44. Dziennik literacki
gatunek autobiograficzny, zapiski bieżące, sporządzane dla potrzeb własnych, lub w charakterze twórczości literackiej (publikowanej na bieżąco, lub później w postaci zbiorczej). Składa się z codziennych wpisów, które mogą być opatrzone datą i informacją o miejscu powstania. Termin "dziennik" wywodzi się od łacińskiego wyrazu diarium, oznaczającego początkowo codziennie porcje pokarmu, rozdawane np. żołnierzom. Później słowo to zaczęło oznaczać również zapiski codzienne.Od zapisywania wspomnień dotyczących tych samych czasów dziennik odróżnia się tym, że jest sporządzany na bieżąco, co w praktyce przejawia się zupełnie inną optyką – inne sprawy są uznawane za warte upamiętnienia i inaczej są uwypuklane. Taka forma spisywania zdarzeń powoduje też, że moment rozpoczęcia utworu i jego zakończenia są zależne od woli autora – może je rozpocząć i zakończyć w dowolnym momencie. Istotną cechą dziennika jest także to, że kolejne wpisy nie muszą być powiązane tematycznie, a opisywane sytuacje i problemy nie muszą uzyskiwać kontynuacji czy rozstrzygnięcia w obrębie utworu; dzienniki pozbawione są też z góry ustalonego planu kompozycji. Dzienniki mogą być po prostu relacją z codziennych zdarzeń, lirycznymi zapiskami uczuć i emocji, formą refleksji na tematy polityczne, społeczne itp. Zazwyczaj dzienniki charakteryzują się dużą różnorodnością tematyczną i bardzo rzadko dominuje w nich jedna tematyka. Dzienniki mogą być skoncentrowane na sprawach zewnętrznych wobec autora (tzw. dziennik zewnętrzny) lub na jego emocjach i przeżyciach (tzw. dziennik intymny). Dzienniki intymne mogą być przeznaczone do lektury tylko przez autora lub krąg osób mu bliskich, ale mogą być też przeznaczone do publikacji. Pierwszym autorem, który opublikował swój dziennik był André Gide w 1938. Odmianą dziennika jest również dziennik podróży, stanowiący spisywaną na bieżąco relację z odbytej wyprawy.
Autorzy dzienników (polscy)
Stefan Żeromski „Dzienniki”
Witold Gombrowicz „Dzienniki”
Gustaw Herling-Grudzinski „Dziennik pisany nocą”
Leopold Tyrmand „Dziennik 1954”
Maria Dąbrowska „Dzienniki”
Autorzy dzienników (zagraniczni)
Andre Gide
Aleksander Wat, właśc. Aleksander Chwat (ur. 1 maja 1900, zm. 29 lipca 1967 w Paryżu) – polski pisarz i poeta z kręgu futurystów pochodzenia żydowskiego. Był również tłumaczem literatury anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej i radzieckiej.
Współtwórca polskiego futuryzmu. W 1919 współaranżował „pierwszy polski występ futurystyczny
Studiował na Wydziale Filologicznym UW. Debiutował w 1920 na łamach prasy jako poeta. W latach 1921–1922 był redaktorem czasopisma „Nowa Sztuka”, a w latach 1924–1925 „Almanachy Nowej Sztuki”. 1929–1931 redaktor „Miesięcznika Literackiego” i kierownik Spółdzielni Wydawniczej „Tom”. W latach trzydziestych był kierownikiem literackim Wydawnictwa Gebethner i Wolff. Po powrocie do Polski w 1948 został redaktorem naczelnym Państwowego Instytutu Wydawniczego.
Na początku lat 20. odbywał w Ostrowie Wielkopolskim służbę wojskową w złożonym z ochotników 221 pułku piechoty. Od końca lat 20. sympatyzował z komunistami, współredagował zawieszony w 1931 roku „Miesięcznik Literacki” – pismo o kierunku marksistowskim. Pod koniec lat 30. redaktor w znanym wydawnictwie Gebethner i Wolff. Po wybuchu wojny ucieka na wschód. W styczniu 1940 został we Lwowie aresztowany wraz z Władysławem Broniewskim przez NKWD w zorganizowanej prowokacji. Więziony m.in. na Łubiance i w Saratowie, następnie zesłany do Kazachstanu. W Ałma Acie odnajduje żonę Paulinę (Olę) Watową i 9-letniego syna Andrzeja. Był następnie delegatem regionalnym Rządu RP, odmówił przyjęcia obywatelstwa radzieckiego. Wrócił w 1946 do Polski, już pozbawiony sympatii do komunizmu. Od 1959 przebywał na emigracji, Po wyjeździe na Zachód robił sobie rozmaite nadzieje, ale większość z nich nigdy się nie spełniła. Kilkanaście miesięcy pracował we Włoszech jako redaktor polskiej serii w mediolańskim wydawnictwie Umberta Silvy. W 1961 osiadł w Paryżu. Nękany przewlekłą chorobą (zespół Wallenberga powodujący ostre bóle głowy) popełnił samobójstwo poprzez przedawkowanie leków przeciwbólowych. Siostrą Aleksandra Wata była znana aktorka dramatyczna Seweryna Broniszówna.
