ŻYWIENIE OSÓB STARSZYCh WYKŁAD 1 DEFINICJE, ZJAWISKA DEMOGRAFICZNE 28.02.2013

Definicja osoby starszej:

 wiek kalendarzowy (chronologiczny) – liczba przeżytych lat; uwzględniany w stosunkach prawnych; nie jest obiektywnym wskaźnikiem starości ze względu na różnice osobnicze (populacja heterogenna); często jest kryterium w doborze populacji do badań;

W miarę postępowania wieku kalendarzowego reakcja organizmu na różne czynniki staje się coraz bardziej różnorodna (populacja heterogenna)

Wg. WHO: older - wiek 65+; oldest old – wiek 80+.:

 okres przed starczy (wiek średni): 45-50 r ż do ok. 59 r. ż.. Pojawia się zwiększona troska o zdrowie i przyszłość

Okresy wieku starczego:

 wczesnej starości (wiek podeszły) – 60-74 r. ż., ustaje aktywność zawodowa, społeczna, nasilają siępatologie wielu narządów, spada sprawność i aktywność ruchowa;

 późnej starości (wiek starczy) – 75-84/89 r. ż., często konieczna jest opieka i pielęgnowanie przez osoby drugie, rehabilitacja, socjoterapia geriatryczna;

 długowieczności (wiek sędziwy) – 85-90 r. ż.; zwykle wymagana jest już intensywna opieka geriatryczna.

Uwzględnienie wieku kal. w normach żywienia:

- EFSA, EURRECA: 60 – 74 lat; ≥ 75 ; - Polskie normy: 66 - 75 lat; > 75.

 wiek biologiczny – miernikiem jest ogólna sprawność i żywotność organizmu, zmniejszająca się w drugiej połowie życia równolegle do postępu wieku kalendarzowego. Dla wieku biologicznego nie ma dobrych biomarkerów, dlatego nie może być wykorzystywany w badaniach.

- poszczególne populacje starzeją się dyferencjalnie (inaczej wzorcowo, typowo) dla danej rasy, klimatu, trybu życia i odżywiania.

Eskimosi, Murzyni Środkowoafrykańscy, żyją średnio 30 lat, natomiast populacje Armenii Azerbejdżanu, Gruzji, kraju Hunza (w Himalajach), Andach ekwadorskich i Półwyspu Bałkańskiego dożywają nawet do 100 lat. Wzorzec starzenia rasy białej w Europie(okres starzenia się 40-70 lat; okres starości > 70 lat).

Objawy starości:

 siwienie włosów, włosy w małżowinie (u mężczyzn), włosy w otworach nosowych, krzaczastość brwi (u mężczyzn); hirsutyzm (u kobiet) owłosienie w okolicy ust, brody podbródka. W związku ze zmianą profilu hormonalnego;

 zmarszczki na czole, wokół szpary ustnej; plamy starcze; zgrubienia na płytce paznokciowej (zwłaszcza u nóg); stan zębów i aktywności ruchowej

 wiek ekonomiczny (np.wiek emerytalny)

Demografia (od gr. Demos – lud i grapho – piszę)

 nauka zajmująca się badaniem prawidłowości zjawisk ludnościowych w konkretnych warunkach społecznych i gospodarczych danego terytorium.

Źródła informacji: spisy ludności, statystyki meldunkowe, urzędy stanu cywilnego, wyniki badań specjalnych dla reprezentacyjnych prób statystycznych (budżety gospodarstw domowych).

 liczba ludności na świecie: obecnie eksplozja demograficzna. 6 tys. Lat temu było 5 mln, w 1600r 486 mln, w 1950 r 2,5 mld, 1990 r 5,2 mld (eksplozja demograficzna ’50-’90).

Wynika to z:

- rozwoju medycyny (spadek liczby zgonów – szczególnie kraje afrykańskie i azjatyckie, wzrost przeżywalności noworodków);

- rozwoju nauki i techniki (żywność dla większej liczby ludzi, wspomaganie rolnictwa etc.);

- podniesiona higiena życia – dostęp do środków higieny osobistej i środków czystości.

Zmiany w liczbie ludności kraju w określonym czasie zależą od liczby urodzeń i zgonów (współczynnik dla ’90 → 11,3%, w ’08 → 8,3%) oraz salda migracji.

Polska: 47% zgonów kobiet i 53% mężczyzn (szczególnie w grupie wiekowej 20 – 39 lat i ostatnio 40 – 49 lat. Przyczyny: różnice biologiczne, większe obciążenie pracą, niehigieniczny tryb życia).

 w Polsce, Europie i USA obserwuje się proces starzenia się społeczeństwa (wzrost odsetka osób powyżej 64 r. ż. w całej populacji → różnice w krajach o różnym stopniu rozwoju, różnice w różnych częściach świata).

Odsetek populacji 60+, dane z 2008 r: Japonia 30%, Polska 19%, Europa 19%, Kanada, USA, Irlandia – 16-20%, Indie, Pakistan 6-7%.

Odsetek 65+, prognoza dla 2025 r: Świat 15%, Europa 22,4%, Polska 24% (2030).

Zmiany struktury demograficznej w Polsce:

 Przyśpieszenie procesu starzenia sie społeczeństwa:

- spadek liczby i odsetka najmłodszych roczników,

- przesunięcie ludności w wieku średnim do starszych grup wiekowych,

- systematyczne zwiększanie sie liczby i odsetka osób starszych.

(największy przyrost nastąpi w 2011-2015 i 2016-2020, aż 2 mln osób. 100lat w Polsce: ’70: ok. 500 osób, 2010 r. ok. 3000 osób.)

 przewaga liczby kobiet nad mężczyznami w starszych grupach wiekowych. wg. prognoz współczynniki feminizacji w grupach starszych będzie spadał (bo mężczyźni tez będą dłużej żyć).

 Trwanie życia – wzrasta przeciętna długość życia kobiet i mężczyzn. Utrzymuje się duża różnica między trwaniem kobiet i mężczyzn (Polska – 8,5 lat, inne kraje europejskie: 5 – 6 lat).

Na wydłużenie życia wpływają:

- poprawa sposobu żywienia, mniej osób pali tytoń, więcej pije alkohol, mniej wyrobów spirytusowych, propagowanie zdrowego stylu życia, więcej badań profilaktycznych).

- Malejąca dzietność i wzrastająca długość życia powoduje starzenie się społeczeństwa (średni wiek Polaka obecnie ok. 37 lat (m: 35,9, k: 39,8), w 2030 ponad 45 lat). Obecnie Pl w porównaniu z innymi krajami europejskimi jest nadal młoda w sensie demograficznym, ale mediana nadal wzrasta.

Wzrasta odsetek osób starszych w środowiskach miejskich w stosunku do środowisk wiejskich. Osoby 65+ w miastach 13,8% (3,55 mln), a na wsi 13,1% (2,27 mln)

Problemy związane z demografią:

 wdowieństwo kobiet,

 problemy ekonomiczne, wzrasta odsetek osób 65+ zagrożonych ubóstwem (’05 – 7,3%, ’09 – 14,4%. Natomiast w UE odsetek ten spada,

 wzrasta liczba jednoosobowych gospodarstw domowych(w ’01 ponad 30% osób starszych).

Podsumowanie:

 pozytywne konsekwencje dla człowieka wynikające z wydłużenia średniej długości życia;

 konieczność przewidywania i łagodzenia skutków w wymiarze społecznym, ekonomicznym i zdrowotnym.

WYKŁAD 2 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB STARSZYCH 07.03.2013 r

Kozłowska

Jakość życia (WHO, 1997) – sposób postrzegania przez człowieka pozycji życiowej w kontekście kultury i systemu wartości w którym żyje, w relacji

Jakość życia – gerontologia:

 pełen sukcesów wiek podeszły;

 pozytywne starzenie się;

 satysfakcja z życia w wieku podeszłym;

 „dobre życie”

przyjemność z życia, osiągana satysfakcja;

 dobrostan psychiczny;

 pozycja w środowisku.

Koncepcja aktywnego starzenia się w kontekście jakości życia (Szukalski, 2008):

 konieczność zapewnienia na starość dostępu do trzech newralgicznych sfer warunkujących optymalną jakość życia:

 zdrowia,

 samodzielności;

 produktywności.

Obszary ogólnej jakości życia:

 HRQoL – jakość życia związana ze zdrowiem; obejmuje:

- stan fizyczny i sprawność ruchową;

- stan psychiczny;

- sytuację społeczna i warunki ekonomiczne;

- doznania somatyczne (występowanie/brak dolegliwości).

 NHRQoL – jakość życia niezależna od zdrowia; obejmuje:

- cechy osobowości;

- motywacje, pozycja w rodzinie, pracy i społeczeństwie;

- środowisko społeczne;

- status ekonomiczny.

Ogólna jakość życia w Norwegii, Anglii, Niemczech, Hiszpanii i Izraelu (OASIS, 2000) w zależności od wieku: wraz z wiekiem ocena ogólnej jakości życia z reguły maleje najlepsza ocena, a wzrasta słabsza ocena.

Narzędzia określania jakości życia:

 WHO QoL – 100 pyt – kategorie: zdrowie fizyczne, funkcjonowanie psychiczne, poziom niezależności, relacje społeczne, środowisko, duchowość;

 WHO QoL – 26 pyt – zdrowie fizyczne, funkcjonowanie psychiczne, relacje społeczne, środowisko.

 SF-36 – wymiar fizyczny(funkcjonowanie fizyczne, ograniczenia pełnienia rol ze względów fizycznych, ból, zdrowie ogólne), psychiczny(funkcje społeczne, ocena zdrowia psychicznego, ograniczenie pełnienia.

Hierarchia składowych OJŻ wg wieku:

< 60 r. ż.  praca;  pieniądze;  rodzina; dom;  sprawność psychiczna i fizyczna;  relacje międzyludzkie; zdrowie (najmniej istotne).

Powyżej 60 r. ż.  zdrowie;  sprawność fizyczna i psychiczna;  relacje międzyludzkie; pieniądze;  rodzina;  dom ;  praca; kariera (najmniej istotne).

Czynniki wpływające na jakość życia osób powyżej 60 r. ż. (ADA, Position paper, 2005):

 pojawia się kwestia sposobu i stanu odżywienia;

Diagram z 2012 (ANDF) roku uwzględnia zależności pomiędzy poszczególnymi składowymi . 4 sfery: zdrowotna, funkcjonowanie fizyczne, zdolności poznawcze i środowisko. Na proces starzenia wpływają czynniki genetyczne, wiek, płeć ale także stan odżywienia (na nie wpływa: zwyczajowe spożycie żywności, postawy względem zdrowia w kontekście żywienia; dostępność żywności i możliwości przygotowania posiłków).

Żywność i żywienie a jakość życia:

 radość czerpana ze spożywania żywności i dobry stan odżywienia, wraz z innymi czynnikami środowiskowymi, które wpływają na jakość życia związaną ze zdrowiem i proces starzenia.

Żywność i żywienie jako determinanta autonomii i jakości życia w starszym wieku (Payette, 2005):

 reumatyzm, slaby wzrok i apetyt  wysoki poziom stresu;  ograniczania w zakupach, gotowaniu i jedzeniu,

P owodują zbyt mało energii i składników odżywczych w diecie

Zły stan odżywienie → utrata masy ciała → niesamodzielność → gorsza jakość życia

 żywność i żywienie wpływa na jakość życia, ponieważ wpływa na ryzyko przejścia od stanu wrażliwości do stanu niesamodzielności.

Osoby starsze:

 zbyt niskie spożycie energii i składników odżywczych;

 wysoki odsetek osób, które w sposób niezamierzony straciły na wadze;

 skutek – wczesna opieka zinstytucjonalizowana i zwiększona śmiertelność.

Poprawa stanu odżywienia – niewystarczające do zauważalnej poprawy autonomii funkcjonalnej lub jakości życia.

Niesamodzielność i uzależnienie osób starszych od innych (O’Shea, 2002):

- fizyczna;

- psychiczna;

- społeczna;

- ekonomiczna.

DEFINICJA: niesamodzielność/uzależnienie od innych to stan, w którym osoba w związku z brakiem lub utratą fizycznej, psychicznej lub intelektualnej autonomii, wymaga znaczącej pomocy w codziennym funkcjonowaniu.

Może wynikać także z braku społecznej integracji, więzi wynikających z wzajemnej ludzkiej solidarności, przyjaznego środowiska życia i odpowiednich zasobów finansowych.

Czynniki poprawiające jakość życia w największym stopniu(40-50% respondentów; Kozłowska, 2009):

 rodzina – spędzanie czasu z bliskimi 48.1

 emocje i interakcje z ludźmi:

- zadowolenie z wyglądu (49.1)

- możliwość pomagania innym (47.2)

- pomoc innych ludzi (47,2)

- posiadanie dużej liczby znajomych (44,5)

- realizowanie własnych zainteresowań(44,4)

 żywność i żywienie:

- porady na temat prawidłowego żywienia (47.2)

- gotowanie dla gości (45.4)

 życie duchowe:

- zaspokajanie potrzeb religijnych(40.7).

(dla 51-65% respondentów):

 rodzina:

-  dobra syt materialna bliskich(64,2)

 żywność i żywienie:

- dobrze wyposażona kuchnia (63.5)

- umiejętność dobrego gotowania (54,6)

- pewność, że odzywiam się prawidłowo (51.9)

(ponad 66%)

 żywność i żywienie:

- możliwość codziennego zaspokajania głodu (73)wystarczająca ilość pieniędzy na żywność (71.9), możliwość samodzielnego przygotowania i posiłków (70.3), samodzielne dokonywanie zakupów (66.7)

 bezpieczeństwo w miejscu zamieszkania (75.9);

 finanse – samowystarczalność ekonomiczna(78).

 emocje i interakcje z ludźmi – życzliwość obcych ludzi na co dzień; przekonanie, że życie ma sens; szacunek ze strony innych ludzi;

 zdrowie – dobre samopoczucie psychiczne; dobry stan zdrowia; łatwy dostęp do służby zdrowia; sprawność fizyczna.

 rodzina – udane życie bliskich ludzi; dobry stan zdrowia bliskich; regularne kontakty z bliskimi.

Podsumowując sfery życia w najwyższym stopniu poprawiające jakość życia (% populacji): zdrowie i bezpieczeństwo, finanse, rodzina, emocje i interakcje z ludźmi, żywność i żywienie, a w najmniejszym stopniu duchowość.

C zynniki wpływające pozytywnie na jakość życia związane z żywnością i żywieniem (+65 r. ż.)



najistotniejsze

 dobry apetyt

 wystarczająca ilość pieniędzy na żywność;

 możliwość samodzielnego przygotowywania posiłków;

 samodzielne robienie zakupów;

 dobre wyposażenie kuchni;

 umiejętność dobrego gotowania;

 pewność ze odżywiam się dobrze

 porady nt prawidłowego żywienia;

 gotowanie dla gości

Podsumowanie (Kozłowska, 2009):

 niezbyt wysoka jakość życia w większości badanych sfer, przy czym żywność i żywienie nie odgrywały zbyt istotnej roli w poprawie jakości życia (samoocena). Respondenci przykładając bardzo dużą wagę do zdrowia, nie wiązali zdrowia z racjonalnym żywieniem). Nie można pomijać sytuacji finansowej, która warunkuje dobór produktów spożywczych.

SWFL (2012) ogólna jakość życia w zależności od żywności i żywienia (Niemcy, Dania, Polska, Hiszpania, Portugalia, Polska, Hiszpania, Włochy): w Polsce najniżej oceniona, w Niemczech najwyżej.

W przypadku mieszkania z kimś poprawia się o 18% stan odżywienia (wartość energetyczna i pobranie składników odżywczych). Kobiety odczuwają mniejsza satysfakcję związaną mieszkaniem z kimś niż mężczyźni.

Im większe zaangażowanie w towarzyskie relacje społeczne (Zwłaszcza u osób mieszkających z kimś gospodarstwie domowym) i mniejsze poczucie osamotnienia – tym większe SWFL bez względu na płeć.

Zaangażowanie w przygotowanie posiłków a urozmaicenie diety, w przypadku mężczyzn, na SWFL wpływa zdecydowanie urozmaicenie diety średnie (codzienne ważniejsze) i duże (mniejsze znaczenie czy codziennie czy okazjonalnie). W przypadku kobiety urozmaicenie diety jest silniej powiązane z SWFL niż mieszkanie z partnerem/samotne, jednakże wyraźnie zwiększała przy mieszkaniu z partnerem zwłaszcza przy średnim urozmaiceniu.

Podsumowanie: SWFL wzrasta, gdy:

 wysoki status ekonomiczny;

 mieszkanie w mieście;

 płeć męska;

 mieszkanie z innymi osobami, bez odczuwania izolacji;

 sprawność fizyczna;

 aktywność towarzyska;

 codzienne zaangażowanie w przygotowanie posiłków (kobiety – bo główny cel w życiu);

 urozmaicenie diety.

