PROCES LEGISLACJI

PROCES LEGISLACJI

tryb ustawodawczy – całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów przez, które musi przejść ustawa żeby doszła do skutku ( bez parlamentarne – Prezydent)

Klasyczny standardowy:
5 etapów

1. inicjatywa ustawodawcza:

Projekt ustawy nie może dotyczyć spraw, dla których Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zastrzega wyłączną właściwość innych podmiotów, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Powołuje się komitet inicjatywy ustawodawczej, zwany dalej "komitetem". Komitet występuje pod nazwą uzupełnioną o tytuł projektu ustawy. W skład które wchodzi 15 obywateli mających prawo wyboru do sejmu (pisemne oświadczenie z pełnymi danymi) Komitet nabywa osobowość prawną po przedstawieniu, Marszałkowi zawiadomienia o ustanowieniu komitetu (1000 podpisów z 100 tys. popierających). Umotywowane postanowienie Marszałka Sejmu o odmowie przyjęcia zawiadomienia może być przez pełnomocnika komitetu zaskarżone do Sądu Najwyższego w terminie 14 dni od daty doręczenia. Sąd Najwyższy rozpatruje skargę w terminie 30 dni, w składzie 7 sędziów, w postępowaniu nieprocesowym. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. Po zarejestrowaniu komitetu – komitet rozpoczyna zbieranie podpisów obywateli ma na to 3 miesiące. Komitet nie może być finansowany z budżetu państw, samorządu, związków komunalnych oraz komunalnych spółek ani żadnych obcokrajowców spółek z obcym kapitałem. Kto przeszkadza w inicjatywie – grozi mu kara 3 lat więzienia.

Elementy uzasadnienia:

  1. potrzeba i cel wydania ustawy

  2. stan rzeczy w dziedzinie, która ma zostać uregulowana

  3. różnica między obecnym a przyszłym stanem prawnym

  4. przewidywane skutki społeczno gospodarcze i prawne

  5. założenia dotyczące podstawowych aktów wykonawczych / § 13 zasad tech. praw./

  6. wskazanie w razie potrzeby źródeł finansowania

  7. oświadczenie o zgodności z prawem UE lub, że przedmiot regulacji nie jest nim objęty.

§ 1 zas. tech. praw. – co powinno się zrobić przed ustawą

2. projekt – zgłoszenie do Marszałka Sejmu

Pierwsza kontrola formalna- może być odrzucony w zależności od rodzaju ustawy:

- Komisja Sejmowa- ze względu na mnogość ustaw i projektów kierowane głównie do komisji

- Posiedzenie plenarne – projekty kodeksów, zmiana konstytucji, ustawy dot. praw, obowiązków i wolności, ustawy budżetowe o ustroju org. państwowych i samorządu terytorialnego.

3. I czytanie – uzasadnienie projektu, pytania i odpowiedzi, debatę nad ogólnymi zas. projektu, jeśli na posiedzeniu plenarnym – głosowanie, jeśli na komisji – propozycja:

4. II czytanie: posiedzenie sejmu

5. III czytanie: stanowisko komisji lub posła sprawozdawcy, głosowanie / większa ilość głosów – zwykła/- tu już ustawa

6. senat:

Może przyjąć ustawę:

głosowanie zwykłe

7. Sejm: może odrzucić

Większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (aby wniosek został przyjęty, liczba osób popierających go musi stanowić więcej niż 50% wszystkich głosów). Większość bezwzględna jest wymagana np. w Sejmie do odrzucenia poprawki Senatu, ogłoszenia referendum ogólnokrajowego, czy uchwalenia tajności obrad. Większość bezwzględna jest najczęściej stosowanym kryterium podejmowania decyzji także w innych ciałach zbiorowych (spółkach, spółdzielniach, zgromadzeniach, komisjach, stowarzyszeniach, radach itp.), w których funkcjonuje zasada zbiorowego podejmowania decyzji, np. w systemach demokratycznych.

Większość kwalifikowana - przekraczająca połowę większość głosów, niezbędna do podjęcia uchwały przez dane zgromadzenie, wyrażona procentem (np. 60%, 70%) lub ułamkiem (np. 2/3, 3/5). W zależności od regulacji prawnej może być to np. procent lub ułamek sumy głosów wszystkich członków danego zgromadzenia, członków obecnych na sali lub członków biorących udział w głosowaniu. Przepisy wymagają stosowania w głosowaniu większości kwalifikowanej stosunkowo rzadko, zazwyczaj przy wprowadzaniu zmian o ważkim znaczeniu.

Większość względna - w procedurach wyborczych ustalenie, że dla skuteczności wyboru wystarcza, aby liczba głosów oddanych na rzecz kandydata przewyższała liczbę głosów oddanych na rzecz któregokolwiek innego z kandydatów, nie musi ona jednak przekraczać połowy ogólnej liczby głosujących (np. wybory brytyjskiej Izby Gmin albo polskiego Senatu).

8. Marszałek Sejmu kieruje do podpisu Prezydenta

9. Prezydent ma 21 dni / klasyczny tryb/ na podpis, w tym czasie może powiedzieć veto lub skierować ustawę do TK – kontrola prewencyjna, jeśli TK uzna, ze cała ustawa jest zła – kosz, jeśli tylko część można podpisać bez błędnych części.

10. Dziennik Ustaw

ZASADY OGÓLNE:

Sporządzenie aktów prawnych z dz. 1 zas. tech. praw.

  1. Kompleksowo regulować daną materię

  2. Przepisy sformułować zwięźle, syntetycznie, jasno i bez zapożyczeń, bez określeń specjalistycznych / § 5,6,7,8 zas. tech. praw./

  3. bez apeli, postulatów i życzeń

  4. należy używać pojęć typowych dla danej dziedziny / ale nie w nadmiarze/

  5. niedopuszczalne jest powtarzanie przepisów zawartych w innych ustawach / zewnętrzne/, wewnętrzne – dopuszczalne.

