CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE SM Przebieg, zakres i intensywność SM rozpatrywanych jako proces wzajemnych oddziaływań wszystkich jego uczestników są uwarunkowane różnorodnymi czynnikami. Czynniki dzielimy według kryterium na: kryterium czasowe - historyczne, aktualne i potencjalne; kryterium przestrzenne - narodowe i międzynarodowe (zasięg terytorialny: lokalne, regionalne, kontynentalne i światowe); kryterium strukturalne - obiektywne (czynniki naturalne - człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne; czynniki stworzone przez człowieka - gospodarka, technika, systemy i partie polityczne) i subiektywne (idee, poglądy, koncepcje, doktryny, religie); połączone kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań - warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych (geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne) i czynniki realizujące te procesy (ekonomiczno-techniczne, militarne, organizacyjno-społeczne, osobowościowe). Czynniki obu grup są współzależne.
UCZESTNIKIEM SM nazwać można każdego nosiciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta winna być ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki poza granice jednego kraju. Do atrybutów uczestnictwa międzynarodowego należy zaliczyć m.in. niezależne działanie, wpływ na stosunki międzynarodowe oraz kształtowanie współzależności międzynarodowych. Jeden z podziałów uczestników stosunków międzynarodowych wprowadza rozróżnienie na państwowych i pozapaństwowych. Do tych drugich zalicza się: narody, organizacje międzynarodowe i ruchy międzynarodowe, uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły), uczestników subpaństwowych (np. partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne).
PAŃSTWO jest jednym z wielu uczestników stosunków międzynarodowych, który charakteryzuje się znacznym stopniem świadomości podmiotowej oraz zdolności do trwałego oddziaływania na innych uczestników. Reprezentuje, z reguły, wielkie i zorganizowane grupy społeczne, przejawiając nie tylko różne formy aktywności, lecz posiadając zarazem możliwość do podejmowania określonych czynności prawnych, utrzymywania stosunków dyplomatycznych, zawierania umów oraz ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej. W odróżnieniu od innych uczestników stosunków międzynarodowych, posiada zatem nie tylko podmiotowość politycznomiędzynarodową, ale i prawnomiędzynarodową. Biorąc pod uwagę zakres skutecznej zdolności do działań międzynarodowych, wszystkie państwa można podzielić na następujące podstawowe grupy: a) mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków wewnętrznych, np. USA; b) mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, np. Japonia; c) mocarstwa regionalne, zdolne do skutecznego oddziaływania w regionie, np. Francja; d) państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska. Najszerszym atrybutem państwa jako uczestnika stosunków międzynarodowych jest zdolność do działań międzynarodowych.
NARODY są kolejnym po państwach rodzajem podmiotowych uczestników stosunków międzynarodowych. Naród to wielka grupa społeczna, która związana jest historią, kulturą, językiem oraz terytorium. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podnoszenia prestiżu narodowego, jak również działania mające na celu tworzenie i umacnianie własnego państwa. Zasady suwerenności i równości dotyczą też narodów i są podstawą ich podmiotowości międzynarodowej. Narody mogą stać się uczestnikiem stosunków międzynarodowych tylko pod warunkiem dysponowania swą organizacją bądź reprezentacją (np. OWP). Narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działań międzynarodowych. Mogą nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od stosunków międzypaństwowych. Mogą one także zawierać traktaty międzynarodowe oraz posiadają zdolność uczestnictwa w pracach organizacji międzynarodowych.
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE. Istotnym argumentem na rzecz tworzenia organizacji m. jest konsolidowanie i utrwalanie akceptowanego przez daną zbiorowość państw ładu mdznar. odpowiadającego potrzebom i interesom tych państw. Państwa godzą się więc na wspólną realizację swych celów, które są zbieżne z celami innych państw. Wśród org. m. wyróżnia się główny podział na: o. rzadowe i pozarządowe. O. rządowe zrzeszają państwa, natomiast pozarządowe inne osoby prawne lub fizyczne. Stosująć kryterium przestrzenne o. mdznar. można podzielić na: uniwersalne (np. ONZ), regionalne (np. UE) i mieszane (np. NATO).