Podsumowanie: Sposoby zwiększania satysfakcji z życia w odniesieniu do żywności i żywienia:

 dla wszystkich: zwiększać spożywanie posiłków w towarzystwie (communal eating);

 dla wdowców: szkoły gotowania;

 dla wdów: zachęcić do zmiany celów życiowych (gotowanie wg własnego smaku, pomoc w zakupach).

Działania w celu poprawy jakości życia

Kto ponosi odpowiedzialność za jakości życia osób starszych: rząd, instytucje rządowe; instytucje pozarządowe; policja; społeczeństwo; rodzina.

W jaki sposób można pomagać osobom starszym uzależnionym od innych [O’Shea, 2002]:

 podnoszenie społecznej świadomości w zakresie problemów związanych ze starzeniem się i utartą niezależności;

 promowanie działań mających na celu ograniczenie ryzyka uzależnienia od innych;

 zapewnienie bezpiecznego domu i środowiska życia;

 wyrównywanie warunków życia wśród osób niesamodzielnych;

 podejmowanie działań na rzecz społecznej integracji osób niesamodzielnych, uwzględniając warunki domowe;

 upowszechnianie informacji na temat istniejących usług skierowanych do niesamodzielnych osób starszych;

 promowanie różnych form miedzy ludzkiej solidarności (na niwie rodzinnej, sąsiedzkiej, itp.);

 nadzorowanie procesów ustawodawczych.

Polska: program Seniorzy MPiPS na lata 2012-2013:

 poprawa jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną;

 program ten ma umożliwić zagospodarowanie potencjału społeczno-zawodowego osób starszych dla pełnienia przez nich ról społecznych w życiu publicznym;

 ważne jest również uwzględnienie w działaniach ograniczenia barier ograniczających.

 stworzenie szerszej, lepszej oferty aktywności; zachęcenie do aktywności społecznej i stworzenie oferty sportowej, kulturalnej i rekreacyjnej przeznaczonych dla osób starszych.

Rok aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej – propagowanie aktywnego starzenia się: zatrudnienie, zwiększenie samodzielności itp.

WYKŁAD 3 PRZYCZYNY I ISTOTA STARZENIA SIĘ ORGANIZMU 14.03.2013

Brzozowska

Zjawiska związane z przemijaniem życia:

 długowieczność (czas, który osobnik ma szanse przeżyć w optymalnych warunkach);

 starzenie się (zmiany w funkcjonowaniu organizmu);

 śmierć (koniec życia).

Starość a starzenie się:

 starość – końcowy etap życia, pojęcie statyczne, umownie przyjęty wiek, który uznajemy za starość; końcowy etap ontogenezy;

 starzenie się - proces degradacji biologicznej organizmu, proces dynamiczny związany z biegiem czasu (jedna z definicji).

Pozostałe definicje:

 procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi;

 organizm nie nadąża z procesami odnowy i regeneracji zniszczonych komórek i tkanek, wykazuje zmiany regresyjne;

 seria zależnych od czasu anatomicznych i fizjologicznych zmian, które zmniejszają rezerwę fizjologiczną (homeostenoza) i ograniczają zdolności funkcjonalne;

 stopniowe wraz z wiekiem zmniejszanie się aktywności biologicznej organizmu;

 suma zmian fizjologicznych polegających na zmniejszeniu sprawności czynnościowej komórek, narządów i mechanizmów regulujących oraz zdolności adaptacyjnych w odpowiedzi na obciążenie czynnikami środowiska zewnętrznego.

Proces starzenia się w ujęciu klinicznym:

 związany z wielochorobowścią i ostrymi epizodami chorobowymi, które pogarszają sprawność osoby w podeszłym wieku.

Cechy procesu starzenia się:

 zjawisko powszechne – dotyczy każdego osobnika;

 jest to proces postępujący, jednokierunkowy, nieodwracalny;

 stopniowo ogranicza fizjologię komórek i narządów, a wraz z tym całego organizmu;

 stopniowo zmniejsza zdolności utrzymania homeostazy organizmu;

 zwiększa prawdopodobieństwo śmierci;

 sposób starzenia się jest osobniczo zróżnicowany.

Pierwotny i wtórny proces starzenia się:

 pierwotne starzenie się (fizjologiczne): naturalnie i stopniowo dochodzi do obniżenia sprawności fizycznej i czynnościowej ludzkiego organizmu (nie obejmuje wielochorobowości);

 wtórne starzenie się (patologiczne, chorobowe): niesprawność czynnościowa spowodowana nie tylko wiekiem, ale i przebytymi chorobami.

Przebieg starzenia się jest zależny od:

1. Czynników biologicznych:

 genetycznych (w 25% zależy od genów, czym starsza osoba, tym znaczenie czynników genetycznych wzrasta);

 procesów fizjologicznych, odbywających się na poziomie komórki, tkanki czy narządu.

2. Trybu życia, jaki dana osoba prowadziła w młodości i wieku dojrzałym:

 nałogów;

 troski o zdrowie;

 aktywności ruchowej;

 racjonalnego odżywiania;

 pracy;

 liczby stresów.

3. Czynników społecznych i psychologicznych, które mają wpływ na osobowość człowieka oraz jego życie emocjonalne i duchowe.

Co wpływa na tempo starzenia:

Środowisko:  choroby;  wypadki;  narażenie na toksyny.

Styl życia:  żywienie;  aktywność fizyczna;  stres.

Czynniki genetyczne:  zdolność do dostosowania się do stresu środowiskowego;  zdolność do naprawy uszkodzeń komórkowych.

Nauka o starości – gerontologia:

 nauka o starości i wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach;

 z greckiego geras – starość, geron – starzec lub mędrzec, logos – nauka;

 może dotyczyć wszystkich organizmów żyjących;

 dziedzina interdyscyplinarna, tzn. wchodzi w zakres wielu nauk, skupiając specjalistów z medycyny, biologii, socjologii, psychologii, żywienia itp.

Działy gerontologii: (nie trzeba umieć)

 gerontologia społeczna (socjogerontologia) – warunki życia oraz potrzeby ludzi starszych i ich zaspokojenia, rolę i zadania starszego pokolenia w rodzinie i społeczeństwie;

147) geriatria – medycyna wieku starszego, choroby ludzi starzejących się i starych, oraz zapobieganie chorobom i niedołęstwu wieku starczego (poddział: gerontologia kliniczna, nieobejmująca profilaktyki);

 rewitalizacja – odzyskiwanie i utrzymywanie szeregu podstawowych funkcji starego organizmu za pomocą psychoterapii, leków, diety i fizykoterapii;

 geragogika (gerontopedagogika) – wspomaga prawidłową adaptację do starości, analizuje ostatnią fazę rozwojową życia ludzkiego, diagnozuje sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego żcia osób w wieku poprodukcyjnym;

 psychogerontologia – adaptacja psychiki ludzi starzejących się do nieuniknionego okresu starości.

Dlaczego się starzejemy?

 w przeciągu stuleci sformułowano ponad 300 teorii wyjaśniających przyczyny i mechanizmy starzenia się.

Nowe teorie starzenia:

 genomowe (hamowanie ekspresji protoonkogenów; wzrost aktywności czynników hamujących syntezy DNA);

 teoria mutacji mitochondrialnego DNA;

 telomerowi teoria starzenia się (Nobel 2009).

Teorie związane ze zmianami strukturalnymi:

1. Teoria błonowa:

 z wiekiem błony komórkowe w naszym organizmie posiadają coraz mniej tłuszczu i wody, stają się bardziej „zbite”;

 pogarszanie ich funkcji, głownie transportu transbłonowego;

 gromadzenie się w komórce toksyn (np. lipofuscyn np. w neuronach), których z biegiem lat jest coraz więcej w mózgu, sercu i skórze(pacjenci z chorobą Alzhaimera mają wyższe poziomy lipofuscyny). Uważane są za produkty utleniania NNKT

2. Teorie wiązań krzyżowych:

 zakłada powstawanie sztywnych, trwałych wiązań krzyżowych między związkami chemicznymi w organizmie.

 np. kolagen w tkance łącznej, która w raz z wiekiem staje cię coraz mniej elastyczna;

 teoria krytykowana, bo różne gatunki charakteryzujące się różną długością życia maja podobną budowę kolagenu.

3. Teoria wolnych rodników:

 uszkodzenie struktur komórkowych przez wolne rodniki, które kumuluja się.

4. Teoria glikolizacji:

 przyłączenie glukozy do białek w organizmie;

 proces glikolizacji zachodzi kilkakrotnie szybciej u ludzi chorych na cukrzycę, u których proces starzenia jest przyspieszony.

Teorie związane z upośledzeniem sterowania:

1. Teoria neuroendokrynna:

 główne centrum „hormonalnego” dowództwa znajduje się w podwzgórzu, które poprzez przysadkę mózgową,, zawiaduje innymi gruczołami dokrewnymi;

 z wiekiem:

- podwzgórze traci stopniowo swoją precyzję, a znajdujące się na jego komórkach receptory wychwytujące poszczególne hormony stają się mniej wrażliwe;

- wydzielanie hormonów zmniejsza się stopniowo z wiekiem, a także ich efektywność staje się coraz słabsza.

2 .Teoria ograniczonej liczby podziałów komórki:

 Leonard Hayflick, San Francisco, University of California;

 zapoczątkował gerontologię komórkową: komórki w hodowli są w stanie podzielić się ograniczoną liczbę razy, po osiągnięciu wartości progowej umierają (skracanie się telomerów – nowa teoria).

 pierwsza publikacja w ’61 (Experimental Cell Reaearch), do 1999 roku cytowana aż 3 tys. Razy.

 Limit Hayflicka:

- maksymalna liczba podziałów komórkowych charakterystyczna dla danego gatunku,

- dotyczy Komorek zróżnicowanych, dla ludzi wynosi około 50;

- przyczyna starzenia się, liczba pokoleń w hodowli somatycznych Komorek koreluje z najdłuższym możliwym trwaniem życia (MLS – maximum life spain) osobników danego gatunku, uwarunkowana genetycznie. Dla człowieka MLS wynosi 110 – 120 lat.

- nie dotyczy komórek macierzystych i komórek nowotworowych, które mogą się dzielić bez ograniczeń.

Geny długowieczności:

1. Których produkty wpływają na:

 czynności wielu ważnych dróg metabolicznych, regulując:

 tempo zmian w komórkach i tkankach,

 sprawność mechanizmów naprawczych,

 odpowiedź na stres środowiskowy (infekcje, urazy).

2. Kształtujące podatność na choroby (nowotwory, układu krążenia).

Przykładowe geny związane ze starzeniem się:

 geny kodujące katalazę, dysmutazę ponadtlenkową chroniące przed wolnymi rodnikami m. In. DNA, PUFA w błonach komórkowych;

 geny kodujące produkcję insuliny i insulinopodobnego czynnika wzrostu (w hodowlach komórkowych czym mniej, tym dłuższe życie);

 geny kodujące sirtuiny – deacetylazy modyfikujące histony i czynniki transkrypcyjne (enzymy długowieczności), nadekspresja przedłuża życie (aktywują: głodzenie, resweratrol).

 geny kodujące:

- białka przenoszące cholesterol (zmniejszone ryzyko CVD), apoliproteinę E:

-APOE2 – uczestniczy w transporcie cholesterolu, czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej serca,

- APOE4 – czynnik ryzyka choroby Alzhaimera;

- białko p53 (czynnik transkrypcyjny o właściwościach supresora nowotworowego, białko proapoptyczne), przy zmniejszeniu aktywności tego białka wydłuża się życie, ale zwiększa ryzyko powstania nowotworu;

- angiotensynogen – czynnik ryzyka nadciśnienia;

- helikazę XPD (m. In naprawa DNA)

- czynniki transkrypcyjne ekspresje leptyny.

Zmiany w materiale genetycznym, które mogą wpływać na długość życia:

1. Polimorfizm (zmiany w sekwencji) genów kodujących różne białka, np.:

 lamina A (białko stabilizujące błonę otaczającą jądro komórkowe, mutacja powoduje zaburzenia w strukturze i funkcjach jądra komórkowego ) – powoduje progerię.

Progeria:

 różne zespoły,

 objawy pojawiają się powyżej 2 roku życia, a średnia długość życia wynosi 13 lat.

2. Uszkodzenia DNA:

 liczba wzrasta z wiekiem;

 mogą być spowodowane RFT – uszkodzenia oksydatywne – najważniejsze;

 podczas podziałów komórki;

 zdolność do naprawy, np. uszkodzeń oksydatywnych istotną role odgrywa polimeraz-1 poli (ADP-rybozy) (PARP-1),która rozpoznaje uszkodzenia i naprawia je;

 1992 r. Grube i Burkle stwierdzili, że komórki gatunków długożyjących i stulatkowie mają wyższą aktywność PARP-1

 Uszkodzenia oksydatywne dotyczą tez mitochondrialnego DNA (modna) – teoria mitochondrialna:

- brak ochrony przez białka histonowe;

- brak dostępu do aparatu naprawczego;

- informacja genetyczna gęściej upakowana;

- narażenie na działanie wolnych rodników powstających w procesie oksydatywnej fosforylacji (mutacje punktowe).

 Dochodzi do uszkodzenia mtDNA, co powoduje:

- spadek wytwarzania ATP, dysfunkcję komórki: skutkuje chorobami neurodegeneracyjnymi, upośledzeniem pracy mięśni i do śmierci.

Zmiany w materiale genetycznym Cd.

3. Telomery (zegar molekularny):

 specyficzne sekwencje nukleotydów na końcach chromosomów (dodatkowe fragmenty DNA u ludzi: TTAGGG);

 stabilizują końcówki chromosomów, poprzez połączenie z białkami otoczki jądra;

 zabezpieczają przed fuzją chromosomów w trakcie podziałów komórkowych;

 długość telomerów zależy m. In. od:

- aktywności telomerazy, czyli odwrotnej rybonukleoproteinowej transkryptazy, odbudowującej telomery;

- czynników środowiskowych (stres, palenie papierosów, niski status społeczno-ekonomiczny <czy dieta?> Powodują krótsze telomery).

 telomeraza jest aktywna w komórkach, które muszą dzielić się i różnicować (np. macierzystych, w układzie odpornościowym, rozrodczych, nowotworowych), przyczyna „nieśmiertelności”;

 telomeraza jest nieaktywna w większości zróżnicowanych komórek somatycznych, które maja ograniczoną możliwość kolejnych podziałów przyczyna „śmiertelności”) i podlegają obumieraniu;

 konsekwencje skracania się telomerów i utraty aktywności telomerazy w komórkach somatycznych:

- starzenie się komórek,

- utrata zdolności podziałowych,

- związane z wiekiem różnorodne patologie.

Długość telomerów:

 u osób w tym samym wieku jest różna, tak samo jak w różnych tkankach jest odmienna;

 telomery są krótsze u:

- kobiet otyłych niż u kobiet szczupłych (przeliczając na wiek: otyłe starsze o 9 lat),

- przy większej liczbie wypalonych papierosów.

 telomery są dłuższe:

- u dzieci starszych ojców niż u młodszych ojców.

Długość telomerów, a częstotliwość spożywania suplementów ze składnikami odżywczymi:

(Xu Q et al.; Am J Clin Nutr 2009; 89; 1867-1863)

 pierwsze badania epidemiologiczne potwierdzające, że stosowanie suplementów multiwitaminowych jest związane z większą długością życia

Inne badania

 przeciwieństwie do innych chorób występujących w starszym wieku długość telomerów nie była związana z żadnymi parametrami hematologicznymi.

Nobel, 2009:

 odkrycie w jaki sposób chromosomy są chronione przed powolnym zniszczeniem podczas podziału komórek;

 ważne dla zrozumienia mechanizmów starzenia się, powstawania nowotworów i działania komórek macierzystych.

Zmiany w materiale genetycznym Cd.

4. Modyfikacje epigenetyczne DNA:

zmieniają funkcję lub ekspresję genów bez wpływu na sekwencję zasad (odwracalne): metylacja (kwas foliowy, B12), acetylacja i fosforylacja białek histonowych w chromatynie;

- hipometylacja DNA, np. nadekspresja onkogenów spowodowana demetylacja ich regionów promotorowych → nadmierna stymulacja proliferacji komórkowych.

- hipermetylacja DNA – zmniejszona aktywność różnych genów, np. kodujących białka związane z naprawą DNA, receptorami hormonalnymi np. estrogenów, wyciszanie funkcji genów supresorowych.

