28. Pojęcie polityki zagranicznej

Polityka zagraniczna:

1. proces formułowania i realizacji celów zewnątrzpaństwowych odzwierciedlających interesy narodu i jego części składowych,

2. podmiotowy punkt widzenia – to zbiorczy wyraz postępowania państwa w SM, warunkowany obiektywnymi i subiektywnymi czynnikami,

3. przedmiotowy punkt widzenia – to szeroki kompleks obejmujący wszystkie sfery stosunków państwa ze światem zewnętrznym poprzez bezpieczeństwo, wymianę gospodarczą, nowe formy więzi ekonomicznej oraz szeroko pojęta sferę zagadnień społecznych.

Polityka zagraniczna a polityka wewnętrzna–

Polityka zagraniczna państwa jest jego polityką wewnętrzną. Każde państwo pełni dwie funkcje: wewnętrzną i zewnętrzną. Polityka państwowa w obu tych sferach działania ma na celu urzeczywistnienie tych samych podstawowych interesów. W wypadku państw o wysokim potencjale lub agresywnych wewnętrzna funkcja państwa kształtuje funkcję zewnętrzną (także politykę zagraniczną). W przypadku państw słabych funkcja zewnętrzna kształtuje wewnętrzną politykę państwową.

Polityka wewnętrzna jest pojęciem niezwykle szerokim. W jej skład wchodzi praktycznie całokształt działań państwa we wszystkich dziedzinach odnoszących się do spraw krajowych, za wyjątkiem polityki zagranicznej, czyli kontaktów z innymi państwami na arenie międzynarodowej.

W ramach polityki wewnętrznej władze państwa na początku swojej działalności określaną oraz kształtują według określonych czynników ustrój oraz system sprawowania rządów w państwie. 

Fundamentem istnienia oraz funkcjonowania państwa jest jego ustawa zasadnicza, czyli konstytucja, która to jest finalnym owocem prac ustawodawców nad nadaniem kształtu i kierunku polityce wewnętrznej państwa. 

Wszelkie kwestie o charakterze politycznym, związane z prezydentem, Radą Ministrów, parlamentem czy wyborami są przedmiotem zainteresowania polityki wewnętrznej. 

34. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, delegacje na konferencje, misje wojskowe, instytuty kultury

Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych - ustanowienie przedstawicielstwa czy organizacji pozwala państwu na utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresie między posiedzeniami i sesjami organów.

Państwa członkowskie organizacji międzynarodowych mogą ustanawiać stałe misje przy danej organizacji, jeśli pozwalają na to przepisy organizacji, w celu:

ü     reprezentowania państwa wysyłającego,

ü     zapewnienia łączności i więzi pomiędzy państwem wysyłającym a organizacją,

ü     prowadzenia negocjacji z organizacją i pod jej auspicjami,

ü     zapewnienia udziału i prowadzenia działalności w organizacji

ü     przesyłania sprawozdań rządowi państwa wysyłającego

ü     ochrony interesów państwa wysyłającego w organizacji,

ü     przyczyniania się do realizacji celów i zasad organizacji

W przypadku państw, które nie są członkami danej organizacji, istnieje możliwość, o ile pozwalają na to przepisy danej organizacji międzynarodowej, ustanawiania stałych misji obserwatorów, w celu zapewnienia reprezentacji państwa wysyłającego, ochrony jego interesów w ramach organizacji, przesyłania sprawozdań rządowi państwa wysyłającego, rozwijania współpracy z organizacją a także prowadzenia z nią rokowań.

Omawiając pojęcie dyplomacji wielostronnej należy także zwrócić uwagę na delegacje do organów oraz na konferencje organizacji międzynarodowe. Status tych delegacji jest określany każdorazowo albo w aktach założycielskich organizacji międzynarodowych, albo w innych umowach np. dotyczących statusu prawnego, przywilejów i immunitetów organizacji międzynarodowych.

Przedstawicielstwa przy UE

Unia Europejska – wszystkie porozumienia międzynarodowe podpisywane są w imieniu WE, a szefowie misji dyplomatycznych są formalnie akredytowani przy Wspólnotach a nie przy Unii. Pierwsze stałe przedstawicielstwo przy Wysokiej Władzy EWWiS otworzyły w Luksemburgu w 1952 roku Stany Zjednoczone.

Obecnie około 168 państw ma swoje misje dyplomatyczne przy Wspólnotach (do tej liczby należy dodać 27 państw członkowskich, które także posiadają stałe przedstawicielstwa). Warto jednak zaznaczyć, że z tych 168 państw zaledwie 30 misji dyplomatycznych jest akredytowanych wyłącznie przy Wspólnotach – pozostałe łączą swoją akredytacje i są jednocześnie misjami przy Wspólnotach oraz ambasadami w królestwie Belgii.

Głównym zadaniem stałego przedstawiciela – ambasadora nadzwyczajnego i pełnomocnego kraju członkowskiego w Brukseli jest reprezentowanie swojego kraju w komitecie stałych przedstawicieli (tzw. COREPER – stały organ roboczy UE). Do kompetencji ambasadora należą także kontakty z organami UE.

Przedstawicielstwa przy NATO

NATO – akredytację szefa stałego przedstawcielstwa danego kraju w NATO poprzedza wystąpienie do Sekretarza Generalnego NATO notą informującą o zamiarze powołania określonej osoby i przedstawienie jej CV. Wszystkie kraje członkowskie Paktu muszą wyrazić zgodę na daną osobę. Kopię takiej noty wysyła się do SZEFA PROTOKOŁU W MINISTERSTWIE SPRAW ZAGRANICZNYCH BELGII.
Po wyrażeniu zgody i przybyciu do Brukseli szef przedstawicielstwa składa Radzie Północno-Atlantyckiej (organ składający się z ministrów spraw zagranicznych państw Paktu) listów uwierzytelniających. Kandydatura każdego członka personelu dyplomatycznego musi zostać zaakceptowana. Także tutaj jak w przypadku UE protokół dyplomatyczny belgijski MSZ wydaje członkom personelu przedstawicielstwa przy NATO legitymacje potwierdzające ich status w Belgii.

Obrady Rady Pólnocno-Atlantyckiej na szczeblu ambasadorskim odbywają się co tydzień (czasem nawet codziennie).

Polscy przedstawiciele dyplomatyczni przy wybranych organizacjach międzynarodowych:

1. Stałe przedstawicielstwo RP przy ONZ:

a. ambasador nadzwyczajny i pełnomocny – Andrzej Towpik (Nowy Jork)

b. ambasador nadzwyczajny i pełnomocny – Zdzisław Rapacki (Genewa)

2. Stałe przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej: (od 2004)

a. ambasador nadzwyczajny i pełnomocny – Jan Tombiński (Bruksela)

3. Stałe przedstawicielstwo RP przy NATO: (od 1999) – także przy UZE

a. ambasador nadzwyczajny i pełnomocny – Bogusław Winid (Bruksela)

Pozostałe:

- Stałe Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej Polskiej przy Biurze Narodów Zjednoczonych i innych organizacji międzynarodowych w Wiedniu

- Stałe Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej Polskiej przy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w Paryżu

- Stałe Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej Polskiej przy Radzie Europy w Strasburgu

Ad.2. Stałe przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej

Na pocz. 2006 r. zatrudnienie w stałym przedstawicielstwie przy UE osiągnęło poziom ok. 120 osób, z czego ok. 70 to pracownicy merytoryczni (dyplomaci) funkcjonujący w następujących wydziałach:

1.       Wydział ds. stosunków zewnętrznych,
2.       Wydział ds. europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony,
3.       Wydział ds. parlamentarnych i prawnych,
4.       Wydział ds. prasy i informacji,
5.       Wydział ds. wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych,
6.       Wydział budżetu i finansów,
7.       Wydział ds. rolnictwa i rybołówstwa,
8.       Wydział ekonomiczno-handlowy,
9.   Wydział ds. polityki regionalnej i spójności,
10.   Wydział infrastruktury,
11.   Wydział ds. polityki socjalnej i ochrony zdrowia,
12.   Wydział ds. nauki, badań naukowych i edukacji,
13.   Wydział ochrony środowiska,
14.   Wydział ds. społeczeństwa informacyjnego i telekomunikacji.

Obecna siedziba Stałego Przedstawicielstwa została oddana do użytku 27 maja 1998 r. Bardzo ciekawy architektonicznie gmach został zaprojektowany przez wybitnego architekta Ludwika Koniora, który m.in. brał udział w przygotowaniu projektu siedziby Rady UE - budynku Justus Lipsius.

Ad. 3. Stałe przedstawicielstwo RP przy NATO

Struktura stałego przedstawicielstwa przy NATO:

1. Ambasador
2. Zastępca ambasadora
3. Wydział polityczny
4.Wydział polityki obronnej
5. Wydział ds. Zasobów Obronnych oraz Spraw Ekonomiczno – Finansowych
6. Sekcja Łączności, Informatyki i Ochrony Informacji

Stałe przedstawicielstwo RP przy NATO składa się z personelu delegowanego przez MSZ jak i MON.

Stałe Przedstawicielstwo, funkcjonujące od czasu przystąpienia Polski do NATO w 1999 r., zajmuje się polityczną i wojskową współpracą w gronie dwudziestu sześciu państw sojuszniczych. Jej celem jest z jednej strony dbałość o bezpieczeństwo na obszarze euroatlantyckim oraz zapewnienie ciągłej i stabilnej współpracy polityczno-wojskowej między sojusznikami, z drugiej zaś promowanie interesów naszego kraju w ramach Sojuszu. Polska angażuje się w pełne spektrum działalności sojuszniczej - poczynając od udziału w operacjach, poprzez prace nad dokumentami strategicznymi, po współpracę w ramach Rady Partnerstwa Euro-Atlantyckiego (EAPC), Partnerstwa dla Pokoju (PdP), Dialogu Śródziemnomorskiego (MD), Stambulskiej Inicjatywy Współpracy (ICI) oraz - nie mniej ważną - prowadzoną na forach Komisji NATO-Ukraina (NUC) oraz Rady NATO-Rosja (NRC).
W swojej działalności, Stałe Przedstawicielstwo RP przy NATO i UZE (PERMREP) koncentrujące się na politycznych aspektach współpracy sojuszniczej, ściśle współpracuje z Przedstawicielstwem Wojskowym RP przy NATO (MILREP), na którego czele stoi obecnie generał broni Mieczysław Cieniuch reprezentujący Polskę w Komitecie Wojskowym NATO (MC). Prace naszego Przedstawicielstwa są też wspomagane przez Narodowe Przedstawicielstwo Wojskowe RP (NMR)

Delegacje do organów i na konferencje organizacji międzynarodowych.

E: Zgodnie z artykułem 1 Konwencji Wiedeńskiej dot. reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze powszechnym z 14 marca 1975 r. termin „delegacja do organów lub na konferencje” oznacza delegacje wysyłaną przez państwo do brania udziału w jego imieniu w pracach organu lub konferencji.

Artykuł 1 definiuje ponadto podstawowe pojęcia używane w treści konwencji. Trzy najważniejsze definicje dotyczą pojęć: organ, konferencja oraz organizacja międzynarodowa.

Organ określany jest jako:

1. każdy główny lub pomocniczy organ organizacji międzynarodowej lub

2. każdej komisji, komitetu lub podgrupy takiego organu, którego członkami są państwa.

U: Konferencja określona jest dosłownie jako konferencja państw zorganizowana pod auspicjami organizacji międzynarodowej.

Org. mnd. określana jest jako międzyrządowa organizacja o uniwersalnym charakterze czyli chodzi o ONZ, agencje wyspecjalizowane, Międzynarodowa Agencję Atomową oraz inne tego typu organizacje, których kompetencje mają zasięg międzynarodowy.

