ZYWIENIE OSOB STARSZYCH Z CUKRZYCA INSULINOZALEZNA I INSULINONIEZALEZNA

Cukrzyca należy do grupy chorob metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemia, wynikającą z defektu wydzielania i(lub) działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem i zaburzeniem czynnościowym oraz niewydolnością różnych narządów, takich jak: narząd wzroku, nerek, układu moczowego, serca, naczyń krwionośnych.

Obecnie cukrzyce rozpoznaje się na podstawie badania glikemii na czczo w osoczu krwi żylnej, która wynosi 7 mmol/litr, co odpowiada 126 mg%.

Prawidłowa glikemia na czczo poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l).

Nieprawidłowa glikemia na czczo 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l).

Cukrzyca typu I polega na uszkodzeniu Komorek beta-trzustki, prowadzące do całkowitego braku insuliny. Natomiast w cukrzycy typu II komórki beta-trzustki wytwarzają insulinę, lecz w niedostatecznej ilości, aby stężenie glukozy we krwi mogło być utrzymane na odpowiednim poziomie. Wtedy występuje insulinoopornosc Komorek i tkanek.

Objawy cukrzycy sa następujące: zwiększone stężenie glukozy we krwi, występowanie glukozy w moczu, wzmożone pragnienie, zwiększone oddawanie moczu, zwiększone łaknienie, ubytek masy ciała, osłabienie, zmęczenie, świąd skory, zmiany na skórze, gorsze gojenie się ran, zaburzenia widzenia oraz dodatkowe choroby (przyzębica, świąd krocza, grzybica).

Przechodzimy do insulinoterapii. Stosuje się ja w cukrzycy typu I, niekiedy typu II.

- Konwencjonalna insulinoterapia - podaje się dwie iniekcje insulin mieszanych: krotko działającej i o przedłużonym działaniu, rano i wieczorem.

- Zintensyfikowana konwencjonalna insulinoterapia - podaje się iniekcje insuliny krotko działającej przed głównymi posiłkami oraz jedna iniekcje insuliny o przedłużonym dzialaniu przed snem lub dwie iniekcje rano i wieczorem.

- Intensywna insulinoterapia - stosuje się ja wielokrotne wstrzyknięcia insuliny przed posiłkami. Wymaga dokładnej samokontroli. Obowiązuje częste badanie gleukometrem stężenia glukozy we krwi. Samodzielna indywidualna adaptacja dawek insuliny i ilości spożywanych węglowodanów. Można zmienić czas i liczbę spożywanych posiłków. Intensywna funkcjonalna insulinoterapia umożliwia utrzymanie przez cala dobę stężenia glukozy we krwi zbliżonego do prawidłowego. Zintensyfikowana konwencjonalna i intensywna insulinoterapia wymaga bardzo dobrego przeszkolenia pacjenta. Dawki insuliny i ilość spożywanych wymiennikow węglowodanowych musza być regulowane indywidualne przez każdego pacjenta.

Stosowanie zewnętrznych pomp insulinowych zaleca się w przypadku: nieregularnego trybu życia i spożywania posiłków w różnych godzinach, braku dobrego wyrównania metabolicznego, często występującej hipoglikemii.

Podczas stosowania insuliny podaje się insulinę bazalna, naśladującą podstawowe wydzielanie insuliny, i bolusy posiłkowe, uzupełniające okołoposilkowe wydzielanie insuliny. Sklad posiłków reguluje się, stosując wymienniki węglowodanowe i bialkowo-tluszczowe.

Obecnie w leczeniu cukrzycy typu I stosuje się analog insuliny - insulinę Listro (nazwa handlowa Humalog). Budowa aminokwasów tego analogu jest identyczna z budowa insuliny ludzkiej, z wyjątkiem, z wyjątkiem pozycji B28 - lizyna i B29 - prolina, które sa ze soba zamienione.

Insulina Listro ma krotki czas działania, podaje się ja przed posiłkiem (można tez po posiłku) - zapobiega hiperglikemii. W celu uzyskania prawidłowego stężenie glukozy na czczo, należy podawać insulinę długo działająca przed nocą. Stosując insulinę Listro, można spożywać 3 posiłki dziennie.

Leki doustne stosowane w cukrzycy typu 2 to: pochodna sulfonylomocznika, pochodne kwasu benzoesowego (glinidy), pochodne biguanidu (Metformina), tiazolidinediony, leki hamujące trawienie spożytych węglowodanów i wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego - Akarboza.

Ostre powikłania cukrzycy to hipoglikemia oraz hiperglikemia.

