„Każdy chce żyć długo, ale nikt nie chce być stary.” Podążając za słowami
Jonatan ’a Swift ’a możemy zrozumieć iż każdy chce być wiecznie młody, gdyż starość oznacza zmniejszenie dotychczasowej jakości życia.

Starzenie jest naturalnym procesem i stanowi jeden ze stadiów życiowych

człowieka, którego nie możemy cofnąć, ani w żaden sposób mu zapobiec. Proces ten ma ogromne znaczenie, które możemy rozpatrywać w sposób indywidualny, społeczny
i ekonomiczny. Jest ostatnim okresem w życiu każdego człowieka dorosłego. Jego okres trwania waha się. I trwa w zależności od aktywności jednostki. Do niedawna, starość postrzegana była głównie, jako okres degradacji zdrowia, odczuwania dolegliwości somatycznych, niedołęstwa, postępującego uzależnienia od otoczenia, izolacji, samotności, braku uczucia i życzliwości i wreszcie ponurego oczekiwania na śmierć. ¹

Mając na uwadze fakt iż społeczeństwo polskie jest społeczeństwem starzejącym się (starzenie społeczeństwa jest związane ze stałym wydłużaniem się przeciętnego trwania życia: mężczyzn – z 70,4 lat w 2004 roku do 77,6 lat w 2005 roku i kobiet – odpowiednio – z 78,8 lat do 83,3 lat.)² zaczęto interesować się problematyką starzenia się i starości w zakresie wielu nauk. W Polsce rozwój gerontologii jako nauki miał miejsce w 50’ XX wieku zapoczątkowany przez Edward Rossata –„Proces starzenia się ludności” i trwa do czasów obecnych.
Gerontologia to nauka starzenia się ustrojów żywych a w szczególności człowieka oraz naukowe badanie wszelkich aspektów procesu biologicznego, psychologicznego i społecznego starzenia się. W kręgu swoich zainteresowań obejmuje również ludzi zbliżających się do starości i znajdujących się na jej przedpolu (40-50 lat).³

Gerontologia dzieli się na trzy podstawowe działy. Należą do nich :

• gerontologia medyczna- geriatria. Zajmująca się rozpoznawaniem i leczeniem chorób występujących u osób starszych i specyficznych dla tej generacji, jak również profilaktyką gerontologiczną.

• gerontologia społeczna- bada społeczne przyczyny oraz skutki procesu starzenia się społeczeństwa oraz psychologiczne aspekty starzenia się, postawy społeczeństwa wobec ludzi starszych, ich miejsce w społeczeństwie oraz ich stosunek do biologicznego starzenia się.

• gerontologia eksperymentalna (doświadczalna) – biologia starzenia się, fizjologia starzenia się.⁴

Jak już wspomniałam na wstępie mojej pracy proces starzenia obejmuje wiele kwestii. Starzenie się to nie tylko biologiczny aspekt życia każdego człowieka. Starość pociąga za sobą wiele innych aspektów życia.

Społeczne starzenie może wiązać się ze zmianą pozycji społecznej, często poczuciem „nieużyteczności” wynikającej z utraty identyfikacji z grupą zawodową i pełnienia roli w społeczeństwie. Sytuacja osoby starszej wiąże się z zachwianiem bądź nawet utratą istotnych ról społecznych:

• zawodowej – to odejście od wykonywanej pracy i przejście na emeryturę;

• rodzinnej – posiadanie usamodzielnionych już dzieci, które prowadzą samodzielnie swoje gospodarstwa domowe, ewentualnie śmierć współmałżonka;

• społeczno-organizacyjne – ograniczone kontakty w środowisku lokalnym.

Proces starzenia się został podzielony na następujące etapy :

1. wiek podeszły, czyli wczesna starość – pomiędzy 60, a 75 rokiem życia;

2. wiek starczy, późna starość – od 75 do 90 lat;

3. wiek sędziwy, czyli długowieczność - po ukończeniu 90 lat.⁵

W niniejszej pracy chcę skupić się na społecznych aspektach niesienia pomocy osobą starszym w moim środowisku zamieszkania.