Istotnym jest, że przepisy konwencji mają zastosowanie również do delegacji obserwatorów.

Status delegacji określają akty założycielskie organizacji międzynarodowych lub inne umowy np. umowy o przywilejach i immunitetach organizacji międzynarodowych. Jednakże podstawowym dokumentem prawa międzynarodowego jest wspomniana konwencja wiedeńska z 1975 r.

E: Status organizacji określa dokładne warunki przyjęcia delegacji państw. Przepisy te zezwalają lub też nie na przyjęcie wspólnej delegacji 2 lub więcej państw. Ponadto konwencja przewiduje możliwość wysłania delegacji przez państwa nie będące członkami organizacji o ile zainteresowana organizacja wyrazi na to zgodę.

Jeżeli chodzi o liczebność delegacji – konwencja mówi, że „nie powinna ona przekraczać rozsądnych i normalnych granic”. Przy określaniu składu delegacji należy brać pod uwagę różne inne czynniki, jak na przykład okoliczności i warunki państwa pobytu. W skład delegacji wchodzi:

- szef

- inni delegaci

- personel dyplomatyczny, administracyjny, techniczny oraz służba

Widzimy więc podobieństwo np. do typowego składu misji specjalnych.

U: Dalej w konwencji określone zostały również takie kwestie jak:

1. pełnomocnictwa

2. obowiązek powiadamiania o składzie delegacji

3. powiadamianie o przybyciu i wyjeździe członków delegacji

4. oraz o tytułach i porządku pierwszeństwa członków delegacji

Artykuł 50 określa status głowy państwa i innych osób wysokiej rangi, które uczestniczą w pracach organu organizacji międzynarodowej. Osobistościom tej kategorii przyznawane są prerogatywy na podstawie prawa międzynarodowego, głównie zwyczajowego. Przysługują im liczne ułatwienia, immunitety i przywileje. Są one sprecyzowane w dalszych artykułach. Mowa w nich np. o obowiązku zapewnienia zakwaterowania członkom delegacji, zwolnieniu z opłat i podatków (poza opłatami za konkretne usługi), nienaruszalność archiwów i dokumentów, wolność komunikacji, immunitet jurysdykcyjny i inne.

E: Jako ciekawostkę warto przedstawić przebieg prac nad skodyfikowaniem zasad prawa międzynarodowego odnoszącego się do przedstawicielstw państw w stosunkach z org.mnd.

Prace nad konwencją z 1975 rozpoczęły się w 1958 r. na XIII sesji Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. W 1971 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjmując wstępny szkic dokumentu, zobowiązało państwa członkowskie, Szwajcarię, Agencję Energii Atomowej oraz organizacje wyspecjalizowane do zaopiniowania tego szkicu.

U: Dalsze prace doprowadziły do przyjęcia omawianej konwencji 14 marca 1975, podczas trwania Konferencji Narodów Zjednoczonych dot. Reprezentacji Państw w ich relacjach z org. mnd. Wzięło w niej udział 81 państw, 2 misje obserwatorów, przedstawiciele 7 organizacji wyspecjalizowanych oraz 3 innych organizacji międzyrządowych, a także przedstawiciele Organizacji Jedności Afryki oraz Ligi Państw Arabskich. Konwencja pozostaje otwarta dla innych państw. Dodatkowo na konferencji zostały przyjęte 2 rezolucje. Jedna dotycząca statusu obserwatora ruchów narodowowyzwoleńczych wpisujących się w ramy działalności OJA oraz Ligi Państw Arabskich. Druga rezolucja mówiła o tym, że przyjęta konwencja będzie miała zastosowanie do przyszłych organizacji międzynarodowych.

Misja wojskowa – określenie stosowane w prawie międzynarodowym i praktyce międzynarodowej wobec sił zbrojnych pełniących funkcje organu zewnętrznego państwa poza jego granicami. Przeważnie wiążą się one ze stanem okupacji, bądź wizytą kurtuazyjną^[1]. Misje wojskowe odgrywają szczególne znaczenie z punktu widzenia prawa morza, które przyznaje okrętom wojennym immunitet, wyłączenie spod lokalnej jurysdykcji, a na morzu otwartym przewiduje także możliwości kontroli obcych statków w imieniu społeczności międzynarodowej, w przypadku podejrzenia o piractwo lub praktykowanie niewolnictwa.

Wyróżnia się następujące rodzaje misji wojskowych^[1]:

• misje doraźne – wysyłane jednorazowo w ściśle określonym celu;

• misje stałe – upowszechnione szczególnie po II wojnie światowej;

  • misje uprawnione do ogólnej reprezentacji państwa – funkcjonujące w zastępstwie przedstawicielstw dyplomatycznych;

  • misje o uprawnieniach ograniczonych – przeważnie do współpracy i reprezentacji w dziedzinie militarnej. Misje te organizowane są w oparciu o bilateralne umowy o pomocy i współpracy wojskowej. Do ich zadań zalicza się głównie pomoc i doradztwo przy organizowaniu struktur wojskowych i szkoleniu armii. Najczęściej personel kierowniczy misji korzysta z pełni przywilejów i immunitetów dyplomatycznych^[2].

Najbardziej typowym przykładem stałych misji wojskowych powołanych w celach ogólnej reprezentacji państw były istniejące do zjednoczenia Niemiec w 1990 r. misje Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR akredytowane Sojuszniczej Radzie Kontroli Niemiec w Berlinie.

Operacje pokojowe – to operacje wojskowe zapobiegania, ograniczania, łagodzenia i zakańczania działań wojennych między państwami albo wewnątrz państwa poprzez interwencję strony trzeciej na rzecz pokoju, zorganizowaną i kierowaną przez organizację międzynarodową przy użyciu personelu wojskowego, policyjnego i cywilnego do przywrócenia i utrzymania pokoju. Operacje pokojowe - podobnie jak operacje wsparcia pokoju - prowadzone są na podstawie prawnej, której źródłem może być w pierwszej kolejności Organizacja Narodów Zjednoczonych, czy też inne organizacje międzynarodowe. Operacje te prowadzone są zawsze w celu wsparcia, zapewnienia lub utrzymania pokoju. O ile, w literaturze przedmiotu, pod pojęciem operacji pokojowych rozumie się wszelkie działania o charakterze pokojowym których podstaw szukać należy w rezolucjach ONZ, o tyle operacje wsparcia pokoju to działania wyłącznie militarne prowadzone metodami i narzędziami walki zbrojnej. Często także na podstawie mandatu ONZ przekazanego organizacji o charakterze militarnym bądź państwu zgłaszającemu chęć przewodnictwa w takiej operacji. Takie organizowanie i prowadzenie operacji mieści się w warunkach reagowania kryzysowego, w odróżnieniu od tego ostatniego jednak, stanowi reakcję wyłącznie na zagrożenia o charakterze militarnym.

36. Prawo międzynarodowe publiczne – jego specyfika, źródła i rola stosunkach międzynarodowych

"Prawo międzynarodowe publiczne jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. Ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie I nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Prawo to reguluje stosunki zewnętrzne państw oraz oddziałuje na stosunki wewnętrzne"

Prawo międzynarodowe publiczne jest zbiorem norm regulujących stosunki między suwerennymi państwami oraz międzyrządowymi organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Organizacja Narodów Zjednoczonych wraz z organizacjami wyspecjalizowanymi (np. WHO, FAO, UNESCO) czy Rada Europy. Normy prawa międzynarodowego określają prawa i obowiązki spoczywające na członkach społeczności międzynarodowej, przy czym obowiązująca w prawie międzynarodowym zasada równości państw wobec prawa gwarantuje im taki sam zakres przywilejów i immunitetów. Głównym źródłem wspomnianych praw i obowiązków są umowy międzynarodowe (konwencje), zawierane dobrowolnie między państwami, ale mogą one również wypływać z norm zwyczajowych bądź zasad ogólnych prawa uznanych przez narody cywilizowane. Wśród norm prawa międzynarodowego mówi się także o istnieniu norm obowiązujących bezwzględnie, niezależnie od zgody państw. Należą do nich m.in. zakazy: użycia siły, ludobójstwa, niewolnictwa czy dyskryminacji rasowej.

 

Głównym celem prawa międzynarodowego jest zapewnienie pokojowego współistnienia narodów i ludów, prowadzącego do ogólnego rozwoju. Stąd przewiduje ono szereg środków pozwalających na polubowne rozwiązywanie sporów między państwami. Funkcję tę sprawują m.in. międzynarodowe trybunały, zwłaszcza Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. 

 

Główne cechy prawa międzynarodowego

brak ustawodawcy - Prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, a podstawą do obowiązywania normy prawa międzynarodowego wobec określonego państwa jest jego zgoda. Z tego też wynika, że jest to prawo partykularne, tzn. normy obowiązują tylko te strony, które zgodziły się na przestrzeganie tychże norm

brak zorganizowanego aparatu przymusu - w pewnym sensie funkcje aparatu przymusu pełni jedynie ONZ, która dysponuje prawem stosowania sankcji

brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego - przez wiele lat w ogóle go nie było, a państwa opierały się w razie sporów na sądownictwie arbitrażowym. Obecnie głównym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. Państwa muszą jednak wyrazić zgodę na poddanie sprawy sądowi, jednak po zapadnięciu orzeczenia wyrok jest bezwzględnie obowiązujący.

 

Źródła prawa międzynarodowego publicznego

 

Różne jest pojęcie źródła prawa międzynarodowego. W ujęciu materialnym źródło jest zespołem czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego. W ujęciu formalnym są to formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego. W ujęciu poznawczym natomiast, źródła są to zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego. W dalszych rozważaniach źródła będą rozumiane jako formy, w których tworzone są normy prawne.

 

Umowa międzynarodowa

 

Obok zwyczaju jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego, lecz jej postanowienia są bardziej precyzyjne i jasne, a więc łatwiej ją stosować. Umowa międzynarodowa jest wspólnym oświadczeniem podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Może być ujęta w formie jednego lub kilku dokumentów.

 

Jest wiele form umów międzynarodowych. Ze względu na tryb zawierania umowy dzielimy na umowy zawierane w trybie prostym i złożonym. Ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa, są umowy państwowe, rządowe i resortowe. Z punktu widzenia liczby stron, umowy dzielimy na dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). Jeśli chodzi o możliwość przystąpienia do umowy, mamy umowy otwarte i zamknięte, ze względu na treść wyróżniamy umowy polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, naukowo-techniczne itp., a wreszcie rozróżniamy umowy równoprawne i nierównoprawne dla stron.

 

Umowa międzynarodowa zawierana jest w kilku krokach,. Przede wszystkim dochodzi do rokowań, kiedy uzgadnia się jej treść. Następnie może dojść do parafowania, a koniecznie następnym etapem jest podpisanie. Aby umowa ostatecznie weszła w życie, wymaga ona ratyfikacji. Mówi się jeszcze o rejestracji lub publikacji wewnętrznej, lecz nie są to warunki konieczne dla ważności umowy.

 

Do umowy można wnieść zastrzeżenie zwykłe lub kwalifikowane, jeśli chce się uchylić lub zmodyfikować skutki prawne określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu.

 

Zwyczaj

 

Jest zgodnym postępowaniem państw tworzącym prawo. Praktyka państw musi być prawotwórcza, czyli państwa muszą być przekonane, że ich postępowanie jest konieczne i wymagane przez prawo. Ponadto praktyka musi być zgodna, a także państwa muszą być przeświadczone, że ich praktyka tworzy prawo

 

Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

 

Aby były one jednak źródłami prawa międzynarodowego, muszą spełniać dwa warunki:

 

• muszą być prawnie wiążące

• muszą tworzyć nowe normy prawne

Rola prawa międzynarodowego:

• unormowanie zewnętrznopaństwowych relacji:

1. definiuje status kraju na arenie międzynarodowej

2. formułuje całokształt reguł normujących stosunki międzypaństwowe

3. ustala zakres indywidualnych i konkretnych zależności: zobowiązania, sojusze itd.

