36. Niemcy za rządów dynastii salickiej

Po śmierci Henryka II w 1024 roku wygasła dynastia ottońska; elektorzy na tron królewski wybrali Konrada II; zapoczątkował on dynastię, która panowała przez sto lat; władca ten należał do plemienia Franków, dlatego w nawiązaniu do Franków salickich ową dynastię nazywa się salicką;

Majątki rodzinne Konrada II koncentrowały się w Nadrenii, dlatego też punkt ciężkości państwa przeniósł się z Saksonii do Frankonii i Nadrenii; w konsekwencji tego Sasi znaleźli się poza grupą wpływającą na państwo; wobec nowej dynastii pozostali oni wrogo nastawienie jeszcze przez długi czas;

Królowie z dynastii salickiej działali w strukturach stworzonych przez Ottonów; państwo dobrze funkcjonowało, panował względny spokój; bunty możnych Konrad II z łatwością poskramiał; władcom tym udało się zdobyć koronę burgundzką, włoską a przede wszystkim diadem cesarski; Konrad II przyczynił się do zniszczenia potęgi Piastów; Henryk III pokonał zaś Węgrów;

W połowie XI wieku nastał czas moralnego niepokoju, jego ofiarą padł autorytet monarchy; w Niemczech zaczęły powstawać władztwa terytorialne; zaostrzyły się także stosunki we władztwach gruntowych; ciągle rosła liczba konfliktów i wszystkie strony oczekiwały rozstrzygnięcia ich przez króla; monarcha jednak nie miał tyle czasu by rozstrzygać wszystkie spory, a jeśli już orzekł w danej sprawie to przecież nie mógł zadowolić nią wszystkich stron; Henryka III zaczęto krytykować, że nie wywiązuje się z obowiązków sędziego;

Swoją rolę w tym fermencie odegrały również postulaty reformy gregoriańskiej, która zakwestionowała sakralne postawy władzy monarchy i jego kompetencje; postulaty odnoszące się do życia religijnego podzieliły hierarchię i możnych świeckich; ich integracja przy osobie monarchy była bardzo trudna; skutki tego odczuli Henryk IV i Henryk V;

Duchowni i świeccy budowali swoje władztwa gruntowe; gromadzili allodia i lenna, budowali zamki i zakładali miasta; jednak często ich plany się krzyżowały; zaczynali konkurować o te same allodia lub lenna; król w tych sporach miał być arbitrem; problem polegał także na ty, że i władca budował władztwa gruntowe; działanie króla w tej materii zagrażały interesom niektórych możnych; ponadto monarcha nie mógł już być sędzią, bo stał się stroną sporu;

Rozbudowa tych władztw spowodowała, że zaczęli wykorzystywać swoich niewolnych w administracji i wojsku; zajmowali oni odpowiedzialne i wpływowe stanowiska w wojsku pana i jego dobrach; określa się ich mianem ministeriałów;

Na ministeriałach zaczął opierać się także król; zaczęli oni dochodzić do godności biskupich; stanowili kadrę wojskową i administracyjną w królewszczyznach i w zarządzie państwa; budziło to niechęć możnych, którzy czuli się pomijani przy nominacjach;

Przez całe panowanie Henryka IV i Henryka V, w Niemczech toczyła się wojna domowa; Henryk IV objął tron w wieku 6 lat; jego regentką była słaba Agnieszka, później jego regentami zostali słabi możni; w 1065 roku objął on samodzielne rządcy; nie był w stanie pogodzić najważniejszych dostojników w sprawach państwa; król wtedy zaczął rozbudowywać swoje władztwo terytorialne w Saksonii i otoczył się ministeriałami; głównym ośrodkiem w państwie stał się Goslar;