Do najważniejszych instytucji wspierające osoby starsze w Polsce należą między innymi:

• Domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy,

• Kluby seniora,

• Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW),

• Hospicja,

• Organizacje pozarządowe,

• Działalność samopomocowa.⁶

Wsparcie społeczne (łac. auxilium socjale) należy do kluczowych terminów z zakresu współczesnej pedagogiki społecznej, psychologii społecznej, działalności terapeutycznej, promocji i ochrony zdrowia, oraz pracy socjalnej. Według S. Kawuli, wsparcie społeczne oznacza wszelką pomoc na rzecz jednostki lub grupy, w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, których (jednostka lub grupa) samodzielnie nie byłaby w stanie przezwyciężyć.⁷

• Domy Pomocy Społecznej

Dom pomocy społecznej typu zamkniętego, nazywany inaczej stacjonarnym domem pomocy społecznej. Mieszkańcy placówki zamieszkują tam stale lub tymczasowo, jednocześnie mają względną swobodę poruszania się poza jej obrębem.

Celem działania domów opieki społecznej jest świadczenie osobą w nim zamieszkałym całodobowej opieki oraz zaspokajanie ich niezbędnych potrzeb bytowych, edukacyjnych, społecznych, religijnych na poziomie obowiązującego standardu. Domy te umożliwiają ich mieszkańcom korzystanie z przysługujących im świadczeń zdrowotnych.

Przeznaczone są dla osób:

1. potrzebujących całodobowej opieki z powodu wieku,

2. niepełnosprawności lub choroby,

3. które nie mogą samodzielnie funkcjonować w życiu codziennym i którym nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie,

4. usług opiekuńczych.

Do domu pomocy społecznej najczęściej przyjmowane są osoby:

1. ze wskazań socjalnych (samotność, złe warunki mieszkaniowe, materialne, konflikty w dotychczasowym środowisku),

2. ze wskazań zdrowotnych (znaczna utrata sprawności psychofizycznej, znacznie zaawansowana starość),

3. miejsce w domu opieki społecznej ubiegają się osoby pozbawione opieki ze strony najbliższych, jak również w przypadku coraz większej grupy osób jest to miejsce świadomego wyboru sposobu na resztę życia.

4. państwowe domy pomocy społecznej przejmują nierzadko funkcję pensjonatów dla osób pragnących przekazać swoje mieszkanie rodzinie, czy też dla osób starszych skłóconych z otoczeniem.⁸

Domy pomocy społecznej Regulacje prawne

1. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990r. – na jej mocy domy pomocy społecznej przestały podlegać resortowi zdrowia i znalazły się w resorcie pracy.

2. Rozporządzenie Ministra pracy i polityki socjalnej z 2 lutego 1993 r. W sprawie domów pomocy społecznej.

3. Program standaryzacji domów pomocy społecznej z 23 kwietnia 1997r.

4. Ustawa z 12 marca 2004r. o pomocy społecznej.

Domy Pomocy Społecznej w Sosnowcu i miastach ościennych

• Dom Pomocy Społecznej Nr 1 w Sosnowcu gen. Wł. Andersa 81b

• Dom Pomocy Społecznej Zacisze w Katowicach Traktorzystów 42

• Dom Pomocy Społecznej Przystań w Katowicach Ks. Bpa. St Adamskiego 22

• Dzienne Domy Pomocy Społecznej

Inaczej nazwane domami dziennego pobytu, to ośrodki pomocy społecznej typu otwartego. Celem tych instytucji jest zapewnienie podopiecznym pomocy w organizacji ich życia. W Polsce pierwszy taki dom powstał w 1967roku w Warszawie W ramach 10- godzinnego pobytu zapewniają wyżywienie, zaspokojenie potrzeb kulturalno – oświatowych, terapie zajęciową, udostępniają przedmioty i urządzenia służące utrzymywaniu higieny osobistej, a także ułatwiają korzystanie z usług pielęgnacyjno – opiekuńczych, leczniczych oraz rehabilitacyjnych.

W literaturze podkreślone zostały liczne walory dziennych domów pomocy społecznej. Wśród nich istotny jest fakt pozostawania w środowisku własnego zamieszkania połączone z jednoczesnym uczestnictwem i aktywizacją seniorów na różnych polach, wzmacnia to wiarę we własne siły, jest sposobem na walkę z samotnością, a przede wszystkim opóźnia starość niezaradną.⁹

Domy Pomocy Społecznej i Dzienne Domy Pomocy Społecznej realizują działania mające na celu:

• Ułatwianie adaptacji do życia w domu pomocy społecznej,

• Poradnictwo i usługi socjalne,

• Pomoc w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów z rodziną

• Organizowanie kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym w postaci różnych form silwoterapii (spacery, wyjścia do lasu, wycieczki nad jezioro), wspólne organizowanie imprez okolicznościowych.