4. określa formę tych zależności

5. ma zastosowanie na terytoriach nie znajdujących się pod inną jurysdykcją

• prawo międzynarodowe pozostaje w korelacji z prawem wewnętrznym poszczególnych państw i wpływa na kształt tego prawa

40. Zwyczaj międzynarodowy jako źródło prawa i jego rola w obrocie międzynarodowym

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:

• zgodna praktyka państw (element obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie.

• przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny zwyczaju).

Zwyczaj międzynarodowy. Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są: praktyka – istotne znaczenie ma tu działalność państwa, jak i innych organów. W grę może również wchodzić działalność organizacji międzyn. Praktyka nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. W statucie MTS stwierdzono, że zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej zaprawo. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą:  

na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej na skutek odstąpienia państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako ‘milcząca zgoda’. Niektórzy autorzy kwestionują to i twierdzą, że państwa związane są także przepisami prawa zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, że prawo zwyczajowe rodzi się w sposób ;żywiołowy’ (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na podłożu wspólnych pojęć moralności społecznej.

Rola zwyczaju międzynarodowego

Zwyczaj międzynarodowy tracił na znaczeniu z upływem czasu. Jego rolę powoli zaczęły umowy międzynarodowe, ale zwyczaj nie zniknął całkowicie. Podstawą do uznania zwyczaju za obowiązujący są dwa aspekty. Pierwszy to stosowanie zwyczaju przez państwa, a drugi to przekonanie o zgodności z prawem tego działania. O ile kwestię braku sprzeczności zwyczaju z prawem łatwo wykazać, o tyle kwestia praktyki jest już o wiele bardziej złożona. Kontrowersyjną kwestią jest możliwość obowiązywania zwyczaju przy braku wyraźnej zgody na jego funkcjonowanie przez państwo. Inaczej niż przy umowie międzynarodowej, uznaje się, że państwo może w ramach „milczącej zgody” potwierdzić obowiązywanie zwyczaju. W przypadku praktyki, najważniejsze znaczenie ma rzeczywista działalność państwa, organizacji międzynarodowych czy innych organów takich jak sądy czy parlament.  Reguła ta nie może być stosowana jednostronnie skoro ma być uznana na arenie międzynarodowej. Powinna ona również znaleźć zastosowanie w dużej liczbie przypadków, aby potwierdzić swoje istnienie i wartość.

Współcześnie, w związku ze znacznie ściślejszą współpracą państw, lepszą komunikacją i łącznością , a co za tym idzie – w związku ze znacznie intensywniejszymi stosunkami międzynarodowymi normy zwyczajowe mogą powstawać szybciej niż w poprzednich epokach.  Z kolei inni autorzy uważają, że zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Niektóre zwyczaje międzynarodowe na przełomie wieków znikały, wygasały i zastępowały je nowe. Możemy wyróżnić zwyczaj o charakterze:

- pierwotnym – kształtuje się niezależnie od normy traktatowej

- pochodnym – kształtuje się na bazie normy traktatowej

Zwyczaj międzynarodowy jest jednym ze źródeł prawa międzynarodowego. Mimo, że prymat wiedzie dziś umowa międzynarodowa, to jednak znaczenie zwyczaju zostało potwierdzone przez statuty STSM i MTS. Zgodnie z statutem MTS „Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej praktyki uznanej za prawo”.

Statut MTS sugeruje także, że tylko powszechna praktyka może prowadzić do powstania zwyczaju międzynarodowego o charakterze powszechnym. Ponadto, aby powstała zwyczajowa norma prawa międzynarodowego niezbędne są dwa elementy:

- praktyka, czyli usus. Ma charakter obiektywny, gdyż postępowanie państw (praktyka) w danej sprawie jest łatwe do stwierdzenia zwłaszcza w dobie szybkiego przepływu informacji. Jednakże samo postępowanie państwa lub grupy państw nie tworzy zwyczaju.

- przekonanie, że powyższe postępowanie jest obowiązującym prawem.

Praktyka państw może polegać na działaniu lub zaniechaniu działania.

Dawniej uważano, że powstaniu zwyczaju sprzyja praktyka trwająca 100-150 lat. Dziś okres ten uległ zmniejszeniu. Krótki czasokres nie stanowi przeszkody do powstania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego. Wystarczy by w danym okresie praktyka państw była obszerna i jednolita oraz przebiegała w sposób wskazujący na powszechne uznanie. Nie jest zatem potrzebna wielokrotna powtarzalność praktyki dla powstania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego. We współczesnym prawie międzynarodowym mamy nawet do czynienia z jednorazowymi przejawami praktyki prowadzącymi do powstania zwyczaju, np. wysłanie przez ZSRR w przestrzeń pozaziemską sztucznego satelity Ziemi skutkowało przyjęciem nowej normy zwyczajowej dzielącej słup powietrza nad terytorium lądowym i morskim poszczególnych państw na dwie części: przestrzeń powietrzną i kosmiczną.

Z przestrzennego zakresu obowiązywania zwyczajowej normy prawa międzynarodowego możemy wyróżnić normy:

- powszechnie obowiązujące

- regionalne (najczęściej spotykane)

- bilateralne.

Dziś istnieje kilka norm prawa zwyczajowego powszechnie akceptowalnych przez całą społeczność międzynarodową, tj.:

- zakaz groźby użycia siły lub jej użycia

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne

-pacta sunt servanda

- przywileje i immunitety dla głowy danego państwa, w państwie trzecim, podczas przejazdu lub wyjazdu z kraju docelowgo.

Konwencja Wiedeńska o sukcesji traktatów, KWoPT oraz Konwencje wiedeńskie kodyfikujące prawo dyplomatyczne i konsularne mówią, że państwo jest związane obowiązkami, które powstają na podstawie powszechnego prawa międzynarodowego niezależnie od konwencji. Powszechne obowiązywanie norm zwyczajowych prawa międzynarodowego niezależnie od umów potwierdził MTS w wyroku z 1986 r. w sprawie militarnych i paramilitarnych działań przeciwko Nikaragui.

Można przyjąć, że zwyczajowe normy prawa międzynarodowego obowiązują państwo na podstawie jego woli wyrażonej w sposób domniemany, ze względu na jego praktykę lub z uwagi na brak protestu, gdy inne państwa postępują w taki sposób. Do szanowania zastałych norm zobowiązane jest także nowo powstałe państwo, stające się członkiem społeczności międzynarodowej.

41. Narody jako uczestnicy stosunków międzynarodowych

Naród to wielka grupa społeczna związana wspólnotą losów historycznych, a także wspólną kulturą, językiem i terytorium. W tym rozumieniu występuje jako potencjalny uczestnik stosunków międzynarodowych. Uczestnikiem zaś staje się z chwilą osiągnięcia określonego stopnia organizacji, co pozwala mu występować jako przedstawiciel i reprezentant jego interesów oraz określonego stopnia możliwości wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe.

Naród jako potencjalny i pierwotny uczestnik stosunków międzynarodowych występuje wówczas, gdy mówimy, iż jest on emanacją państwa, tej największej politycznej, a także terytorialnej organizacji społeczeństwa.

Według Znanieckiego naród może istnie przez dłuższy czas bez owej „wspólnej władzy politycznej” jako „solidarna zbiorowość, złożona setek tysięcy czy nawet milionów ludzi uczestniczących w tej samej kulturze”. To państwo jednak, a właściwie jego organa wewnętrzne (a także zewnętrzne), reprezentują naród (narody w państwach wielonarodowych) w stosunkach międzynarodowych i umożliwiają walkę o ich realizację. Naród zatem jako podmiot pierwotny, jest punktem wyjścia tworzenia, budowania państwa narodowego. Początki tego procesu zaczynają się na przełomie XVII i XVIII w. Przestaje nim być w momencie utworzenia państwa i wyłonienia instytucji reprezentującej jego interesy.

Rzeczywistym zaś uczestnikiem stosunków międzynarodowych naród staje się wówczas, gdy proces państwowotwórczy nie jest jeszcze zakończony. Wówczas naród tworzy inne od państwa formy jego reprezentowania w stosunkach międzynarodowych i walki o jego interesy. Są to różnego rodzaju fronty narodowe lub organizacje narodowowyzwoleńcze, jak np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny, działająca na rzecz utworzenia państwa Palestyńskiego. Mogą one zawierać traktaty międzynarodowe a a nawet być członkiem organizacji międzynarodowych. Ich polityczny byt kończy się z momentem utworzenia państwa i ukonstytuowania się władz przejmujących odpowiedzialność za naród i jego interesy.

46. Rola ONZ w stosunkach międzynarodowych

Organizacja narodów zjednoczonych (ONZ) to organizacja o charakterze międzyrządowym; nie należą doń żadne przedstawicielstwa, grupy społeczne a jedynie państwa. Idea zawarta w preambule Karty ONZ brzmi: „Nie my rządy, tylko my ludy narodów zjednoczonych...”

Do głównych celów ONZ należy: -utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa; - rozwijanie stosunków międzynarodowych (każde państwo bez względu na potencjał i wielkość obszaru jest równe); -popieranie i uznanie Praw Człowieka; -popieranie gospodarczego i społecznego postępu oraz współpraca w tej dziedzinie.

Cele te są ogólnospołeczne co stanowi ich słabość. Ich urzeczywistnienie nie może być oparte o łamanie zasad demokracji. O sposobie realizowania decyduje każde państwo autonomicznie.

W I-ej fazie wielkiego napięcia w stosunkach Wschód – Zachód ONZ była płaszczyzną konfliktu między dwoma dominującymi państwami. Stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa (RB) są: USA, ZSRR, WB, Francja i Chiny. Kraje te mają prawo zawetowania spraw dot. kwestii bezpieczeństwa. W okresie „zimnej wojny” ONZ była przedmiotem debat, z czasem na forum wysunęły się kwestie dot. pomocy krajom 3-go świata. ONZ, choć nie była w stanie zlikwidować podziału na dwa bloki to jednak miała ogromne znaczenie w tym procesie. Struktury ONZ mają różnorodne cele. RB może np.: wydawać decyzje w stosunku do państw, które naruszają ład, może wezwać dane państwo do zaprzestania szkodliwej działalności.

Istnienie 16 wyspecjalizowanych organizacji np.: WHO, FAO, UNESCO, IMF, itp., w skład których wchodzą przedstawiciele każdego z państw członkowskich a fundusze na działalność związaną z pomocą poszczególnym krajom czy też unifikacja życia gospodarczego pochodzą ze składek członkowskich w skali dochodu narodowego państwa.

ONZ określa nowe kierunki działań, formy przeciwdziałania konfliktom, wskazuje nowe zagrożenia. Najważniejszym celem na przyszłość okazuje się zaangażowanie w program wspólnego przetrwania ludzkości, a bezpieczeństwo winno być rozumiane w szerszym znaczeniu. Dąży się do stworzenia stałego forum przy Zgromadzeniu Ogólnym. Chodzi o powierzenia ONZ roli forum globalnego zarządzania na przyszłość. Potrzebne jest określenie norm i zasad pomocy społecznej, pomocy na rzecz rozwoju a nie humanitarnej, wprowadzenie standardów w handlu (np. zakaz pracy dzieciom), ograniczenia szkodliwego transportu, wprowadzenia podatków od luksusu, ograniczenie liberalizacji handlu bronią czy wzrost poziomu życia w krajach 3-go świata.