ORGANY PAŃSTWA W SM. Państwa jako osoby prawne, mogą działać, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania na arenie mdznar. tylko za pośrednictwem osób fizycznych. Osoby te to organy państwa upoważnione do działania w imieniu państwa przez konstytucję lub inne ustawy. Organy państwa uczestniczące w SM dzielimy na wewnętrzne (centralne) i zewnętrzne (służba zagraniczna). Do wew. zaliczmy: głowę państwa, parlament, rząd, ministra sp. zagr. Do zew. należą: przedstawicielstwa dyplomatyczne, misje przy org. mdznar. misje wojskowe, urzędy kulturalne.
|
DYPLOMACJA to całokształt zasad i sposobów utrzymywania SM oraz prowadzenia negocjacji w celu realizacji p. zagr. państwa. Jest narzędziem polityki zagranicznej. Dyplomacja jest oficjalną działalnością państwa, reprezentowanego na zewnątrz przez swoje organy i mająca na celu realizację założeń jego p. zagr. w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych. Formy dypl.: misje specjalne, stałe misje dyplomatyczne, konferencje międzynarodowe. Współczesna DYPLOMACJA PREWENCYJNA charakteryzuje się trzema specyficznymi cechami: a) celami; b) przedmiotem prewencji; c) formami realizacji celów. Cele obejmują zapobieganiu działaniom i tendencjom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi mdznar. A Dyplomacja prewencyjna w węższym znaczeniu obejmuje doraźne działania w stosunku do aktualnych sporów i konfliktów. B Przedmiotem prewencyjnych działań są wszelkie aktualne lub potencjalne spory mogące mogące zagrażać mdznar. stabilności; C Podstawową formą realizacji dyp. prew. jest kooperacja mdznar. w ramach org, mdznar lub innych związków państw.
W gestii POLITYKI ZAGRANICZNEJ każdego państwa leży ochrona jego niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych. Ponadto po. zagr. państwa to wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki. Wreszcie po. zagr. państwa ściśle powiązana jest z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, a także rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum mdznar. Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Porowadzona jest w interesie państwa, formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z interesem narodowym. Reasumując jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub przeciwko innym państwom.
Budowa mechanizmów SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO zainspirowana została zarówno doświadczeniami historycznymi, jak i obiektywną potrzebą zapewnienia światu stabilizacji i pokojowej egzystencji. Zbiorowym wysiłkiem ukształtowano koncepcję budowy uniwersalnego systemu bezpieczeństwa, przewidującą wspólną akcję ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego, czy napastnik jest członkiem organizacji tworzącej ten system, czy też zaatakował z zewnątrz. Postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych tworzą zręby powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego. Podstawowym założeniem systemu bezpieczeństwa zbiorowego jest zobowiązanie do regulowania sporów międzynarodowych metodami pokojowymi. Wprowadzono całkowity zakaz wojen i agresji aczkolwiek każde państwo ma naturalne prawo do samoobrony. Zobowiązania członków ONZ do współdziałania w sprawach utrzymania lub przywrócenia zagrożonego pokoju powiązano z obowiązkiem regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi. Rada Bezpieczeństwa ma obowiązek zapobiegania aktom naruszenia pokoju oraz stosowania przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Analiza postanowień Karty NZ stanowiących podstawę systemu bezpieczeństwa zbiorowego wiedzie do wniosku, że są one odzwierciedleniem najpełniejszej koncepcji utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Fundament powszechnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego tworzą trzy zobowiązania: zakaz stosowania siły i groźby jej użycia; obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi; stosowanie środków zbiorowych wobec agresora.