• Terapia przez pracę, prace hobbystyczne, zajęcia zarobkowe

• Arteterapia

• Muzykoterapia

• Choreoterapia

• Terapia za pomocą słowa ( dyskusje)

• Wsparcie religijne (ułatwienie uczestnictwa w praktykach religijnych , organizowanie tych praktyk na terenie i poza domem. ¹⁰

Zakres usług świadczonych podczas pobytu w Dziennym Domu Pomocy Społecznej obejmuje:

1. zaspokojenie potrzeb bytowych poprzez:

• zapewnienie miejsca bezpiecznego i godnego spędzenia czasu od poniedziałku do piątku przez 8 godzin dziennie, w godzinach od 8.00 do 16.00,

• całodzienne wyżywienie (śniadanie, obiad, kolację na wynos) oraz suchy prowiant na sobotę, z możliwością wyboru posiłków dietetycznych,

• możliwość korzystania z usług higienicznych i pralniczych,

1. podstawowe świadczenia opiekuńcze polegające na:

• udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych,

• podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu pensjonariuszy, poprzez udział w terapii zajęciowej, treningach umiejętności, wykonywaniu drobnych prac na rzecz domu i innych pensjonariuszy,

• udzielaniu pomocy w załatwianiu spraw osobistych i urzędowych,

1. zaspokojenie potrzeb zdrowotnych w zakresie:

• pomocy w kontaktach z różnymi placówkami służby zdrowia,

• pomocy w zakupie leków, załatwieniu sprzętu rehabilitacyjnego,

• ogólnej rehabilitacji ruchowej, gimnastyki usprawniającej,

1. działania wspomagające polegające na:

• realizacji potrzeb kulturalnych, rekreacyjnych, towarzyskich poprzez organizację świąt, uroczystości okolicznościowych, wspólnym udziale w imprezach kulturalnych, turystycznych, udostępnianiu prasy, książek, możliwości korzystania z radia, telewizji, DVD, itp.

• stymulowaniu do nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktów pensjonariuszy z rodziną, środowiskiem, budowaniu sieci wsparcia społecznego,

• udzielaniu pomocy psychologicznej, porad i wsparcia,

zapewnianiu warunków do rozwoju samorządności pensjonariuszy DDPS.¹¹

Dzienne Domy Pomocy Społecznej w Sosnowcu i miastach ościennych

• Dzienny Dom Pomocy Społecznej nr 1 w Sosnowcu Szybikowa 8

• Dzienny Dom Pomocy Społecznej Nr 5 w Katowicach Świdnicka 35a

Pomoc instytucjonalna to zapewnienie pobytu w domach pomocy społecznej, który zabezpiecza podstawowe warunki egzystencji. Specyfika tej formy pomocy nie jest najkorzystniejszym rozwiązaniem, wskazane więc jest zastępowanie jej w każdym możliwym przypadku formami środowiskowymi, w szczególności przez dzienne domy pomocy społecznej, które stanowią pośrednią formę między pomocą domową a pomocą instytucjonalną. Zadaniem ich jest zapewnienie opieki i wsparcia emocjonalnego w ciągu dnia. Dom dziennego pobytu to często miejsce realizacji zainteresowań aktywnego spędzania wolnego czasu, ale też wykonywania zabiegów pielęgniarskich, ćwiczeń rehabilitacyjnych
i gimnastyki rekreacyjnej. Umożliwia zaspokojenie wielu potrzeb, nie tylko tych podstawowych, ale też wyższego rzędu.¹²

• Kluby Seniora

Są ośrodkami życia kulturalnego, oświatowego, towarzyskiego i rekreacyjnego osób w trzecim wieku. Posiadają różne nazwy, np.: Klub Seniora, Klub Emerytów, Klub „Odpocznij Chwilkę”, Klub Złotego Wieku.
W latach 70 i 80 – tych były prowadzone przez Polski Komitet Pomocy Społecznej (PKPS) – ich działalność polegała tylko na świadczeniu opieki. W dzisiejszych czasach prowadzą je instytucje pozarządowe, tworzone są przy parafiach. Patronat nad niektórymi obejmuje Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów oraz spółdzielczość mieszkaniowa. Kluby organizowane są w osiedlach mieszkaniowych powiązane z domami kultury, przy zakładach pracy (zrzeszają byłych pracowników w celu ułatwienia łagodnego przejścia na emeryturę). Wg Izy Muchnickej– Djakow, pełnią cztery podstawowe funkcję: kompensacyjną
( uzupełnienie kontaktów społecznych), psychoterapeutyczną Integracyjną, adaptacyjną.¹³