ONZ określa nowe kierunki działań, formy przeciwdziałania konfliktom, wskazuje nowe zagrożenia. Najważniejszym celem na przyszłość okazuje się zaangażowanie w program wspólnego przetrwania ludzkości, a bezpieczeństwo winno być rozumiane w szerszym znaczeniu. Dąży się do stworzenia stałego forum przy Zgromadzeniu Ogólnym. Chodzi o powierzenia ONZ roli forum globalnego zarządzania na przyszłość. Potrzebne jest określenie norm i zasad pomocy społecznej, pomocy na rzecz rozwoju a nie humanitarnej, wprowadzenie standardów w handlu (np. zakaz pracy dzieciom), ograniczenia szkodliwego transportu, wprowadzenia podatków od luksusu, ograniczenie liberalizacji handlu bronią czy wzrost poziomu życia w krajach 3-go świata.

- utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie;

- działania na rzecz przestrzegania praw człowieka;

- zwalczanie problemu głodu i niedożywienia na świecie;

- organizowanie pomocy dla krajów dotkniętych klęskami żywiołowymi;

- pomoc dla państw słabo rozwiniętych w szerzeniu oświaty, szczególnie przy zwalczaniu analfabetyzmu;

- pomoc przy zwalczaniu chorób na świecie;

- organizowanie współpracy międzynarodowej w celu zmniejszenia dysproporcji rozwoju gospodarczego w różnych rejonach świata;

- działania na rzecz ochrony środowiska.

49. Organizacje pozarządowe

Organizacja pozarządowa – organizacja obywatelska (założona przez obywateli lub ich organizacje) działająca z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego i niedziałająca dla osiągnięcia zysku. W prawie międzynarodowym, w odróżnieniu od organizacji międzyrządowych, organizacje pozarządowe grupują nie państwa lecz osoby fizyczne lub prawne, i to z reguły z różnych krajów (najczęściej przyjmuje się, że minimum z trzech). Działają w oparciu o prawo krajowe siedziby organizacji, a powstają w wyniku nie umowy międzynarodowej, ale umowy cywilnoprawnej.

Organizacje pozarządowe bywają nazywane trzecim sektorem, obok sektora publicznego (władz, administracji publicznej) i rynkowego (biznesu, przedsiębiorczości). Organizacje pozarządowe – w odróżnieniu od organów publicznych a podobnie jak biznes – są prywatne i powstają z inicjatywy ich założycieli (prywatnych osób), ale – w odróżnieniu od biznesu a podobnie jak władze publiczne – działają w interesie publicznym a nie prywatnym.

Pojęcie organizacja pozarządowa nie jest równoznaczne z pojęciem organizacja społeczna: np. związek zawodowy jest organizacją społeczną, lecz nie jest organizacją pozarządową.

Organizacja pozarządowa jest to organizacja niezwiązana z żadną władzą państwową i niekorzystająca z rządowej pomocy finansowej. Jej członkami są zrzeszenia narodowe, stowarzyszenia o charakterze pozarządowym oraz osoby fizyczne lub prawne z różnych państw. Działalność jej opiera się na statutach, które nie mają charakteru umów międzynarodowych.. Organizacja pozarządowa nie jest nastawiona na osiąganie zysku, ale na zaspokajanie jakichś potrzeb. To nie znaczy jednak, że organizacja nie może prowadzić działalności gospodarczej. Może, tyle tylko, że dochody nie są dzielone pomiędzy osoby pracujące czy ochotników, ale są przeznaczane na dalszą działalność.

Cele organizacji pozarządowych
Dominujące są dwa podejścia do tego problemu. Są tacy, którzy uważają, że organizacje pozarządowe to nic innego jak efekt niewydolności państwa i rynku w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych. Dodają oni również, że jest to sposób na minimalizowanie kosztów tego procesu. Chwała organizacji polega na tym, że robią to tanio i znacznie lepiej. Są też i tacy, którzy sądzą, że organizacje pozarządowe pełnią chyba nawet ważniejszą rolę. Ich zdaniem organizacje są poduszką powietrzną pomiędzy państwem a społeczeństwem. Rozwiązują one, bowiem trudne problemy społeczne, zmniejszają napięcia i sytuacje konfliktowe w społeczeństwie. Dzięki nim również obywatele mają możliwość wyrażania swoich opinii, niekoniecznie w sprawach wielkiej polityki.

Rodzaje organizacji pozarządowych.
Podział ze względu na profil działalności:
• organizacje samopomocy - ich specyfika sprowadza się do tego, że działają na rzecz swoich członków, przykład: organizacja emerytów firmy X w miejscowości Y; 
• organizacje opiekuńcze - te zaś świadczą usługi dla wszystkich, którzy tego potrzebują lub tylko dla pewnych kategorii osób, przykład: organizacja opieki nad dziećmi głuchymi; 
• organizacje przedstawicielskie - na ogół reprezentują interesy jakiejś społeczności, przykład: społeczny komitet mieszkańców; 
• organizacje mniejszości - reprezentujące interesy grup mniejszości na przykład religijnych, wyznaniowych, narodowościowych itp.; 
• organizacje tworzone ad hoc - powstają dla przeprowadzenia określonej akcji; 
• organizacje hobbystyczno-rekreacyjne - grupy osób zainteresowanych określoną sferą działalności, przykład: organizacja filatelistyczna; 
• organizacje zadaniowe - często wykonują pewne funkcje zlecone przez władze, przykład: organizacja zajmująca się ochroną parku; 
• organizacje "tradycyjne" - o szerokiej formule działalności jak i osób, na rzecz których działają

Źródła i początki organizacji pozarządowych na świecie.

Początki organizacji pozarządowych sięgają już starożytności i wyrosły z poczucia

wspólnoty łączących określoną grupę ludzi tworzących społeczność lokalną. Przykładem

może być starożytna Grecja, gdzie działalnością filantropijną zajmowały się prywatne

osoby, jak również miasta-państwa poprzez otaczanie opieką inwalidów wojennych

oraz wypłacanie im dziennego zasiłku. Ponadto istniał specjalny urząd tzw. sitesis,

który zajmował się wydawaniem posiłków ubogim obywatelom, którzy pełnili funkcje

urzędowe.7

Również w starożytnym Rzymie istniały ,,organizacje” o charakterze

bezzwrotnej pomocy tzw. frumentationes (zajmujący się bezpłatnym rozdawnictwem

zboża), congiarium (rozdawnictwo wina i oliwy) oraz clientela, która polegała na tym,

że bogaty mieszkaniec Rzymu obejmował opieką ubogich obywateli i wspierał ich

odzieżą, żywnością i pieniądzem. Izraelici również prowadzili działalność na rzecz ludzi

ubogich, jednak przełom nastąpił wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa, gdyż misją

gminy chrześcijańskiej było niesienie pomocy potrzebującym i w tym celu utworzona

została instytucja o nazwie diakonia, która zajmowała się codziennym rozdawaniem

jałmużny.

Organizacja pozarządowa to organizacja obywatelska, założona przez obywateli lub z kolei ich organizacje, która działa z własnej inicjatywy. Celem jej działalności jest osiągnięcie i spełnienie określonego interesu publicznego. Podstawowym kryterium charakteryzującym organizację pozarządową jest jej funkcjonowanie, oparte na działaniu nie w celu osiągnięcia zysku. 

Organizacje pozarządowe są tworzone przez osoby fizyczne i prawne, w odróżnieniu od organizacji międzynarodowych. Osoby te pochodzą najczęściej z różnych państw lub też w różnych państwach mają swoje siedziby. Ponadto w skład organizacji mogą wchodzić zrzeszenia narodowe i stowarzyszenia o charakterze pozarządowym. Organizacja pozarządowa nie jest powiązana z władzą państwową oraz nie korzysta z pomocy rządu w zakresie finansowym. Działalność organizacji pozarządowej oparta jest na funkcjonowaniu w oparciu o statuty, które w swym charakterze różnią się od umów międzynarodowych, gdyż zasadniczą są one umowami cywilnoprawnymi. 

Często organizacje pozarządowe bywają nazywane trzecim sektorem, występującym obok sektora publicznego oraz rynkowego. Sektor publiczny stanowią przedstawiciele władzy i administracji rządowej. 

Organizacje te są prywatne, powstają bowiem z inicjatywy osób prywatnych, natomiast nie są ukierunkowane na osiągnięcie zysku, wręcz przeciwnie - podstawą ich egzystencji jest działalność w interesie publicznym.

W polskim ustroju prawnym zasady tworzenia oraz funkcjonowania organizacji pozarządowych regulują przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Organizacje pozarządowe mogą prowadzić działalność gospodarczą tylko w celu dalszego rozwoju organizacji, nie w celu wynagradzania ich członków. Są one rozdzielne od wpływu i pomocy rządowej, często działają w sposób lepiej zorganizowany i bardziej produktywny niż publiczne organizacje.

50. Przedsiębiorstwa międzynarodowe

Przedsiębiorstwo międzynarodowe jest to przedsiębiorstwo, które swą siedzibę ma głównie w kraju macierzystym, lecz znaczną część swoich dochodów pozyskuje z innych krajów poprzez rozszerzenie swoich struktur organizacyjnych.

Główne cechy charakteryzujące przedsiębiorstwo międzynarodowe:

• przedsiębiorstwo dokładnie wybiera kraj, w który inwestuje (gdzie ryzyko niestabilności politycznej jest małe oraz przewidywania co do przyszłego zysku są pozytywne)

• prowadzenie działalności poza granicami kraju pochodzenia

• międzynarodowy charakter

Podział przedsiębiorstw międzynarodowych: (A.Jarczewska - Romaniuk 2004)

1. Ze względu na zasięg działania:

   • lokalno - sąsiedzkie (pomiędzy krajem macierzystym a sąsiadującymi z nim)

   • regionalne (ograniczające się do danego regionu, np. tylko w ramach UE)

   • globalne (działające prawie we wszystkich krajach na świecie)

2. Ze względu na przedmiotowy charakter prowadzonej działalności:

   • o charakterze produkcyjnym

   • o charakterze usługowym

   • o różnorodnej działalności

3. Ze względu na stopień umiędzynarodowienia działalności:

   • o wysokim wskaźniku umiędzynarodowienia działalności (przedsiębiorstwa, które większą część swoich działań prowadzą w innym kraju niż macierzysty)

   • o niskim wskaźniku umiędzynarodowienia (działalnośc skupiona głównie w kraju macierzystym)

4. Ze względu na formy własności kapitałowej:

   • o charakterze prywatnym

   • o charakterze państwowym

   • mieszane

5. Ze względu na strukturę własności aktywów spółek zależnych:

   • o strukturze jednorodnej (aktywa spółki należą wyłącznie do przedsiębiorstwa macierzystego)

   • o strukturze mieszanej (tzw. joint - ventures)

6. Ze względu na zróżnicowanie form prawnych zagranicznej struktury przedsiębiorstw:

   • przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie jednostek stowarzyszonych (10 - 50% akcji lub zasobów pod kontrolą przedsiębiorstwa macierzystego

   • przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie jednostek zależnych (ponad 50% w rękach p.macierzystego)

   • przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie oddziałów lub filii (pod całkowitą kontrolą p.macierzystego)

   • formy mieszane

7. Ze względu na strukturę organizacyjną i modele zarządzania:

   • przedsiębiorstwa, w których dominuje przedsiębiorstwo macierzyste

   • przedsiębiorstwa, w których istotna jest rola i autonomia poszczególnych filii (holding międzynarodowy)

   • przedsiębiorstwa stosujące model zintegrowanego przedsiębiorstwa międzynarodowego

Funkcje

• funkcje ekonomiczne (rozwój gospodarczy państw i gospodarki światowej)

• funkcje społeczne (próba likwidacji różnic społecznych oraz integracja społeczeństw)

• funkcje polityczne (umacnianie pozycji państw i stabilizacja środowiska międzynarodowego)

Przedsiębiorstwa międzynarodowe – korporacje transnarodowe są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy (działają, co najmniej w dwóch krajach) i posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne. Wyróżnić można korporacje transnarodowe (aktywa należą do przedsiębiorstwa macierzystego zlokalizowane są w kilku krajach) oraz wielonarodowe (aktywa są własnością wielu zagranicznych przedsiębiorstw) korporacje są pierwszoplanowym podmiotem gospodarki światowej.