Hipoglikemia występuje, gdy stężenie glukozy we krwi zmniejsza się poniżej 3,3 mmol/l (60 mg/dl). W przypadku stwierdzenia objawow hipoglikemii, gdy pacjent jest przytomny i może połykać, należy podać cukier (30-40 g - 3-4 płaskie łyżeczki) lub miód rozpuszczony w wodzie. Osobom, które nie mogą połykać, należy wstrzyknąć 1-2 mg glukagonu. Glukagon jest hormonem wydzielanym przez komórki alfa-trzustki zwiększa wątrobowy wyrzut glukozy, hamuje syntezę glikogenu i działanie insuliny.

Hiperglikemia - stężenie glukozy we krwi zwiększa się powyżej 10 mmol/l (180 mg/dl), może dochodzić do wysokiego poziomu, przekraczać 15,7 mmol/l (300 mg/dl). Leczenie ustala lekarz.

Przewlekle (późne) powikłania cukrzycy to: uszkodzenie wzroku (retinopatia, zaćma, jaskra), uszkodzenie nerek (nefropatia), miażdżyca tętnic, zaburzenia w czynności układu sercowo-naczyniowego, niedokrwienna choroba serca, zawal mięśnia sercowego, zaburzenia w czynności układu nerwowego (neuropatia).

Prawidłowe żywienie jest jedna z metod leczeni cukrzycy, powinno być zgodne z najnowszymi zaleceniami i stosowane w żywieniu całej rodziny.

Zapobiegać powikłaniom można przez dobrze prowadzona kontrole cukrzycy, leczenie farmakologiczne i stosowanie prawidłowego żywienia.

Celem stosowania odpowiedniego żywienia jest: dostarczenie zalecanej ilości energii i wszystkich niezbędnych składników odżywczych, utrzymanie należnej masy ciała, wyrównanie cukrzycy, zachowanie prawidłowych stężeń lipidow w surowicy, zapobieganie wczesnym i późnym powikłaniom, zapobieganie miażdżycy i chorobom układu krążenia.

Kryteria	Cukrzyca typu 1	Cukrzyca typu 2
Procent wszystkich chorych na cukrzyce Wiek rozpoznania cukrzycy Stan zdrowia w chwili rozpoznania Przyczyny Stężenie insuliny we krwi Masa ciała Ostre powikłania Leczenie	20% Poniżej 40 lat Zazwyczaj ciężki Zmniejszenie lub brak wytwarzania insuliny 0 lub bardzo male Mniejsza od normy lub prawidłowa Ketoza (kwasica ketonowa, śpiączka ketonowa) Dieta, insulina, trening fizyczny	80% Powyżej 40 lat Dobry, często choroba nie wywołuje dolegliwości i objawow Oporność tkanek, np. wątroby, mięśni na insulinę, niedobór względny (rzadziej bezwzględny) insuliny Zwiększone, normalne lub zmniejszone W 80% przypadkow nadwaga lub otyłość, w 20% masa ciała prawidłowa Hiperglikemia bez ketozy, śpiączka hiperglikemiczna bez skłonności do ketozy Dieta, wysiłek fizyczny, doustne leki zmniejszające stężenie glukozy we krwi, ewentualnie insulina

Kryteria	Hipoglikemia (za malo glukozy we krwi)	Hiperglikemia (za dużo glukozy we krwi)
Przyczyny Objawy Stężenie glukozy we krwi Glukoza w moczu Aceton w moczu Interwencja dorazna: Chory przytomny Chory nieprzytomny	- za dużo inuliny, - za dużo wysiłku fizycznego, - za malo pożywienia, zwłaszcza węglowodanów w posiłkach, - opóźnienie posiłku, - dodatkowa choroba: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, - wpływ lekow: kwas acetylosalicylowy, beta-adrenolityki - spożycia alkoholu Powstają nagle: - uczucie głodu, - stan pobudzenia, drażliwość, bole głowy, - drżenie mięśniowe, drgawki, utrata przytomności Male Na ogol nie wystepuje, może być jednak obecna, jeżeli poecherz moczowy nie był opróżniany przez dlugi czas Nie wystepuje, niekiedy slady, przy nieobecności glukozy w moczu - szybko podac do wypicia plyn z duza ilością cukru, - wezwac lekarza - wstrzyknąć glukagon 1-2 mg domięśniowo, - pilnie wezwac lekarza	- za malo insuliny, - za malo wysiłku fizycznego, - błędy dietetyczne: spożycie zbyt dużej ilości węglowodanów, - stresy, przeżycia emocjonalne, - dodatkowa choroba: iniekcje, bol, uraz, - wpływ lekow: prednison, fenytoina, tiazydy Powstają powoli: - sucha skora, - odwodnienie, - zapach owocow w wydychanym powietrzu (aceton), - nudności, wymioty, - przytroczenie, senność, śpiączka ketonowa Duże lub bardzo duże Duza ilość Zawsze z obecnością dużej ilości glukozy w moczu - podac osolone plyny (2-3 l) bez cukru - wsztrykac 8-16 jednostek insuliny szybko działającej podskornie, - sprawdzic zawartość glukozy i acetonu w moczu, - pilnie wezwac lekarza