O losach Aleksandra, Oli i Andrzeja Watów w czasach radzieckich opowiada paradokumentalny film Roberta Glińskiego Wszystko, co najważniejsze.
„Pamiętnik mówiony” (recenzja do książki)
Dwutomowa książka Wata "Mój wiek. Pamiętnik mówiony" jest dziełem tyleż ciekawym tematycznie, co pod względem genezy.
Wat, Miłosz i... literacka terapia
W roku 1963 Wydział Języków i Literatur Słowiańskich przy Uniwersytecie Kalifornijskim zaprosił Aleksandra Wata na rok do Berkeley. To swoiste stypendium miało na celu zapewnienie Watowi, mieszkającemu ówcześnie w Paryżu i borykającemu się z niedostatkiem, poczucia materialnego bezpieczeństwa oraz możliwości tworzenia. Kalifornijski klimat miał także podreperować słabe zdrowie pisarza. "Dobrym duchem" tej inicjatywy był właśnie Czesław Miłosz, ale znalazła ona wielu popleczników wśród profesorów uniwersytetu.
Pierwszy okres pobytu Wata w Berkeley można nazwać fazą euforii - poprawił się jego stan fizyczny i psychiczny, zaczął tworzyć ambitne wizje lekturowe, pisarskie, zapalił się do organizowania spotkań i dyskusji. Okazało się jednak, że środowisko uniwersyteckie nie było nimi zbyt zainteresowane, zaś słaba znajomość angielskiego stała się kolejną przeszkodą. Poczucie wyobcowania sprawiło, że Wat podupadł na zdrowiu, pogorszył się również jego stan psychiczny, miał bowiem wewnętrzne poczucie, że zawodzi oczekiwania swoich dobroczyńców.
"Wat cierpiał jak nigdy dotąd, chudł, mógł ruszać się najwyżej z łóżka na fotel i żądał od lekarzy coraz silniejszych środków znieczulających, które wprawdzie ratowały na krótko od bólu, ale utrzymywały go w stanie otępienia"*.
Niezdolność do pisania stała się największym dramatem Wata. Wówczas profesor Grossman zasugerował Miłoszowi, by, skoro pisarz ożywia się tylko w trakcie dyskusji i zapomina wtedy o bólu, spróbował podjąć się rozmów z nim i utrwalać je na taśmie magnetofonowej. Miłosz podjął wyzwanie i na początku 1965 roku rozpoczęły się nagrania, które po wyjeździe Watów w czerwcu kontynuowane były w Paryżu.
Zapis magnetofonowy obejmuje czterdzieści spotkań. Tytanicznej pracy spisania nagrań dokonała żona pisarza, Ola.
Specyficzny charakter powstania utworu wyjaśnia zatem jego podtytuł: "Pamiętnik mówiony".
Bohater utworu: pisarz i jego wiek XX
Biografia Wata obfituje w wydarzenia komiczne i tragiczne, w skandale literackie i obyczajowe. Życie skąpiło mu literackich laurów, za to w nadmiarze wymierzało mu kopniaki i policzki. Wyjaśnić należy, że prowokowała je buńczuczna osobowość i przekonania (nomen omen) Chwata. Na początku międzywojnia był futurystą, a wszak ci "młodzi gniewni" świadomie prowokowali i swoimi utworami, i sposobem bycia. Później stał się jednym z bardziej znanych w środowisku literackim - obok choćby Broniewskiego - komunistów. Aresztowany przez Rosjan w styczniu 1940 roku we Lwowie, po więzieniach i zsyłce został zwolniony wskutek podpisania układu Sikorski-Majski. Po wojnie krótko redaktor naczelny PIW-u, w okresie socrealizmu - jak wielu - musiał zamilknąć. W 1963 został emigrantem.
Historia Wata to jednak przede wszystkim jego świat wewnętrzny, spotkani ludzie, doświadczenia czytelnicze, refleksje. Wat przybliża niezwykle plastycznie klimat dwudziestolecia międzywojennego, kreśli swoje rosyjskie doświadczenia więzienne bez cierpiętnictwa, często z dystansem i wnikliwością obserwatora z zewnątrz, pokazuje słabostki własne i przyjaciół, literackie spory. Wyłania się z tej relacji portret człowieka kochającego życie mimo tego, że mógłby powtórzyć za Broniewskim (o którym zresztą sporo się z książki dowiadujemy): "Nie głaskało mnie życie po głowie"**.
Dla kogo ta książka?
Moim zdaniem zwłaszcza dla tych, którzy lubią poznawać odbrązowione biografie, których interesują skomplikowane losy ludzkie pokazywane bez upiększeń, czasem z nutą ironii czy sarkazmu, częściej z sympatią i wyraźnym sentymentem. Dla wszystkich, którzy ciekawi są relacji pisarza o drugim pisarzu, wspomnień człowieka o innych ludziach, refleksji obywatela o systemie politycznym.