W obu przypadkach przedsiębiorstwo krajowe staje się zależne od przedsiębiorstwa międzynarodowego, a jeżeli zjawisko takie obejmuje znaczną część gospodarki, to wpływa ono istotnie na ograniczenie suwerenności gospodarczej całego państwa, prowadząc do ograniczenia „całowładności" politycznej. Roczne obroty najwię­kszych korporacji transnarodowych przekraczają obecnie 100 miliar­dów dolarów rocznie. W sferze stosunków międzynarodowych działa­nia takich przedsiębiorstw są regulowane przez trzy siły: właścicieli i dyrektorów korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd pań­stwa goszczącego.

W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym elementem tej stru­ktury decyzyjnej. Powoduje to jego zależność polityczną i gospodarczą w stosunku do korporacji i czasem bardzo aktywnego rządu państwa chroniącego interesy swego przedsiębiorstwa międzynarodowego. Równocześnie korporacje wywierają ogromny wpływ na funkcjono­wanie całego systemu stosunków międzynarodowych. Dotyczy to przede wszystkim największych przedsiębiorstw naftowych, elektro­nicznych i zbrojeniowych.

51. Ruchy międzynarodowe i ich rola w stosunkach międzynarodowych

52. Pojecie problemów globalnych – ich geneza, cechy, katalogi, skutki, oddziaływania i projekty ich rozwiązania

POJĘCIE problemów globalnych - Pełne ujawnienie się problemów globalnych oraz dorobek nauki w dziedzinie badań nad nimi na trwałe wprowadziły powyższe pojęcie do nauk społecznych, a zwłaszcza do ekonomii, politologii i internacjologii. Niełatwo jednak było je zdefiniować, o czym świadczą stosunkowo nieliczne próby podjęte w tym zakresie oraz rozbieżności przy tworzeniu listy problemów globalnych. M. Mesarovic i E.Pestel, twórcy raportu pt. Ludzkość w punkcie zwrotnym uważają np., że najważniejszą ich cechą, z której bierze się także ich nazwa, jest wszechświatowy charakter.  

Dane zagadnienie - jak stwierdzają -staje się bowiem problemem globalnym wówczas, gdy dotyczy w istotny spo­sób wszystkich lub prawie wszystkich państw. Jedni naukowcy uważają za naj­większe znaczenie złożoności problemów globalnych. Ma ona stanowić podsta­wową różnicę między nimi a innymi kwestiami międzynarodowymi. Inni zwrócili przede wszystkim uwagę na zagrożenia dla całej ludzkości lub groźbę regresu w warunkach życia i rozwoju sił wytwór­czych, jakie mogą wystąpić, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki w celu ich rozwiązania. Jeszcze inni podkreślają też tkwiącą w ich naturze długofalowość. Są to, zdaniem tych badaczy, tzw. problemy „długiego trwania".

CECHY - Dotychczasowe wyniki badań wyraźnie sugerują przecież, iż chodzi raczej o zespół cech niż o jedną konkret­ną i decydującą cechę. Traktowane one muszą być przy tym w miarę równo­rzędnie, gdyż wszelka hierarchizacja nastręczać może sporo trudności.

Stanowią je:

1. Ogólnoświatowa skala: problemy te dotyczą całej ludzkości, mają cha­rakter ponadpaństwowy i ponadregionalny, w mniejszym lub większym stopniu obiektywnie oddziałują na rozwój wszystkich społeczeństw.

2. Olbrzymia waga: problemy te mają charakter krytycznych zagrożeń, toteż są szczególnie istotne z punktu widzenia perspektywy gatunkowej czło­wieka. Wywołują tak wiele niebezpiecznych zakłóceń, że ich nieprzezwyciężenie stawia pod znakiem zapytania przyszłe losy i przetrwanie ludzkości..

3 Sposób rozwiązania: aby problemy te przezwyciężyć, potrzebna jest możliwie ścisła i szeroka współpraca wszystkich zainteresowanych stron, co z reguły jest równoznaczne z koniecznością zjednoczenia w tym celu wysiłków i działań całej społeczności międzynarodowej". Dopiero łączne zastosowanie tych trzech wyróżników pozwala, jego zda­niem, zidentyfikować najważniejsze problemy globalne współczesności.

Zjawisko problemów globalnych jest efektem występowania kilku czynników, z których najczęściej podawanymi są rozwój technologiczny jaki zaszedł w XX wieku. Dzięki nowym technologiom, środkom komunikacji i transportu czy też wytworzeniu się ogólnoświatowych zależności, wiele problemów mających do tej pory charakter lokalny bądź regionalny stało się czymś przekraczającym granice kontynentów. Niektóre z tych zagadnień są z sobą powiązane przyczynowo, zazębiają się wzajemnie i łączą w szersze układy. Taka sytuacja powoduje, iż wiele zjawisk rozwija się w lawinowym tempie, a próby ich rozwiązania napotykają na coraz większe trudności. Przykładem może być podnoszona kwestia zmian klimatycznych zachodząca na skutek podnoszenia przez działalność człowieka stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze lub przykład zniszczeń wielu cennych ekosystemów (np. wycinka lasów tropikalnych i bardzo znaczące zmniejszenie powierzchni „zielonej” produkującej tlen). Innym czynnikiem jest coraz większa dysproporcja w rozwoju poszczególnych rejonów świata, co ma swoje przyczyny historyczne i gospodarcze.

PROBLEMY GLOBALNE - określenie stosowane do problemów, które odnoszą się do całej ludzkości, ich skala ma charakter ponadpaństwowy, ponadregionalny, odznaczają się olbrzymią wagą i wiążą z kwestią przetrwania ludzkości, a sposób ich rozwiązywania musi polegać na wspólnych działaniach wszystkich krajów, całej społeczności międzynarodowej.

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PROBLEMY GLOBALNE:

• sam proces rozwoju gospodarczego

• nieuniknioną konsekwencja postępu cywilizacyjnego, zwłaszcza technicznego, wzrostu liczby ludności i internacjonalizacji procesu gospodarowania

• wzrost współzależności między krajami

CECHY PROBLEMÓW GLOBALNYCH:

• światowy charakter – dane zagrożenie staje się problemem globalnym, kiedy w sposób istotny dotyczy większości państw (np. kwestie rozbrojenia, wyżywienia, ubóstwo Trzeciego Świata)

• złożoność, zależność od działania wielu czynników i wzajemne (np. relacje cen artykułów rolnych i przemysłowych, niszczenie gleby, transfer technologii, korupcja)

• ważne konsekwencje wiążące się z nierozwiązaniem problemów globalnych lub ze zwłoką w podejmowaniu środków zaradczych

• przedsięwzięcia zmierzające do ich rozwiązania muszą mieć złożony charakter i dotyczyć wielu sfer życia społecznego (np. intensyfikacja produkcji rolnej w krajach rozwijających się)

• rozwiązanie problemów globalnych jest możliwe jedynie wówczas, gdy odpowiednie przedsięwzięcia obejmują swym zasięgiem cały świat (szanse rozwiązania problemu globalnego wzrastają wraz ze wzrostem liczby podmiotów gospodarki światowej aktywnie uczestniczących w ich rozwiązywaniu)

CHARAKTER PROBLEMÓW GLOBALNYCH:

1. są rezultatem i odzwierciedlają zarazem różne sprzeczności międzynarodowe, generowane przez nierównomierny rozwój państw

2. współpraca międzynarodowa, jako niezbędny warunek ich skutecznego rozwiązywania, powoduje konieczność poszukiwania i formułowania wspólnych interesów dla wszystkich państw

ISTOTA ⇒ PROBLEBY GLOBALNE RÓWNOCZEŚNIE ODZWIERCIEDLAJĄ SPRZECZNOŚCI INTERESÓW I (POTENCJALNE) INTERESY WSPÓLNE WSZYSTKICH PAŃSTW!

Klub Rzymski- Organizacja pozarządowa założona w 1968 r. (1973 r.) skupiająca kilkudziesięciu wybitnych naukowców i ludzi interesu. Cel: uświadomienie ludzkości skali zagrożeń globalnych. Organizacja znana dzięki publikacjom raportów na temat kwestii ogólnoświatowych. W 1972 r. tzw. I Raport dla Klubu Rzymskiego pt. „Granice wzrostu” – zawierał pesymistyczną prognozę losów ludzkości: dalszy szybki wzrost liczby ludzi, zużywanie zasobów i zanieczyszczenie środowiska

Najczęściej wskazuje się na problemy związane z wojną i pokojem, a więc wyścig zbrojeń i rozbrojenie, konflikty międzynarodowe mogące zagrozić powszechną zagładą; demograficzny problem, następnie ekologię oraz globalne problemy żywnościowe, surowcowe i energetyczne, rozpiętość między bogatymi (Północą) i biednymi (Południem), zadłużenie, bezrobocie, co wiąże się z budową nowego ładu gospodarczego, problemy społeczne: choroby typu AIDS, narkomania, przestępczość międzynarodowa, terroryzm. Mówi się też o problemie imperializmu kulturowego, fundamentalizmu religijnego i nowej dziedzinie związanej z rewolucją naukowo-techniczną i informacyjną.

Trzy nurty myślowe w rozwiązywaniu problemów globalnych:

1. podejście liberalne – nie należy w nie ingerować. Powstaną naturalne mechanizmy rozwojowe- najlepsze są powstające w naturalny sposób;

2. powołać rząd światowy- powołanie instytucji posiadające władcze działania do likwidacji problemów globalnych;

3. problemy są globalne, ale nierówno rozłożone w swym nasileniu w świecie. Mają globalny charakter, ale trzeba je rozwiązywać regionalnie.

Katalog problemów globalnych

1.groźba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej – problem wojny i pokoju,

2 ochrona środowiska naturalnego człowieka – problem ekologiczny,

3 szybki przyrost ludności w skali globu ziemskiego – problem demograficzny,

4 problem wyżywienia – zwalczania głodu,

5 zagrożenia narkomanią, AIDS i innymi groźnymi masowymi chorobami np. rak.

6 narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi,

7 nasilanie się zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych,

8 terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny, zagrożenie bezpieczeństwa obywateli.

58. Arbitraż i sądownictwo międzynarodowe

Kwestie sporne między podmiotami prawa międzynarodowego mogą być regulowane przez kompetentne organy na podstawie norm obowiązujących strony sporu. Do sądownictwa międzynarodowego zalicza się z reguły sądy stałe oraz sądownictwo rozjemcze czyli arbitraż międzynarodowy. Głównym organem sądowym ONZ jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, którego statut stanowi integralną część Karty NZ. Jego sygnatariuszami są wszystkie państwa członkowskie ONZ.

Do kompetencji Trybunału należy rozpatrywanie sporów wnoszonych przez państwa oraz spraw wymienionych w Karcie NZ. Do załatwienia kwestii spornych niezbędna jest zgoda wszystkich stron sporu. Jurysdykcja Trybunału jest obligatoryjna dopiero wówczas, gdy sygnatariusze statutu dobrowolnie uznają jego kompetencje. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny i nie podlegają zaskarżeniu, wiążąc zwaśnione strony tylko w odniesieniu do wyroku konkretnego, rozstrzygniętego sporu. Sąd rozjemczy w Hadze utworzony na podstawie postanowień Konwencji Haskiej I z 18 X 1907 r. w zasadzie pozostaje bezczynny.

