50. Niemcy za Luksemburgów i Habsburgów

Państwo niemieckie

W ciągu XIII wieku księstwa Rzeszy zyskały dużą niezależność; król nie mógł mieszać się do ich wewnętrznych spraw, a nad książętami utracił faktyczną władzę lenną;

Monarcha rozporządzał królewszczyznami, sprawował władzę nad cesarskimi opactwami i miastami, wolnymi rycerzami i niezależnymi hrabiami; realną władzę sprawował nad południowo-zachodnimi Niemcami, Frankonią, Szwabią i Alzacją; na północy i wschodzie dominowali książęta Rzeszy;

Wiernymi sojusznikami władcy były miasta, które widziały w nim oparcie przeciwko władztwom terytorialnym; otrzymywały przywileje; miasta cesarskie musiały płacić monarsze podatki;

Cechą monarchii późnośredniowiecznej w Niemczech jest to, że jej potęga opierała się na dziedzicznym władztwie terytorialnym;

zmianie uległy także zasady sukcesji; na znaczeniu stracił element dziedziczenia; po śmierci Fryderyka II w sukcesji zostali pominięci Staufowie; później starano się nie dopuścić, by powstała jakaś dynastia;

zmieniły się także zasady elekcji; wyboru miało dokonywać siedmiu elektorów: trzech arcybiskupów (moguncki, koloński i trewirski), palatyn reński, król czeski, książę saski i margrabia brandenburski; kompetencje elektorów zostały rozszerzone o możliwość detronizacji króla; odpowiadali także za całość terytorialną królestwa i za bezpieczeństwo wewnętrzne;

świeckie księstwa terytorialne dzieliły się na drodze dziedziczenia; doprowadziło to do osłabienia lokalnych ośrodków władzy; jednocześnie dzięki małżeństwom i dziedziczeniu powstawały nowe bloki terytorialne;

umacniał swoją rolę sejm Rzeszy – Reichstag; rozwinął się on ze zjazdów dworskich, w których mieli obowiązek brać udział królewscy lennicy; obok elektorów głos zabierali tam także książęta, hrabiowie, rycerze i przedstawiciele miast;

Wielkie bezkrólewie

Nazwę tę nosi okres między upadkiem Staufów a wyborem Rudolfa I; Niemcy przez ten czas miały władcę, lecz żaden z nich nie zdobył powszechnej akceptacji; nie wszyscy uznali wybór Wilhelma Holenderskiego; po jego śmierci w 1257 roku dokonano podwójnej elekcji; jedni wybrali Ryszarda Kornwalijskiego, brata Henryka III angielskiego, inni wysunęli kandydaturę króla Kastylii Alfonsa X; żaden z nich nigdy nie przebywał dłużej w Niemczech;

Później przez wiele dziesięcioleci wybierano hrabiów, czyli władców terytorialnych drugiego rzędu: Rudolf hrabia Habsburga (1273-1291), Adolf hrabia Nassau (1291-1298), Henryk VII hrabia Luksemburga (1308-1313); wyjątkiem jest panowanie syna Rudolfa I, Albrechta I księcia Austrii (1298-1308);

Hrabiowie ci starali się wykorzystać swoją pozycję, aby rozbudować władztwo terytorialne swojej rodziny; Rudolf I oddał swojemu synowi księstwo Austrii po wymarciu Babenbergów; Henryk VII przekazał Luksemburgom Czechy po wygaśnięciu Przemyślidów;

Luksemburgowie i Habsburgowie

Henryk VII cieszył jakimś poparciem papieża Klemensa V; w 1312 roku został koronowany w Rzymie na cesarza przez jednego z kardynałów; niedługo po tym zmarł;

Po śmierci Henryka doszło do podwójnej elekcji; o tron musieli walczyć Ludwik Bawarski (1314-1347) i Fryderyk Habsburg; sprawa rozstrzygnęła się na polu bitwy, gdzie zwyciężył Ludwik; kiedy ten zaczął prowadzić aktywną politykę w Italii, papież Jan XXII podważył legalność jego władzy; król nie chciał abdykować, więc papież obłożył go klątwą;

