Metody prezentacji zjawisk na mapach:
a) Metoda poziomicowa – oddaje trójwymiarową rzeźbę powierzchni za pomocą poziomic.
Poziomice (warstwice) – linie łączące punkty położone na jednakowej wysokości na (lub pod) poziomem morza. Jeśli określają wysokość na powierzchnia morza, nazywamy je izohipsami, jeżeli pod – izobatami.
Cięcie poziomicowe – różnica wysokości sąsiednich poziomic.
Istota rysunku poziomicowego:
Wypukła lub wklęsła powierzchnię przecinamy płaszczyznami równoległymi do siebie. Odległość między płaszczyznami nazywamy cięciem poziomicowym. Ślady przecięć płaszczyzn z powierzchnią tworzą linie zamknięte. Po zrzutowaniu ich prostopadle na powierzchnię płaską powstaje poziomicowy obraz ukształtowania terenu.
b) Interpolacja – służy do wyznaczania średnich wartości między zmierzonymi punktami. Zakłada się, że średnia interpolowanych wartości jest w środku. Jeżeli między wartościami chcemy wyznaczyć więcej przedziałów, odcinki między nimi dzielimy proporcjonalnie. Zasadę wykorzystujemy m.in. do rysowania poziomic.
Sposób interpolacji (str.16)
c) Niwelacja – określanie (mierzenie) wysokości w terenie. Do tego celu potrzebne są: teodolit (przyrząd do mierzenia różnicy wysokości) i łata miernicza (listwa z podziałką).
Sposób niwelacji (str. 17).
Na obszarach trudnodostępnych, zamiast tworzenia ciągów niwelacyjnych stosuje się niwelację barometryczną (pomiar wysokości za pomocą barometru) lub trygonometryczną (pomiar wysokości wzniesienia przez zmierzenie kąta nachylenia zbocza, odległości topograficznej i
obliczenie wysokości z funkcji trygonometrycznych). Jest to kartowanie terenu. W jego wyniku otrzymujemy na mapie zbiór punktów z podanymi wysokościami – na ich podstawie dokonujemy interpolacji.
d) Triangulacja – metoda mierzenia dużych odległości i powierzchni polegająca na pokryciu całego terenu siecią trójkątów. Wierzchołki trójkątów wyznaczając wieże triangulacyjne ustawiane na wzniesieniach w odległości 20-50 km, tak aby z każdego wierzchołka sieci można było widzieć wierzchołki sąsiednie. Przenosząc się z jednej wieży na drugą, mierzymy w trójkątach kąty i długości boków. Podstawą pomiaru jest baza triangulacyjna, czyli jeden z boków sieci trójkątów zmierzony bezpośrednio w terenie z dużą dokładnością. Mierząc długość krótkich odcinków, bazę oraz stosując twierdzenie Talesa, obliczamy długości boków trójkąta (str. 17).
e) Metoda hipsometryczna – polega na wypełnieniu kolorami przestrzenie pomiędzy kolejnymi poziomicami. Każdy kolor lub jego odcień określa precyzyjnie przedział wysokości według skali barw zawartej w legendzie mapy. Poziomice oddzielające kolory podpisywanie są rzadko, najczęściej ich wartość odczytujemy po sąsiedztwie kolorów. Metoda ta stosowana jest do przedstawiania rzeźby na mapach ogólnogeograficznych i tematycznych.
Elektrownia szczytowo-pompowa – zakład przemysłowy, którego zadaniem jest przemiana energii elektrycznej w energię grawitacyjną wody pompowanej do górnego zbiornika oraz proces odwrotny.
W elektrowni szczytowo pompowej zamienia się energię elektryczną naenergię potencjalną grawitacji poprzez wpompowanie wody ze zbiornika dolnego do górnego w okresie nadwyżki produkcji nad zapotrzebowaniem naenergię elektryczną (np. w nocy), a następnie, w godzinach szczytu, następuje odwrócenie procesu.
Na tym też opiera się ekonomika działania tych elektrowni. Energia elektryczna jest skupowana w okresie kiedy jest najtańsza, a oddawana do systemu (sprzedawana) w okresie najwyższego zapotrzebowania i za wysoką cenę.
Elektrownia taka wbrew nazwie nie produkuje sumarycznie prądu, co więcej, sporo (prawie 30%) energii elektrycznej jest w tym procesie tracone. Jest ona za to bardzo skutecznym akumulatorem o ogromnej pojemności. Istotną zaletą takiej elektrowni jest możliwość bardzo szybkiego jej uruchomienia w nagłym przypadku, pełną moc osiąga ona w ciągu kilku minut.