Żywienie w początkowym okresie życia (badania na zwierzętach):

 ograniczenie energii diety u gryzoni po odstawieniu od matki:

- przedłuża życie,

- zmniejsza zmiany w kościach, mięśniach, tkance łącznej, nerkach itp.,

- hamuje obniżanie zdolności uczenia się, koordynacji ruchowej,

- zmniejsza liczbę chorób.

 ograniczenie białka i innych składników w okresie prenatalnym i wczesno postnatalnym (programowanie żywieniowe):

- u zwierząt zwiększa ciśnienie krwi, obniża gęstość mineralną kości, zmniejsza odporność itp.;

- u ludzi badania obserwacyjne: dieta niskobiałkowa u Japończyków – szybsze zmiany w nerkach i wątrobie, szybsze starzenie się;

- Anglia: niska masa urodzeniowa i w pierwszym roku życia, tez niski wzrost: wzrost chorób sercowo-naczyniowych, natężenia czynników ryzyka nadciśnienia: cholesterol i fibrynogen, zmniejszona tolerancja glukozy. Brak takiej zależności dla nowotworów płuc, bez wpływu na długość ciąży).

Tabela 1 Sayer at al, Age Aging, 1998, 27, 579-583.

Masa ciała w 1 r. ż.	< 8 kg	˃ 11.7 kg
zmętnienie soczewek (skala LOCS III)	3,67 (+19%)	2,24
Słuch (próg dbA)	33,6 (+35%)	24,8
siła uścisku dłoni (kg)	29,8 (-12%)	34,2
Adjustowane na wiek, płeć i wzrost w momencie urodzenia. Anglia, 1428 M+K, r. urodzenia 1920-1930

 dieta śródziemnomorska zmniejsza umieralność ze wszystkich przyczyn:

- w dużym stopniu związane z zawartością antyoksydantów w diecie (zwłaszcza: Zn, Se, Wit A, C, E, likopen, polifenole) – mechanizmy naprawcze, ograniczanie uszkodzeń od wolnych rodników.

Czy czynniki genetyczne mogą podlegać wpływom żywienia?

 ograniczeni wartości energetycznej – wpływa korzystnie, ale przy wprowadzeniu „obfitej” diety szybka zmiana w ekspresji genów;

 zmiatacze wolnych rodników: Se, Zn, resweratrol i inne polifenole;

 substancje wpływające na metyzację, np. foliany, arsen;

 substancje wpływające na acetylację histonów, np. siarko cyjaniany (czosnek).

Starzenie się a procesy zapalne:

 starzenie związane jest też z dysfunkcją układu odpornościowego i rozwojem stanów zapalnych w organizmie,

 uważa się, że może być to przyczyną utraty beztłuszczowej masy ciała;

 stan zapalny związany także z otyłością;

 wskazana dieta ze składnikami przeciwutleniającym i kwasami n-3

Główne choroby wieku starszego związane ze stanem zapalnym:

 miażdżyca, zawał, wylew,

 zespół metaboliczny, otyłość, cukrzyca II,

 osteoporoza, zapalenia kości i stawów,

 nowotwory,

 depresja,

sarkopenia,

 zespół słabości (kruchości).

Podsumowanie:

 starzenie się organizmu nie jest genetycznie zaprogramowane, ale wynika z uszkodzeń komórek i makrocząsteczek, szczególnie DNA,

 zwiększają stopień uszkodzenia komórek czynniki zewnętrzne, w tym stres, nieprawidłowe żywienie, otyłość, palenie papierosów (długość telomerów – biomarker?),

 obecnie mało wiadomo o mechanizmach działania składników pokarmowych w procesach starzenia się, ale prawdopodobnie antyoksydanty mogą mieć działanie protekcyjne i/lub wpływać korzystnie na naprawę DNA,

 potrzebne są badania dla ustalenia biomarkerów starzenia się, które mogłyby być wykorzystywane do badań obserwacyjnych i interwencyjnych, mających na celu opóźnienie procesów związanych ze starzeniem się organizmu,

 badania takie powinny dać w szczegółach odpowiedź jaki jest wpływ żywienia.

Podsumowanie:

 starość jest naturalnym, ostatnim etapem życia,

 starość nie jest chorobą. Fizjologiczne zmiany inwolucyjne ograniczają rezerwę czynnościową organizmu, ale nie są zmianami chorobowymi,

 na lepszą starość trzeba pracować całe życie ():

- unikając czynników szkodliwych, w tym racjonalna dieta,

- diagnozując i lecząc optymalnie istniejące schorzenia,

- prowadząc aktywny tryb życia (sporty),

- wypracowując w sobie pozytywne postrzeganie świata

lepsza starość starzenie się w zdrowiu (pomyślne, udane) – healthy aging, successful aging

Trzy składowe healthy aging:

 niskie prawdopodobieństwo wystąpienia chorób i niepełnosprawności,

 duża sprawność umysłowa i fizyczna,

 aktywne uczestnictwo w życiu. [Rowe & Kahn, 1997]

 odnosi się do nieobecności chorób i objawów niedoborów składników odżywczych i ich nadmiarów. [FAO/WHO, 2006]

WYKŁAD 4 ZMIANY W ORGANIZMIE W PROCESIE STARZENIA SIĘ 21.03.2013

Brzozowska

Zmiany w organizmie w procesie starzenia się:

 o charakterze statycznym (w składzie działa),w tym demineralizacja tkanki kostnej, zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała i zwiększenie tłuszczowej masy ciała, zmniejszenie sprężystości tkanki kostnej;

 o charakterze dynamicznym (funkcjonalnym), w tym związane z podstawową przemianą materii, sprawnością układu nerwowego, układu oddechowego, moczowego, pokarmowego, działania hormonów itp.

Zmiany fizjologiczne w składzie ciała – tkanka tłuszczowa:

 w starszym wieku więcej tłuszczu (Wzrasta z 20% do 36%),

max, między 55 a 65 r. ż.

Po 70 r. ż. spada;

 po 70 r. ż. zmienia się rozmieszczenie tkanki tłuszczowej:

- więcej tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, mniej tkanki tłuszczowej podskórnie, szczególnie u kobiet po menopauzie.

- Zwiększa to ryzyko cukrzycy, chorób serca, zespołu metabolicznego.

Zmiany fizjologiczne w składzie ciała - tkanka mięśniowa:

 zmniejsza się masa tkanki mięśniowej.

 osoby dorosłe tracą 20-25% beztłuszczowej masy ciała w okresie od 35 do 70 lat,

 w wieku 80 lat masa mięśni może być o połowę mniejsza niż w wieku 25 lat,

 bardziej spada u mężczyzn,

bardziej spada w dolnej części ciała (nogi).

Zawartość potasu w organizmie (TBK = Total Body K-potassium) u kobiet rasy białej i czarnej (Adjustowane na wzrost):

 masa potasu koreluje z masą mięśni szkieletowych (TBK);

 u białych kobiet spadek bardziej intensywny niż u kobiet rasy czarnej,

 wcześniejsze badania wykazały, że terapia hormonalna zastępcza nie zmniejsza zmian inwolucyjnych w mięśniach – brak wpływu menopauzy.

 chociaż podobna aktywność fizyczna – większy spadek u kobiet rasy białej, mniejszy poziom testosteronu w surowicy, zwłaszcza po 60 r. ż.

 u kobiet białych strata TBK średnio o ok. 5,5% rok.

 u kobiet 80 letnich w porównaniu z 30 letnimi pole przekroju mięśnia czworogłowego zmniejsza się i rośnie zawartość tłuszczu śródmięśniowego.

Przyczyny utraty masy mięśniowej:

1. zmiany w układzie nerwowym;

 zmniejszenie liczby neuronów ruchowych (odnerwienie włókien mięśniowych):

 zwolnienie szybkości skurczu; obniżenie zdolności do przyśpieszania ruchu, osłabienie mięśni, pogorszenie stabilności równowagi – upadki.

2. zmiany w układzie mięśniowym:

 zmniejszenie ukrwienia mięśni (wolniejszy przepływ krwi, mniejszy dopływ składników odżywczych) – zmniejszenie syntezy białek mięśniowych (atrofia włókien mięśniowych – ciężkich łańcuchów miozyny, dot. Głównie zginaczy i prostowników rąk i nóg),

 zmiany w komórkach otaczających mięśnie (Zastępowanie tkanki mięśniowej tkanką łączną i tłuszczową),

 uszkodzenia powstające podczas:

- skurczów mięśni, stresu oksydacyjnego, stanów zapalnych (wzrost stężenia interleukiny-6 i CRP).

3. zmniejszenie wytwarzania hormonów anabolicznych:

- testosteronu (najważniejszy), estrogenów, hormonu wzrostu, insulinopodobnego czynnika wzrostu-1, 25-hydroksy ergo kalcyferolu (aktywna forma Wit D, ostatnio się mówi).

Rekordy świata w podnoszeniu ciężarów:

Około 65% starszych osób (M+K) nie może podnieść ciężaru 4,5 kg.

Inne skutki to m. In. Zaburzona termo geneza, niesprawność, upadki, złamania.

4. inne przyczyny:

 uboga dieta (głodzenie, niedobór białka), związana z chorobami: kacheksja – wyniszczenie, charłactwo, skutek choroby.

Sarkopenia

utrata masy i siły mięśni, połączona z upośledzeniem ich funkcji (zdolności do wysiłku):

 określenie użyte po raz pierwszy w 1988r przez Irwina Rosenberga,

 od około 50 r. ż. Co roku traci się ok. 1%,

 gorsze funkcjonowanie tj. zdolność do wykonywania codziennych czynności oraz utrzymania równowagi ciała w stanach jej zachwiania,

 stanowi komponent „frailty syndrom” (syndrom słabości/kruchości),

 stanowi problem zdrowia publicznego.

Rozpoznanie sarkopenii: (nie trzeba znać)

 obrazowanie, np. promieniowanie rtg,

 TBK – zawartość potasu w ciele,

 Pomiary antropometryczne:

- obwód łydki(<31 cm sarkopenia), obwód ramienia.

 siła zaciskania dłoni (uścisku dłoni) – badania przesiewowe,

 czas przejścia 6m,

 czas wykonania testu „wstań i idź”,

 liczba powtórzeń w teście wstawania z krzesła w ciągu 30 sec (ocena siły mięśni dolnej części ciała).

Aby zapobiec procesom utraty masy mięśniowej w wieku starszym należy kontynuować trening siłowo-obciążeniowy przez całe życie:

- 12 tyg. chodzenie: wzrost wytrzymałości, nie zwiększa szybkości chodu;

- ćwiczenia siłowe i wytrzymałościowe – wzrost siły mięśniowej, szybkości chodu, wchodzeniach po schodach,

- spacery 3x w tygodniu przez 9 tyg. – spadek upadków i ich następstw,

- u chorych na Alzhaimera

Zmiany fizjologiczne w składzie ciała – tkanka kostna:

 zmniejszenie zawartości składników mineralnych z 6% do 4%,

 demineralizacja układu kostnego, zmniejszenie gęstości kości z powodu:

- braku estrogenów (menopauza),

- braku testosteronu (andropauza),

- błędów w żywieniu,

- małej aktywności fizycznej (brak mechanicznego stresu).

 hormonalna terapia zastępcza zapobiega utracie masy kostnej,

 białe kobiety maja mniejszą TBCa, ale tempo strat z wiekiem takie same.

Zmiany fizjologiczne w wieku starczym – w funkcjach:

 zmniejszenie przemiany materii:

BMR młodzi 25 kcal/d/kg m.c. spadek u mężczyzn o 20-25%

Starsi 20 kcal/d/kg m.c. u kobiet o 15-17%

DIT – teromogeneza indukowana pożywieniem spada o ok. 20-30% i stanowi u ludzi starszych 10-15% dobowych wydatków energetycznych

Mniejsza aktywność fizyczna.

Związane z wiekiem zmiany w funkcjach fizjologicznych u mężczyzn:

 stężenie glukozy nie zmienia się istotnie,

 o 10-15% spada prędkość przewodzenia impulsów nerwowych,

 o 30% spada tętno,

W o 60% spada przepływ krwi przez nerki (przesączanie kłębkowe),

 o 80% spada pojemność oddechowa płuc,

 spada maksymalne tempo wykonywania pracy (Zdolność pochłaniania tlenu).

Starzenie się układu krążenia – naczynia:

 zmniejszenie elastyczności dużych tętnic (Zwiększenie liczby wiązań krzyżowych w kolagenie, glikacja białek),

 poszerzenie ścian tętnic (zmniejszenie pojemności, np. aorta nawet o 15-35%),

 zmniejszenie syntezy i uwalniania czynników rozkurczających przez śródbłonek.

Może to prowadzić do nadciśnienia skurczowego (rozkurczowe obniża się).

 żyły ulegają zwiotczeniu i rozszerzeniu – powstają żylaki, hemoroidy,

 osłabianie funkcji zastawek żylnych – zastój krwi w żyłach, uczucie ciężkości nóg.

Starzenie się układu krążenia – serce:

 zmniejszenie liczby komórek mięśniowych, wzrost poziomu kolagenu, zmniejszenie relaksacji lewej komory serca (również w wyniku usztywnienia aorty),

 powoduje to zaburzenia rytmu serca i mniejsza tolerancja wysiłku,

 daje to praktycznie skutki dla wszystkich innych układów.

Starzenie się nerek:

 zmniejszenie masy nerek z 250-270 g do 180-200 g (ok. 30%),

 sklerotyzacja kłębuszków nerkowych (zmniejszenie liczby czynnych nefronów),

 zmiany zanikowo-degeneracyjne kory i rdzenia (jako konsekwencja niedokrwienia),

 powoduje to m. In. Spadek zdolności konwersji Wit. D do formy aktywnej.

 Zmniejszenie:

- filtracji kłębuszkowej(10% na każdą dekadę życia po 30 r. ż.),

- klirensu kwasu p-aminohipurowego (o 50%),

- zdolności do zagęszczania (ok. 5% na dekadę), rozcieńczania moczu i regulacji pH,

- aktywności układu renina-angiotensyna-aldosteron (zmniejszenie resorpcji sodu, a zatrzymywanie potasu), przez to osoby starsze nie odczuwają pragnienia.

 stężenie hormonu antydiureetycznego bez zmian lub wzrasta.

 powoduje to zaburzenia wodno elektrolitowe (odwodnienie, hiperkalemię, hiponatremię)

 nie wolno całkiem wyeliminować soli.

Starzenie się układu oddechowego:

 zwiększenie wymiarów pęcherzyków płucnych i oskrzelików końcowych (znacząco po 40 r. ż.),

 w wyniku zmian w budowie kolagenu, czyli osłabienie rusztowania dróg oddechowych, co powoduje ich zapadanie się podczas wydechu („rozedma starcza”).

Zmniejszenie:

- ruchomości klatki piersiowej (kifoza piersiowa jako skutek osteoporozy i zapadnięcia żeber, kostnienie połączeń chrzęstno-kostnych, zmniejszenie siły i masy mięśni międzyżebrowych, osłabienie przepony) – zwiększona sztywność klatki piersiowej,

- produkcja śluzu i zmniejszenie klirensu rzęskowego (osłabienie oczyszczania, sprzyja infekcjom)

- powierzchni wymiany gazowej do 20%, zmniejszenie objętości oddechowej, a zwiększenie objętości zalegającej, tzw. Przestrzeni martwej.

Starzenie się układu odpornościowego:

 zmiany w liczbie i proporcjach różnych komórek układu odpornościowego (np. wzrost komórek pamięci, pomocniczych, spadek komórek cytotoksycznych),

 zaburzenia w produkcji cytokin,

 zmniejszona fagocytoza.

Powoduje to:

 dysregulację procesów obronnych:

- zwiększa podatność na choroby infekcyjne, cięższy przebieg chorób infekcyjnych, wzrost chorób z autoagresji.

Starzenie się układu nerwowego:

 ciężar mózgu maleje o 5-10% między 20 a 90 r. ż.

 małe zmiany: pień mózgu i międzymózgowia.

 duże zmiany:

- miejsce sinawe, o ok. ½ (trudności z zasypianiem, stany lękowe, termoregulacja),

- móżdżek ok. 60 r. ż., liczba komórek gruszkowatych spadek, upośledzenie funkcji motorycznych

- kora mózgowa o 30-50%

- hipokamp o 30%, powoduje to spadek przyswajania wiedzy

 plastyczność mózgu – tworzenie nowych połączeń między komórkami nerwowymi.

Zmiany w układzie pokarmowym:

1 jama ustna:

A. kserostomia

suchość jamy ustnej – zmniejszenie funkcji gruczołów ślinowych, tj. brak produkcji śliny nawet po stymulacji, nawet gdy organizm jest dobrze nawodniony:

- z prawidłową błoną śluzową (typ I), z zaburzoną (typ II)

Skutki:

 mniejszy wyrzut substancji stanowiących barierę ochronną dla błony śluzowej jamy ustnej (lizozym, laktoferryna, mieloperoksydaza, peroksydaza, Iga, igG, igM);

 wpływ na mikroflorę jamy ustnej, wyraźny wzrost mikroorganizmów odpowiedzialnych z powstawanie próchnicy (Lactobacillus, s. mutans), choroby przyziębia (np.: Bacteroides Gingivalis) oraz wzrost kolonii grzybów.

