Edom zamieni się w straszną pustynię z powodu nieprawości uczynionych względem synów judzkich, gdyż krew niewinną przelewali w ich ziemi.
4,19. Egipt i Edom jako prześladowcy. Obydwa narody były odwiecznym wrogiem Izraela w czasach starożytnych i okresie wygnania. Edom stał się asyryjskim państwem wasalnym za panowania Tiglat-Pilesera III i pozostał pod panowaniem Asyrii aż do śmierci Asurbanipala sto lat później. Możliwe, że Edomici dobrowolnie poddali się pod władzę Nabuchodonozora w 605 przed Chr. Chociaż pewni uchodźcy z Judy mogli znaleźć schronienie w Edomie, Edomici biernie przyglądali się niszczeniu Jerozolimy (zob. Ps 137,7 i Ab 11). Obydwa kraje pojawiają się w mowach osądzających z Księgi Jeremiasza i Księgi Ezechiela.
20 Lecz [ziemia] Judy na wieki będzie zamieszkana, a Jeruzalem z pokolenia na pokolenie. Jr 17,25; Ez 37,25
21 Bo [czyż] pozwolę, by krew ich pozostała bez pomsty? Nie pozostawię bez pomsty. A Pan zamieszka na Syjonie.
4,21 Pierwszy stych według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „Pozostawię ich krew bez kary, nie pozostawiłem bez kary”. — Ten stych musi być glosą na końcu w. 19.