Stosowanie elektrowni szczytowo pompowych ma sens jedynie w połączeniu z elektrowniami, w których występują okresowe nadwyżki energii spowodowane niemożliwością szybkiego dostosowania ilości wytwarzanej energii elektrycznej do bieżącego zapotrzebowania (zwłaszcza w elektrowniach cieplnych opalanych węglem). Nadwyżka mocy, która musi być utrzymywana w porze nocnej, przepadłaby bezpowrotnie, gdyby nie została zmagazynowana przez elektrownie szczytowo pompowe w energii potencjalnej wody. Alternatywą dla elektrowni szczytowo-pompowych jest CAES.
Polskie elektrownie szczytowo-pompowe:
Elektrownia Żarnowiec – 716 MW (największa w Polsce)
Elektrownia Porąbka-Żar – 500 MW
Zespół Elektrowni Wodnych Solina – Myczkowce – moc 200 MW po modernizacji 2000-2003, przed modernizacją 136 MW
Elektrownia Żydowo – 156 MW (pierwsza w Polsce)
Elektrownia Dychów – o mocy 90 MW (do września 2005 – 79,3 MW)
Wyrobisko górnicze - przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała w wyniku robót górniczych. znaczenie techniczne (górnicze) - wedle którego wyrobiskiem jest nie tylko przestrzeń, ale i zlokalizowane w niej instalacje, urządzenia, jak np. obudowa szybu, rurociągi systemu odwadniania, sprężonego powietrza itp.[1] Wyrobisko jest częścią zakładu górniczego.
Wyrobiska można podzielić stosując różne kryteria podziału:
na wyrobiska pionowe (szyby, szybiki) i poziome (chodniki, upadowe, ściany, komory, zabierki), wyrobisko korytarzowe - wyrobisko o dużej długości wyrobisko naziemne - wyrobisko kamieniołomu, żwirowni, piaskowni, szybik, rów itp. wyrobisko podziemne - powstałe w wyniku górnictwa głębinowego, wyrobisko otworowe - będące efektem prowadzenia robót górniczych metodą otworową.
Wyrobisko górnicze, wolna przestrzeń w kopalni, pozostała w miejscu, skąd usunięto urobek górniczy. Wyrobiska górnicze występują zarówno przy eksploatacji odkrywkowej (zagłębienia na powierzchni ziemi), jak i wgłębnej (podziemne chodniki, przodki itp.).
Główne rodzaje skał
| skały magmowe | skały wylewne | bazalt, andezyt, diabaz, ryolit, melafir |
|---|---|---|
| skały głębinowe | perydotyt, granit, sjenit, gabro, dioryt | |
| skały osadowe | skały okruchowe | luźne: gruz, żwir, piasek, mułek,less, ił, zwięzłe: brekcja, zlepieniec, piaskowiec, mułowiec, glina, boksyt |
| pochodzenia organicznego | wapień, kreda wapienna (pisząca), margiel, dolomit, rogowiec, węgiel, fosforyt, syderyt | |
| pochodzenia chemicznego | sól kamienna, gips, anhydryt | |
| skały metamorficzne | gnejs, łupek krystaliczny (łupek metamorficzny), fyllit, serpentynit, marmur, kwarcyt |
Ruchy izostatyczne dotyczą pionowego ruchu płyt litosfery lub ich części. Powstają w wyniku zaburzenia równowagi izostatycznej (patrz:izostazja) spowodowanej przez nacisk bądź odciążenie dużych mas (np. lądolód). Skorupa dążąc do równowagi, wykonuje pionowe ruchy względem leżących obok siebie mas.
Ruchy izostatyczne są powodowane przyczynami zewnętrznymi, które doprowadzają do zaburzenia równowagi izostatycznej, w jakiej znajduje się sztywna litosfera unosząc się na plastycznej astenosferze. Do takich przyczyn możemy zaliczyć rozwój i zanik lądolodów, akumulację osadów w zbiornikach oceanicznych.