Ludwik Bawarski nie mógł się pogodzić z ekskomuniką i zażądał, aby w jego sprawie wypowiedział się sobór; chciał zostać cesarzem, a bez zgody Stolicy Apostolskiej nie mógł tego uczynić; Marsyliusz z Padwy doradził mu, że źródłem wszelkiej władzy jest lud; Ludwik nie patrząc na papieża koronował się na cesarza w 1328 roku; aktu tego dokonał przywódca ludu rzymskiego; później koronację powtórzył wskazany przez króla antypapież;

Cesarz wpierał również franciszkanów, którzy zaczęli oskarżać Jana XXII o herezję, bo odrzucał tezę, że Chrystus i apostołowie żyli w całkowitym ubóstwie;

Polityka włoska Ludwika Bawarskiego zakończyła się niepowodzeniem; nie utrzymał się w Rzymie a w Italii nie uzyskał większych wpływów; umocniła się jednak jego pozycja w Niemczech; naród skoncentrował się przy swoim władcy w konflikcie z papieżem;

Prowadził politykę poszerzania swojego władztwa terytorialnego; udało mu się przejąć Brandenburgię po śmierci Askańczyków; jednak ta bezwzględna polityka poróżniła monarchę z elektorami; cesarz zaczął sobie przypisywać prawo unieważniania małżeństw, dokonał zamachu na kompetencje władz Kościoła; dlatego też w 1346 roku na króla został wybrany Karol IV (1346-1378); rok później Ludwik zmarł;

Karol IV, margrabia Moraw i król Czech od 1346 roku, był człowiekiem dobrze wykształconym; jego przyjacielem był Petrarka; utrzymywał dobre stosunki ze Stolicą Apostolską, dlatego w 1356 roku koronował się na cesarza; w Mediolanie koronował się na króla Włoch, a w Arles na króla Burgundii;

Osobiście przybył do Rzymu, aby stworzyć papieżowi warunki do powrotu z Awinionu; nie przyniosło to jednak efektu, bo Urban V po krótkim pobycie w Rzymie, powrócił do Francji;

Cesarz Karol IV chciał ustabilizować sytuację polityczną i współpracować z elektorami; wyrazem tego była Złota Bulla, w której potwierdził wybitną pozycję elektorów w państwie; dzięki współpracy z nimi doprowadził do wyboru syna Wacława na króla rzymskiego; uzyskał także aprobatę papieża dla tej elekcji;

Za panowanie następców Karola IV pozycja monarchy osłabła; Wacław IV naraził się elektorom, bo nie wciągnął ich do spraw królestwa; arcybiskupi-elektorzy wybrali wtedy na króla palatyna reńskiego Ruperta (1400-1410), nie zdołał on jednak zyskać powszechnej akceptacji; Zygmunt Luksemburski (1411-1437), młodszy syn Karola IV, był zajęty sprawami węgierskimi; po żonie Marii Andegaweńskiej odziedziczył koronę św. Stefana oraz palący problem ekspansji tureckiej;

Po śmierci Luksemburczyka koronę otrzymali Habsburgowie; najpierw Albrecht II (1437-1439), a później Fryderyk III (1440-1493);

Książęta krytykowali władców za zbyt słabe zaangażowanie króla w sprawy niemieckie; była to krytyka dwulicowa, bo taka polityka pozostawiała im wolną rękę w wielu kwestiach; ponadto torpedowali wiele inicjatyw monarchów; zablokowali ustawę Zygmunta Luksemburskiego, która poddawała całe Niemcy centralnej jurysdykcji;

W XV wieku w Niemczech toczyły się wojny domowe; główny konflikt toczył się między książętami i miastami; władztwo terytorialne oskarżało miasta, że nadają wolność zbiegłej ludności poddanej; mieszczanie bali się dominacji politycznej książąt, skarżyli się także na wysokie cła; aby przeciwstawić się przewadze panów, miasta zakładały związki;