Przyczyny:

 uszkodzenie ślinianek,

 niektóre leki, np. diuretyki (chlorotiazyd, hydrochlorotiazyd), przeciwdepresyjne (amitryptylina, imipramina, opipramol), hipotensyjne (captopril) i inne (dodatkowe zmiany).

Objawy:

 trudności w przyjmowaniu i połykaniu pokarmów,

 zaburzenia odczuwania smaku z przewagą smaku słonego i gorzkiego,

 pieczenie/palenie języka i/lub warg (BMS – Burnung mouth syndrome),

 utrudniona mowa,

 bardzo szybko postępująca próchnica,

 owrzodzenia błony śluzowej i wtórne zakażenia bakteryjno-grzybiczne.

 gdy dłużej trwa: wygładzenie lub pobrużdżenie języka: atrofia brodawek, gładka lśniąca lub pomarszczona błona śluzowa jamy ustnej.

 powoduje spadek poziomu i jakości życia,

 może doprowadzić do wycofania się z życia społecznego i depresji,

prawie połowa populacji osób starszych uskarża się na suchość w jamie ustnej;

 osoby takie częściej jedzą tłuszcze, oleje, cukier a rzadziej surowe warzywa i całe owoce.

B. spadek wrażliwości na bodźce sensoryczne:

Odbierane przez różne zmysły, odpowiadają za:

 wyzwalanie zachowań związanych z poszukiwaniem pożywienia i przygotowaniem go do sp[ożycia,

 ochrona przed spożyciem produktów zepsutych,

 pobudzenie apetytu,

 stymulowanie sekrecji soków trawiennych,

 urozmaicenie diety.

Zmysł węchu:

 przedkonsumpcyjna stymulacja zachowań pokarmowych,

 bardzo czuły nabłonek węchowy w górnej części jamy nosowej z bardzo czułą liczą komórek receptorowych tzw. cebulek węchowych, sygnał powstały w wyniku pobudzenia receptorów trafia od razu do mózgu,

 główna funkcja: wykrywanie niebezpieczeństw,

 emocje związane z zapachami warunkują zachowanie, lubienie i nielubienie zapachów jest uwarunkowane indywidualnymi doświadczeniami każdej osoby

Zmysł węchu w wieku starszym:

 zwiększenie progu wrażliwości dla różnych zapachów, zmniejszenie możliwości rozróżniania zapachów, przyczyny:

- tempo procesu przekazywania bodźców do mózgu spada,

- zmniejszona wrażliwość neuronów (mniejsza amplituda),

- zmniejszona aktywność kory mózgowej, ciała migdałowego, hipokampu.

- u osób z chorobami neurodegeneracyjnymi (Alzhaimer, Parkinson, Huntington) zmiany w neuroanatomiczne.

 zdolność rozróżniania zapachów spada z wiekiem,

 różnice istotne statystycznie dla płci w każdej grupie wiekowej (kobiety lepiej), za wyjątkiem najstarszej,

 osoby noszące sztuczną szczękę maja istotnie obniżony próg zapachu.

Zmysł smaku:

 w jamie ustnej i na języku komórki smakowe w kubkach smakowych, żyją głównie 10-11 dni,

 każdy kubek i każda komórka może odbierać wszystkie jakości smaku, choć z różnym natężeniem w różnych lokalizacjach,

 bodziec chemiczny musi być rozpuszczony w wodzie (Ważna ślina), wiąże się z białkami receptorowymi i poprzez tzw. białko G gustducunę przekazuje impuls elektryczny do mózgu,

 smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki, umami, tłusty,

 cierpkość: odczucie kurczenia się, ściągania lub marszczenia powierzchni śluzówki jamy ustnej.

Zmysł smaku w starszym wieku:

podlega mniejszym zmianom niż zmysł węchu,

zwiększenie progu wrażliwości smakowej, w odniesieniu do intensywności i jakości,

 słabsze wyczuwanie smaku słonego, gorzkiego(wg niektórych badań też słodki),

 prawdopodobnie najbardziej zmienia się z wiekiem odczuwanie goryczy,

 neuroanatomiczna degradacja, zmniejszenie liczby receptorów (Zaburzenia procesów odnowy, uszkodzenie nerwów).

Zmysły chemosensoryczne a stan odżywienia:

 progi wrażliwości smakowej ulegają podwyższeniu przy spadku stężenia we krwi Zn i Cu,

 deficyt cynku może powodować:

- nieprawidłowości anatomiczne w budowie kubków smakowych,

- zmniejszenie aktywności fosfatazy alkalicznej (w receptorach smaku),

- zmniejszenie stężenia gustducyny w ślinie.

 podawanie suplementów cynku korzystne (zwłaszcza przy lekach psychotropowych, które zwiększają wydalanie cynku).

zaburzenia percepcji mogą wynikać także z:

- ogólnego niedożywienia (spowolnienie procesów odnowy Komorek receptorowych)

- niedożywienia białkowego, witaminami z grupy B, wit. A i E.

Konsekwencje zmian w odczuwaniu bodźców sensorycznych:

 obniżenie jakości życia m In ze względu na kontakty interpersonalne (zmniejszenie zadowolenia ze spożywania żywności, niedostateczna higiena, obawa przed truciznami, depresja),

 zmniejszenie apetytu, zmiany w preferencjach żywności, zmniejszenie masy ciała,

 ze względu na zmniejszenie odczuwania sytości specyficznej, zmniejszenie urozmaicenia diety,

 zmniejszenia progu wrażliwości na smak słodki i słony dla cukrzyków i osób chorych na nadciśnienie tętnicze – zwiększenie czynników ryzyka,

 ryzyko spożywania żywności o nieodpowiedniej jakości (Zepsutej, gorzkiej)

Zmiany w układzie pokarmowym cd.

1 Jama ustna:

C choroby zębów:

Polska, % badanych w wieku 75-80 lat, 2003 r.

	M	K	Miasto	Miasteczko	Wieś
Liczba własnych zębów: brak 1 – 5 zębów ≥ 6 zębów	36,1 28,5 35,4	45,6 29,2 25,3	34 25 41	38 29 33	46 30 24
Używanie protez zębowych	47,2 ↑	66,2 ↑	73	51	55
Trudności z żucie pokarmów	35,4 ↓	31,8 ↓	27	33	37

 spożywanie świeżych warzyw (surowej marchwi) spada wraz z utratą zębów;

 stężenie karotenów, folianów i witaminy C w osoczu jest niższe u osób, które posiadają mniej swoich zębów, niż u osób z pełnym uzębieniem.

2 Przewód pokarmowy

Zmniejszona czynność przewodu pokarmowego:

Przyczyny:

 elementy kurczliwe są zastępowane przez włókna kolagenowa → zmniejszenie siły skurczu mięśni całego przewodu pokarmowego,

 zmniejszenie liczby neuronów cholinergicznych.

Skutki:

 zwolnienie ruchów perystaltycznych (u nieaktywnych fizycznie);

 zaleganie treści żołądka;

 zaparcia.

Przełyk:

 zwolnienie fali wewnętrznej w przełyku i obniżenie jej amplitudy → wydłużenie fazy połykania;

 zaburzenia pracy dolnego zwieracza przełyku, zbyt słaby skurcz, dlatego nie zapobiega cofaniu się treści żołądkowej do przełyku → refluks żołądkowo-przełykowy, zgaga -> czynnik ryzyka gruczolakow;

Hampel 2005 – związek refluksu z BMI, osoby z wyższym BMI częściej cierpią na refluks.

3 Żołądek:

 zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka (Atrophic gastritis) – stan przewlekły prowadzi do zaniku komórek okładzinowych żołądka:

Przyczyny:

- starzenie się, podłoże autimmunologiczne, najczęściej zakażenie Helicobacter pylori lub Campylobacter pylori.

 ok. 10-30% osób w wieku 50+ cierpi na achlorhydrię.

 Występowanie zanikowego nieżytu błony śluzowej żołądka w zależności w wieku:

60-69 lat niewiele powyżej 20%, powyżej 80 lat powyżej 30%.

 zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego, zwłaszcza kwasu solnego (hipochlorhydria, achlorhydria):

- umożliwia przedostanie się żywych bakterii do dalszych części przewodu pokarmowego,

- nasila procesy fermentacyjne,

- zaburza wchłanianie składników odżywczych (m. in. Fe, B₁₂, białko).

 zmniejszenie wydzielania pepsyny (w mniejszym stopniu).

4 Jelito cienkie:

 stosunkowo małe zmiany,

 mniej komórek endokrynnych (np. spada aktywność laktazy):

- mniejsza ilość a częściej produktów mlecznych, produkty fermentowane.

 słabsza siła mięśni → wydłużony czas pasażu.

5 Wątroba:

 zmniejszona:

- liczba hepatocytów (o ok. 20%),

- masa wątroby (>30% do 90-tego roku życia),

- wątrobowy przepływ krwi (o 30-35%),

- zmniejszone wydzielanie żółci.

 powoduje to:

- spowolnienie metabolizmu syntezy białek, metabolizmu leków (nawet 2x dłuższy okres półtrwania),

- zmniejszenie zdolności do regeneracji, rozkładu insuliny, emulgowania tłuszczu,

- zwiększone ryzyko powstawania kamieni żółciowych.

5 Trzustka:

 zmniejszone:

- aktywność enzymów proteolitycznych trzustki,

- wydzielanie insuliny:

- w miarę starzenia stopniowo zanikają wyspy trzustkowe i komórki β, wytwarzające insulinę,

- stosunek komórek β do innych komórek w wyspach trzustkowych u osób młodych wynosi 4:1, a u osób w wieku 80-90 lat 2:1.

Trzustka: glukoza:

 zmniejszone wykorzystanie glukozy przez mięśnie, bo zmniejszona masa mięśni oraz mniejsza aktywność fizyczna,

 rosnąca z wiekiem insulinooporność komórkowa (utrata wrażliwości mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby oraz praktycznie wszystkich tkanek organizmu na insulinę);

 podwyższenie progu nerkowego dla glukozy:

- często nie występuje cukromocz, nawet przy glikemii przekraczającej 200 mg%,

- dopuszczalny poziom cukru we krwi dla 70-latków:

na czczo ≤ 140 mg/100 ml, standard: 70 – 90 mg/dl;

po posiłku ≤ 180 mg/100 ml Standard: ˂ 135 mg/dl.

Te wyższe wartości glukozy u osób starszych są bezpieczniejsze niż niedocukrzenie.

6 Jelito grube:

 zmiany w obrębie błony mięśniowej: powstaje uchyłkowatość jelita, może prowadzić do stanów zapalnych;

 czas pasażu wydłużony, szczególnie przy małej aktywności fizycznej.

 dieta niskobłonnikowa i wysokotłuszczowa zwiększa ryzyko uchyłkowatości,

 podczas uchyłkowatości należy unikać ostrych przypraw i roślin strączkowych, przy zaostrzonej chorobie: dieta łagodna, przecierana z wykluczeniem surowych owoców i warzyw, alkoholu i kofeiny.

7 Odbytnica:

 nietrzymanie stolca, przyczyny:

- zaburzenia funkcji zwieracza oraz mięśnia łonowo-odbytniczego, mniejsza elastyczność odbytnicy,

- zaburzenia mechanizmów rozróżniających konsystencję stolca i odróżniających go od gazów,

 występuje u 9% starszych osób (u 14-22% hospitalizowanych).

Podsumowanie:

 nie zawsze można odróżnić zmiany związane z normalnym starzeniem i chorobą;

 wiele zmian związanych ze starzeniem się nie daje objawów klinicznych

 najczęściej odczuwane zmiany wpływające na funkcjonowanie związane są ze wzrokiem, słuchem, pamięcią, układem moczowym,

 w większości zmiany w układzie krążenia, oddechowym i pokarmowym nie wpływająca zwykłe funkcjonowanie zdrowych osób starszych,

 układ odpornościowy jest osłabiony i osoby starsze są bardziej wrażliwe na infekcje.

WYKŁAD 5 BIODOSTĘPNOŚĆ SKŁADNIKOW ODŻYWCZYCH U OSÓB STARSZYCH 28.03.2013

Biodostepność:

 stopień w jakim spożyty składnik odżywczy może być:

- strawiony lub uwolniony z połączeń jakich występuje w pożywieniu, (najczęściej używane w piśmiennictwie)

- wchłonięty z przewodu pokarmowego, (to też w piśmiennictwie)

- wykorzystany w organizmie do funkcji metabolicznych lub zmagazynowany.

 w badaniach populacyjnych często obserwuje się zmniejszone wykorzystanie składników odżywczych u osób starszych,

 wiek ma związek głównie z etapem wchłaniania z przewodu

Makroskładniki:

Tłuszcze:

 wcześniejsze badania na ludziach i zwierzętach dawały różne wyniki:

 2004 r: - całkowite wchłanianie w jelicie krętym kwasów 16:0, 18:0, 18:1 i 18:2 mniejsze u 2-letnich szczurów, w porównaniu do 1-mies, ale w przeliczeniu na powierzchnię śluzówki brak różnic, czyli różnice mogą wynikać z faktu zmniejszania się powierzchni śluzówki

Białka:

brak wpływu (straty białka z kałem nie były zwiększone);

Węglowodany:

 wyniki różnych badań rozbieżne,

 mogą być modyfikowane przez florę bakteryjną

Mikroskładniki:

Wchłanianie mikroskładników:

Dla wielu składników regulowane przez sprzężenie zwrotne, tj. gdy zapasy małe wchłanianie wzrasta i odwrotnie.

Odbywa się to dzięki kontroli stężenia:

(1)  ligandów wiążących w świetle przewodu pokarmowego;

(2)  receptorów na powierzchni komórek;

(3)  przenośników białkowych;

(4)  białek magazynujących wewnątrz komórek;

(5)  dopływu energii do transportu przez błony.

W starszym wieku mogą być zaburzenia każdego z tych elementów – wchłanianie może być zmniejszone lub zwiększone (overload).

Dodatkowo wpływają choroby i leki.

Wapń i witamina D:

 wiele badań wskazuje, ze w starszym wieku następuje zmniejszenie wchłaniania Ca uwarunkowane stanem wysycenia witaminą S, stylem życia i profilem hormonalnym (u K i u M),

 wiele badań wskazuje na pozakostne działanie wit. D (antynowotworowe, wspomagające procesy poznawcze itp.), dlatego często osoby starsze stosują suplementację.

 witamina D w starszym wieku: mniejsze spożycie, mniejsza ekspozycja na światło słoneczne, zmniejszona zdolność syntezy witaminy D w skórze, mniejsza liczba receptorów witaminy D w błonie śluzowej jelita cienkiego.

Witamina D₃ w surowicy po ekspozycji na sztuczne światło słoneczne: powierzchnia pokrzywą sugeruje, ze produkcja wit. D₃ u starszych stanowi ok. 25% produkcji osób młodych

[Holick et Al., Lancet, 2, 1104-1105, 1989 .r]

Poziom witaminy D w surowicy zmniejsza się wraz z wiekiem i stopniem niesprawności.

Wapń – ilość w diecie:

Wiek	% wchłaniania wapnia
	300 mg Ca/d	500 mg Ca/d	600 mg Ca/d	1200 mg Ca/d
43 lata	68	61	60	59
67 lat	71	60	58	56

 badania populacyjne, kobiety w okresie pomenopauzalnym, podgrupa bez osteoporozy, podobnie jak w młodszym wieku - % wchłaniania Ca spada, gdy spożycie wzrasta,

 Wniosek: brak wpływu wieku, przy porównaniu dorosłych i starszych jako jednej grupy

Badania populacyjne, kobiety ≥85 lat i 69-74 lata:

Wiek	% wchłaniania wapnia
	średnio	≥ 400 mg Ca/d	˂ 400 mg Ca/d
69 – 74 lat	34,3	32,5	33,3
≥ 85 lat	28,3

% wchłaniania Ca mniejszy u starszych starszych – wpływ wieku.

Mały % wchłaniania przy niskim spożyciu:

- brak adaptacji do małego spożycia,

→ skutki: osteoporoza, złamania, upadki, próchnica.

 u mężczyzn zmniejszanie % wchłaniania Ca następuje po 60 r. ż.;

 500 mg wapnia + 17,5µg wit. D zmniejsza liczbę złamań osteoporotycznych u starszych kobiet i mężczyzn,

Zmniejszenie liczby utraconych zębów u osób starszych przy suplementacji wapniem i Wit D:

 randomizowane badanie (suplementacja 500 mg wapnia + 17,5µg wit. D, 145 os., 3 lata interwencji),

 dokładne badania stanu uzębienia:

 wyniki:

1 lub więcej zębów w ciągu 36 m-cy straciło w grupie placebo 27%,

a w grupie suplementowanej tylko 13%.

 wpływ suplementacji nie zależał od płci i palenia papierosów.