Szczególnie ważnym aspektem zbrojeń jest narastające niebezpieczeństwo ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ BRONI JĄDROWEJ. Ograniczony początkowo do stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ „klub atomowy” powiększył się i nie zdołał temu zapobiec układ o nieproliferacji broni jądrowej z 1968 r. W XXI w. posiąść może broń nuklearną kilka dalszych państw. Obecnie broń jądrową na świecie posiadają: USA, Rosja, Chiny, Francja, Wlk. Brytania, Izrael, Pakistan. Wzmożona aktywność zbrojeniowa niektórych państw bliskiego Wschodu, Azji Południowej oraz Dalekiego Wschodu potęguje zagrożenie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Małe, niezamożne, lecz dobrze zorganizowane i agresywne państwa o reżimach totalitarnych lub autorytarnych mogą stać się zarzewiem konfliktów regionalnych nawet z użyciem broni jądrowej i doprowadzić do naruszenia równowagi sił w skali globalnej. Układ o nieproliferacji broni jądrowej - umowa międzynarodowa z 1968 r. Państwa dysponujące bronią jądrową zobowiązały się do nieprzekazywania komukolwiek tej broni. Państwa nie posiadające jej zobowiązano do nieprzyjmowania owej broni. Układ przewiduje kontrolę państw nie dysponujących bronią jądrową w ramach systemu Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. W układzie zaproponowano wszystkim państwom prawo do rozwoju badań, produkcji i wykorzystywania energii jądrowej do celów pokojowych.
|
ŚRODKI BUDOWY ZAUFANIA I BEZPIECZEŃSTWA W Europie przebiegała główna linia konfrontacji między Wschodem i Zachodem. W okresie zimnej wojny właśnie na kontynencie europejskim istniało największe potencjalne ryzyko wybuchu konfliktu zbrojnego. Było to uwarunkowane wyjątkowo dużym nagromadzeniem w warunkach pokoju sił zbrojnych, sprzętu i instalacji wojskowych. W 1975 r. w Helsinkach przywódcy 33 państw europejskich oraz USA i Kanady podpisali Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W dokumencie tym przyjęto opracowany katalog zasad i reguł postepowania. Wymieniono 5 środków budowy zaufania: uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych; uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych; uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk; wymiana obserwatorów; inne środki budowy zaufania. Są to przedsięwzięcia przyczyniające się do usuwania napięć, zwiększania stabilności bezpieczeństwa, zapobiegania niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie działalności militarnej partnera. Ich stosowanie w założeniu tworzy sprzyjające warunki do działań w zakresie ograniczenia i redukcji zbrojeń oraz rozbrojenia. Rozwój współpracy międzynarodowej oraz wypracowane rozwiązania i stosowane środki przyczynią się do stabilizacji, ułatwią kontrolowanie procesu zbrojeń i jego regulację.
KOLONIALIZM datowany jest od epoki wielkich odkryć geograficznych, chociaż w podobnej postaci znany był już w czasach starożytności. Kolonializm jako polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowywania sobie zamieszkującej tam ludności przez państwa europejskie sięga korzeniami do przełomu XV i XVI w. ma nierozerwalny związek z odkryciami geograficznymi i dokonanym później podziałem globu ziemskiego między mocarstwa kolonialne. Celem kolonizacji było zdobycie i wprowadzenie różnych form eksploatacji terytoriów zamorskich, wzbogacenie się metropolii, poszerzenie strefy wpływów w świecie i wzmocnienie siły państwa kolonizującego. Tworzenie imperiów kolonialnych służyło zarówno celom ekonomicznym, jak i politycznym oraz strategicznym. DEKOLONIZACJA - proces likwidacji systemu kolonialnego w świecie. Jego szczególne nasilenia miało miejsce w drugiej połowie XX w., a impulsem była klęska tzw. Osi Zła w II wojnie światowej. System kolonialny był budowany przez wiele wieków. Jego demontaż trwał dziesiątki lat. Szczególną intensywność przybrał, gdy rozwinęła się walka narodowowyzwoleńcza ludów kolonialnych. Sprzyjała temu działalność ONZ. Zgromadzenie Ogólne NZ uchwaliło w 1960 r. Deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Szybkie tempo uzyskiwania niepodległości miało miejsce w latach 60. w Afryce, kiedy na mapie pojawiły się 32 niepodległe państwa. Był to jednak proces trudny i złożony, towarzyszyła mu często zbrojna walka. Od czasu II wojny światowej do końca lat 90. system kolonialny praktycznie został zlikwidowany i powstało ponad 130 nowych niepodległych państw.