Rada Zarządzająca Sądu zmuszona była zaapelować w 1959 r. do państw Konwencji o szerokie korzystanie z jego pomocy. Również bezczynne są sądy rozjemcze utworzone mocą traktatów pokojowych zwartych po II wojnie światowej dla uregulowania sporów. Zapewne jedną z przyczyn wstrzymujących państwa przed przekazywaniem sporu do postępowania arbitrażowego jest to, że kończy się ono wyrokiem wiążącym strony sporu na podstawie ich uprzedniej zgody. Orzeczenie arbitrażowe rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie. Znacznie większą swobodę pozostawiają stronom sporu bezpośrednie i pośrednie rokowania dyplomatyczne.

Arbitraż międzynarodowy, rozjemstwo, instytucja prawa międzynarodowego publicznego określająca zasady działania międzynarodowego sądownictwa rozjemczego. Celem arbitrażu międzynarodowego jest rozstrzyganie sporów między podmiotami prawa międzynarodowego (przede wszystkim między państwami) przez pochodzących z wyboru sędziów i poddanie się ich wyrokowi. Każda ze stron powołuje 2 arbitrów z listy przechowywanej w Hadze (siedziba Trybunału).

Arbitraż jako metoda rozwiązywania sporów był znany w starożytności, z końcem XIX w. zaczął przybierać formy zinstytucjonalizowane. Na mocy konwencji przyjętych na konferencjach haskich z 1899 i 1907 powołano do życia Stały Trybunał Arbitrażowy.

1919 Liga Narodów w art. 12 statutu zobowiązała swoich członków do rozwiązywania sporów na drodze arbitrażu (Polska uczestniczyła w Konwencji Arbitrażu od 1922). Po II wojnie światowej do postępowania mediacyjnego (arbitrażowego) odwołała się w 1945 Karta Narodów Zjednoczonych (art. 2, 14, 33, 36), 1952 uchwalono tymczasowy projekt międzynarodowego postępowania arbitrażowego. Sprawy arbitrażu międzynarodowego w kwestiach handlowych reguluje konwencja genewska z 1961 o międzynarodowym arbitrażu handlowym (w Polsce działa Kolegium Arbitrów Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, które rozpoznaje sprawy, jeśli siedziba jednej ze stron znajduje się poza granicami Polski).

Sądownictwo międzynarodowe, instytucje i zespół środków służących rozstrzyganiu spornych spraw między państwami i innymi podmiotamistosunków międzynarodowych wg norm prawa międzynarodowego. Ideę tę po raz pierwszy podniesiono na haskiej konferencji z 1907, w okresie międzywojennym funkcjonował przy Lidze Narodów Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej(1922–1939), który zastąpił wraz z powstaniem ONZ Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej. Oprócz niego działają instytucje regionalne, np. Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Specjalnie do ścigania przestępców wojennych w 1945 powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy. Na mocy decyzji 120 państw ONZ w 1998 powstał Międzynarodowy Stały Trybunał Karny mający za zadanie ścigać zbrodnie ludobójstwa. Trwa ratyfikacja jego statutu, od której zależy rozpoczęcie działalności. Warunkiem podjęcia sprawy przez sądownictwo międzynarodowe jest akceptacja stron dla tego typu kompetencji. W takiej sytuacji wydanie orzeczenia przez trybunały jest ostatecznie wiążące dla stron.

59. Źródła zagrożenia pokoju

Jedną z podstawowych typologii zagrożeń w literaturze przedmiotu jest typologia według źródła zagrożeń. Często podział źródeł zagrożeń jest dychotomiczny i dotyczy środowiska naturalnego oraz działalności człowieka. Kolejnym przykładem podziału zagrożeń jest ich podział na zagrożenia pierwotne oraz wtórne. Dla przykładu pierwotnym zagrożeniem naturalnym jest powódź, natomiast głód, masowe zgony czy epidemie są zagrożeniem wtórym wynikającym ze skutków powodzi10. Zagrożenia możemy podzielić również ze względu na kierunek oddziaływania na podmiot bezpieczeństwa. Mogą one pochodzić ze środowiska bezpieczeństwa w którym funkcjonuje podmiot (zagrożenia zewnętrzne) lub wynikające z funkcjonowania samego podmiotu (zagrożenia wewnętrzne)11. Do zagrożeń zewnętrznych (przyjmując za podmiot bezpieczeństwa państwo) zaliczamy zazwyczaj terroryzm, agresja zbrojna, katastrofy techniczne, globalne kryzysy ekonomiczne, itd. Natomiast za zagrożenia wewnętrzne możemy uznać zjawiska takie jak bezrobocie, niepokoje społeczne, rozpad struktur państwowych, przestępczość czy lokalne zagrożenia wynikające z negatywnego oddziaływania sił natury takie jak powodzie czy trąby powietrzne. Istnieją również inne kryteria podziału czego przykładem może być podział na zagrożenia czasu pokoju i wojny.

W niektórych przypadkach jednak trudno oddzielić jest zagrożenia wewnętrzne od zagrożeń zewnętrznych. Dobitnym przykładem tego typu zagrożenia jest chociażby terroryzm oraz przestępczość. Ugrupowania terrorystyczne funkcjonujące wewnątrz danego państwa mogą negatywnie oddziaływać na bezpieczeństwo innych państw przekraczając tym samym bez trudu granice w zglobalizowanym świecie. Również przestępczość stanowi poważny współczesny problem dla bezpieczeństwa wewnętrznego wielu państw, jednak powiązania wielu grup przestępczych wykraczają daleko poza granice jednego państwa. Wielu badaczy zgodnych jest co do tego, że współcześnie zaciera się granica pomiędzy bezpieczeństwem wewnętrznym, a zewnętrznym12.

Istotny jest również sposób postrzegania zagrożeń dla bezpieczeństwa podmiotu. Istnieją bowiem zagrożenia obiektywne oraz subiektywne. To jak dany podmiot postrzega dane zagrożenia determinuję jego dalsze działania, często okazujące się jednak, że realne zagrożenie jest postrzegane jako nieznaczne co prowadzi do poważnych negatywnych konsekwencji. Mając powyższe wskazówki metodologiczne na uwadze, możemy wyróżnić według kryterium przedmiotowego występujące najczęściej współcześnie zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego oraz krótko je scharakteryzować:

- Zagrożenia polityczne dla bezpieczeństwa narodowego możemy zdefiniować jako stan, w którym nasilają się zadania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemożliwiających wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe13. Zakres tego rodzaju zagrożeń obejmuje zarówno politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa. Zagrożenia tego typu powstają zazwyczaj w wyniku planowych i zorganizowanych działań, które mogą doprowadzić do zakłócenia porządku konstytucyjnego państwa, podważania jego pozycji na arenie międzynarodowej, doprowadzić do obalenia legalnych władz, a nawet doprowadzić do wybuchu wojny domowej. Jedno z najpoważniejszych zagrożeń politycznych związane jest o dziwo z samą istotą demokracji. Ponieważ fundamentalną zasadą demokracji jest wola większości społeczeństwa problemem może stać się ustalenie, w jakim stopniu większość ma faktycznie rację. Najlepszym przykładem, który dobitnie odcisnął swe piętno na losach całej Europy był przykład hitlerowskich Niemiec. Po dojściu Hitlera do władzy i rozpoczęciu „rozwiązania ostatecznego kwestii żydowskiej” jedynie znikoma część społeczeństwa sprzeciwiała się eksterminacji ludności żydowskiej14.

- Zagrożenia militarne to taki splot zdarzeń w stosunkach międzynarodowych, w których z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju państwa, albo naruszenie bądź utrata jego suwerenności i integralności terytorialnej - w wyniku zastosowania wobec niego przemocy zbrojnej (militarnej)15. Należy dodać w tym miejscu, że użycie sił zbrojnych jest często narzędziem do osiągania celów polityki państwa. Cytując klasyka sztuki wojennej Carla Von Clausewitza "...Wojna jest dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzeniem ich innymi środkami..." 16. Siłę militarną można stosować bezpośrednio lub pośrednio17. Przykładowo mogą to być:

• blokada militarna;

• szantaż militarny;

• prowokacja militarna;

• incydent graniczny;

• ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej;

• zbrojne starcie graniczne;

• napaść zbrojna grup nieformalnych;

• konflikt lokalny;

• konflikt między państwami;

• dywersje militarne;

• demonstracja siły18.

Należy również zaznaczyć, że projekcja siły militarnej oprócz środków konwencjonalnych może obejmować również broń ABC (atomowa, biologiczna, chemiczna oraz radiologiczna) oraz inne niekonwencjonalne środki rażenia. Obecnie coraz większego znaczenia nabierają działania w cyberprzestrzeni. Zagrożenia militarne mogą również pochodzić ze strony ugrupowań terrorystycznych, choć terroryzm jest na tyle specyficznym zjawiskiem, że nie mieści się tylko w kategorii zagrożeń militarnych.

- Zagrożenia ekonomiczne bezpieczeństwa narodowego dotyczą problematyki produkcji wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego nimi dysponowania dla pomnażania ogólnego dobrobytu 19. Identyfikowane są również z zagrożeniami gospodarczymi które możemy określić jako stan, w którym państwo nie może przeciwstawić się takim oddziaływaniom zewnętrznym i wewnętrznym, które uniemożliwiają rozwój ekonomiczny zgodny z określonymi kierunkami i tempem, a przez to osłabiają potencjał gospodarczo-obronny.Obejmują przede wszystkim finanse państwa, procesy produkcji, sferę handlu i dostęp do surowców, zwłaszcza energetycznych niezbędnych do funkcjonowania infrastruktury krytycznej państwa. Do zagrożeń ekonomicznych (gospodarczych) należą więc zjawiska takie jak:

• kryzys finansowy;

• dysproporcje w zamożności grup społecznych;

• szantaż energetyczny;

• utrata rynków zbytu;

• ograniczanie dostępu do surowców oraz technologii przez państwa wysokorozwinięte;

• pranie brudnych pieniędzy;

• szara strefa;

• egoizm korporacji transnarodowych i państw wysoko rozwiniętych;

• pogłębiająca się globalna polaryzacja na bogatą "północ" i biedne "południe";

• bezrobocie;

- Zagrożenia społeczne (psychospołeczne) to taki stan stan społeczeństwa objawiający się takim stopniem nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk, w wyniku których zachwiane zostają egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa, a także istnieje możliwość obniżenia świadomości społeczeństwa 20. Innymi słowy, bezpieczeństwo społeczne dotyczy utrzymywania, w zadowalających warunkach rozwoju, tradycyjnych wzorców języka, kultury i tożsamości religijnej i narodowej oraz zwyczajów 21. Zagrożenia społeczne odnoszą się więc do niebezpieczeństwa utraty życia i zdrowia jednostek, tożsamości narodowej i etnicznej poszczególnych grup społecznych oraz bezpieczeństwa socjalnego i publicznego22. Do typowych zagrożeń tego typu możemy zaliczyć:

• choroby;

• ubóstwo;

• sekty i niejawne stowarzyszenia;

• terroryzm;

• patologie społeczne (narkomania, alkoholizm...);

• wykluczenie społeczne;

• przestępczość;

• manipulowanie informacją;

• ruchy skrajnie ideowe (nacjonalizm, szowinizm, ksenofobię, fundamentalizm religijny...);

• łamanie praw człowieka i obywatela;

• uprzedzenia kulturowo-religijne;

• alienacja społeczna;

• upadek wartości;

• kryzysy demograficzne;

- Zagrożenia ekologiczne to zdarzenia, w wyniku których może nastąpić niebezpieczeństwo dla istot żywych, na skutek zmiany środowiska naturalnego 23. Zdarzenia tego typu mogą doprowadzić do wystąpienia trwałego uszkodzenia lub zniszczenia znacznych obszarów środowiska przyrodniczego, co negatywnie wpływa na zdrowie i życie ludzi24. Tego typu zagrożenia mają swe źródła zarówno w działalności człowieka (antropomorficzne) jak i w środowisku naturalnym (nieantropomorficzne)