Wapń a aktywność fizyczna:

 większa aktywność fizyczna – większa gęstość kości, zwłaszcza przy dużym spożyciu wapnia i w odniesieniu do lędźwiowego odcinka kręgosłupa;

 pozycja leżąca:

- zwiększenie wydalania wapnia z moczem,

- zmniejszenie wchłaniania z przewodu pokarmowego (z 31% do 24%).

powrót do normy po 5-6 tygodniach aktywności.

Witamina B₁₂ – losy w przewodzie pokarmowym:

W żołądku:

 uwalnianie z połączeń z białkami pod wpływem kwasu solnego i pepsyny,

 wiązanie wit. B₁₂ z białkami R wydzielanymi przez ślinianki i żołądek.

W jelicie cienkim:

 trawienie kompleksów z białkami R przez enzymy soku trzustkowego,

 wiązanie uwolnionej kobalaminy z czynnikiem wewnętrznym (intrinsic factor IF) – glikoproteiną wydzielaną przez ścianki żołądka po stymulacji przez żywność.

W jelicie krętym:

 IF łączy się z receptorami na powierzchni jelita krętego, wchłanianie tego kompleksu na drodze fagocytozy przez enterocyty.

W enterocycie:

 odszczepieniu ulega IF, a sama witamina po 3-4 godzinach uwalnia się do krwi.

We krwi:

 transportowana jako kompleks z białkiem trans kobalaminą,

Wydalana z moczem, żółcią (Reabsorpacja 70%)

Czynniki zmniejszające wchłanianie:

 niedokwaśność soku żołądkowego (rozwój mikroflory, która zużywa B₁₂, korzystne podanie antybiotyku),

 brak pepsyny,

 brak czynnika wewnętrznego IF (brak wchłaniania ze wszystkich źródeł),

 niedostateczne wydzielanie trzustkowe (można stosować formę syntetyczną).

Schorzenia:

 resekcja żołądka lub wagotonia (przecięcie włókien nerwu błędnego),

 zanikowy nieżyt błony śluzowej żołądka (Atrophic gastritis),

 leki wiążące kwas solny.

Poziom witaminy B₁₂ w surowicy spada u osób starszych, a jeszcze bardziej starszych z zanikowym zapaleniem śluzówki.

Wchłanianie krystalicznej i związanej z białkiem formy Wit B₁₂ u osób zdrowych i z zanikowym nieżytem błony śluzowej żołądka. Wniosek: przy zanikowym można podawać formę krystaliczną

Helicobacter pylori – B₁₂:

 silny związek między infekcją HP a deficytami B₁₂,

 możliwe mechanizmy:

- zapalenie żołądka wywołane przez HP (gastritis) → hypo- lub achlorhydria zmniejsza uwalnianie B₁₂ z połączeń białkowych,

- upośledzone wydzielanie IF,

- mniejsze stężenia wit. C w soku żołądkowym (wzrost pH).

 nieleczona infekcja, ze względu na zapasy w organizmie może powodować głębokie niedobory ze skutkami neurologicznymi u osób starszych.

Helicobacter pylori - Witamina C:

 infekcja jest czynnikiem raka żołądka w grupie o niskim spożyciu witaminy C;

 ↓ stężenia witaminy C w soku żołądkowym w infekcji HP. Po leczeniu infekcji następuje jej wzrostw soku żołądkowym i we krwi.

 Helicobacter pylori – witaminy A, C, E, foliany, cynk, selen– możliwe działanie, ale brak jednoznacznych dowodów.

Cynk – badania na szczurach:

 zwiększa się metylacja genu SLC30A5 (region promotorowy), który koduje białko transportowe ZnT5,

 to powoduje zmniejszenie ekspresji tego białka, czego skutkiem jest zmniejszone wchłanianie cynku.

WYKŁAD 6 ŻYWIENIE A ZDROWIE 04.04.2013

Frailty syndrom:

Polskie tłumaczenia: zespół kruchości, zespół słabości, zespół wyczerpania rezerw, zespół wątłości.

 Jest to stan przejściowy między sprawnością i niesprawnością.

 Wynika on ze złożonych wzajemnych oddziaływań na organizm:

 samego procesu starzenia się, współistniejących chorób, czynników środowiskowych.

Nie jest chorobą tylko procesem postępowania zmian.

Zespół słabości (Linda Fried, 2001): syndrom fizjologiczny, charakteryzujący się zmniejszeniem rezerw i odporności na czynniki stresogenne, wynikający ze: skumulowania się obniżonej wydolności różnych systemów/układów fizjologicznych, w konsekwencji prowadzi to do podatności na wystąpienie niekorzystnych następstw”

Osoby ze zwiększonym ryzykiem/prawdopodobieństwem wystąpienia zespołu słabości:

 zaawansowany wiek,

 z zaburzeniami widzenia,

 z upośledzeniem funkcji poznawczych i z obniżonym nastrojem,

 ze słabością kończyn,

 z zaburzeniami chodu i równowagi,

 stosujący leki uspokajające,

 z współistniejącymi licznymi chorobami przewlekłymi.

Procesy patologiczne prowadzące do zespołu słabości:

 zaburzenia neurohormonalne: niskie stężenia testosteronu, melatoniny i dehydrepiandrosteronu (DHEA). Obserwowano także niskie stężenia 25-hydroksywitaminy D,

 zaburzenia układu krzepnięcia krwi i fibrynolizy(większe stężenia fibrynogenu, czynnika VIII i VII oraz D-dimerów w krwi);

 nieprawidłowe reakcje układu immunologicznego, wzrost stężenia markerów zapalnych z podwyższeniem stężenia CRp, interleukin (IL-6), czynnika martwicy nowotworów;

 spadek stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF;

 utrata masy mięśniowej.

Fenotypowe cechy zespołu słabości:

Łączy cechy związane ze składem ciała, stanem odżywienia i ruchliwością (zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego): sprawność ruchowa, siła mięśniowa, zmysł równowagi, szybkość przetwarzania bodźców ruchowych; sprawność intelektualna, stan odżywienia, wytrzymałość, aktywność fizyczna.

Inni autorzy do fenotypu „zespołu słabości” zaliczają kłopoty ze wzrokiem i słuchem, nietrzymaniem moczu i kału, depresję.

Konsekwencje:

 większy stopień zaawansowania „słabości” → większe ryzyko uruchomienia kaskady zdarzeń/procesów zakończonych zgonem nawet przez błahy czynnik.

 uruchamiana jest „kaskada dekompensacyjna” zespołu słabości („kaskada geriatryczna”).

Kaskada geriatryczna [Wieczorkowska-Tobis i wsp., 2011]

Niedożywienie -> nasilenie sarkopenii i pogorszenie mobilności -> upadki -> złamania –L> niesprawność funkcjonalna

Rozpoznanie: kryteria: [Fried i wsp., 2001]

1 Niezamierzone zmniejszenie masy ciała (>5kg w ciągu 12 m-cy);

2 Osłabienie (siły dłoni, mierzona dynamometrem z uwzględnieniem wieku i wartości BMI);

3 Wyczerpanie psychiczne (określane przy użyciu skali depresji);

4 Spowolnienie chodu (mierzone szybkością przejścia ok. 4,6 m) z uwzględnieniem płci i wzrostu badanej osoby;

5 Obniżona aktywność fizyczna (skrócona wersja Minnesota Leisure Time Activity Questionnaire).

Zespół słabości zdiagnozowany zostaje, gdy występują 3 z 5 kryteriów.

Zespół pre-fail (stadium prodromalne, zwiastunowe), gdy są 1-2 z 5 powyższych patologii (zwiększone ryzyko wystąpienia w przyszłości zespołu słabości).

Epidemiologia zespołu słabości: [Fried i wsp., USA]

 7% populacji osób po 65 r. ż.,

 30% osób w wieku 80 lat lub starszych:

 znamienny wzrost ryzyka wystąpienia w ciągu kolejnych 3 lat:

- Częstość hospitalizacji 34%

- Upadki 28%

- pogorszenie aktywności życia codziennego 34%

- śmierć 18%

W porównaniu z grupą bez słabości (odpowiednio: 33%, 15%, 8%, 3%)

 W badaniu Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA): zespół słabości u 19% badanych w wieku 65+.

Zapobieganie:

właściwe żywienie, aktywność fizyczna, rehabilitacja, pobudzanie w każdej formy aktywności, prewencja upadków, wsparcie psychospołeczne, leczenie współistniejących chorób.

Fraility syndrome można odwrócić pod warunkiem właściwego zdiagnozowania.

Główne choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych w Polsce i ich związek z żywieniem:

1. Wielkie zespoły geriatryczne.

2. Jatrogenny zespół geriatryczny.

3. Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości.

Główne choroby i problemy zdrowotne dot. osób starszych w Polsce:

1 Wielkie zespołu geriatryczne: (WZG, ang. Genatric giants)

 przewlekłe wieloprzyczynowe zaburzenia,

 stopniowo ograniczają sprawność funkcjonalną, Ryzyko narasta wraz z wiekiem

 negatywnie wpływają na jakość życia. Leczenie objawowe

Sześć składowych WZG:

1. Upadki i zaburzenia lokomocji, 2. Zaburzenia wzroku i słuchu, 3. Nietrzymanie moczu i stolca,

4. Depresja, 5. Otępienie, 6. Niedożywienie.

1 Upadki i zaburzenia lokomocji:

Przyczyny wewnętrzne:

 związane z wiekiem inwolucyjne zmiany starcze:

- Zmniejszenie masy mięśniowej,

- Zmniejszenie elastyczności stawów,

- Zwolnienie odruchów,

- Zmiany postawy i schematu chodu,

- Pogorszenie funkcjonowania narządu równowagi

 upośledzony ruch i chód,

 płeć: kobieta, ważna: siła mięśni, gęstość kości

 samotne mieszkanie, aktywność fizyczna

 historia upadków – lęk przed upadkiem.

 występujące choroby przewlekłe (POChP, depresja, artretyzm, demencja, choroby stóp, wylewy),

 upośledzenie wzroku (zaćma, jaskra),

 Aktualne ostre schorzenia (grypa),

 stosowana farmakoterapia (leki psychotropowe)

 niedobory żywieniowe,

 niedobór witaminy D.

Przyczyny zewnętrzne:

 zagrożenia otoczenia (złe oświetlenie, śliskie podłogi, nierówne powierzchnie),

 nieodpowiednie obuwie, odzież,

 nieodpowiednie pomoce do chodzenia lub urządzenia pomocnicze,

 upadki związane z korzystaniem ze środków lokomocji, z krzeseł, stołków, gorąca woda, itp.

Upadek w ciągu ostatniego roku:

- ogółem 30% badanych,

- w instytucjach 50%,

- po 80 r. ż. 50%,

- więcej wśród niepełnosprawnych,

- więcej wśród kobiet.

Ryzyko upadku: najbardziej bierni i najbardziej aktywni.

Ryzyko złamania: 25% złamań szyjka udowa.

Zespół poupadkowy: lęk przed upadkiem, ograniczenie aktywności, izolacja społeczna, depresja,

2. Zaburzenia wzroku i zaburzenia słuchu.

3. Nietrzymanie moczu:

- 10% populacji osób starszych, (nietrzymanie stolca: 5-6%)

- 50% w instytucjach,

- częściej u kobiet.

Przyczyny: leki, choroby psychiczne, stany zapalne, ograniczone poruszanie się.

Związek z żywieniem:

ograniczenie pobierania płynów

↓

niedostateczne nawodnienie

4. Depresje:

Przyczyny:

- sytuacje życiowe (Depresje endogenne),

- związane z chorobami mózgu lub innymi chorobami somatycznymi (depresje organiczne)

Skutek: Brak dbałości o jedzenie, zdrowie i leków.

W populacji 65+ 30%

U osób z Alzhaimerem 20 – 30%

U osób z Parkinsonem 30 – 50%

Także obciążone: osoby po udarach, po lekach, często niediagnozowane

Diagnoza:

 Geriatric Depression Scale GDS (Geriatryczna Skala Dpresji)

Pytania:

- czy jest Pan zadowolony z życia?

- czy raczej odczuwa pan jego pustkę i bezwartościowość?

- ocena codziennego nastroju.

- ocena chęci do podejmowania zadań.

- odczuwanie zagrożenia i beznadziejności sytuacji, w której się znajdują.

- porównanie własnej sytuacji materialnej i problemów z pamięcią z warunkami i możliwościami większości ludzi w podobnym wieku

Wersja pełna bada 30 cech, wersja krótka 4 pytania (dotyczy ostatnich 2 tygodni życia):

- myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pani z niego zadowolona? Tak/nie

W skazuje na - czy ma Pani uczucie, że życie jest puste? Tak/nie

Depresję - czy obawia się Pani, że może się zdarzyć panu coś złego? Tak/nie

- czy przez większość czasu czuje się Pani szczęśliwa? Tak/nie

Wyniki testu depresji badania SENECA: (wynik wyższy od 5 pkt. wskazuje na objawy depresji)

Wyróżnik	Test depresji
	kobiety	mężczyźni
Polska średnio (pkt.)	8,6	5,9
Percentyle (pkt.) 25 50 75	6,0 9,0 11,0	3,0 5,5 8,0
Minimum – maksimum (pkt.)	2,0 – 14,0	2,0 – 14,0
% osób z wynikiem TD>5pkt.	81,8	50,0
Inne kraje: min max	2,2 (NL), 2,8 (CH) 6,9 (P), 6,8 (P)	1,2 (E), 1,9 (Ch) 5,9 (P), 4,6 (P)

(za każdą z 15 odpowiedzi można uzyskać 0 lub 1 pkt, osoby z liczbą punktów > 5 wykazują objawy depresji)

Zależność pomiędzy wynikiem testu depresji a sposobem żywienia:

Sposób żywienia wyrażono jako procent realizacji normy (energia, tłuszcz), normy minimalnej (sód, potas), wielkość zalecanych (cholesterol, błonnik) lub poziomu bezpiecznego (pozostałe składniki).

	Kobiety		Mężczyźni
	≤ 5 pkt.	˃ 5 pkt.		≤ 5 pkt.	˃ 5 pkt.
Energia Białko Białko zwierzęce Tłuszcz Cholesterol Błonnik Wit. A Wit. E Wit. B1 Wit. B2 Wit. B6 Wit. PP Wit. C Wapń Fosfor Potas Sód	176 ± 47 190 ± 74 65 ± 11 256 ± 49 138 ± 47 115 ± 67 162 145 113 ± 38 101 ± 20 94 ± 38 102 ± 41 81 ± 45 85 ± 26 186 ± 45 97 ± 44 403 ± 171	129 ± 35 141 ± 49 62 ± 11 188 ± 72 101 ± 35 103 ± 35 120 114 98 ± 31 86 ± 40 79­ ± 24 85 ± 27 74 ± 30 61 ± 33 154 ± 58 79 ± 25 349 ± 122		130 ± 21 152 ± 30 64 ± 9 192 ± 67 131 ± 38 102 ± 25 118 69 106 ± 29 85 ± 24 84 ± 18 95 ± 27 70 ± 27 86 ± 35 200 ± 43 90 ± 13 464 ± 187	140 ± 38 155 ± 49 65 ± 6 199 ± 75 145 ± 52 118 ± 37 163 106 105 ± 30 97 ± 31 94 ± 34 100 ± 35 71 ± 35 91 ± 49 215 ± 58 96 ± 33 451 ± 138

Objawy depresji

Zależy od opiekunów. Kobiety częściej mieszkają samotnie.

Prowadzi się coraz więcej badań dot. związków żywienia z zachorowalnością na depresję. Obecnie wydaje się, że szczególne znaczenie w etiologii mogą odgrywać niedobory cynku.

5. Zespół otępienny (otępienie):

Przewlekłe i postępujące zaburzenie funkcji intelektualnych wskutek ograniczonego procesu ograniczonego procesu chorobowego mózgu.

 Zaburzenia wyższych funkcji korowych: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, język i zdolność do porównywania, oceniania, dokonywania racjonalnych wyborów.

 świadomość jest zachowana.

 czasami osłabienie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, zachowaniem, w grupie społecznej, czy motywacją.

W populacji +65 10%

W populacji 90+ 40%

Choroba Alzhaimera, otępienie naczyniowe itp.

 Globalna Skala Demencji (ang. Global Deterioration Scale) – ocena zaawansowania otępienia w oparciu o ocenę funkcjonowania, wywiad z opiekunami.

 Krótka Skala Oceny Funkcji Poznawczych – Mini Mental State Examination (MMSE): Używana w badaniach żywieniowych.

Orientacja w czasie, przestrzenie, pamięć, koncentracja, nazywanie przedmiotów, powtarzanie, rozumienie, czytanie, pisanie, kopiowanie wzoru (wg Folsteina).

Max 30 pkt., MMSE ≤ 23 pkt., świadczy o zaburzeniach sprawności umysłowej.