WYŚCIG ZBROJEŃ. We współczesnych SM zbrojenia, ich regulacja i kontrola są czołowymi problemami nurtującymi społeczność międzynarodową. Siła nadal pozostaje jednym z zasadniczych elementów polityki zagranicznej państwa. Do najważniejszych atrybutów siły należy czynnik wojskowy. Parametry określające jego wartość to możliwości demograficzne, ekonomiczne, organizacyjne i naukowo-techniczne. Obawy przed skutkami osiągnięcia przewagi przez potencjalnych przeciwników, dążenie do uzyskania równowagi sił lub zbudowania potencjału wojskowego dającego gwarancję sukcesu w obronie lub po dokonaniu napaści to główne stymulatory zbrojeń. W tym kontekście należy stwierdzić, że siła militarna była i jest traktowana jako podstawowy czynnik bezpieczeństwa państwa. Po II wojnie światowej doszło do intensyfikacji zbrojeń. Zjawisko to występowało już w innych epokach, lecz nigdy przedtem w takim stopniu i na tak rozległą skalę. Pojawił się termin „wyścig zbrojeń”, odnoszony do wzmożonej rywalizacji w dziedzinie militarnej, polegający na dążeniu państw do zwiększenia liczby lub jakości środków prowadzenia działań wojskowych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony geopolityczne i większość państw.
|
ZJEDNOCZENIE NIEMIEC - oznacza przyłączenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Berlina Zachodniego do Republiki Federalnej Niemiec. Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 X 1990. Z pierwszą propozycją połączenia Niemiec wystąpił Stalin w 1952. Rząd Zachodnich Niemiec pod przewodnictwem Konrada Adenauera był zwolennikiem integracji połączonych Niemiec z Zachodem, domagając się wolnych wyborów w nowym państwie, monitorowanych przez obserwatorów międzynarodowych. Na takie warunki Stalin nie chciał przystać. W połowie lat 80. XX wieku zjednoczenie obu państw niemieckich wydawało się nierealnym marzeniem wielu Niemców. Na drodze do realizacji tego marzenia stała zimna wojna dzieląca Europę na dwa wrogie sobie obozy. Zakończenie ery konfrontacji było niemożliwe bez politycznych zmian w ZSRR i bez upadku, narzuconego siłą środkowo-wschodniej Europie, komunizmu. Wzrost niewydolności gospodarczej i politycznej radzieckiego imperium w drugiej połowie lat 80. wymusił na kierownictwie KPZR wprowadzenie pewnych reform. Przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow ogłosił okres tak zwanej pieriestrojki. Zmiany polityczne w ZSRR szybko wpłynęły na rozwój wypadków w podporządkowanych mu państwach europejskich. W Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech jak i w samym NRD odżyły dotychczas brutalnie tłumione ruchy demokratyczne i niepodległościowe. Masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane demonstracjami poniedziałkowymi, wobec wydarzeń w Europie i ZSRR (tzw. Jesień Ludów), doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku. Nowy rząd 9 listopada 1989 roku zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Na wieść o nowych przepisach obywatele NRD natychmiast i masowo ruszyli na granicę. Służby graniczne nie potrafiąc zapanować nad rozwojem sytuacji zdecydowały się ustąpić. Granica stanęła otworem, zaś Niemcy z obu państw jeszcze tej samej nocy przystąpili do spontanicznego burzenia znienawidzonego muru berlińskiego. Rozpoczął się proces zjednoczeniowy. W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił 10 punktowy plan zjednoczenia. W lutym roku 1990 odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W lipcu tego samego roku wszedł w życie układ o unii walutowej, zaś 12 września 1990 na konferencji w Moskwie 2 plus 4 uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa. Na mocy ratyfikowanego przez parlamenty obu państw w dniu 20 września 1990 roku układu (traktat zjednoczeniowy) pomiędzy RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, landy NRD w dniu 3 października 1990 przystąpiły do RFN. Dzień ten jest uznawany za oficjalną datę zjednoczenia Niemiec.