Zalecana dieta w cukrzycy to dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Polega ona na ograniczeniu lub wyeliminowaniu z żywienia glukozy, fruktozy, sacharozy (a zatem słodyczy), a zwiększeniu podawania węglowodanów złożonych (skrobi i błonnika pokarmowego).

Dietę opracowuje się indywidualnie dla danego pacjenta. Podczas planowania diety należy brać pod uwagę: płeć, wiek, wzrost, mase ciała rzeczywista, mase ciała należną, aktywność fizyczna (wykonywana praca) oraz stan fizjologiczny (ciąża, karmienie) i choroby współistniejące.

Ważny jest dobór i ilość spożywanych produktow żywnościowych. Pomocna w tym może być piramida opracowania przez prof. Jana Tatonia.

Zalecane proporcje ilości produktow żywnościowych stosowanych w żywieniu osob z cukrzyca można ułożyć w kształcie piramidy - waski szczyt wyboru. W cukrzycy typu I zaleca się 6 posiłków dziennie. Czas wstrzyknięcia insuliny w stosunku do posiłku zależy od rodzaju preparatu insuliny. W cukrzycy typu II można spożywać 4-5 posiłków dziennie. Posiłki powinny być spożywane o stałych porach. W celu urozmaicenia jadłospisu należy stosować wymienniki węglowodanowe, białkowe i tłuszczowe.

W planowaniu żywienia la chorych z cukrzyca typu I, jak i II zaleca się produkty zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy (pieczywo, warzywa), produkty o malej zawartości tłuszczu oraz tłuszcze roślinne.

W cukrzycy typu II zaleca się obliczanie wymiennikow węglowodanowych, białkowych i tłuszczowych ze względu na profilaktykę powikłań przewlekłych.

W ostatnich latach na podstawie badan naukowych stwierdzono, ze ta sama ilość węglowodanów spożyta w postaci różnych produktow może wywołać różne zmiany stężenia glukozy we krwi. Dla produktow spożywczych opracowano tzw. Indeks glikemiczny, który określa szybkość wzrastania stężenia glukozy we krwi. Indeks glikemiczny dla glukozy równa się 100%. W porównaniu do glukozy ustalono indeks glikemiczny dla innych produktow. Odpowiedni dobór produktow ma wpływ na poposilkowe glikemie. W planowaniu jadłospisów zaleca się produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym: pieczywo pełnoziarniste, makaron razowy, kasze gryczana, ryz pełnoziarnisty, płatki zbożowe, groszek zielony, marchewkę surowa, suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica), jabłka, grejpfruty, świeże morele, mleko i niskotłuszczowe produkty mleczne, warzywa zielone, pomidory, bakłażany, cukinie, czosnek, cebule.

Posiłki mieszane zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, białka i tłuszcze wolniej zwiększają stężenie glukozy we krwi.

Przygotowując posiłki:

- należy stosowac gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie, duszenie z dodatkiem malej ilości tłuszczu,

- nie zaleca się potraw smażonych,

- zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych, podprawiać zawiesina z chudego mleka, kefiru lub jogurtu i maki,

- nie należy rozgotowywać produktow zbożowych i jarzyn - potrawy bardziej rozgotowywane powodują szybsze zwiększenie stężenia glukozy we krwi,

- należy stosować warzywa i owoce w postaci surowej,

- należy ograniczyć sol kuchenna,

- można stosować przyprawy ziołowe,

- można stosować sztuczny środek słodzący Aspartam - 40 mg/kg mc./dobę.

Aspartamu nie można stosować w wyższych temperaturach (do 60 stopni Celsjusza). Do gotowania i pieczenia zaleca się Acesulfam K.