Cele:

• Stworzenie warunków do przyjemnego spędzania wolnego czasu,

• Zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu( kontaktów towarzyskich, wypoczynku, rozrywki oraz potrzeb kulturalno –oświatowych),

• Sprzyjanie nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów towarzyskich

• Zajęcia w klubach mogą odbywać się raz w miesiącu, raz bądź dwa razy w tygodniu.

• Kluby współpracują z różnymi instytucjami i organizacjami (szpitale, szkoły, domy dziecka).

• Organizowane są też wieczory towarzyskie , spotkania z ciekawymi ludźmi, występy artystyczne, wycieczki, zajęcia tańca towarzyskiego, gry stolikowe, gimnastyka
  i wiele innych.

• Z uwagi na liczne możliwości zainteresowań seniorów, powstają odpowiednie sekcje (np.: plastyczna, wokalno – muzyczna.)¹⁴

Kluby Seniora w Sosnowcu i miastach ościennych

• Miejski Klub im. Kiepury Sosnowiec Będzińska 6

• Stara Ligota. Integracyjny Klub Seniora. Towarzystwo Przyjaciół Katowic
  Hetmańska 1

Obecnie mamy do czynienia z coraz częstszym przekształcaniem Klubów Seniora w Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW ).

• Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW)

Jest najbardziej rozpowszechnioną formą edukacji ludzi starszych. Placówki należą do systemu kształcenia ustawicznego, które zajmują się edukacją seniorów. Genezę Uniwersytetu Trzeciego Wieku stanowią uniwersytety powszechne, ludowe, będące ośrodkami edukacji ludzi dorosłych. Pierwszy na świecie UTW założył w 1973 r. francuski profesor Pierre Vellas we Francji. Pierwszy polski UTW powstał w 1975 roku w Warszawie z inicjatywy Haliny Szwarc .¹⁵

Uniwersytety Trzeciego Wieku możemy podzielić na dwa typy pierwszy z nich to model francuski, w którym UTW jest częścią uczelni wyższych. Drugi to model luźno powiązany z uczelnią wyższą. Funkcjonujący jako stowarzyszenie. Głównym celem UTW jest kształcenie osób po 65 roku życia i młodszych. Rozwój osobowości słuchaczy, upowszechnienie wiedzy oraz aktywizację ludzi starszych. Cele te realizuje poprzez:

• Wykłady audytoryjne,

• Wykłady w grupie zainteresowań,

• Lektoraty z języków obcych,

• Grupy seminaryjne ( możliwość prowadzenia badań naukowych),

• Kulturę, sztukę, tradycję,

• Ekologię połączoną z ochroną przyrody,

• Promocję zdrowa,

• Integrację europejską,

• Wolontariat,

• Pomoc społeczną, prawną,

• Przeciwdziałanie marginalizacji,

• Respektowanie praw człowieka.¹⁶

Uniwersytety Trzeciego Wieku pełnią również funkcje psychoterapeutyczną i integracyjną.

UTW w Sosnowcu i miastach ościennych

• UTW Humanitas – Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu Kilińskiego 43

• UTW- UŚ Katowice Bankowa 12 B/1001

• UTW- Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej Cieplaka 1c

• UTW- Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. kard Gustawa Hlonda w Mysłowicach Powstańców 19

• Hospicja

Słowem hospicjum określa się różne formy organizacyjne opieki hospicyjnej, tj.:

- specjalistyczne ośrodki typu szpitalnego (stacjonarne i pobytu dziennego), opiekujące się chorymi w stanach terminalnych,

-oddziały szpitalne opieki hospicyjnej,

-zespoły opieki terminalnej pracujące w zwykłych oddziałach szpitalnych

-hospicja domowe (zespoły opieki terminalnej organizujące leczenie paliatywne i ciągłą pielęgnację pacjentów w domach).

Pojęcie hospicjum ukształtowało się w Szkocji, oznacza miejsce przyjmującego
i otaczającego opieką podróżnych. Wywodzi się od łacińskiego słowa „hospes” oznaczającego gościa.