Pytanie/zadanie	liczba pkt.
Który obecnie mamy rok, jaką porę roku, proszę podać datę, dzień tygodnia i miesiąc.	5
Gdzie się obecnie znajdujemy: państwo, miasto, ulica, dom, piętro?	5
Powtórzenie nazw 3 przedmiotów: koza, grosz, ławka	3
Pięciokrotne odejmowanie liczby 7 od 100 lub przeliterowanie słowa „rozum” od końca.	5
Zapytać o 3 słowa (koza, grosz, ławka) zapamiętane wcześniej.	3
Nazywanie pokazywanych przedmiotów: ołówek, zegarek.	2
Powtarzanie zdania: „bez jeżeli ani lub”	1
Wykonać następujące czynności: wziąć kartkę papieru do ręki, złożyć na połowę i położyć na podłogę.	3
Przeczytać i wykonać polecenie „proszę zamknąć oczy”	1
Napisanie dowolnego zdania	1
Przerysowanie podanego wzoru	1
Razem	30

Wyniki MMSE w badaniach:

Wyróżnik	Test depresji
	kobiety	mężczyźni
Polska średnio (pkt.)	23,9	24,3
Percentyle (pkt.) 25 50 75	22,0 25,0 26,0	22,0 24,0 26,0
Minimum – maksimum (pkt.)	16,0 – 29,0	12,0 – 30,0
% osób z wynikiem TSU ≤ 23 pkt.	37,8	42,9
Inne kraje: min max	24,3 (P), 25,1 (UK) 27,8 (P), 27,5 (DK)	24,0 (P), 25,3 (P) 27,9 (NL), 27,6 (DK)

Rozwój otępienia: (niewymagana znajomość)

 po 50 r. ż. tzw. łagodne zaburzenia pamięci związane z wiekiem (z ang. AAMI – Age Associated Memory Impairment), nie są oznaką zmian o charakterze otępiennym, bez zmian w codziennym funkcjonowaniu.

 związane z wiekiem osłabienie funkcji poznawczych (z ang. age-related cognitive decline – ARCD, głównie łagodne zaburzenia pamięci (utrudnione utrwalanie nowych informacji przy prawidłowym odtwarzaniu starych), osłabienie funkcji językowych, np. płynności mowy, nazywania nowych przedmiotów, zaburzenia koncentracji.

 łagodne zaburzenia poznawcze (z ang. mild cognitive impairement - MCI).

 otępienie.

Zmiany w OUN:

Zmiany morfologiczne:

 osłabienie neurogenezy (zmniejszenie ilości i objętości neuronów),

 atrofia różnych obszarów:

- zaniki w płatach czołowych, skroniowych, hipokampie, spoidle wielkim i komorach mózgu;

- zmiana w stosunku objętości istoty szarej do białej (w 20 r. ż. 1,28, 50 r. ż. 1,13, a u stulatka 1,55);

- atrofia hipokampu.

 zmniejszenie szybkości przewodzenia bodźców na skutek:

- osłabienie synaptogenezy:

- stopniowego rozpadu osłonek mielinowych,

- zmniejszenie gęstości receptorów (D1, D2, D3, NMDA, muskarynowych, nikotynowych, serotoninowych, noradrenergicznych),

- spadek syntezy neuroprzekaźników (dopaminy, acetylocholiny, noradrenaliny) przy wzroście syntezy enzymów odpowiedzialnych za postsynaptyczną degradację.

Procesy zwyrodnieniowe:

W neuronach gromadzenie białek patologicznych, m. in.:

- beta-amyloidu, alfa-synukleiny, depozytów lipofuscyny, nadmierne fosforylowanego białka tau.

Czynniki genetyczne:

Polimorfizm genu kodującego apoliproteinę E:

 znane są trzy allele ApoE, ε2, 3 i 4,

 u nosicieli allelu ε4 w mózgu więcej amyloidu i większa liczba sieci neurofibrylarnych,

 izoforma ApoE 4 związana z utratą komórek w istocie czarnej,

 możliwe powstawanie kompleksu ApoE – peptyd-β-amyloidu oraz kompleksu z białkiem tau,

 allel ε4 występuje u 40% osób z chorobą Alzhaimera.

Rola żywienia w otępieniu:

Kwasy tłuszczowe:

 lipidy ok. 50% s. m. mózgu, w tym WKT – 20% s. m. mózgu,

 składnik fosfolipidów błon komórkowych, wpływa na integralność błon – w największych ilościach n-6 (linolowy i arachidonowy), n-3 DHA, mniej EPA,

 akson otoczony jest osłonką mielinową (glikolipidy + fosfolipidy lecytyna), od której zalezy przewodnictwo neuronalne oraz szybkość transmisji impulsów(zaburzenia w budowie mogą spowalniać nawet 50x komunikację między neuronami),

 LC-PUFA (DHA) wpływają bezpośrednio na produkcję i uwalnianie, degradację i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników takich jak dopamina, serotonina, norepinefryna,

 LC-PUFA (DHA) wpływają bezpośrednio na produkcję i uwalnianie, degradację i wychwyt zwrotny neuroprzekaźników takich jak dopamina, serotonina, nor epinefryna,

 LC-PUFA n-3 (DHA, EPA) prekursory związków o działaniu przeciwzapalnym,

 n-3 ważne dla funkcji poznawczych, ze względu na funkcje przewciwaterogenne.

Żywienie:

 niekorzystny nadmiar kwasów n- do n-3: konkurują o te same enzymy, czyli zahamowanie przemian n-3 do aktywnych metabolitów, spadek funkcji poznawczych.

Badania:

 gdy mało DHA w mózgu to obniżenie możliwości uczenia się, zapamiętywania, odbioru bodźcóww słuchowych i węchowych, zmniejszenie wielkości neuronów i opóźnienie migracji komórkowej w rozwijającym się mózgu;

 korzystne efekty oleju rybiego w zakresie koncentracji uwagi funkcji wzrokowo-przestrzennych;

 osoby które często jedzą ryby (>10g/dzień) istotnie lepsze wyniki we wszystkich testach od spożywających ryby sporadycznie, efekt silniejszy, gdy tłuste gatunki ryb;

 przy wyższych stężeniach n-3 we krwi w ciągu 3 lat - mniejsze osłabienie funkcji poznawczych, w tym szybkości procesów myślowych;

 u osób w wieku 22 – 51 lat dzienne podawanie 4g n-3 przez 35 dni powodowała lepszy nastrój, lepszy czas reakcji, ale nie wolno podawać większych dawek, gdyż ulegają peroksydacji;

 łagodzą objawy Alzhaimera.

Witaminy z grupy B:

 B₁ – niedobór obniża pamięć krótkoterminową, koncentrację,

 B₂ – ko faktor reduktazy glutationu, istotna rola w zwalczaniu stresu oksydacyjnego,

 B₆ – udział w syntezie serotoniny, dopaminy, nor epinefryny, niedobór obniża wyniki testów badających funkcje poznawcze, szczególnie pamięć,

 foliany – udział w reakcjach metyzacji, do syntezy neurotransmiterów, niedobór prowadzi do: hiperhomocysteinemii, obniżenia wyników testów badających funkcje poznawcze, m. in. kopiowanie wzoru przestrzennego);

 B₁₂ – udział w reakcjach syntezy neurotransmiterów, niedobór prowadzi do hiperhomocysteinemii, atrofii mózgu, osłabienia pamięci, widzenia, dezorientacji, insomii, demencji (może być nawet atrofia mózgu – post mortem)

Najważniejsze: foliany i B₁₂.

Hiperhomocysteinemia - niedobory kwasu foliowego, B₆, B₁₂:

 in vitro zaburza homeostazę neuronów,

 powoduje generowanie w komórce wolnych rodników i uszkodzenie m. in. DNA,

 poprzez aktywowanie niektórych receptorów powoduje nadmierny dopływ jonów Ca do komórki, co wiąże się z utratą łączności między komórkami nerwowymi, a potem ich obumieraniem,

 wpływając na stan naczyń krwionośnych, poprzez zaburzenia krążenia mózgowego prowadzi do obumierania neuronów i zaburzeń przekaźnictwa,

 bierze także udział w tworzeniu złogów białkowych w mózgu, występujących m. in. w chorobie Alzhaimera,

Badania obejmują: związek między poziomem Hcy a incydentami demencji i pogorszenia w niektórych funkcjach poznawczych, np. odtwarzania materiału słownego, kopiowania wzoru przestrzennego.

Witamina D:

 receptory wit. D znajdują się m. in. w korze mózgowej, hipokampie, układzie limbicznym, ale mechanizmy działania nie są jeszcze dobrze poznane:

 badania:

- na szczurach po suplementacji, m. in. wzrost wydzielania czynnika wzrostu nerwów (nerve growth factor – NGF) -> rola w neurogenezie);

- in vitro stymulowania fagocytozę beta-amyloidu,

- u starych szczurów suplementacja poprawiała zdolność uczenia się i pamięć,

- u ludzi z historią upadków skracała czas reakcji,

- u ludzi poziom witaminy D w osoczu korelował z wynikami testu MMSE.

Ze względu na polimorfizm w obrębie genu jądrowego receptora dla witaminy D (VDR, vitamin D receptor), nie wszystkie wyniki badań są jednoznaczne.

Antyoksydanty:

 mózg szczególnie wrażliwy na ROS, bo stosunkowo mały poziom endogennych antyoksydantów, a duży udział NNKT,

 stres oksydacyjny – zwiększa peroksydację lipidów, uszkadza DNA, powoduje tworzenie amyloidu, przez uszkodzenia naczyń krwionośnych może powodować udar.

Badania:

 korelacja między testami pamięci i poziomem wit. C i wit. E u zdrowych 60-latków;

 Wit. E – przy niższych stężeniach większe ryzyko choroby Alzhaimera, lepsza dieta niż suplementy, gdyż biologicznie aktywny jest nie tylko α-, ale także γ-tokoferol;

 większy wpływ w badaniach, gdzie mieszaniny przeciwutleniaczy, i gdzie występowały warzywa i owoce w porównaniu do pojedynczych substancji;

Flawonoidy u szczurów

 kwercetyna zmniejszała zaburzenia pamięci i uczenia się;

 epikatechina zwiększała angiogenezę i pamięć zależną od hipokampa (wpływ większy przy równoczesnym wysiłku fizycznym).

Zależność pomiędzy wynikiem MMSE a sposobem żywienia.

Sposób żywienia wyrażono jako procent realizacji normy (energia, tłuszcz), normy minimalnej (sód, potas), wielkość zalecanych (cholesterol, błonnik) lub poziomu bezpiecznego (pozostałe składniki).

	Kobiety		Mężczyźni
	≤ 24 pkt.	˃ 24 pkt.		≤ 24 pkt.	˃ 24 pkt.
Energia Białko Białko zwierzęce Tłuszcz Cholesterol Błonnik Wit. A Wit. E Wit. B1 Wit. B2 Wit. B6 Wit. PP Wit. C Wapń Fosfor Potas Sód	129 ± 32 137 ± 48 58 ± 7 175 ± 47 95 ± 27 96 ± 35 121 86 85 ± 23 77 ± 26 72 ± 19 78 ± 19 69 ± 34 58 ± 27 143 ± 48 74 ± 17 337 ± 129	144 ± 46 159 ± 61 65 ± 12 217 ± 81 116 ± 44 110 ± 45 150 121 110 ± 35 95 ± 41 88­ ± 30 94 ± 34 79 ± 33 70 ± 36 171 ± 59 88 ± 34 373 ± 13		153 ± 38 177 ± 47 64 ± 8 218 ± 73 148 ± 59 113 ± 29 148 136 120 ± 29 103 ± 30 98 ± 30 106 ± 36 73 ± 27 107 ± 54 232 ± 58 106 ± 27 524 ± 207	123 ± 18 138 ± 27 65 ± 8 178 ± 58 130 ± 33 105 ± 35 127 76 96 ± 27 83 ± 25 84 ± 26 92 ± 26 72 ± 35 76 ± 28 190 ± 40 85 ± 24 417 ± 95

6. Niedożywienie

5 – 10% osób we własnym domu, 70+

30 – 60% w szpitalach, instytucjach.

Przyczyny: choroby, leki, osamotnienie, sytuacja ekonomiczna, braki w uzębieniu, itd.

Problemy wynikają z trudności w wykonywaniu pomiarów oraz trudności z ich interpretacją.

Wykład 7

BMI – u osób starszych:

WHO 1997 BMI<22 kg/m2 u osób starszych związane z niedożywieniem

Małe BMI – niedożywienie, sarkopenia, ale może być maskowane przez zwiększenie tłuszczowej masy ciała.

Duże BMI – nadwaga, otyłość, ale może to być „sarkopeniczna otyłość” (mało masy beztłuszczowej, dużo tłuszczu), do diagnozowania np. bioimpedancja.

Trudności z pomiarami wzrostu: Pomiar jednostkowy wysokości niemiarodajny ze względu na zmiany w przestrzeniach kręgowych kręgosłupa, kifozę i osteoporozę.

W jaki sposób dokonuje się pomiarów?

Połowa rozpiętości ramion:

Trudne u osób unieruchomionych lub z deformacjami klatki piersiowej i kręgosłupa.

Zaleta: mało zmienia się wraz z wiekiem. (Dla populacji i ras także powinny być)

Wyprowadzono wzory zależne od płci.

Wysokość kolana:

W pozycji siedzącej, lub półleżącej (gdy osoba nie może samodzielnie stać, lub przy dużych deformacjach kręgosłupa.

Istotny jest kąt 90*w stawach skokowych i kolanowych.

Do wzorów także wprowadza się wiek, zależność od płci. Wzory nazywają się Regułami Chumle’a (USA, rasa kaukaska). Zależna od rasy.

Zaleta: element wysokości ciała, lepiej skorelowany z wysokością ciała niż rozpiętość ramion.

Zmierzenie długości kości łokciowej

Odpowiednie wzory, opracowane już tabele zależności między wzrostem a długością kości, od wieku 65 lat, także od płci zależne.

Wyliczanie masy ciała na podstawie: obwodu łydki OŁ, wysokości kolanowej WK, Obwodu ramienia OR, grubości fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką GFS.

Mężczyźni; MC (kg) = 0,98 OŁ (cm) + 1,6 WK (cm) + 1,72 OR (cm) + 0,37 GFS (cm) – 81,69

Kobiety: MC – 1,27 OŁ + 0,87 WK + 0,98 OR + 0,4 GFS – 62,35

Zmiany BMI z wiekiem w badaniach angielskich: Od wieku 20 lat, do lat 50 rośnie – zależność prostoliniowa, wyliczono wzory. Następnie po ok. 70 spada.

Kategorie BMI w badaniach IŻŻ z 2003 r., osoby starsze w porównaniu do całej populacji:

 niedożywienie bardziej dotyczy mężczyzn starszych niż młodszych (niecały 1%), u kobiet odwrotnie,

 u kobiet większa otyłość w populacji 60+, więcej kobiet,

 nadwaga i otyłość u kobiet to ponad 70%, u mężczyzn mniejszy procent.

 u mężczyzn częstsza nadwaga, u kobiet otyłość.

BMI a umieralność:

Korelacje miedzy BMI, a umieralnością zależą od wieku, płci, rasy, długości obserwacji, czynników zakłócających (alkohol, papierosy).

Zależności typu „J”, „U” (Czasami prostoliniowe, odwrócone „J”)

Wzrost ryzyka zgonu ze wzrostem BMI istotny w grupach młodych i średnim wieku, coraz słabszy u osób starszych.

BMI a umieralność z różnych przyczyn:

 Wykresy w formie „U” dla kobiet, dla niewydolności serca.

Przy jakim BMI u osób starszych występuje najmniejsze ryzyko zgonui:

 najmniejsza umieralność ze wszystkich przyczyn: BMI = 27,1 kg/m2;

 ryzyko wzrasta gdy BMI >31,4, MBI<21,1

 najmniejsza umieralność z chorób sercowo-naczyniowych: BMI = 25,6, wzrasta BMI>30,9

 nie stwierdzono związku BMI z chorobami nowotworowymi i układu oddechowego.

Opracowanie: WHO cut-off point= 25 kg/m2

Badanie umieralności wewnątrzszpitalnej:

 wiek 65+

 przy BMI <19 najwyższa śmiertelność (x5,4 w porównaniu do pozostałych osób)

 wzrost BMI o 1 decyl -> spadek ryzyka zgonu o 22%

 krzywa odwożona „J”

Diagnozowanie niedożywienia:

 utrata masy ciała:

- 10% w ciągu 6 m-cy;

- 7,5% w ciągu 3 miesięcy; stanowią bardzo poważny problem

- 5% w ciągu 1 m-ca.

Formy:

 sarkopenia – utrata masy mięśniowej związana ze starzeniem się i zmniejszeniem aktywności fizycznej,

 charłactwo (ang. Cachexia, wyniszczenie) – zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała w wyniku infekcji i innych chorób,

 wyniszczenie z głodu (ang. wasting) – zmniejszenie beztłuszczowej i tłuszczowej m. c. z powodu braku żywności,

 odwodnienie.