PRODUKTY ZALECANE, ZALECANE W ILOSCIACH UMIARKOWANYCH I ZABRONIONE

Grupy	Produkty zalecane	Produkty zalecane w ilościach umiarkowanych	Produkty zabronione
I Produkty zbożowe	Chleb razowy graham, chleb pełnoziarnisty, chrupki, ryz pełnoziarnisty, grzanki, kasze, makaron nitki, lane ciasto na białku	Chleb pszenne, pszenno-zytni, bułeczki, pumpernikiel, lane ciasto, makaron, ryz biały	Wypieki z dodatkiem cukru, chleb na miodzie, pieczywo delikatesowe z dodatkiem karmelu, bulki maślane, biszkopt z cukrem, babki drożdżowe, ciasta kruche, ucierane, duże ilości pieczywa, makaronow, kasz, kluski francuskie, biszkoptowe na jajach
II Owoce i warzywa	O zawartości węglowodanów od 0 do 5%: rzodkiewka, sałata, endywia, cykoria, ogórki, rabarbar, szczypiorek, szparagi, szpinak, grzyby, boćwina, brokuły, cebula, kabaczek, kalafior, pomidory, szczaw, papryka; w postaci gotowanej, z wody, sałatek, surówek z dodatkiem oleju lub majonezu na białkach; grejpfruty - gatunek zielony (wpływają na zmniejszenie stężenia glukozy we krwi), w ramach zaleconych wymiennikow owocowych	O zawartości węglowodanów od 5 do 45%: brukiew, buraki, brukselka, dynia, fasola, groszek, jarmuż, kapusta biała, czerwona, włoska, marchew, pietruszka - korzeń, pory, rzepa, włoszczyzna, seler, bob, chrzan, ziemniaki; warzywa te należy spożywać w ilości obliczonej w dziennej racji pokarmowej, ziemniaki gotowane, pieczone w całości, owoce - od 200 do 300 g, spożywać zgodnie z wyznaczona liczba wymiennikow 1 WW = 100 g jabłka, jabłko można wymienić na inne owoce wg tabeli: winogrona, śliwki w zależności od indywidualnej tolerancji	Stare, surówki i warzywa gotowane z dodatkiem dużej ilości majonezu, śmietany, żółtek, cukru, ziemniaki puree smażone z tłuszczem, frytki, owoce w syropach, kompoty z cukrem, galaretki ze smietana, daktyle, rodzynki
III Nabiał	Napoje z kwaśnego mleka i warzyw bez cukru, napoje z serwatki i warzyw bez cukru, ser twarogowy, chudy serek homogenizowany	Mleko 2% tłuszczu, koktajl mleczno-owocowy bez cukru, ser twarogowy półtłusty, sery podpuszczkowe niepelnotluste	Napój z owocow i śmietanki, tłuste mleko, tłuste sery podpuszczkowe, ser twarogowy tłusty, sery topione
IV Mięso i jego przetwory, drób, ryby, jaja	Chude wędliny, szynka, polędwica, drobiowe, ryby morskie chude i sredniotluste, gotowane, wędzone, jaja faszerowane bez żółtek, mięso chude: cielęcina, młoda wołowina, Jagnie, królik, kurczak, indyk, chude ryby, potrawy gotowane, pieczone w folii, pergaminie, duszone na tłuszczu	Jaja na miękko lub jajecznica (2-3 razy w tygodniu), pasztet z drobiu, cielęciny, śledzie, mięsa krwiste: wołowina, konina, polędwica wieprzowa, kury, potrawy duszone tradycyjnie	Tłuste wędliny, kiszka, parowki, konserwy mięsne, pasztetowa, salceson, jaja - żółtka, tłuste gatunki mięsa: wieprzowina, baranina, podroby, gęsi, kaczki, tłuste ryby: węgorz, łosoś, potrawy nasiąknięte tłuszczem, smażone, pieczone w tradycyjny sposób
V Tłuszcze	Margaryny niskotłuszczowe w kubkach	Oleje: rzepakowy niskoerukowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło, śmietanka, margaryny miękkie z ww. olejow	Smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde
VI Cukier i słodycze	Kompoty, kisiele, galaretki, leguminy z serka homogenizowanego, owoce z serkiem, jabłka pieczone z piana z bialek, sernik na zimno	Owoce - surowki owocowe, desery mleczne, dzemy bez cukru, napoje z owocow, soki owocowe bez cukru	Wszystkie desery z cukrem, miodem, np.: galaretki, kremy, kompoty, leguminy, marmolady; wszystkie produkty z duza zawartością tluszczu i cukru, np.: ciasta, torty, paczki, faworki, orzechy, chalwa, czekolada (plynna i tabliczka), moid, dzemy, konfitury, marmolady, lemoniada, coca-cola, pepsi

---