Opieka hospicyjna ma na celu aktywną i wszechstronną opiekę nad osobami cierpiącymi na postępujące, przewlekłe choroby o niekorzystnym rokowaniu. Pojęcie opieki paliatywnej i jej rozwój mają stosunkowo krótką historię. Według powstałego w 1990 roku raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opieka hospicyjna jest to „aktywna, dotycząca wszystkich sfer życia opieka nad pacjentem cierpiącym na schorzenie niepoddające się leczeniu przyczynowemu”. Definicja ta wskazywać może również na pomoc chorym nieznajdującym się w stanie terminalnym, z potencjalną możliwością wyleczenia. W późniejszym czasie opieka paliatywna została przez WHO określona jako „podejście poprawiające jakość życia pacjentów oraz ich rodzin w obliczu śmiertelnych chorób”. Współczesna idea opieki hospicyjnej nie wyrasta z niedostatków medycyny czy systemu opieki zdrowotnej, ale współpracuje z nimi i korzysta z ich osiągnięć. Jej zadaniem nie jest przyspieszenie czy opóźnienie śmierci chorego. Jest ona nakierowana na utrzymanie najwyższej możliwej jakości życia pacjenta.¹⁷

Hospicja w Sosnowcu i miastach ościennych

• Hospicjum św. Tomasza w Sosnowcu 3 maja 1

• Katolickie Stowarzyszenie Hospicjum Domowego im. Ks. Stefana Jonicka, Matki Teresy z Kalkuty i św. Brata Alberta Chmielowskiego w Sosnowcu
  Baczyńskiego 13a lok. 6

• Hospicjum Cordis w Katowicach Teofila Ociepki 2

• Stowarzyszenie Opieki Paliatywnej "Nadzieja" w Będzinie Plebańska 2

• Organizacje pozarządowe

Określa się inaczej m.in. jako organizacje społeczne, niedochodowe, niezależne, sektor dobrowolny, sektor non profit, tzw. Trzeci sektor( obok państwa i rynku) skrótem NGO, NGOs. Cechą charakterystyczną organizacji pozarządowych jest przede wszystkim zakładanie tych organizacji i kierowanie przez własnych członków, nie nastawienie na zysk oraz niezależność od instytucji państwowych. Organizacje trzeciego sektora oferują ludziom starszym wsparcie: finansowe (zapomogi pieniężne), rzeczowe (wydawanie posiłków lub dostarczanie ich do domu, rozdawanie żywności, leków, odzieży, środków czystości i sprzętu gospodarstwa domowego) i usługi( opieka pielęgnacyjna, medyczna oraz usługo gospodarcze- pomoc w codziennych czynnościach). Podejmują również wobec osób starszych działania w sferze edukacyjnej( oświata zdrowotna, poradnictwo prawne), rekreacyjnej
i kulturowej ( pomoc w organizacji czasu wolnego poprzez organizowanie wycieczek, zabaw tanecznych, ognisk itp..) Pomoc na rzecz osób starszych przyjmuje ponadto pomoc wsparcia moralnego i psychicznego, poradnictwa indywidualnego, tworzenia kontaktów społecznych , obrony interesów i interwencji, pomocy duszpasterskiej. Organizacje pozarządowe zajmują się również tworzeniem i prowadzeniem dziennych domów pomocy, środowiskowych domów pomocy społecznej oraz placówek stacjonarnych przeznaczonych dla osób starszych. Organizacje pozarządowe przyczyniają się do zaspokojenia różnorodnych potrzeb ludzi starszych. Główną rolę w zakresie wspomagania ludzi starszych odgrywają :

• Polski Komitet Pomocy Społecznej (PKPS)