Sarkopenia, charlactwo – działanie lekarzy.

Utrata masy ciała, a przeżywalność (HALE) obserwacja 10 lat:

 najniższa przy utracie >5% najmniejsza przeżywalnosć,

 stabilna masa ciała wysoka przeżywalność,

 wzrost masy ciała o 5% powoduje wzrost przeżywalności.

Diagnozowanie niedożywienia:

Parametry:

 insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1 – obniża się przy głodowaniu,

 kreatynina w moczy 24-godzinnym – wysoki poziom – dobry wskaźnik niedożywienia, zwłaszcza przy obrzękach i otyłości

 limfocyty (TLC) – bardzo dobry wskaźnik niezależnie od wieku

 cholesterol – kontrowersyjny, w odmach opieki niski poziom koreluje z umieralnością

Testy skriningowe(przesiewowe): zakres pytań i parametrów

 MNA - mini nutritional Assessment – funkcjonowanie, styl życia, dieta, zdrowie, wskaźniki antropometryczne

 SGA – Subjective Global Assessment fizyczne objawy niedożywienia

 MRS – Malnutrition Risk Scale – albuminy, cholesterol, utrata m. c., problem z zakupami, przygotowaniem I jedzeniem

MNA:

 MNA® przeznaczony dla osób 65+ z ryzykiem niedożywienia, opracowany w 1994 r, walidowany,

 18 pytań (ocena antropometryczna – 4 pyt, ocena ogólna 6, ocena ż – dwuetapowa ocena,

 Cz. 1 Badanie przeciewowe – 6 pytań, usprawnia skrining, osoby z ryzykiem niedożywienia wg MNA-SF, powinny być poddane dodatkowej ocenie aby potwierdzić diagnozę i ustalić plan interwencji,

 cz.2 ocena pacjenta 12 pyt.

Inne testy skriningowe:

 MUST Malnu

 S. N.A.Q –Simplified Nutritional Appetite Questionnaire (kartka)

Skutki niedożywienia białkowo-energetycznego:

 owrzodzenia,

 zmniejszenie odporności, infekcje,

złamania szyjki kości udowej,

 zaburzenia funkcji poznawczych,

 zaburzenia trawienia,

 niedokrwistość,

 sarkopenia,

 zmęczenie,

 obrzęki,

 śmierć

Dla mikroskładników – skutki specyficzne

A także: pogorszenie sprawności ruchowej, zwiększenie ryzyka upadków, utrudnienia gojenia ran, odleżyny, zanik mięśni oddechowych, pogorszenie funkcji wątroby, zwolnienie perystaltyki, gorsza reakcja na leki.

Główne choroby i problemy zdrowotne dot. Os. Starszych w Polsce i ich związek z żywieniem Cd

Jatrogenny zespół geriatryczny (JZG):

 zespół objawów chorobowych wynikających z pobierania przez pacjentów leków, np.:

- hipotonia,

- pogorszenie funkcji nerek,

- 4- 16% wszystkich hospitalizacji osób starszych.

 związane ze znaczną liczbą stosowanych leków:

- badania w poznaniu: 5 leków na receptę + 2 bez os/doba

- ominięcie dawki, podwójna dawka, terapia „podwójna”, interakcje lek-żywność.

Interakcje lek-żywność

Leki – wpływ na metabolizm amin:

Tyrozyna w produktach spożywczych ->

Enzymy bakteryjne

Powodują dekarboksylację tyrozyny

tyramina MAO- mono amino oksydaza (nie)

Leki – inhibitory MAO (rozkład tyraminy)

P obudzenie adrenergiczne (antydepresyjne, przeciwgruźlicze, antybiotyki, chemioterapeutyki)

Wzrost ciśnienia, przełom nadciśnieniowy (nawet śmierć)

 Inhibitory konwertazy angiotensynowej (obniżają ciśnienie)

Np. Captopril, Enarenal, Enalapril, Accupro – zwiększają poziom potasu we krwi

 interakcję mają też suplementy.

 konsekwencje zbyt dużych stężeń potasu: zatrzymanie czynności serca, zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, senność, bóle głowy.

 Sok grejpfrutowy: jego flawonoidy hamują metabolizm niektórych leków (głównie statyny, obniżające poziom cholesterolu). Powoduje to nawet 10x wyższe stężenia statyn we krwi niż norma, powoduje to nawet zatrucia. Sok grejpfrutowy aż tak jest na cenzurowanym, gdyżprzy produkcji dodaje się wyciągi ze skórki wlaśnie zawierające te flawonoidy. Powodują one inhibicję cytochromu p450.

CD:

3Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości:

 choroba zwyrodnieniowa stwów,

 nadciśnienie tettnicze,

 cukrzyca,

 choroba niedokrwienna serca,

 przewlekła obturacyjna choroba płuc,

 udary mózgu,

 zaparcia,

 osteoporoza

Choroba	60+	75+	85+	Czynniki ryzyka	Skutki	Skutki dla żywienia
Zwyrodnieniowa stawów		80% K>M		Nadwaga, otyłość, niedobory witaminowe, Niedobory składników mineralnych	Ograniczenie ruchomości stawów
Nadciśnienie tętnicze	60-70%			Otyłość, NaCl, alkohol	Incydenty sercowo-naczyniowe, pogorszenie funkcji poznawczych
Cukrzyca typu II	50%		75%		Zaburzenia widzenia, dieta, leki
Niedokrwienna choroba serca	30%			Cukrzyca, nadciśnienie
POChP	20%				Obniżenie sprawności
Udary mózgu	65+ przyczyna 30% zgonów			Nadciśnienie, hiperlipidemie, cukrzyca, otyłość
zaparcia	20% DPS 80% K>M			Dieta ubogo resztkowa, zbyt mało płynów, brak ruchu, Interakcje leki-żywność
Osteoporoza	25% osób 50+ 1/3 K 60-70 lat 2/3 K 80+			Mała szczytowa masa kości, Mało Ca i wit. D	Złamania

(twierdzi się, ze obecnie w diecie jest brak aminokwasów (prolina, hydroksyprolina prawdopodobnie będą pomocne) wchodzących w skład kolagenu, który buduje chrząstki).

Występowanie chorób przewlekłych u osób starszych z rejonu Warszawy:

 77,8% mężczyzn,

 88,9% kobiet.

W samoocenie stanu zdrowia kobiety mają tendencję do gorszej oceny, zalezy od:

 niesamodzielności w czynnościach dnia codziennego, mobilności,

 od liczby chrówb,

 kontynuowania pracy zawodowej (mężczyźni)

W późniejszym okresie starości wiek metrykalny łagodzi surowość ocenny własnego stanu zdrowiea,

Choroby przewlekłe warunkujące samoocenę zdrowia w „,łodszej starości” tracą późneij swoje znaczenie na rzecz subiektywnego odczuwania związanych z nimi niedogodnościami.

Istnieje subiektywna ocena stanu zdrowia związana ze śmiertelnością:

Ocena średnia >35% u mężczyzn, brak zmianu u kobiet,

 zła ocena: >70% y mężczyzn i 30% u kobiet

WYKŁAD 8 NORMY I ZALECENIA 18.04.2012

Normy żywienia dla ludności Polski (2012 r.)

Energia i makroskładniki:

Aktywność fizyczna mała (wg polskich norm 1,6xPPM)

Płeć	Wiek (lata)	Masa ciała (kg	Kcal/doba
Mężczyźni	31-50	60	2500
	51-65		2350
	66-75		2100
	>75		2000
Kobiety	31-50	60	2100
	51-65		2000
	66-75		1900
	>75		1850

Zapotrzebowanie na energię stopniowo obniża się (Mniejsza PPM, DIT oraz poziom aktywności fizycznej).

Często dieta zbyt kaloryczna w stosunku do zapotrzebowania co prowadzi do nadwagi i otyłości.

Najwyższej aktywności fizycznej nie przewiduje się.

Tabela 4 norm

Tabela 1 norm: równania do obliczeń PPM na podstawie masy ciała

Klasyfikacja aktywności fizycznej – trybu życia.

 PAL – Physical Activty Level = całkowity dobowy wydatek energetyczny/ podstawowa Przemiana materii = TEE/PPM

 Wg. FAO/WHO/UNU 2004 r.: PAL

Mało aktywny: 1,40 – 1,69

Umiarkowanie aktywny: 1,70 – 1,99

Bardzo aktywny: 2,00 – 2,40

 W polskich normach:

- tabele w tekście: najniższa aktywność PAL = 1,4 x PPM

- tabele zbiorcze: mała aktywność najniższa PAL = 1,6 x PPM

 U starszych typowa aktywność: 1,5 x PPM

Białko:

• Przy ocenia spożycie nie może być niższe niż EAR (2012 r.)

M: 37 – 66 g/d K: 33 – 58 g

• 10 – 15% energii z białka dla całej populacji.

Zalecenia dla osób starszych:

 12 – 15% energii z białka

Stosunek białka zwierzęcego do roślinnego 1:1, ze względu na możliwe problemy z trawieniem.

Tłuszcz:

 25 – 30% energii (lepiej, żeby nie przekraczało 25%)

 kwasy tłuszczowe nasycone:

Było <10% energii

2012 r.: tak niskie jak to możliwe

Izomery trans

Było <1%

2012 r.: tak niskie, jak to możliwe

 WNKT n-6

Było 4 – 8% energii

2012 r.: DRV nie ustalono, LA linolowy 4% energii

 WNKT n-3

ALA kwas alfa-linolenowy było 2g: 2012 r. 0,5% energii,

EPA i DHA było 200mg; 2012 r. 250 mg/d

Zwykle zbyt dużo tłuszczu w diecie, a zbyt mało kwasów z rodziny n-3 (za małe spożycie ryb morskich i olejów).

Normy na tłuszcz dla ludności polski (PAQL = 1,6):

Płeć	Wiek (lata)	Masa ciała (kg	Normy na tłuszcz g/dzień przy udziale energii z tłuszczu 20 – 35%
Mężczyźni	31-50	70	60 – 105
	51-65		54 – 95
	66-75		50 – 88
	>75		48- 84
Kobiety	31-50	60	46 – 82
	51-65		44 – 78
	66-75		42 – 74
	>75		41 - 72

Węglowodany:

 ogółem RDA 130 g/d,

 2012 r.: 50 – 70% energii diety, głównie złożone (było 55 – 75%)

 2012 r.: cukry proste, 10-20% (było 15 - 25%)

 cukry dodane <10% energii diety bez zmian.

Błonnik pokarmowy:

 zalecenia dla populacji polskiej (2008 r.):

20 – 40g = 12g/1000kcal

 ILSI 10g/1000kcal

Płeć	Wiek (lata)	Normy (AI) na błonnik g/dzień
Mężczyźni Kobiety	31 – 50	25
	51 – 65	25
	66 – 75	20*
	>75	20*

ale zastrzeżenie, że w indywidualnych przypadkach zależy od wskazań lekarskich I dietetycznych

Badania IZZ indywidualnego spożycia, 2003 r., populacja w wieku 60+lat:

 wartość energetyczna diety, realizacja:

M: 69,4% powyżej normy

K: 65% powyżej normy

% energii z:	Wartości referencyjne 2012 r.	Mężczyźni	kobiety
		Badanie spożycia
białka	10 – 15	13,5	12,8
węglowodanów	60 – 70	49,6	51,5
błonnik pokarmowy w g	20	27,1	19,5
tłuszczu	20 – 35	36,3	35,1
SFA	najniższe możliwe	12,9	11,9

% populacji ze spożyciem większym od norm lub zaleceń:

Składnik	Mężczyźni	Kobiety
Tłuszcz	83,6	77,2
Cholesterol	59,3	43,9
sód	100	100
fosfor	93,4	74,2

Witaminy i składniki mineralne:

Płeć	Wiek (lata)	Wit. D (mg) AI	wit. B6 (mg) EAR	Ca mg EAR	Fe mg EAR	Na mg AI
Mężczyźni	31 – 50	5	1,1	800	6	1500
	51 – 65	10	1,4	800		1400
	66 – 75	15	1,4	1000		1300
	>75	15	1,4	1000		1200
Kobiety	31 – 50	5	1,1	800	8	1500
	51 – 65	10	1,1	1000	6	1400
	66 – 75	15	1,3	1000	6	1300
	>75	15	1,3	1000	6	1200

 zapotrzebowanie zależne od wieku: wzrost: Ca, B6, wit. D, spadek: żelaza, sodu.

Wit. D porównanie norm polskich i norm USA [µg/osobę/dzień]:

Polska (2008 r.)		USA (2010 r.)
Wiek (lata)	M i K		Wiek (lata)	M i K
	AI			EAR	RDA
51 - 65	10		51 - 70	10	15
66 - 75	15
>75			>70		20

UL:  Unia Europejska, SCF (2006 r.) 50 µg  USA, IoM (2010 r.), 100 µg

Gospodarka Ca:  Pozakostne korzyści: Spadek nowotworów, Spadek chorób autoimmunologicznych Spadek ChSN (niedokrwienna choroba serca) Spadek zakaźnych

Normy żywienia dla ludności Polski:

	Jednostki	Mężczyźni	Kobiety	Różnice między M a K
Witamina A	µg	900	700	+
Witamina E	mg	10	8	+
Witamina K	µg	65	55	+
Witamina C	mg	90	75	+
Witamina B1	mg	1,3	1,1	+
Witamina B2	mg	1,3	1,1	+
Witamina PP	mg	16	14	+
Foliany	µg	400	400
Witamina B12	µg	2,4	2,4
Kwas pantotenowy	mg	5	5
Cholina	mg	550	425	+

RDA: wit A, C, B₂, PP, B₆, foliany, B₁₂

AI: wit E, K, kwas pantoenowy, cholina

W niektórych normach innych krajów też więcej selenu

Badania IŻŻ indywidualnego spożycia 2003 r., populacja wieku 60+ lat:

% populacji ze spożyciem mniejszym od norm:

Składnik	Mężczyźni	Kobiety
Wit. B1	69,0	77,3
Wit. B2	63,5	78,1
Wit. B6	50,9	73,5
Wit PP	52,3	69,3
Wit. C	50,0	54,5
Wapń	81	94
Żelazo	49	81
Cynk	74	73
Potas	52	72

Brak danych dla wit. D i K

Woda – normy na poziomie wystarczającego spożycia a ich realizacja:

Grupa	Wiek (lata)	Woda (ml/dzień)*
Mężczyźni	19 – 30	2500
	31 – 50	2500
	51 – 65	2500
	66 – 75	2500
	>75	2500
Kobiety	19 – 30	2000
	31 – 50	2000
	51 – 65	2000
	66 – 75	2000
	>75	2000

* Woda pochodząca z napojów i wszystkich produktów spożywczych.

 warszawa 60+

Średnie spożycie

M: 1578 ml/d

K: 1587 ml/d

Gęstość odżywcza racji pokarmowej dla osób starszych w przeliczeniu na 1000 kcal:

Płeć/wiek	Wit. C M: 90 mg/d K: 75 mg/d	Wit. B1 M: 1,3 mg/d K: 1,1 mg/d	Magnez K: 420 mg/d M: 320 mg/d
Mężczyźni: 51 – 65 66 – 75 >75	36,0 39,0 41,0	0,52 0,57 0,59	168 183 191
Kobiety: 51 – 65 66 – 75 >75	37,5 39,5 41,7	0,55 0,58 0,51	160 158 178

 powinna być wyższa niż u osób młodszych.

 wit. C, Ca: [badania SENECA, 1993] bardzo niska gęstość dla witaminy C i wapnia (wit. C, w krajach południowych powyżej 20, a wapń 2x niższy).

Zalecenia żywieniowe – FBDG (Food Based Dietary Guidelines):

 przełożenie norm żywienia i zasad racjonalnego żywienia na produkty spożywcze;

 wyrażone w różny sposób;

 specyficzne dla:

- różnych kultur,

- różnych grup populacyjnych,

- dla prewencji różnych chorób,

- dla różnych grup produktów

Zalecenia żywieniowe dla osób starszych:

1. Urozmaicenie diety (spożywanie różnorodnych produktów, szczególnie produktów o dużej wartości odżywczej).

2. Ograniczenie spożycia cukru i tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, do smarowania pieczywa używać masła i miękkich margaryn, do smażenia oliwa, olej rzepakowy, do surówek, olejów roślinnych).

3. Unikanie spożywania potraw i produktów ciężkostrawnych.

4. Codzienne spożywanie warzyw i owoców w miarę możliwości w stanie surowym.

5. Unikanie spożywania większej ilości soli i ostrych przypraw.

6. Regularne spożywanie posiłków o mniejszej objętości (nie więcej niż 4-5 dziennie), unikanie przejadania się i niedopuszczania do nadwagi.