  6. taki stopień ogólności aby nie było konieczne wprowadzenie od niej licznych wyjątków.

  7. zgodnie z § 3 ust. 3 – nie może regulować, zmieniać i uchylać, przepisów regulujących sprawy nie należące do jej zakresu podmiotowego lub przedmiotowego / wyjątek II warunki:

DEFINICJA:

Doktryna – zbiór naukowych poglądów

Technika prawodawcza – w doktrynie przypisuje się dwa znaczenia:

Pierwsze zas. tech. praw. :

OGŁASZANIE AKTÓW PRAWNYCH:

ustawa z dnia 20 lipca 200r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych aktów prawnych.

/ Dz. U. z 2000r. Nr 62, poz.718/

Ogłoszenie aktu w Dzienniku Urzędowym – OBOWIĄZKOWE!

Gdy dany akt normatywny nie zawiera przepisów powszechnie obowiązujących , odrębna ustawa może wyłączyć obowiązek ogłaszania w Dz.U.

AKTY NORMATYWNE OGŁASZA SIĘ NIEZWŁOCZNIE!

Akty normatywne , zawierające przepisy powszechnie obow. wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba, że zostanie określony w akcie dłuższy termin. * w uzasadnionych przypadkach akty normatywne / oprócz przepisów porządkowych – 3 dni od ogłoszenia, lub z dniem ogłoszenia/mogą wejść w życie w terminie krótszym niż 14 dni, a jeżeli wymaga tego ważny interes państwa i zasady demokratycznego państwa prawa nie mając nic przeciwko, może wejść w życie z dniem ogłoszenia w DZ.U.

Akt może mieć wsteczną moc obowiązującą.

Dziennikami urzędowymi są:

  1. Dziennik Ustaw – Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta, rozporządzenia wydane przez Prezydenta, Radę Ministrów, PRM, ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących członkami RM oraz KRRiT, teksty jednolite, orzeczenia TK dot. aktów normatywnych ogłoszonych w Dz. U., uchwały RM uchylające rozporządzenie ministra. / umieszcza się również akty prawne dot. stanu wojennego, zawarcia pokoju, referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i ref. ogólnokrajowego, wyborów do Sejmu i Senatu, wyborów na Prezydenta, mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej, stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta itp.

  2. Monitor Polski – zarządzenia Prezydenta wydane na podst. ustawy, uchwały RM i zarz. PRM, teksty jednolite tych aktów, orzeczenia TK dot. aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze lub aktów, które nie były ogłoszone, Uchwały Zgromadzenia Narodowego/ regulamin, o niezdolności Prezydenta, postawienia Prezydenta w stan oskarżenia/, uchwały Sejmu/ regulamin, skrócenie kadencji S., wotum zaufania RM, wotum nieufności RM, odpowiedzialność przed TS, rozwiązanie organu stanowiącego JST/, uchwały Senatu / regulamin, wybór, powoływanie, odwoływanie na stanowiska państwowe – przez Sejm/, akty urzędowe Prezydenta/ pierwsze posiedzenie Parlamentu, skracanie kadencji, zrzeczenie się urzędu przez PRM, przyjmowanie dymisji RM, powoływanie sędziów, odwoływanie ministra, nadawanie tyt. prof., mianowanie generałów, nadawanie statutu kancelarii Prezydenta/, postanowienia TK / przeszkody w sprawowaniu urzędu – Prezydenta, spory kompetencyjne – centralne konstytucyjne organy państwa/ , założenia polityki pieniężnej, sprawozdanie z jej wykonania oraz akty normatywne organów NBP.

  3. Monitor Polski B- sprawozdania finansowe, ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców – odpłatne.

  4. Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej, dzienniki urzędowe urzędów centralnych - akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy, orzeczenia TK w sprawach aktów normatywnych. NIE ZAMIESZCZA SIĘ AKTÓW, KTÓRE PODLEGAJĄ UMIESZCZENIU W Dz.U., Monitorze Polskim.

  5. Wojewódzkie dzienniki urzędowe – akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy adm. niezesp., akty pr. msc. – sejmik wojew., organ powiatu i gminy/ statuty woj., powiatu i gminy/, statuty związków międzygminnych oraz statuty związków powiatów, akty PRM uchylające akty prawa miejscowego, wyroki SA, porozumienia w sprawie wykonania zadań publicznych, uchwałę budżetową oraz sprawozdanie z wyk. budżetu woj., statut urzędu wojewódzkiego/.

Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń – dzień ogłoszenia to dzień wskazany w obwieszczeniu.

Oryginał aktu podpisany przez upoważniony do tego organ + pieczęć urzędowa, oryginał lub odpis + 3 kopie + wniosek o ogłoszenie w dzienniku, organ wydający dziennik umieszcza wizę.

Aby ułatwić poruszanie się po ustawie / często modyfikowanej/ Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity. Błędy prostuje się w formie obwieszczenia.

Dziennik Urzędowy wydaje się z zachowaniem w roku kalendarzowym kolejności numerów, pozycji i stron. PRM wydaje Dziennik Ustaw, Monitor Polski przy pomocy kancelarii PRM i Rządowego Centrum Legislacji. Ministrowie kierujący działami adm. rządowej wydają dzienniki urzędowe. Ministrowie właściwi do spraw obrony narodowej, do spraw wewnętrznych, do spraw zagranicznych oraz Szef Urzędu Ochrony Państwa wydają w razie potrzeby wyodrębnioną edycję dziennika urzędowego z aktami prawnymi zawierającymi informacje niejawne.