PKPS powołany w 1958 r. jako organizacja społeczna. Od 1968 r. jest stowarzyszeniem charytatywnym. PKPS: gromadzi fundusze na cele pomocy poprzez organizowanie imprez charytatywnych, inicjuje i organizuje działalność społeczeństwa na rzecz osób potrzebujących. Stowarzyszenie to świadczy pomoc na rzecz osób starszych, chorych, niepełnosprawnych, samotnych, bezdomnych, bezrobotnych, dzieci i młodzieży domów ubogich i niewydolnych wychowawczo, osób dotkniętych klęskami Żywiołowymi i innych ludzi znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej. PKPS oferuje osobom starszym pomoc doraźna, finansową, rzeczową, usługową i poradnictwo prawne. PKPS organizuje usługi w mieszkaniu osoby starszej, tj. dożywianie ( Żywność, i dania dostarcza do mieszkania podopiecznego), usługi opiekuńcze, które realizują opiekunki domowe ( pomagają w robieniu zakupów, sprzątają, załatwiają sprawy urzędowe itd..), oraz czynności pielęgnacyjne (dbają o higienę podopiecznego oraz wykonują zalecenia lekarza. PKPS prowadzi stołówki , jadłodajnie, organizuje kluby seniora, które aktywizują społecznie najstarsze grupy wiekowe; urządza również spotkania, imprezy i uroczystości dla ludzi starszych i samotnych( wigilie, wielkanoc). PKPS organizuje również tzw. Wczasy na działkach dla seniorów-forma wypoczynku letniego organizowana w środowisku lokalnym. Ludzie starsi wypoczywają w ośrodkach działkowych na terenie dużych miast, gdzie otoczeni są opieką medyczna i pielęgnacyjną, organizowane są zajęcia kulturalno-rekreacyjne (pogadanki, prelekcje, wycieczki), zapewnione są posiłki. Stowarzyszenie to prowadzi: dzienne domy pomocy, środowiskowe domy pomocy społecznej oraz placówki stacjonarne,
a także noclegownie dla bezdomnych.

• Polski Czerwony Krzyż (PCK)

PCK jest stowarzyszeniem krajowym działającym od 1919r.Do przełomu lat 40 i 50-tych PCK prowadził szeroką działalność w dziedzinie usług społecznych. W 1947 r. posiadał
i prowadził szpitale, sanatoria i ośrodki zdrowia, przychodni lekarskie i dentystyczne oraz stacje krwiodawstwa i pogotowia ratunkowego, które zostały upaństwowione w końcu lat 40-tych. Głównymi zadaniami tego stowarzyszenia są: propagowanie oświaty zdrowotnej
i sanitarnej, organizowanie honorowego krwiodawstwa, świadczenie pomocy ofiarom klęsk Żywiołowych, opieka nad chorymi w ich domach, jak również organizowanie zbiórek pieniędzy i innych przedmiotów na realizację wyżej wymienionych zadań. PCK wspomaga państwową pomoc społeczną przede wszystkim w zakresie opieki nad osobami chorymi, najuboższymi i samotnymi. Stowarzyszenie to świadczy pomoc materialną. W tym celu prowadzi m.in.. Punkty doraźnej pomocy, gdzie wydaje Żywność , odzież, sprzęt gospodarstwa domowego, a także rozdziela paczki świąteczne, wyposaża w sprzęt rehabilitacyjny. Organizuje również spotkania z okazji świąt dla osób samotnych. Ludziom w zaawansowanej starości, niepełnosprawnym oraz chorym PCK zapewnia usługi opiekuńcze, w tym usługi domowe realizowane przez siostry PCK. PCK roztacza także opiekę nad osobami samotnymi, chorymi, które znajdują się w instytucjach opiekuńczych bądź leczniczych. PCK prowadzi ośrodki zapewniające opiekę stacjonarną i medyczną ludziom nieuleczalnie chorym-jest to forma pośrednia między szpitalem a domem pomocy społecznej, inne placówki opiekuńcze i domy seniora.

• Krajowa Centrala „Caritas”

Katolicka organizacja o charakterze dobroczynnym. Od chwili założenia (lata 20 XX wieku) do 1950 r. prowadziła zakłady opieki całkowitej ( Żłobki, domy dziecka, internaty, szpitale). Oraz zakłady opieki częściowej( ochronki, przedszkola, kuchnie ludowe i punkty dożywiania dzieci). W 1950 r. majątek i zakłady opiekuńcze „Caritas” zostały upaństwowione. Obecnie „Caritas” świadczy przede wszystkim pomoc i opiekę na rzecz dzieci, osób niepełnosprawnych, ludzi starszych, ubogich oraz dotkniętych klęskami Żywiołowymi
i wypadkami losowymi. „Caritas” wydaje posiłki i odzież, prowadzi stacje opieki medycznej dla osób starszych i chorych, hospicja, domy dziennego pobytu dla seniorów „Caritas” w którym pomoc świadczą siostry zakonne., specjalne ośrodki dla ofiar przemocy oraz domy stałego pobytu dla osób starszych. Organizacja ta prowadzi również poradnie medyczne, przychodnie opieki lekarskiej i apteki.