Ruchy epejrogeniczne to powolne pionowe ruchy skorupy ziemskiej obejmujące duże obszary. W ich wyniku całe kontynenty lub morza ulegają wydźwiganiu i obniżaniu bez istotnych deformacji wnętrznych. O istnieniu ruchów epejrogenicznych świadczą bardzo grube pokłady skał, które powstawały w płytkich morzach, a dziś na skutek pionowych ruchów dna morskiego znaj duj ą się na obszarach lądowych. Dowodem są również występujące w dnie morskim formy wklęsłe, będące przedłużeniem dolin rzecznych na lądzie - obniżający ruch kontynentu spowodował, że dolne odcinki dolin zostały zalane wodą. Skutkiem ruchów epejrogenicznych jest zmiana zarysu lądów i mórz. Gdy kontynent ulega pionowemu ruchowi obniżającemu, to na obszar lądowy wkracza morze - transgresja. Podnoszenie się kontynentu powoduje wycofywanie się morza z lądu - regresja. Ze względu na procesy zachodzące wzdłuż wybrzeży morskich ruchy epejrogeniczne najłatwiej obserwować w tych właśnie strefach. Pionowy ruch kontynentów powoduje również zmiany bazy erozyjnej rzek, czyli poziomu, do którego może zachodzić wcinanie się wód płynących w podłoże. Współcześnie ruchom obniżającym ulegają m in.: północno-zachodnie wybrzeża Afryki, południowo-wschodnie wybrzeże Chin, południowa Grenlandia, wschodnie wybrzeże Ameryki Południowej (między Amazonką i Orinoko), północna Holandia, południowe wybrzeże Bałtyku. Podnoszą się natomiast m. in.: północno-wschodnie wybrzeże Syberii, wybrzeża Morza Żółtego, Sumatra, Jawa, wschodnia część Półwyspu Indyjskiego, wybrzeże Chile, wybrzeże Zatoki Meksykańskiej, wschodnia część Labradoru, północne i środkowe wybrzeże Norwegii, wał kujawsko-pomorski w Polsce. Przyjmuje się, że ruchy epejrogeniczne są spowodowane wyłącznie procesami zachodzącymi pod powierzchnią Ziemi.
Ruchami masowymi nazywamy przemieszczanie się mas skalnych pod wpływem siły ciężkości. Siła ta ma dwie składowe: siła nacisku - działa prostopadle do powierzchni stoku, siła zsuwająca - działa równolegle do powierzchni stoku Wraz ze wzrostem kąta nachylenia stoku zwiększa się wielkość siły zsuwającej względem siły nacisku. Ruchy masowe są hamowane przez spójność (kohezję) skał i tarcie wewnętrzne. Spóność polega na wzajemnym przyciąganiu się przez cząsteczki skał. Tarcie wewnętrzne jest to opór stawiany przez przesuwającym się cząsteczkom względem siebie - zależy zatem od kształtu cząsteczek, spójności, ciśnienia i obecności wody.
Rodzaje ruchów masowych:
odpadanie - swobodne przemieszczanie się okruchów skalnych po stromych stokach lub ścianach skalnych;
obrywanie - gwałtowne przemieszczanie się w dół stoku ogromnych mas skalnych;
osuwanie - szybkie ześlizgiwanie się mas skalnych po stoku na skutek nasiąknięcia gruntu wodą;
spełzywanie - powolne przemieszczanie się mas skalnych po stoku na skutek nasiąknięcia gruntu wodą;
spływanie - przemieszczanie się luźnego materiału silnie nasączonego wodą;
spłukiwanie - przemieszczanie w dół stoku luźnego materiału przez wody opadowe, roztopowe.
Strefy subdukcji są to strefy w których zachodzi subdukcja czyli wciąganie albo wpychaniu jednej płyty (oceanicznej) pod drugą (oceaniczną bądź kontynentalną)
Strefy ryftowe są to miejsca w których są ryfty czyli rowy tektoniczne
Skały litosfery powstały dzięki:
-podczas zastygania magmy wewnątrz lub zewnątrz ziemi (magmowe)
-po procesie przeobrażenia jakiejś innej skały np węgiel->diament (przeobrażone)
-powstawanie na wskutek niszczenia skał przez wiatry lub erozję (okruchowe)
Uskok transformacyjny, uskok transformujący, uskok przekształcający, współcześnie aktywny uskok przesuwczy występujący w pobliżu stref ryftowych, powstały wskutek zachodzącego nierównomiernie procesu rozprzestrzeniania się dna oceanicznego (spreding).
Przebieg uskoku transformacyjnego jest poprzeczny do ryftu, wzdłuż jego płaszczyzny zachodzą poziome przemieszczenia mas skalnych dwóch fragmentów litosfery oceanicznej.