Wojewoda wydaje wojewódzki dziennik urzędowy.

Organy wydające dzienniki urzędowe są zobowiązane do ich archiwizowania, udostępniania nieodpłatnego/ tylko w godzinach urzędu/ oraz do wydawania do 31 marca skorowidzu za rok ubiegł.

CHARAKTER ZASAD TECHNIKI PRAWODAWCZEJ

Hierarchia aktów prawnych

  1. Konstytucja

  2. Umowy ratyfikowane międzynarodowe, za zgodą w ustawie(prawo pochodne UE)

  3. Ustawy/ Rozporządzenia z mocą ustawy

  4. Umowy ratyfikowane międzynarodowe

  5. Rozporządzenia

  6. Akty prawa miejscowego

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ

CEL:

Czym skutkuje naruszenie zasad techniki prawodawczej?

- wadliwa, ale ważna

- podstawa do wystąpienia do TK w związku z niekonstytucyjnością ustawy

- * naruszenie zaufania obywateli do Państwa, wówczas może to stanowić podstawę do uznania przez TK o niekonstytucyjności danej ustawy

Zasady techniki prawodawczej nie mogą stanowić samodzielnej podstawy orzekania przez TK o niekonstytucyjności. TK powołuje się na nie subsydiarnie.

Na gruncie Konstytucji pierwsze orzeczenie, w którym odniesiono się do zasad techniki prawodawczej – K 26/97

W orzecznictwie TK pod pojęciem zasad prawidłowej legislacji – szereg konstytucyjnych zasad prawa wywodzących się z zasad zaufania obywateli do państwa i odnoszących się do procesu tworzenia prawa/ K 1/95 – pierwsze odwołanie, tu uznana swoboda Parlamentu do tworzenia, kształtowania podatków, ale przy zachowaniu zasad prawidłowej legislacji, zakaz zmiany podatków w trakcie roku.

* SYGNATURY

K – wniosek podmioty

Sk – skarga konstytucyjna – każdy może ją wnieść pod warunkiem wykorzystania całej drogi prawnej

P - pytanie prawne – tylko sąd

Pp – badanie konstytucyjności partii politycznych

Kp – kontrola prewencyjna / prezydent/

W – wykładnia konstytucyjna

*BUDOWA

  1. wyrok czy postanowienie z dnia…

  2. skład sędziowski

  3. ! sentencja – powiedzenie czy badany przepis jest zgodny , czy nie

  4. Część historyczna – uzasadnienie, przedstawia się stan faktyczny sprawy

  5. „ TK zważył co następuje:…”

  6. ! uzasadnienie sentencji – dlaczego takie rozstrzygnięcie

ZASADY PRAWIDŁOWEJ LEGISLACJI

Na zasadę prawidłowej legislacji składa się szereg bardzo szczegółowych zasad konstytucyjnych, wszystkie one służą realizacji zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa. Zasady te tworzą system dyrektyw kierowanych do ustawodawcy określających jak w państwie prawnym dokonywać zmian prawa.

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO – ART. 2 KONSTYTUCJI

/ tu zasad prawidłowej legislacji/

Zasady:

  1. Niedziałania prawa wstecz – lex retro non agit

  2. Ochrony praw nabytych

  3. Dotrzymywania umów – pacta sum serwanta

  4. Poszanowania interesów w toku

  5. Nakazująca stosowanie przepisów końcowych

  6. Zachowania – vacatio legis / od ogłoszenia do życia/

  7. Zakazująca zmian progu podatkowego w ciągu roku

  8. Określoności przepisów prawa

  9. Proporcjonalności

  10. Nakaz przestrzegania zasad techniki prawodawczej

W 2005r. zasada prawidłowej legislacji została po raz pierwszy powołana w sentencji orzeczenia, jako samodzielna podstawa uznania niekonstytucyjności aktu / K 38/04/

Definicja prof. Sławomiry wronkowskiej – doktrynalna:

Ujęcie szerokie – zasada ta obejmuje wszelkie wskazówki, jak poprawnie dokonywać rozstrzygnięć legislacyjnych.

Ujęcie wąskie- określa tylko takie spośród tych wskazań, których naruszenie powoduje, że akt prawny obarczony jest istotną wadą a w konsekwencji niekonstytucyjnością.

BUDOWA USTAWY:

§ 14

  1. Tytuł

  2. Przepisy merytoryczne

  3. Przepisy o wejściu ustawy w życie

  4. Przepisy przejściowe lub dostosowujące oraz przepisy uchylające, jeżeli reguluje dziedzinę spraw uprzednio unormowanych

  5. Przepisy zawierające wprowadzenie zmian w innych ustawach oraz przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązujących.

Kolejność:

  1. Tytuł

  2. Przepisy merytoryczne: ogólne, szczegółowe

  3. Przepisy zmieniające

  4. Przepisy przejściowe i dostosowujące

  5. Przepisy uchylające – końcowe

TYTUŁ

Funkcja informacyjna i interpretacyjna

- powinien zawierać informację, kto jest twórcą aktu, która może być wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany / np. Rozporządzenie PRM – konkretnie/

- jakie sprawy dany akt będzie normował

- jakie jest miejsce tego aktu w systemie źródeł prawa / czy ustawa, czy rozporządzenie/

Składa się 3 części, każda z nich powinna znaleźć się w innym wierszu:

  1. Oznaczenie aktu – ustawa, rozporządzenie

  2. Data ustawy – z dnia … / miesiąc słownie – data uchwalenia ostatecznego/

  3. Ogólne określenie przedmiotu ustawy / informacja o treści danego aktu, jakie sprawy są
    w nim regulowane – wyczerpująco, ale konkretnie/, określenie przedmiotu: - opisowe „o”,
    - rzeczowe – kodeks, ordynacja, prawo / „ kodeks” – jeżeli wyczerpująco reguluje rozległą, ale wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych, tradycyjnie nadaje się ustawom normującym dział, dziedzinę; „ prawo” – jeżeli ustawa wyczerpująco reguluje jakiś wyróżniony przedmiot – dziedzinę, zakres spraw, ale nie ma charakteru zakresowego; „ ordynacja” – wyczerpująco normuje tryb wyborów, nie nadaje się jej innym ustawom, zasady wyborcze, podatki.