Takie postępowanie Henryka IV Sasi uznali za zagrożenie ich interesów; wybuchła wojna domowa, w której arystokratów wsparli chłopi, przestraszeni groźbą poddaństwa; w 1075 roku król zwyciężył dzięki wsparciu książąt południowoniemieckich;

sytuację jednak zmienił ostry spór z Grzegorzem VII; 15 lutego 1076 roku papież obłożył Henryka IV klątwą, a jego poddanych zwolnił z przysięgi wierności; wielu możnych odstąpiło wtedy od króla; rozważano wtedy możliwość detronizacji; zażądano od króla by w ciągu roku uzyskał uchylenie klątwy;

król chcąc zapobiec spotkaniu Grzegorza z opozycją niemiecką, udał się do Canossy; tam 28 stycznia 1077 roku uzyskał cofnięcie klątwy;

część arystokratów nie wzięła tego pod uwagę i wybrała na króla księcia Szwabii Rudolfa z Rheinfelden; przy królu pozostało jednak jeszcze wielu zwolenników; wobec tego konfliktu papież początkowo pozostał neutralny i wzywał obie strony do porozumienia; w 1080 roku Grzegorz VII ponownie obłożył monarchę klątwą; w tym samym roku podczas walnej bitwy zginął antyk ról Rudolf; wrogowie króla ponownie dokonali elekcji; antykrólem został Herman z Salm; Henryk IV zaczął jednak odnosić zwycięstwa, odniósł sukces we Włoszech i w 1084 roku koronował się w Rzymie na cesarza;

na początku XII wieku sytuacja między cesarzem a możnymi niemieckimi była spokojna; w 1104 roku monarcha przebywał w Ratyzbonie, wtedy ministeriałowie zabili swojego znienawidzonego hrabiego; imperator nie przyszedł mu z pomocą i nie ukarał sprawców; zaczęto oskarżać Henryka IV o popieranie ministeriałów kosztem szlachty; możni odmówili królowi posłuszeństwa i zdetronizowali go; władzę powierzyli jego synowi Henrykowi V; jego ojciec zmarł 1106 roku w Leodium;

Henryk V także nie potrafił uspokoić sytuacji; możni żądali, aby zakończył już spór o inwestyturę o porozumiał się z Kościołem; prowadząc rokowania ze Stolicą Apostolską nie konsultował się z arystokracją i zaskakiwał ją swoimi rozwiązaniami; możni patrzyli na niego nieufnie i rządził w osamotnieniu; w efekcie tego utracił nawet władzę nad północnymi Niemcami;

W chwili śmierci Henryka V, jego najbliższym męskim krewnym był Fryderyk Stauff, książę Szwabii; niechętni poprzedniej dynastii możni doprowadzili do wyboru Lotara III z Suplinburga (1125-1137); z rąk papieża Innocentego II otrzymał koronę cesarską w 1133 roku; jako Sas był bardzo zainteresowany ekspansją na wschód i północ; od papieża uzyskał zgodę na włączenie Kościoła polskiego do metropolii magdeburskiej oraz likwidację metropolii w Gnieźnie; Kościół duński włączył zaś do metropolii hamburskiej; plan ten jednak nie powiódł się; udało mu się za to nakłonić Bolesława Krzywoustego do złożenia hołdu w 1135 roku;

Przez całe jego panowanie w Niemczech panowała wojna domowa, którą prowadzili Staufowie; buntownikom chodziło o koronę królewską po dynastii salickiej; powołali nawet antykróla, późniejszego Konrada III; Lotar próbował rozbić sojusz południowoniemieckiej arystokracji; swoją córkę Gertrudę ożenił z Henrykiem Pysznym, księciem bawarskim z potężnego rodu Welfów;

W okresie tym pojawiło się pojęcie korony królestwa; pozwalało ono myśleć o państwie w oderwaniu od osoby monarchy; majątek monarchy zaczęto dzielić na własność osobistą i dobra należące do królestwa; możni odrzucili także zasadę dziedziczenia tronu;

Za dynastii salickiej wykrystalizowało się pojęcie Niemiec; władcę nazywano królem niemieckim (rex Theutonicus); mimo poczucia oddzielności plemiennej, przyjmowano że wszystkie one tworzą naród niemiecki;