Do typowych zagrożeń ekologicznych możemy więc zaliczyć:

• katastrofy naturalne i przemysłowe;

• niekontrolowaną eksploatację zasobów naturalnych;

• zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby na skalę masową;

• brak gospodarki odpadami komunalnymi, przemysłowymi, nuklearnymi;

• stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych;

• naruszenie stosunków wodnych w środowisku;

• chaotyczna urbanizacja;

• próby nuklearne i testy nowych typów broni;

Natomiast do zagrożeń naturalnych (spowodowanych wyłącznie siłami natury) zaliczamy przede wszystkim:

• susze;

• mrozy;

• powodzie;

• pożary;

• wiatry;

• trzęsienia ziemi;

• lawiny;

• opady;

- Terroryzm jest szczególnym rodzajem zagrożenia, które ciężko zaklasyfikować do jednego typu zagrożenia. Może być zarówno zagrożeniem społecznym i militarnym. Zjawisko to definiujemy jako formę przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia bądź zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych i innych 28. Terroryzm jest zjawiskiem asymetrycznym. Według A. Wejsksznera konflikt asymetryczny ma miejsce wtedy, gdy państwo i jego siły zbrojne konfrontowane są z przeciwnikiem, którego cele, organizacja, ośrodki walki i metody działania nie mieszczą się w konwencjonalnym pojęciu wojny 29... Wobec tego nie da się rozpatrywać terroryzmu wyłącznie w aspekcie zagrożenia militarnego. Źródeł terroryzmu w XXI wieku należy doszukiwać się przede wszystkim na płaszczyźnie społeczno-gospodarczej. Terroryzm często „wykluwa się” na obszarach zacofanych gospodarczo, w państwach upadłych, lub borykających się z kryzysem struktur państwowych. Zmienia się również motywacja ugrupowań terrorystycznych oraz charakter samych zamachów. Kolejna cechą współczesnego terroryzmu jest również współpraca terrorystów z ugrupowaniami przestępczymi.

60. Wojny a konflikty zbrojne

WOJNA - to stan pomiędzy państwami. Wojna była unormowana prawnie, tzn. musi wypowiedziana, muszą być zerwane stosunki dyplomatyczne, musi być walka ale nie koniecznie, może być stan wojny. Zawarcie traktatu pokojowego kończy wojnę. W chwili obecnej nie można wypowiadać wojny, jest to stan stosunków dyplomatycznych.

KONFLIKT ZBROJNY - to stan, w którym walczą nie tylko państwa, ale i grupy społeczne, np. etniczne, religijne. Charakterystyka konfliktu zbrojnego. KONFLIKT - po jednej ze stron walczących występuje siła zbrojna. Strony, które walczą musza mieć cel polityczny, musi istnieć chronologia użycia siły i musi trwać jakiś okres czasu.

Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną pomiędzy państwami – nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób oficjalny, jak również różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, tzn. takie, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego.

RODZAJE KONFLIKTÓW: wojny sprawiedliwie i niesprawiedliwe, międzypaństwowe, walki wewnętrzne i wg. Kryterium cech szczególnych: religijne, morskie. Wg kryterium zasięgu; lokalne, regionalne, globalne.

PRZYCZYNY KONFLIKTÓW: polityczne (wewnętrzne i napięcia polityczne, rozszerzenia terytorialne, poczucie zagrożenia), ekonomiczne (napięcia o charakterze gospodarczym, uzależnienia od innych krajów i surowce naturalne), kulturowe ( ustrój, religia, uprzedzenie rasowe).

Najważniejsze przyczyny lokalnych konfliktów zbrojnych:

• Wojny domowe - spowodowane są głównie rywalizacją polityczną, zamachami stanu, przejmowaniem kontroli nad armią.

• Konflikty na tle ekologicznym, są coraz częstsze, występują one wtedy, gdy działalność gospodarcza danego państwa powoduje degradację ekologiczną w państwach z nim sąsiadujących.

• Uwarunkowania historyczne, ekonomiczne i psychologiczne sprawiają, że konflikty te o szczególnym natężeniu występują w Afryce.

• Zjawiskiem nowym jest pojawienie się konfliktów zbrojnych w Europie Środkowej i Wschodniej. Po likwidacji systemu komunistycznego w tej części kontynentu ujawniły się tłumione do tej pory antagonizmy narodowościowe i terytorialne.

• Inny charakter mają współczesne konflikty narodowowyzwoleńcze Rodzą się one głównie w następstwie wzrostu świadomości narodowej jak w Timorze Wschodnim, czy chęci odzyskania państwowości jak w przypadku Tybetu czy Palestyny. Problem niepodległościowy dotyczy tez Kurdów, którzy walczą miedzy innymi z Turcją o własne państwo.

• Zdarza się, że konflikt wewnętrzny, czyli wojna domowa, ulega umiędzynarodowieniu i „wylewa się” na zewnątrz na skutek zaangażowania państw trzecich.

Przyczyny konfliktów zbrojnych:
1. Ekonomiczne.
a) Rywalizacja o surowce.
b) Chęć dominacji ekonomicznej.
2. Społeczne.
a) Różnice religijne.
b) Spory narodowościowe.
c) Uprzedzenia rasowe.
3. Polityczne.
a) Spory terytorialne.
b) Różnice polityczno-ideologiczne.
c) Polityczno-wojskowa dominacja w regionie.
d) Osłabienie i erozja państwa

Do najczęściej występujących przyczyn starć zbrojnych należy zaliczyć :

• Spory terytorialne
• Wewnętrzne układy społeczno-polityczne
• Ingerencje innych państw
• Konflikty o surowce
• Procesy formowania się narodów
• Konflikty ideologiczne i religijne

Rodzaje

Ekonomiczne

* rewolucja burżuazyjna w Anglii w XVII wieku

konflikty z parlamentem, który nie chciał uchwalać podatków, fiskalizm

(było dużo innych przyczyn, np. politycznych)

 

Religijne i etniczne

* wojna trzydziestoletnia (1618-1648)

walka katolickich Habsburgów i protestanckiego państwa Rzeszy Niemieckiej

(miała też podłoże polityczne, walczono o hegemonię w Europie)

 

Polityczne

* wojny włoskie (1494-1559)

roszczenia do sukcesji w Królestwie Neapolu i Księstwie Mediolanu

 

Terytorialne

* walki o kolonie i Atlantyk na przełomie lat 50/60 XVI wieku

64. Terroryzm międzynarodowy i jego wpływ na stosunki międzynarodowe

Terroryzm międzynarodowy, zjawisko rozpowszechnione od lat 70., będące efektem rozszerzania się terroryzmu poza granice poszczególnych państw.

Terroryzm międzynarodowy charakteryzuje się: stosowaniem systematycznej przemocy przez państwo lub grupę polityczną przeciwko innemu państwu lub grupie politycznej, sięganiem po wszelkie metody i środki – morderstwa, porwania, środki wybuchowe i trujące, stawianiem sobie za cel wywołanie powszechnego strachu i stanu terroru.

O umiędzynarodowieniu terroryzmu świadczyło też zacieśnianie współpracy i systemu wzajemnych usług przez terrorystów, nieraz o odmiennych orientacjach politycznych i celach, pochodzących z różnych państw. Odbywali oni wspólne szkolenia na wojskowych obozach, tworzyli Międzynarodówki – Czarną (faszystowską) oraz Czerwoną (lewacką i złożoną z nurtu narodowowyzwoleńczego ETA, IRA, Palestyńczyków). Obie te Międzynarodówki współpracowały również ze sobą, a wspólnym elementem była walka z Izraelem. Raport CIA z 1976 wskazywał na powiązania 140 ugrupowań z 50 krajów.

W latach 80. jednym z nowych założeń terrorystów było uderzenie nie tylko w państwa, ale też w struktury międzynarodowe, jak NATO. O ich międzynarodowym charakterze decydował również fakt uzyskania pomocy ze strony niektórych państw, w tym ZSRR i krajów jego bloku, Korei Północnej, Libii, Syrii, Iraku, Algierii. Odpowiedzią na terroryzm międzynarodowy było tworzenie aktów prawnych, obowiązujących większość państw, wspólne akcje ze strony społeczności międzynarodowej, współpraca służb antyterrorystycznych. Działania terrorystów wywołały też państwowy terroryzm wewnętrzny i międzynarodowy, charakteryzujący się równie nielegalnymi i brutalnymi metodami, skierowany przeciw grupom terrorystycznym (np. w krajachAmeryki Łacińskiej: Argentyński Alians Antykomunistyczny, akcja komandosów izraelskich w Ugandzie przeciwko Palestyńczykom, atak lotniczy Stanów Zjednoczonych na obiekty wojskowe w Libii, Izraela na siedzibę OWP w Tunezji.

Legalne metody walki z terroryzmem międzynarodowym regulują m.in. Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego (1971), Konwencja w sprawie zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej (1973), Konwencja europejska o zwalczaniu terroryzmu (1976).

W 1998 pierwszy pakt przeciwko terrorystom podpisały w Kairze 22 kraje arabskie, zobowiązując się do nieudzielania azylu, jakiejkolwiek pomocy grupom atakującym inne narody arabskie. Była to inicjatywa krajów borykających się z fundamentalizmem islamskim, jednak na wniosek Libanu nie objęto umową terrorystycznych akcji narodowowyzwoleńczych, skierowanych przeciw Izraelowi i jego okupacji ziem arabskich.

Rodzaje

Znawcy przedmiotu dzielą terroryzm ze względu na jego motywację (polityczny, kryminalny) oraz ze względu na modus operandi (indywidualny i zbiorowy).

Większość z powszechnie znanych organizacji zajmujących się terroryzmem, uprawiała i uprawia terroryzm polityczny. Ma on na celu zmianę ekipy rządzącej, zmianę systemu politycznego, wymuszenie wprowadzenia pewnych rozwiązań prawnych, bądź oderwanie części terytorium od danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie go do już istniejącego. Z tego względu wyróżniamy terroryzm lewicowy, prawicowy, narodowowyzwoleńczy, religijny i terroryzm ruchów społecznych.

Terroryzm lewicowy reprezentowały w latach 80. takie organizacje jak włoskie Brigate Rosse^[3] i niemiecka Rote Armee Fraktion^[4][5]; współcześnie najaktywniejsi są anarchiści-insurekcjoniści (np. greckie Konspiracyjne Komórki Ognia)^[6].

Przykładami terroryzmu prawicowego są zamachy "samotnych wilków" Timothy'ego McVeigha, Davida Copelanda i Andersa Breivika; zorganizowany charakter miała działalność Combat 18^[7]

Liczne są narodowo-separatystyczne organizacje terrorystyczne - zaliczyć tu można czeczeńskich bojowników Republiki Iczkerii^[8], baskijską ETA^[9], Tamilskie Tygrysy^[10], Partię Pracujących Kurdystanu^[11]. Terroryzm Irlandzkiej Armii Republikańskiej^[12][13] i Armii Wyzwolenia Kosowa^[14] miał natomiast charakter narodowo-irredentystyczny.

W ostatnich latach na czoło wysunął się terroryzm fundamentalistów religijnych, przede wszystkim muzułmańskich (Al-Kaida^[15][16][17], Hezbollah^[18], Hamas^[19], Dżihad Islamski)^[20] ale też żydowskich (Kach)^[21], chrześcijańskich (Army of God w USA)^[22] i hinduistycznych (Narodowe Stowarzyszenie Ochotników).

Coraz większe znaczenie ma terroryzm nowych ruchów społecznych, zwłaszcza ekologicznego (Earth Liberation Front) i praw zwierząt (Animal Liberation Front) - choć sami działacze tych ruchów odrzucają zarzut terroryzmu zawężając go do bezpośrednich ataków przeciw ludziom^[23].