PRZEPISY MERYTORYCZNE

W przepisach merytorycznych można wydzielić przepisy ogólne i merytoryczne.

Przepisy ogólne – tematyczne, zamieszcza się w nich:

Przepisy szczegółowe – nie reguluje się tych spraw, które zostały wyczerpująco unormowane w przepisach ogólnych. Jeżeli określone elementy uściślające treść kilku przepisów szczegółowych powtarzają się to wydziela się je w jeden wspólny przepis i zamieszcza w przepisach ogólnych, jeśli przewiduje się jakieś wyjątki lub uściślenia przepis je formułujący zamieszcza się bezpośrednio po danym przepisie szczegółowym.

Przepisy szczegółowe zamieszcza się w następującej kolejności:

  1. przepisy prawa materialnego – powinien możliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać kto, w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować, przepis podstawowy może wyjątkowo wskazywać tylko zachowanie nakazywane lub zakazywane jego adresatowi, jeżeli:

  1. przepisy o organach – ustrojowe- przepisy o utworzeniu organów albo instytucji, ich zadaniach i kompetencjach, organizacji, sposobie ich obsadzania oraz jakim podmiotom podlegają w tym jakie sprawują nadzór.

  2. przepisy o postępowaniu przed organami – proceduralne – określa się sposób postępowania przed organami, strony postępowania także uczestników, ich prawa i obowiązki oraz rodzaje rozstrzygnięć, które zapadają w postępowaniu i tryb ich wzruszania.

  3. przepisy o odpowiedzialności karnej – karne – zamieszcza się je tylko w przypadku, gdy naruszenie przepisów ustawy nie kwalifikuje się jako naruszenie przepisów K k, K k s, K w,
    a czyn wymagający sankcji jest związany tylko z treścią tej ustawy.

  4. Ustawa może zawierać załączniki, odesłania do załączników zawiera się przepisach merytorycznych.

PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I DOSTOSOWUJĄCE

W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy lub ustaw dotychczasowych.. Tu rozstrzyga się w szczególności:

  1. sposób zakończenia postępowań będących w toku, skuteczność dokonywanych czynności procesowych oraz organy właściwe do zakończenia postępowania i terminy przekazania im spraw.

  2. czy, i w jakim zakresie utrzymuje się czasowo w mocy to, co zostaje zniesione w ustawie

  3. czy zachowane zostają uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w czasie obowiązywania uchylanych przepisów oraz czy to co zostało dokonane na ich podstawie jest skuteczne

  4. stosunek nowych przepisów do uprawnień i obowiązków z uchylanych przepisów

  5. czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowych przepisów upoważniających.

Przy czasowym zachowaniu zasad dotychczasowych, należy zaznaczyć to wyraźnie, nadając przepisowi brzmienie: „ w sprawach……stosuje się art……ustawy……/tyt. dotych. ustawy/”; można również wskazać termin do którego będą obowiązywać zachowane czasowo w mocy, przepisy dotychczasowe / zwrot: „ nie dłużej niż do dnia…”/.

Jeżeli na podstawie uchylanej ustawy zostały wydane akty wykonawcze, przyjmuje się, żę taki akt wykonawczy traci moc obowiązującą odpowiednio z dniem wejścia w życie ustawy uchylającej albo z dniem wejścia w życie przepisu uchylającego upoważnienie do wydania tego aktu.

Jeżeli zmienia się treść przepisu upoważniającego do wydania aktu przyjmuje się, że taki akt traci moc obowiązującą z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej treść przepisu.

Jeżeli zmiana treści przepisu upoważniającego polega na tym, że zmienia się organ upoważniony, przyjmuje się, że taki akt zachowuje moc obow., organem upoważnionym do zmiany lub uchylenia aktu jest organ wskazany w zmienionym upoważnieniu.

Jeżeli akt wykonawczy wydany dotychczas, nie jest zgodny z nową ustawą, można go wyjątkowo utrzymać w mocy : „ dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art…..ustawy…./tyt. dot. ustawy/”. Nie zachowuje się czasowo w mocy tylko niektórych przepisów aktu wykonawczego!

Powyższe rozwiązanie stosuje się tylko w ustawie uchylającej albo w ustawie zmieniającej ustawę, na podstawie której został wydany dotychczasowy akt wykonawczy. Rozwiązania tego nie stosuje się w kolejnych ustawach uchylających, zmieniających ustawę zmienianą lub uchylaną.

Dodatkowo w ustawie pozostającej czasowo w mocy dotychczasowy akt wyk. można wyznaczyć organowi upoważnionemu termin wydania nowego aktu.

Nie nowelizuje się aktu wyk. zachowanego czasowo w mocy, chyba, że ustawa to przewiduje.

W przepisach dostosowujących reguluje się w szczególności:

  1. sposób powołania po raz pierwszy organów tworzonych nową ustawą

  2. sposób przekształcania dotychczasowych organów w organy tworzone przez nową ustawę

  3. sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą, zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki dotychczasowych pracowników

Można wyznaczyć termin dostosowania organów lub instytucji do nowej ustawy. Rozwiązania te powinny być ukształtowane w sposób nie uciążliwy dla ich adresatów, pozostawiając możliwość dostosowania się do nowych przepisów.