• Koła gospodyń wiejskich

Prowadzą działania na rzecz osób starszych, zapewniając różne formy opieki i aktywizacji kulturalnej. Zajmują się rozpoznawaniem potrzeb ludzi starszych żyjących w środowisku. Pomagają najuboższym w staraniach o uzyskanie wsparcia finansowego, roztaczają opiekę nad chorymi i niepełnosprawnymi. Wzywają pogotowie, organizują transport do placówek służby zdrowia, dostarczają środki lecznicze i opatrunkowe. Zaopatrują na zimę w ziemniaki, przetwory i opał. Udzielają również porady prawnej dotyczącej przekazania gospodarstwa, uzyskania emerytury itp..¹⁸

Katowickie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Starszych, Niepełnosprawnych
I Oczekujących Wsparcia „Opoka” . Misjonarzy Oblatów 24, 40-129 Katowice.

Stowarzyszenie powstało w 1999 roku. Ma na celu niesienie pomocy osobom oczekującym wsparcia, a w szczególności starszym, niepełnosprawnym, bezdomnym i rodzinom dysfunkcyjnym poprzez aktywizację społeczną, zwiększanie integracji ze środowiskiem lokalnym oraz obalanie stereotypów dotyczących wymienionych grup społecznych. Stowarzyszenie realizuje swoje zamierzenia poprzez:

• prowadzenie lokalnych ośrodków wsparcia dla osób starszych i z niepełnosprawnością,

• formy samopomocowe,

• formy pracy socjalnej,

• dostępności do diagnostyki specjalistycznej, usług psychologicznych, poradnictwo,

• popularyzacja wiedzy na temat problemów osób i rodzin pozostających w kręgu zainteresowania Stowarzyszenia,

• inspirowanie i prowadzenie badań dotyczących problemów osób objętych działalnością statutową,

• współpracę z instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi świadczącymi usługi na rzecz osób oczekujących pomocy,

• podejmowanie innych działań dla dobra osób i rodzin oczekujących wsparcia.¹⁹

• Działalność samopomocowa

Samopomoc to „pomoc wzajemna ,polegająca na dwustronnym świadczeniu usług w określonej grupie osób, co równocześnie pozwala na uzyskanie pomocy samemu sobie.” Obecnie działania samopomocowe podejmowane są przede wszystkim z powodu niezadowolenia z usług danych instytucji, niskiej efektywności niektórych służb społecznych, zbyt długiej procedury rozwiązywania problemów lub niemożności uzyskania specjalistycznych usług. Działania samopomocowe ludzi starszych przybierają różne formy. Najczęściej jest to niesformalizowana samopomoc. Oprócz nich występują także samopomocowe działania ludzi starszych w postaci aktywności grupowej , nierzadko świadczone w oparciu o założenia programowe zarejestrowanych grup. Sformalizowane działania grupowe mogą przyjąć postać organizacji, stowarzyszeń, federacji, sieci, ruchów społecznych o charakterze masowym. Wśród tych form na uwagę zasługują grupy samopomocy, które skupiają osoby mające podobne problemy. Specyfika tych grup polega na spontaniczności ich powstawania, podobnej sytuacji osób stanowiących grupę, wspólnych celach członków grupy. W Polsce grupy samopomocowe powstały na przełomie lat 80-90tych, masowo powstawały zaś po 1989 roku. Lokowały się najczęściej na obrzeżu dużych organizacji w rodzaju TPD czy TWK. Wyróżnia się grupy:

• rozwojowe (nastawione na budowanie programów służących dokonywaniu zmian społecznych w skali środowiska lokalnego),

• adaptacyjne( nastawione na pomoc w przetrwaniu i przystosowaniu się do trudnej sytuacji)

• terapeutyczne( nastawione na pomoc w procesie terapii, rehabilitacji i leczeniu uzależnień).²⁰