Grupy uprawiające terroryzm polityczny bardzo często zajmują się również terroryzmem kryminalnym, dochodami z którego finansują działalność polityczną. Niektóre z tych grup przechodzą coraz wyraźniej od terroryzmu politycznego ku kryminalnemu, ewoluując w zwykłą zorganizowaną grupę przestępczą. Cechą charakterystyczną terroryzmu kryminalnego jest natomiast fakt, iż terrorysta działa z pobudek materialnych a nie ideowych. Do podstawowego zestawu tego typu działań należą porwania dla okupu, niszczenie mienia, sabotaż oraz szantaż.

W zakresie modus operandi można wyróżnić dwa modele struktury organizacyjnej: scentralizowana organizacja typu militarnego (IRA, Czerwone Brygady, Tamilskie Tygrysy) lub opór niekierowany: zdecentralizowana sieć autonomicznych komórek^[24].

Podział na terroryzm indywidualny i zbiorowy służy określeniu, czy przedmiotem ataku terrorystycznego staje się konkretna osoba, czy też przypadkowa zbiorowość. W wypadku zabójstwa konkretnego polityka czy porwania biznesmena mówimy o terroryzmie indywidualnym, którego ofiara jest ściśle określona. Jednak większość ataków terrorystycznych motywowanych politycznie jest przejawem terroryzmu zbiorowego, którego ofiarami padają przypadkowe osoby^[25]. Rzut oka na historię terroryzmu pozwala zauważyć, iż coraz więcej aktów terroru to przykłady terroryzmu zbiorowego. Przyczyna tkwi zapewne zarówno w rozwoju techniki (jeden zamachowiec może obecnie zabić wiele osób) jak i w tym, że w coraz większej liczbie krajów system rządów opiera się na demokracji przedstawicielskiej, co oznacza, iż zabicie nawet kilku funkcjonariuszy państwowych nie powoduje większych perturbacji w funkcjonowaniu całego aparatu władzy.

O ile dla niektórych ugrupowań (np. talibowie) zamachy terrorystyczne pełnią tylko funkcję uboczną, pomocniczą w stosunku do działań typu partyzanckiego^[26], to dla innych (IRA, RAF) stanowiły podstawową metodę działalności.

Specyficzną formą terroryzmu jest terroryzm państwowy polegający na pozaprawnych działaniach (np. zabójstwa bez sądu) dokonywanych skrycie zarówno na terenie własnego kraju (Szwadron śmierci) jak i poza jego granicami^[27].

Wpływ terroryzmu

Terroryzm stanowi poważne niebezpieczeństwo dla bezpieczeństwa, pokoju i stabilności, które może zagrozić terytorialnej integralności państw.

Jest to obecnie jeden z najważniejszych problemów współczesnego świata.

Terroryzm jest ekstremalnym wyrazem patologizacji życia społecznego, gdyż wiąże się z łamaniem wszelkich możliwych norm moralnych i prawnych, łamaniem porządku publicznego w skali makroekonomicznej, makroekonomicznej oraz międzynarodowej.

Terroryzm może być szczególnie skuteczną formą nacisku na opinię publiczną, sposobem rozpropagowania jakiejś ideologii. Może stanowić także element strategii nacisku wobec niektórych państw. Celem nie jest wtedy pokonanie czy tez podbicie terytorialne przeciwka, lecz nakłonienie go do pewnych zachowań. Zakłóca on nie tylko funkcjonowanie społeczeństw, lecz przede wszystkim uderza w autorytet struktur władzy, wykazując jej ułomność i małą sprawność wobec gwałtu, na jaką jest narażona. Powoduje jej zastraszenie, gdyż obnaża niemoc, której władza tak bardzo się obawia. Uświadomienie społeczeństwu niemocy władzy może prowadzić do obalenia istniejącego porządku społecznego i zakłócić wpływy polityczne, gospodarcze i militarne lub spowodować zmiany na stanowiskach w kręgach władzy.

Terroryści mogą przyczynić się do wywołania wojen międzynarodowych, mimo iż państwo, w którym mieszkają może mieć poprawne stosunki z państwem przez nich atakowanym. Państwo tolerujące istnienie grup terrorystycznych na swoim terytorium ponosi choćby pośrednią odpowiedzialność za skutki powodowane działalność terrorystyczną. W takiej sytuacji należy liczyć się z działaniem odwetowym ze strony państwa zaatakowanego przez terrorystów wobec państwa bazowego dla nich lub z wymuszeniem na państwie bazowym działań zwalczających terrorystów.

Równie skomplikowana sytuacja powstaje, kiedy słabe państwo jest opanowane przez terrorystów stosujących terror wobec własnego społeczeństwa i wybranych państw.

Działania terrorystyczne powodują straty gospodarcze w państwie przeciwko, któremu są podjęte.

Istnieje obawa przed użyciem przez terrorystów broni masowego rażenia.

65. Konflikty cywilizacyjno-kulturowe

Samuel Huntington sformułował tezę, zgodnie z która głównym powodem konfliktów w nadchodzącym okresie będą różnice cywilizacyjne i kulturowe na świecie, a rejonami owych konfliktów będą obszary pogranicza i styku odmiennych kultur. Politykę zdominują starcia między cywilizacjami. Przyszłe konflikty będą się toczyć właśnie między cywilizacjami a nie między państwami. Źródłami konfliktów międzynarodowych staną się różnice kulturowe, wywodzące się z podziałów religijnych.

Głównym kryterium klasyfikacji cywilizacji jest według Huntingtona dominująca religia. Zidentyfikował on 9 głównych cywilizacji: zachodnia, prawosławna, latynoamerykańska, islamska, hinduistyczna, chińska, japońska, buddyjska i afrykańska.

Lista cywilizacji

• afrykańska;

• buddyjska – Tybet, Mongolia, Kałmucja, Tuwa, Ałtaj w Rosji, Sri Lanka, Laos, Kambodża, Tajlandia, Bhutan;

• chińska – Chiny (bez Tybetu), Półwysep Koreański, Wietnam, Tajwan, Singapur;

• hinduistyczna – Indie oraz Nepal;

• islamska – kraje arabskie, Indonezja, Malezja, południowe Filipiny, Albania, Iran, Pakistan, kraje byłego ZSRR położone w Azji Środkowej, Bangladesz oraz część Indii;

• latynoamerykańska;

• japońska;

• prawosławna – zasięg tej cywilizacji równa się zasięgowi prawosławia, np.: Rosja (państwo-ośrodek tej cywilizacji^[2]), Ukraina, Białoruś, Rumunia^[3], Mołdawia, Bułgaria, Macedonia, Serbia, Grecja;

• zachodnia – obejmująca Europę Zachodnią i część Wschodniej, prawie cała Ameryka Północna (bez Antyli, Meksyku – Ameryka Środkowa), Australia, Nowa Zelandia, Papua-Nowa Gwinea, Surinam, Gujana Francuska, północne Filipiny (bez wyspy Mindanao zamieszkanej w większości przez muzułmanów).

Według Huntingtona większość konfliktów toczących się w latach 90. I obecnie daje się wyjaśnić przede wszystkim lub tylko poprzez odwołanie się do modelu konfliktów cywilizacyjnych. Wojna w Czeczenii, Kosowie, Iraku czy Afganistanie, a także toczona obecnie przez USA tzw. wojna z terrorem to właśnie przejawy zderzenia cywilizacji. Co więcej, konflikty przyszłości również toczyć się będą wzdłuż osi podziałów cywilizacyjnych.

Uważa on ponadto, że Cywilizacja Zachodu systematycznie traci swoje wpływy we współczesnym świecie. Aby zapobiec jej marginalizacji, musi dojść do pojednania i ściślejszej współpracy dwóch najważniejszych ogniw tej cywilizacji – Europy i Stanów Zjednoczonych. Według Huntingtona priorytetem współczesnej polityki międzynarodowej powinno być ograniczanie i zwalczanie wpływów Chińskich i Islamskich na arenie międzynarodowej, które są potencjalnym zagrożeniem dla świata zachodu.

Większość państw jest heterogeniczna, to znaczy zamieszkują je co najmniej dwie grupy etniczne, rasowe bądź religijne. Występują w niektórych silne podziały międzykulturowe między przedstawicielami tej samej cywilizacji (była Czechosłowacja, obecnie Kanada) lub podziały cywilizacyjne.

Kraje, w których przebiegają linie podziałów międzycywilizacyjnych, Huntington nazywa rozszczepionymi (są to m.in. Sudan, Nigeria, Tanzania, Kenia, Etiopia, Indie, Sri Lanka, Malezja, Singapur, Chiny, Filipiny i Indonezja). Silne konflikty na tle różnic cywilizacyjnych wystąpiły w krajach rozszczepionych utrzymywanych jako jedna całość przez reżimy komunistyczne podczas zimnej wojny (była Jugosławia i ZSRR)^[4] doprowadzając do rozpadu tych państw.

Koncepcja Huntingtona wzbudziła gorąca i żywą do dzisiaj debatę. Podstawowe zarzuty stawiane koncepcji dotyczą:

• Uproszczonego obrazu cywilizacji prezentowanego przez autora, cywilizacje są bowiem bardo zróżnicowane wewnętrznie

• Niejasnych kryteriów definiowania obszarów cywilizacyjnych

• Złożoności obecnych konfliktów, których nie da się zredukować tylko do wymiaru kulturowego (istnieją jeszcze wymiary ekonomiczny, polityczny, geograficzny)

• Procesów unifikacji kulturowej i transferu wartości, które prowadzą do łagodzenia konfliktów

Bez względu jednak na ocenę trafności sformułowanej koncepcji należy stwierdzić, że stała się ona jedną z najważniejszych, najszerzej dyskutowanych i najbardziej płodnych intelektualnie teorii próbujących wyjaśnić procesy zachodzące we współczesnym świecie.

74. Europa jako region międzynarodowy

Charakterystyka geopolityczna Europy. Europa jako region międzynarodowy wykształciła własne i niepowtarzalne cechy i odznaczała się dużym zróżnicowaniem. Sprzyjał temu czynnik geograficzny. Ten niewielki, w porównaniu z innymi kontynentami (10,5 mln. Km 2), ma w znacznej części (zachodniej i środkowej) bogato ukształtowaną powierzchnię, ułatwiającą narodom tworzenie państw otoczonych naturalnymi granicami i powoduje także wyodrębnianie się subregionów.

Dobre warunki klimatyczne i dość znaczne zasoby surowcowe stwarzały też korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i samowystarczalności żywnościowej oraz budowy przemysłu. Europa była i jest dzięki temu kontynentem gęsto zaludnionym z wieloma ośrodkami przemysłowymi oraz skupiskami miejskimi. Ma też korzystne położenie geopolityczne, a dostęp do Oceanu Atlantyckiego i pięciu mórz, przy wyjątkowo dobrze rozwiniętej linii brzegowej oraz bezpośrednim połączeniu lądowym z Azją i dogodnym z Afryką, oddawał w ręce Europejczyków ważne strategiczne drogi komunikacyjne. Pozwalały one na ekspansję zew., chroniąc natomiast przed inwazją ludów spoza Europy, bezradnych wobec lepiej rozwiniętych technicznie (szczególnie w dziedzinie militarnej) i posiadających często silne floty państw europejskich.

Politycznie Europa nigdy nie była zjednoczona. Istniała na jej obszarze znaczna liczba państw o często przeciwstawnych interesach. Większe i trwalsze struktury tworzyły się poważnie w okresie lub na wypadek wojny. Najczęściej w obliczu zagrożenia hegemonistycznymi dążeniami któregoś z państw lub narodów. Państwa miały w większości charakter narodowy, ale ich granice nie zawsze pokrywały się z zasięgiem terytorialnym poszczególnych grup etnicznych. Istniały także narody pozbawione państwowości.