NIE ZAMIESZCZA SIĘ PRZEPISÓW REGULUJĄCYCH SPRAWY INNE NIŻ WSKAZANE WYŻEJ!

PRZEPISY KOŃCOWE

W przepisach końcowych zamieszcza się wyłącznie :

Przepisy końcowe zamieszcza się na końcu w formie rozdziału – można go pominąć jeżeli jest tylko jeden taki przepis, jeśli mamy dwa przepisy końcowe to musi to być wyodrębniony rozdział.

Kolejność tych przepisów; zawsze w takiej kolejności:

  1. uchylające – przepisy, w których wskazuje się w sposób wyczerpujący /wszystkie/, jakie ustawy lub jakie przepisy zostają uchylone /, aby niebyło wątpliwości, jaki jest stan prawny/

Zwrot: „ tracą moc wszelkie dotychczasowe przepisy” – dot. spraw uregulowanych w ustawie.

  1. o wejściu stawy w życie:

należy wskazać od kiedy normy zawarte w ustawie powinny być realizowane, ustawodawca – twórca ustawy- ma ograniczoną swobodę.

Poprzez art. 4 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych / akty zawierające przepisy powsz. obow. wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba, że dany akt określi termin dłuższy. Twórca ustawy może wybrać jedną z dwóch form:

- „ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”

- „ ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni – vacatio legis”

Vacatio Legis – okres pomiędzy ogłoszeniem aktu a okresem wejścia w życie, okres dostosowany do potrzeb ustawy zgodnie z art. 4 u.o ogł. akt. norm., przyjmuje się zasadę, że akty zawierające przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba, że akt określi dłuższy – inny termin wejścia w życie. Przy Konstytucji – Vacatio Legis – 3 miesiące/ * wyjątkowo akt normatywny może wejść w życie w terminie krótszym niż 14 dni – jeśli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stają temu na przeszkodzie.

Ustawa zasadnicza powinna wejść w życie w jednym terminie / wszystkie przepisy jednocześnie/, z wyjątkiem przepisów zmieniających, uchylających, przejściowych i dostosowujących / wcześniej/. Jeśli ustawodawca decyduje się na zróżnicowanie musi wymienić je w sposób wyczerpujący.

*Schematy według, których buduje się przepisy o wejściu w życie § 45 zasad techniki prawodawczej / nie ma dowolności/: „ Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia”; „ Ustawa wchodzi w życie po upływie …/dni, tygodni,miesięcy, lat/od dnia ogłoszenia”; „Ustawa wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia”; „ustawa wchodzi w życie … dnia ….miesiąca następującego po miesiącu ; ogłoszenia”, „ustawa wchodzi w życie z dniem…/dzień oznaczony kalendarzowo/”, „ Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”.

*Terminy, sposób wyliczania vacatio legis”:

do vacatio legis obliczanego w dniach nie wlicza się dnia ogłoszenia ustawy

*ogłoszenie 1 IV – Vacatio legis liczymy od 2 IV, przy założeniu, że vacatio to 10 dni – ostatnim dniem będzie 11IV godz. 24:00, ustawa wejdzie w życie z dniem 12.IV

* wejścia w życie ustawy nie uzależnia się od wystąpienia zdarzenia przyszłego, chyba, że termin tego zdarzenia przyszłego można ustalić w sposób nie budzący wątpliwości i zostanie on urzędowo podany do wiadomości publicznej / wejście do UE – termin znany i podany do wiadomości publicznej – wiele przepisów.

W wielu ustawach : „ przepisy…. stosuje się od dnia członkostwa Polski w UE”

WAŻNE: ustawa wprowadzająca nie ma odrębnego od ustawy głównej przedmiotu umocowania, jej głównym celem jest odciążenie ustawy głównej od licznych przepisów przejściowych i uchylających; merytorycznie ta ustawa i ustawa główna stanowią jedną całość. Ustawa wprowadzająca rozstrzyga o terminie wejścia w życie ustawy głównej, przy czym ustawa główna nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa wprowadzająca.

Ustawa główna teoretycznie może wejść później niż ustawa wprowadzająca, ale nie powinno tak być, aby nie dopuścić do powstania luk w prawie.

Zgodnie z ogólną zasadą obydwie ustawy powinny wejść w życie w jednym terminie.

W ustawie głównej nie zamieszcza się przepisu o wejście w życie, ale właściwym jest wskazanie, że ustawa wchodzi w życie z dniem wskazanym przez ustawę wprowadzającą.

  1. Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej ustawy albo o wygaśnięciu poszczególnych przepisów – tylko wówczas, jeżeli z założenia ustawa ma mieć czasowe obowiązywanie.

Jedynie wyjątkowo można uzależnić termin utraty mocy obowiązującej od zdarzenia przyszłego

1. termin ten musi się dać określić jednoznacznie

2. powinien być podany do wiadomości publicznej.

Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 2002-12-19 sygn. K 22/02

POSTANOWIENIE z dnia 19 grudnia 2002 r. Sygn. akt K 22/02 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Andrzej Mączyński ? przewodniczący Jerzy Ciemniewski Marian Grzybowski Wiesław Johann Janusz Niemcewicz ? sprawozdawca, po rozpoznaniu 19 grudnia 2002 r. na posiedzeniu niejawnym wniosku Rady Gminy Widuchowa w sprawie zbadania zgodności: art. 2 i art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 160, poz. 1087) w zakresie, w jakim nadał on nowe brzmienie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 491) z art. 2 Konstytucji RP, p o s t a n a w i a: umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) z powodu utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów. UZASADNIENIE: I

1. Pismem z 15 marca 2002 r. Rada Gminy Widuchowa wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 2 i art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 160, poz. 1087) w zakresie, w jakim nadał on nowe brzmienie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 491) z art. 2 Konstytucji RP. W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że kwestionowanym przepisem ustawodawca wydłużył do 31 grudnia 1997 r. pierwotny termin składania zbilansowanych potrzeb w zakresie pomocy udzielonej przez gminy poszkodowanym podczas powodzi w lipcu 1997 r., który w powołanej ustawie z 17 lipca 1997 r. został określony na 1 września 1997 r.

2 Wydłużony do 31 grudnia 1997 r. termin składania przez gminy odpowiednich wniosków zmiana ustawy z 18 grudnia 1997 r. wprowadziła jednak z naruszeniem zasad wywodzonych z art. 2 Konstytucji. Przede wszystkim ustawodawca wprowadził zaskarżony przepis do obrotu prawnego z mocą wsteczną, ponieważ uchwalona 18 grudnia 1997 r. ustawa mocą jej art. 2 weszła w życie z dniem ogłoszenia. Tymczasem ustawę opublikowano w Dz. U. z 1997 r. Nr 160, poz. 1087, który ?został wydrukowany w godzinach wieczornych 29 grudnia 1997 r., natomiast w sprzedaży był dostępny 30 grudnia 1997 r. Należy jednak przyjąć, że faktycznie na terenie całego kraju, organ publikacyjny był dostępny już po upływie terminu, do którego gminy powinny złożyć stosowny wniosek do Agencji Rynku Rolnego?. Zaskarżonym przepisem ustawodawca ?umożliwił z mocą wsteczną uwzględnienie wniosków ze zgłoszeniem zbilansowanych potrzeb, jednakże tylko tych, które zostały zgłoszone i to bez żadnej podstawy prawnej. Praktycznie niemożliwym natomiast stało się złożenie zgłoszenia przez gminę zbilansowanych potrzeb już po dniu wejścia w życie ustawy, bowiem uwzględniając proces kolportażu organu promulgacyjnego ... adresaci normy mogli się z nią zapoznać dopiero po upływie przewidzianego w ustawie terminu na dokonanie czynności?. W podsumowaniu wnioskodawca stwierdził, że kwestionowana regulacja narusza wynikające z art. 2 Konstytucji zasady zaufania obywatela i innych podmiotów do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zakaz stanowienia norm prawnych o retroaktywnym charakterze.

2. Pismem z 19 sierpnia 2002 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny, który uznał zaskarżone przepisy za zgodne z Konstytucją. W uzasadnieniu stanowiska podkreślono znaczenie celu kwestionowanego art. 1 pkt 2 i art. 2 ustawy z 18 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, wskazując że ?normatywne znaczenie tej nowelizacji polegało na umożliwieniu zainteresowanym organom gminnym załatwienie wniosków o pomoc złożonych przez poszkodowanych po terminie poprzednio obowiązującym ? sprzed nowelizacji ? tj. po 1 września 1997 r.?. Wskazane ratio legis ustawy jednoznacznie potwierdzał przebieg prac legislacyjnych, które zmierzały do stworzenia podstawy prawnej uwzględnienia wniosków poszkodowanych rolników złożonych po 1 września 1997 r. Prokurator Generalny zwrócił uwagę na to, że zaskarżoną nowelizację należy rozpatrywać w związku ze szczególnymi okolicznościami klęski powodzi i dlatego też ?regulacja ta miała charakter epizodyczny, odnosiła się ... tylko do powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r.?. Okoliczność ta ma podstawowe znaczenie przy badaniu zgodności ustawy z Konstytucją, albowiem z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że nadzwyczajne rozmiary klęski żywiołowej uzasadniają wyjątkową reakcję polegającą na podjęciu szczególnych środków dla zapewnienia pomocy ofiarom tej klęski.

Zdaniem Prokuratora Generalnego oznacza to, że zasada demokratycznego państwa prawnego i wynikające z niej zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji, w tym zwłaszcza nakazu zachowania odpowiedniej vacatio legis i zakazu działania prawa z mocą wsteczną, wymuszają odmienną ocenę regulacji dotyczących stanów nadzwyczajnych niż w odniesieniu do unormowań nie dotyczących takich stanów. Art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718 ze zm.) dopuszcza wejście aktu prawnego w dniu jego ogłoszenia, jeżeli ważny interes3 państwa tego wymaga a zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. Działanie takie dopuszczają także Zasady techniki prawodawczej. Uchwalenie art. 1 pkt 2 i art. 2 ustawy z 18 grudnia 1997 r. może być oceniane wyłącznie jako chroniące zasadę zaufania obywateli dotkniętych klęską żywiołową do państwa, które wprowadziło unormowanie umożliwiające uwzględnienie złożonych po terminie wniosków gmin o refundację przez ARR wydatków poniesionych przez te gminy z tytułu udzielonej poszkodowanym rolnikom pomocy. W tym stanie rzeczy stawianie przez Wnioskodawcę zarzutu retroakcji kwestionowanej ustawy związanego z uniemożliwieniem kwalifikowania przez gminy nowych wniosków, zgłoszonych po jej wejściu w życie ? jest nietrafne.

3. W odpowiedzi na stanowisko Prokuratora Generalnego pismem z 11 października br. dodatkowe stanowisko w sprawie zajął przewodniczący Rady Gminy Widuchowa. Rada tej gminy podjęła jednak 26 kwietnia 2002 r. uchwałę, która jako pełnomocnika do reprezentowania Rady Gminy Widuchowa w sprawie wniosku złożonego do Trybunału Konstytucyjnego ustanowiła radcę prawnego (§ 1 uchwały). Zajmując więc dodatkowe stanowisko w sprawie, przewodniczący Rady Gminy działał bez umocowania prawnego.