W odniesieniu do polityki społecznej państwa-działalność samopomocowa ludzi starszych uzupełnia świadczenia społeczne, umożliwia wnikliwe rozpoznanie problemów i potrzeb tej grupy wiekowej, pomaga w wywieraniu presji społecznej na administrację państwową
i samorządy lokalne w kierunku skutecznego i zgodnego z preferencjami ludzi starszych zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów. Ze względu na dużą swobodę działania grupy te zdolne są do szybkiego reagowania na zmiany i nowe problemy, co dodatkowo zwiększa efekty ich pracy. Aktywność samopomocowa ułatwia także obalenie stereotypów dotyczących tej grupy wiekowej i zmianę postaw społecznych wobec niej. Instytucje wspierające najstarsze grupy wiekowe w Polsce to: domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy, kluby seniora, uniwersytety trzeciego wieku oraz hospicja. W Polsce sektor non-profit oferuje najczęściej grupie wiekowej szeroki zakres pomocy udzielanej w różnorodnych formach. Mieści się tu nie tylko pomoc finansowa, rzeczowa, ale również działalność rekreacyjna, kulturalna i edukacyjna. Organizacje pozarządowe prowadzą także placówki pół stacjonarne i stacjonarne przeznaczone m. in dla osób starszych. Udział ludzi starszych w organizacjach pozarządowych przyczynia się przede wszystkim do zaspokojenia ich potrzeb przynależności i identyfikacji oraz potrzeb szacunku, a także przeciwdziała poczuciu osamotnienia oraz marginalizacji społecznej najstarszego pokolenia.²¹

Podsumowując osoby starsze mimo odczuwania dolegliwości związanych z pogarszającym stanem zdrowia najbardziej jednak uskarżają się na samotność. Dlatego też należy tworzyć nowe miejsca, gdzie ludzie w jesieni życia będą mogły godnie spędzić resztę swoich dni ciesząc się ze swojej aktywności w otoczeniu życzliwych osób na, których wsparcie i pomoc mogą liczyć. Osoby starsze powinny mieć możliwość korzystania z właściwych form opieki. Powinny mieć możliwość korzystania z praw człowieka
i podstawowych swobód w trakcie przebywania w instytucjach zapewniających schronienie, opiekę społeczną i pomoc medyczną, włączając w to pełne poszanowanie ich godności, przekonań, potrzeb i prywatności. Jest to szczególnie istotne w świetle ujawnionych, w ostatnim okresie czasu, afer które zszokowały opinię publiczną, a zostały popełnione właśnie w miejscach, gdzie powinny czuć się bezpiecznie. Ważną rolę odgrywa też realizacja idei godnego życia, które powinno być w miarę możliwości aktywne. Brak aktywności prowadzi do pustki i izolacji społecznej, osamotnienia.

„Człowiek na starość przypomina emerytowanego aktora, który siedzi na widowni i smętnie spogląda jak jego ulubione role gra kto inny.” Magdalena Samozwaniec

Powyższy cytat jest tragicznym odniesieniem do starości. Dlatego też należy uczynić wszystko, aby osoby starsze żyjące w naszym otoczeniu nie zostały odsunięte na boczne tory życia społecznego. Z myślą o nich tworzone są coraz to nowsze formy wsparcia i pomocy.

Monika Lorenowicz.

---

1. Kazimierz M. Czarnecki, Psychologia rozwojowa, osobowości i zachowania człowieka, Sosnowiec 2007,
   s.103- 104.↩

2. Prognoza ludności na lata 2008–2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, str. 78↩

3. Adam Zych, Słownik gerontologii społecznej.↩

4. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 16- 20.↩

5. Kazimierz M. Czarnecki, Psychologia rozwojowa, osobowości i zachowania człowieka, Sosnowiec 2007,
   s. 104.↩

6. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 72-89.↩

7. Stanisław. Kawula, Wsparcie społeczne (w:) D. Lalak, T. Pilch [red], Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Wydaw. Akademickie „Żak”, Warszawa 1999, s. 338.↩

8. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 86.↩

9. Tamże, s. 88.↩

10. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 86-88.↩

11. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 88.↩

12. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 72.↩

13. Iza Muchnicka- Djakow, Czas wolny w klubie seniora, Warszawa 1984.↩

14. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s. 75.↩

15. Maria Zrałek, Andragogika- wykład, Sosnowiec 2011.↩

16. Maria Zrałek, Andragogika- wykład, Sosnowiec 2011.↩

17. http://pl.wikipedia.org/wiki/Hospicjum↩

18. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s 72- 89.↩

19. http://www.opoka-katowice.org/↩

20. Zofia Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Kraków 2004, s 84.↩

21. Tamże, s. 84.↩