ZIMNA WOJNA. Charakteryzowała się istnieniem trwałego konfliktu interesów i ideologii przy jednoczesnej niemożności rozstrzygnięcia przez konflikt zbrojny. Głównymi antagonistami były USA i ZSRR, choć w istocie jej zasięg był globalny. Za początek zimnej wojny uważa się wystąpienie W. Churchilla w Fulton 5 III 1946 w którym zapowiedział stawienie oporu przez kraje zachodnich demokracji rozprzestrzenianiu ideologii komunistycznej. W swojej mowie Churchil powiedział: „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem, w poprzek kontynentu zapadła żelazna kurtyna, a kraje na wschód od niej znalazły się pod panowaniem Moskwy”. Określenie „żelazna kurtyna” weszło na stałe do języka polityki owych czasów. Jednym z przejawów zimnej wojny było ogłoszenie w 1947 przez prezydenta USA H. Trumana doktryny, która głosiła, że USA powinny pomagać narodom, które przeciwstawiają się presji lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez siły komunistyczne . Datacja zakończenia ZW nie jest jednoznaczna, gdyż część historyków uważa, że jej kresem było podpisanie Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach (1975), inni zaś twierdzą, że definitywnym końcem konfliktu było zjednoczenie Niemiec bądź upadek ZSRR. |
PROCES POKOJOWY NA BLISKIM WSCHODZIE. Bliski Wschód to region, gdzie po zakończeniu II wojny światowej nie ma stabilnego pokoju. Co jakiś czas wybuchają wojny między Izraelem a jego arabskimi sąsiadami. Obie strony konfliktu doszły już do przekonania, że metody zbrojne nic nie dadzą i trzeba znaleźć jakieś rozwiązanie pokojowe za pomocą ustępstw i porozumień. Zaczęto od unormowania stosunków Izrael - Egipt. Jordania także znormalizowała swe stosunki z zachodnimi sąsiadami. Izrael-Palestyna - tu obie strony uznały się za partnerów do rokowań. Co jest już dużym sukcesem. Palestyńczycy chcą utworzyć własne niepodległe państwo.
1.siły ekstremistyczne chcą rozwiązywać problemy za pomocą przemocy i likwidacji drugiej strony ,natomiast siły realistyczne poszukują rozwiązań metodą kompromisu. 2.przeprowadzenie wolnych wyborów do Palestyńskiego Zgromadzenia Narodowego. 3.podział wód rzeki Jordan. 4.uwolnienie Palestyńczyków z więzień izraelskich 1) Waszyngton 13.09.1993 - podpisano porozumienie. Izrael zgodził się na utworzenie Autonomii Palestyńskiej, która obejmuje strefę Gazy i Jerycho na Zachodnim Brzegu Jordanu ( architektami tego porozumienia byli. Rabin, Sz. Peres i J.A. Arafat za co dostali pokojowa Nagrodę Nobla w 1994r.) 2) Kair 4.05.1994r. porozumienie o ograniczeniu autonomii palestyńskiej. Autonomia rozszerzyła się na cały zachodni Brzeg Jordanu. Armia izraelska wycofała się z 7 miast Zach. Brzegu Jordanu i uwolniono 2500 więźniów palestyńskich. 3) Ważne jest osiągnięcie pokoju pomiędzy Syrią a Izraelem (Izrael okupuje rejon Wzgórza Golan). Obecnie rejon Wzgórz Golan jest nadzorowany przez oddział ONZ. 4) USA cały czas patronuje wszelkim rozmowa pokojowym w tym regionie i doprowadzeniu do uznania Izraela przez arabskich sąsiadów. Pozostaje jeszcze do rozwiązania normalizacja stosunków Izraela z Libanem. Izrael zajmuje pas zieleni libańskiej tworząc tzw. strefę bezpieczeństwa. Pokój z Syria może być kluczem do normalizacji stosunków na linii Liban - Izrael. |
|
|
|