4. Pismem z 5 listopada 2002 r. w imieniu Sejmu RP stanowisko w sprawie zajął Marszałek Sejmu, który wniósł o umorzenie postępowania. W uzasadnieniu stanowiska zwrócono uwagę, że ustawa z 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi z lipca 1997 r., była ustawą epizodyczną, która ze względu na ważny interes państwa weszła w życie z dniem ogłoszenia, a więc 18 lipca 1997 r. Ustawodawca kierując się założonymi w ustawie celami od razu też zróżnicował czas obowiązywania poszczególnych jej przepisów. Jednym z takich przepisów był art. 12 ust. 4 ustawy, który precyzował, że gmina najpóźniej do 1 września 1997 r. była zobowiązana do przedstawienia ARR zbilansowanych potrzeb w zakresie pomocy udzielonej poszkodowanym. Marszałek Sejmu zwrócił uwagę na fakt, że nowelizacji art. 12 ustawy z 17 lipca 1997 r. dokonano w ten sposób, iż ?zasadnicza jego treść dotycząca zarówno podstaw do ubiegania się o pomoc, jak i jej wysokość, przy nieco zmienionej stylistyce pozostała bez zmian. Zmianie natomiast uległ termin, w którym gmina winna zgłosić do Agencji Rynku Rolnego zbilansowane potrzeby w zakresie pomocy, o której mowa w ust. 2, mianowicie do dnia 31 grudnia 1997 r.?. Na skutek powtórzenia się klęski powodzi w 2001 roku uchwalono nową ustawę z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych rozwiązaniach prawnych związanych z usuwaniem skutków powodzi z lipca i sierpnia 2001 r., oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 907). Zauważając, że ustawa ta podobnie jak kwestionowana nowela także weszła w życie z dniem ogłoszenia, stwierdził nadto, iż ? ... w tej ustawie przewidziano pomoc gospodarstwom rolnym na zasadach podobnych do tych, które ustalono w ustawie zakwestionowanej?. Podsumowując, Marszałek Sejmu stwierdził, że ?nie obowiązują nie tylko zakwestionowane przepisy, ale w ogóle ustawa z 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań ... i dlatego, po myśli art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym postępowanie podlega umorzeniu?.

4 II Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Wnioskodawca kwestionuje przepis art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 160, poz. 1087) w zakresie, w jakim nadał on nowe brzmienie ust. 4 art. 12 ustawy z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 491) oraz art. 2 ustawy, który stanowił, że ustawa ta wchodziła w życie z dniem ogłoszenia. Jako wzorzec kontroli wnioskodawca wskazał art. 2 Konstytucji, zarzucając, że kwestionowane przepisy naruszają zaufanie obywatela i innych podmiotów do państwa, zakaz uchwalania norm z mocą wsteczną oraz nakaz zachowania odpowiedniej vacatio legis. Mając na uwadze tak sformułowany zarzut należy najpierw ustalić, jakiej materii dotyczyło ?nowe brzmienie? art. 12 ust. 4 oraz w jaki sposób ta nowelizacja została wprowadzona do obrotu prawnego, a następnie na tym tle dokonać oceny najdalej idącego zarzutu Marszałka Sejmu, który wniósł o umorzenie postępowania ze względu na utratę mocy zaskarżonych przepisów.

Strona 3 z 4

2. Art. 12 ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji stanowił, że ?posiadaczom gospodarstw rolnych oraz osobom prowadzącym działy specjalne produkcji rolnej na obszarach dotkniętych powodzią przysługuje pomoc w naturze lub ekwiwalencie pieniężnym, udzielana za pośrednictwem gminy? (ust. 1 art. 12 ustawy). Art. 12 ust. 2 ustawy stanowił zaś, że ?Pomoc, o której mowa w ust. 1 polega na możliwości otrzymania nieodpłatnie jednej tony pszenicy na jeden hektar użytków rolnych zalanych przez powódź lub równowartości ceny minimalnej jednej tony pszenicy ze środków uzyskanych z jej sprzedaży przez Agencję Rynku Rolnego?. Z kolei ust. 4 art. 12 ustawy stanowił, że ?Gmina najpóźniej w terminie do dnia 1 września 1997 r. zbilansowane potrzeby w zakresie pomocy, o której mowa w ust. 2, zgłosi do Agencji Rynku Rolnego?. Z art. 12 ust. 3 i 5 wynikało, że ?Udzielenie pomocy następuje na wniosek osoby poszkodowanej, złożony niezwłocznie w gminie, na terenie której została wyrządzona szkoda przez powódź? (ust. 3) oraz że ?Rada Ministrów zrekompensuje budżet Agencji Rynku Rolnego w pozycji rezerwy państwowe do wartości przekazanych nieodpłatnie z zasobów Agencji Rynku Rolnego jako pomoc w naturze posiadaczom gospodarstw rolnych dotkniętych klęską powodzi? (ust. 5). Kwestionowany art. 12 ust. 4 w brzmieniu zmienionym 18 grudnia 1997 r. stanowił, że ?Gmina w terminie do dnia 31 grudnia 1997 r., zgłosi do Agencji Rynku Rolnego zbilansowane potrzeby w zakresie pomocy, o której mowa w ust. 2?. Art. 12 ust. 2 ustawy stanowił zaś, że ?Pomoc, o której mowa w ust. 1 [którego treść nie ulegała zmianie], polega na możliwości otrzymania z Agencji Rynku Rolnego na każdy hektar użytków rolnych zalanych przez powódź:

1) nieodpłatnie jednej tony pszenicy lub

2) równowartości ceny minimalnej jednej tony pszenicy?. Poza dotychczasowym ust. 1 nie uległ również zmianie ust. 3 art. 12 ustawy z 17 lipca 1997 r. Art. 12 ust. 5 otrzymał zaś następujące brzmienie ?Z budżetu państwa zostanie zrekompensowana Agencji Rynku Rolnego równowartość udzielonej nieodpłatnie pomocy w naturze oraz wypłaconego ekwiwalentu pieniężnego posiadaczom gospodarstw rolnych dotkniętych klęską powodzi?. Z zestawienia przepisów art. 12 ustawy z 17 lipca 1997 r. i art. 12 w brzmieniu zmienionym ustawą z 18 grudnia 1997 r. wynika, że ustawodawca dokonał tylko jednej

5 zmiany merytorycznej, a mianowicie określony pierwotnie w art. 12 ust. 4 ustawy termin /najpóźniej do dnia 1 września 1997 r.? zastąpiony został zwrotem ?do dnia 31 grudnia 1997 r.?. Zawartość merytoryczna przepisu art. 12 nie uległa zmianie poza nieistotnymi zmianami redakcyjnymi. Oznacza to, że ustawodawca w okresie od dnia wejścia ustawy z 17 lipca 1997 r. w życie, co nastąpiło 18 lipca 1997 r., do dnia wejścia w życie noweli z 18 grudnia 1997 r., co nastąpiło 29 grudnia 1997 r., nie zmienił zasad przyznawanej za pośrednictwem gmin pomocy. Zważywszy, że nowo ustalony termin oznaczono na 31 grudnia 1997 r. przyjąć należy, że w badanym zakresie ustawodawca dążył do rozliczenia skutków powodzi z lipca 1997 r. w ramach tego samego roku budżetowego. Inaczej mówiąc, ustawodawca zakreślił granice czasowe, w jakich chciał dokonać rozliczania skutków powodzi według zasad określonych w art. 12 ustawy. Wnioskodawca nie kwestionuje zasad, według których była przyznawana pomoc na podstawie art. 12 ustawy. Podważa wyłącznie zgodność z art. 2 Konstytucji ustanowienia nowego terminu składania wniosków, których złożenie było warunkiem niezbędnym uzyskania rekompensaty kosztów pomocy. Wnioskodawca stoi bowiem na stanowisku, że ?kwestionowana regulacja [art. 12 ust. 4 w brzmieniu z 18 grudnia 1997 r.] poprzez określenie nowego terminu zmieniła sytuację jedynie w odniesieniu do zgłoszeń już złożonych, dla których uchybiony został wcześniejszy termin określony na 1 września 1997 r. Nowelizacja nie wywołała żadnych skutków na przyszłość i przybrała charakter ex tunc?.

3. Kwestionowana ustawa jest aktem o charakterze epizodycznym, zawierającym szczególne rozwiązania prawne, dotyczące skutków konkretnej klęski żywiołowej ? powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. Regulowanie przez ustawodawcę stanów klęski żywiołowej odrębnymi ? odnoszącymi się tylko do konkretnych stanów faktycznych zaistniałych w określonym miejscu i czasie ? aktami normatywnymi nawiązuje do znanej nauce prawa koncepcji tzw. ustaw-środków, kiedy to ?prawodawca posługuje się z reguły normami generalnymi i abstrakcyjnymi, ale ich zakres stosowania jest określony w taki sposób, że mają one w praktyce zastosowanie w konkretnej sytuacji, której prawdopodobieństwo powtórzenia się jest często niewielkie ...? (por. Krzysztof Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999 r., s. 131). Ustawa zawiera szereg przepisów, przyznających prawo do świadczeń jednorazowych albo podjęcia działań jednorazowych lub wyraźnie ograniczonych w czasie. Przykładowo należy tu wskazać przepisy art. 1 ust. 1 i 2, art. 2, art. 5 ust. 4, art. 14 ustawy, które dotyczyły jednorazowych świadczeń przyznawanych w ściśle oznaczonym czasie, albo też przepisy upoważniające odpowiednie organy państwa lub samorządu do stosowania we wskazanych okresach odpowiednich ulg i zwolnień, wyłączenia obowiązku uzyskania pozwoleń, albo też zaniechania nakładania określonych opłat oraz kar ? art. 16-21 ustawy. Po upływie zakreślonych w tych przepisach terminów ustała moc ich obowiązywania. Dotyczy to również przepisu art. 12 ust. 4 ustawy w brzmieniu znowelizowanym ustawą z 18 grudnia 1997 r. Określony w nim termin wygasł i nie może być podstawą oceny zdarzeń prawnych zaistniałych w związku z powodzią z lipca 1997 r. Okoliczność ta uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Proces legislacyjny schemat
Proces legislacyjny druk, POLITOLOGIA PRACA SOCJALNA
Proces legislacyjny, opracowania ustaw
PROCES LEGISLACYJNY W RP II, Politologia UW- III semestr, System polityczny rp
Proces legislacyjny w RP
PROCES LEGISLACYJNY
PROCES LEGISLACYJNY W RP, Politologia UW- III semestr, System polityczny rp
Proces legislacyjny- internet, Tabelki i zestawienia
proces legislacyjny id 393524 Nieznany
Proces legislacyjny w Polsce
PROCES LEGISLACYJNY
Proces legislacyjny
Proces legislacyjny
proces legislacyjny
Proces legislacyjny w RP
schemat procesu legislacyjnego
Artur Pietryka Kondycja procesu legislacyjnego a gwarancje ochrony praw czlowieka perspektywa pozarz

więcej podobnych podstron