7. Wypijanie odpowiedniej ilości płynów (ale nie więcej niż osoby dorosłe, tylko odpowiednią ilość).

8. Ograniczenie spożywania alkoholu.

9. Spożywanie smacznie i estetycznie przyrządzonych potraw by znajdować przyjemność w jedzeniu.

10. Prowadzenie aktywnego fizycznie i umysłowo trybu życia.

Niedźwiecka E.: Analiza urozmaicenia spożycia żywności i jego powiązań ze stanem niedożywienia u osób starszych, 2009.

Spożycie w ciągu tygodnia 63 grup produktów

Osoby powyżej 65 roku życia

Mazowieckie, podkarpackie, śląskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie

 zaobserwowano wpływ wieku na urozmaicenie diety. Różnica istotna statystycznie wystąpiła między kobietami a mężczyznami, z grupy 28 – 33 produktów.

 największe różnice w spożyciu grup:

Ziarna, owoce suszone, soki warzywne, majonez, owoce tropikalne pozostałe, wino

 najmniejsze:

Herbata, woda, zboża rafinowane, ziemniaki, frytki, margaryna, pomidory,

Oraz: dziczyzna, małże i mięczaki, skorupiaki, oliwki, ikra.

Niedożywienia na podstawie MNA:

Podział na skupienia, % badanych:

 s1 przeciętny 39%

 s2 bogaty 27% (owoce, ryby, mleczne, płatki, czekolady) najmniejsze ryzyko niedożywienia

 s3 przeciętny z tendencją do urozmaiconego 30%

 powściągliwy koneser 4% (skorupiaki, grzyby, słone przekąski, malourozmaicony) – najwyższe ryzyko niedożywienia (Aż 17%)

J Nutr Aging, 2001; 5(4) 230-4. Fruit and vegetable serving In ten SENECA towns and the impact of the midday meal.

 metodyka: policzono porcje owoców, warzyw I ziemniaków w bieżącym notowaniu 1274 kobiet I mężczyzn,

 w krajach północnych:

- 5 i więcej porcji owoców i warzyw <12% osób,

- 2 porcje: 84%.

 w krajach południowych:

- 5 i więcej porcji owoców i warzyw >30% osób,

- 2 porcje: <20%.

 stwierdzono istotną korelację między liczbą spożywanych porcji (nie w gramach) owoców i warzyw a statusem antyoksydacyjnym.

 w 9 miastach na 10 badanych:

- gotowany posiłek w ciągu środku dnia zawierał więcej warzyw i owoców niż gotowany posiłek wieczorny,

- wniosek: gotowany posiłek w środku dnia sprzyja prozdrowotnej diecie.

Tłuszcze w żywieniu osób badanych (Gacek, 2008):

 polowa stosuje masło, a druga połowa naprzemiennie

 zasada 4-5 posiłków dziennie, w Krakowie najwięcej osób je 3 posiłki dziennie.

PolSenior: kobiety, woj. Mazowieckie, podlaskie i wielkopolskie:

PolSenior: odsetek K i M jadających określone posiłki codziennie:

	I śniadanie	II śniadanie	Zupy	II danie	Podwieczorek	Kolacja	Pojadanie
Kobiety	99	31	52	49	28	83	18
Mężczyźni	97	22	66	57	20	88	15

 wiele osób nie pojada, ale wiele je w ciągu nocy.

 dla osób starszych pojadanie nie jest tak negatywnie postrzegane jak u osób młodszych. Ważna jest jakość prozdrowotna pojadanych produktów.

Russel, 1999 r., J Nutr. Zmiany w piramidzie:

The Food Guide Pyramid, dorośli vs. starsi:

 70+ piramida trochę węższa, bo zapotrzebowanie na energię I liczba porcji mniejsza;

produkty zbożowe: ≥6 porcji zamiast 11, zamiast białego pieczywa – ciemne, wzbogacone,

 bogate w błonnik warzywa i owoce bogate w karotenoidy, związki bioaktywne i błonnik(mniej soków), forma: pokrojone, opakowania jednoporcjowe,

”f+” wskazane, że należy wybierać produkty bogate w błonnik pokarmowy spośród zbożowych, warzyw i owoców

 mleczne – niskotłuszczowe, bez laktozy (laktaza czasami szwankuje),

 mięso chude, tłuszcze z małą zawartością kwasów trans, słodycze – oszczędnie, skromnie (Sparingly),

 płyny i produkty o dużej zawartości wody (np. zupy), bo mniejsze odczuwanie pragnienia,

 flaga na szczycie: suplementy: wapń, witamina D, wit B₁₂ (generalnie składniki odżywcze nie powinny pochodzić z suplementów, zasada „food first”.

Odsetek osób odżywiających się zgodnie z zasadami piramidy 70+:

	ogółem n=3368	Białe kobiety n=957	Biali mężczyźni n=531
Zbożowe (6 porcji)	20,1	20,0	22,8
Warzywa (3 porcje)	29,4	37,5	31,5
Owoce (2 porcje)	52,0	56,6	55,9
Mleczne (3porcje)	6,9	11	9,4
Mięso (2 porcje)	18,7	13,6	20,3
Wit D suplement	0,5	0,8	1,1
Wapń suplement	9,7	17,9	9,6
Wit B12 suplement	1,2	1,8	2,3
Woda 8 szklanek	10,5	4,8	6,8

Modified My Pyramid for Older Adults: [Lichtenstein A. R. I wsp., JNutr 2008, 138, 78 – 82]

Choose My Plate:

WWW.chooseMyPlate.gov - Michele Obama

 2 czerwca 2011,

 ma zachęcać Amerykanów do myślenia o “zdrowym talerzu w czasie posiłków”,

 W niewielkim stopniu dotyczy żywienia starszych

 „my plate” obejmuje 5 grup produktów:

 zbożowe 30%

 warzywa 30%

 owoce 20%

 produkty wysokobiałkowe 20%

+ płyny – produkt mleczny.

 bilansuj energię:

ciesz się jedzeniem, ale jedz mniej,

unikaj dużych porcji.

 produkty, których spożycie trzeba zwiększać:

- połowę Twojego talerza powinny stanowić owoce i warzywa,

- stosuj mleko odtłuszczone lub z mniejszą zawartością tłuszczu (1%),

- Make at east half your grains whole grains.

 produkty, których spożycie trzeba zmniejszyć:

- wybieraj produkty z mniejszą zawartością sodu (soli) (zupy, chleb, produkty mrożone),

- pij wodę zamiast napojów słodzonych

Dwa specjalne zalecenia dla osób starszych:

1. osoby w wieku 51+ powinny obniżać spożycie sodu do 1500mg, w szczególności Afro-Amerykanie, osoby chore na nadciśnienie, cukrzycę, przewlekłe choroby nerek. To zalecenie dotyczy około połowy populacji amerykańskiej (w tym dzieci i większość dorosłych). Druga połowa powinna ograniczyć spożycie sodu do 2300 mg/dzień.

2. Osoby w wieku 50+ powinny spożywać produkty wzbogacane w witaminę B₁₂, takie jak płatki śniadaniowe lub suplementy diety.

Funkcja praktyczna, MyPyramid pozostaje dla żywieniowców i edukatorów.

My plate for older adults:

 opracowane przez Uniwersytety,

 połowa talerza owoce i warzywa,

 drugą połowę talerza podzielono na 2 części:

Produkty zbożowe,

Wysokobiałkowe (ryby, suche strączkowe, produkty sojowe, sery, mięso)

 w środku talerza – dodatek olejów, margaryn oraz przypraw.

 z boku talerza:

Różne możliwości dostarczania płynów (zupy, jogurt, woda) – włączenie kilku przykładów płynów jest istotne, ze względu na spadek odczuwania pragnienia przez osoby starsze

 znaczenie regularnej aktywności fizycznej (spacer, lekkie porządki, oraz mało obciążające ćwiczenia siłowe).

 podano przykłady produktów mrożonych, niskosodowych, produktów suszonych, przetworzonych, które mają ułatwiać przygotowanie posiłków oraz mające dłuższy termin przydatności do spożycia.

 sztućce, widelec i nóż, dla przypomnienia osobom, aby podczas spożywania posiłku były skupione wyłącznie na nim.

Rutgers University:

Rady dla zdrowej diety:  urozmaicenie, z uwzględnieniem produktów z piramidy,  unikanie „pustych kalorii”,  surowe owoce na deser,  pojadanie przy mały apetycie,  picie wody.	Rady na osłabiony apetyt:  regularne posiłki,  największy posiłek wcześniej,  5-6 małych posiłków,  aktywność fizyczna dla zwiększenia apetytu.
Rady przy problemach z żuciem i połykaniem:  produkty, dania wilgotne (sosy),  napoje przy posiłkach, jedzenie bez pośpiechu, dobrze dopasowane protezy zębowe,  utrzymanie możliwie normalnej diety  pokroić, zetrzeć na tarce, zmiksować produkty,  miękkie produkty wysokobiałkowe.	Rady przy problemach emocjonalnych i socjalnych ograniczających spożycie:  podawaj posiłki w atrakcyjnej formie,  urozmaicaj je pod względem smaku, zapachu, barwy itp.  nie podawaj tych samych potraw dzień po dniu,  Otoczenie powinno być przyjemne,  Zapraszaj na posiłki przyjazne osoby,  Wychodź do restauracji przy różnych okazjach.
Rady przy osłabionym odczuwaniu smaku i zapachu:  używanie przypraw i ziół,  zróżnicowanie posiłków/potraw pod względem barwy, kształtu, temperatury, tekstury.

WYKŁAD 9 WODA I NAPOJE 25.04.2013

Ile wody należy pić w starszym wieku?

 piramida amerykańska: 8 szklanek (1840 ml) (1 szklanka = 230 ml)

 USA normy żywienia(napoje + produkty) 70+ lat

M: 3,7 l/d = 16 cups; K: 2,7 l/d = 12 cups

- napoje około 70 – 80

zalecenia EFSA:

M: 2,5 l

K: 2 l

- zalecenia uwzględniają wszystkie źrodła nawodnienia( woda, napoje i pokarmy),

- jednak zmiany zachodzące w organizmie w miarę starzenia się zwiększają ryzyko odwodnienia

Wpływ składników diety:

 białko, sód – powodują wzrost zapotrzebowania na wodę; czym więcej sodu tym większe wydalanie wody przez nerki.

 węglowodany powodują spadek zapotrzebowania na wodę, bo zmniejsza się tworzenie ketonów, które muszą być wydalone.

 wzrost spożycia błonnika może zwiększać 2x straty wody z kalem.

 kofeina działanie diuretyczne i natridiuretyczne, zmniejsza re absorpcję wody i sodu w nerkach.

 alkohol działa diuretycznie.

Czynniki zwiększające ryzyko odwodnienia:

 zmniejsz z pamięcią,  zmniejszone odczuwanie pragnienia,  problemy z pamięcią,  problemy z poruszaniem się,   niewłaściwa dieta,  zmniejszony apetyt,  obawa przed częstym korzystaniem z toalety,  obawa przed nietrzymaniem moczu.	Za małe spożycie płynu
Zmniejszona zdolność do zagęszczania moczu	Zwiększone wydalanie moczu

Osoby 85 – 99 lat – ryzyko odwodnienia 6x większe niżu osób 65 – 69 lat.

Odpowiednie (duże) spożycie płynów/wody – korzyści:

 zmniejsza liczbę nowotworów pęcherza moczowego(ryzyko spada o 7% na każde 240 ml);

 zmniejsza ryzyko nowotworów jelita grubego i stanów przednowotworowych;

 u kobiet mniejsze o 41%, u mężczyzn mniejsze o 54% ryzyko śmiertelnych incydentów choroby wieńcowej;

 mniejsze ryzyko infekcji układu moczowego;

 mniejsze ryzyko kamicy nerkowej.

 zmniejszone ryzyko:

- upadków,

- chorób jamy ustnej,

- upośledzenie funkcji poznawczych,

- zaparć.

Picie w czasie posiłku hamuje apetyt.

Korzystne w wielu stanach, np. migreny, sucha skóra, depresja, astma.

Ryzyko związane z nadmiernym spożyciem płynów/wody:

 ryzyko zatrucia wodnego u osób zdrowych niewielkie, nie ustalono poziomu górnego tolerowanego limitu spożycia (UL);

 może wystąpić przy stosowaniu niektórych leków i w niektórych chorobach;

 ryzyko zatrucia śmiertelnego przy używaniu preparatów zwiększających pragnienie i zwiększających jednocześnie wydzielanie hormonu antydiuretycznego (ekstazy);

 ekspozycja na zanieczyszczenia (niepewne źródło);

 niewygoda;

koszt.

Spożycie wody przez osoby starsze w badaniach europejskich SENECA:

Dane z Niemiec [2005]:

 4020 osób (wiek 65 – 74; 75 – 84; 85+), 3-dniowe bieżące notowanie, woda z napojów + produktów;

 napoje: M – 1567 ml, K – 1400 ml/dzień;

Dane z USA [2009]:

 spożycie też spada z wiekiem; także w przeliczeniu na kg m. c. oraz na 1000 kcal;

 osoby starsze najczęściej piją napoje przy okazji posiłków i pojadania(zwłaszcza pojadania).

 Najczęściej osoby piją rano, od 05:00 do 12:59;

 najwięcej osób pije kawę (bo jest słaba).

Polska:

 badania stulatków,

W najwięcej osób wypijało 3 – 5 szklanek (55%)

7% <3szklanki

38% >5 szklanek

 najczęściej herbata: 3- 4 szklanki,

 po jednej szklance: mleko/jogurt, herbata, kawa, kawa

zbożowa,

 większość nie piła soft drinków, kawy zbożowej, kawy

Woda gazowana CO2:

 przyjemny kwaskowaty smak, lekko drazni kubki smakowe, dzialanie orzeźwiające;

 CO2 szybko dyfunduje przez błony śluzowe przewodu pokarmowego, powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych,

 CO2 wywiera nacisk na ściany żoładka i jelit – zwiększa motorykę przewodu pokarmowego;

 CO2 wywiera nacisk na częśc odźwiernikową żołądka, to powoduje uwalnianie gastryny i w konsekwencji soku żołądkowego, wzrasta kwasowość;

 CO2 to przyczyna rozpierania w żołądku i odbijania.

Niepolecana przy:

- nadkwasocie,

- wrzodach zoładka i dwunastnicy,

- chorobach gardła i strun głosowych,

- z niewydolnością oddechową,

- z niewydolnością układu krążenia,

Woda gazowana ma większą trwałość, w porównaniu z niegazowaną.

Nawodnienie organizmu można ocenić poprzez:

mocz:

- objętość i barwa,

- osmolalność/gęstość.

 pragnienie,

 os molalność osocza,

 stężenie sodu w osoczu,

 stężenie mocznika w osoczu,

 gęstość śliny,

 metodą bioimpedancji elektrycznej,

 zmiany „ostre” w okresie kilku godzin – poprzez zmianę masy ciała.

Funkcje poznawcze a picie kawy (HALE):

 adjustowane na wiek, wykształcenie, kraj spożycie alkoholu, palenie, aktywność fizyczną i stan wyjściowy;

 mężczyźni: zależność liniowa do 3 filiżanek na dzień, tj. czym więcej kawy tym mniejszy spadek (pkt) funkcji poznawczych w ciągu 10 lat.

Przekrojowe badania (cross-sectional) 890 kobiet i 638 mężczyzn, śr. 73 lata, 12 st/d

standardowych testów (

Alkohol:

 metabolizm wolniejszy u osób starszych,

 zmniejszenie zawartości wodu powoduje większe stężenie we krwi przy tych samych dawkach

Spożycie alkoholu – zalecenia:

 optymalne: M: 10 – 19 g/d K: <10 g

 umiarkowane: M: 30 – 40 g/d K: 10 – 20 g/d

UK: dla osób starszych zalecenia takie same jak dla dorosłych;

USA, Włochy, Australia: dla osób 65+ zalecenia mniejsze niż dla dorosłych(50%), tj. 1 drink.

 Umieralność mniejsza wśród „light drinkers” niż wśród tych, co nie piją alkoholu i tych co piją dużo,

osoby, które spożywają umiarkowane ilości rzadziej chorują CHD (układu krwionośnego) (ale nie wiadomo czy wpływa alkohol, czy substancje przeciwutleniające),

 picie w większych ilościach zwiększa ryzyko umieralności z powodu nowotworów, chorób wątroby, wylewów(krzywa „J”).

WYKŁAD 9 SYSTEMY OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI 25.04.2013

Wzrost zapotrzebowania na usługi opiekuńcze dla osób w starszym wieku:

 zmiany demograficzne: coraz więcej osób starszych;

 niejednorodna populacja: część osób niepełnosprawnych;

 problemy zdrowotne będą pojawiały się coraz później, ale wzrasta liczba osób wymagających opieki (sędziwych, tj. 80+).

Modele opieki: Opieka:

 nieformalna przez członków rodziny(rodzinne zasoby opiekuńcze kurczą się);

 nieformalna opieka wspierana przez formalną;

formalna przez organy/narzędzia polityki społecznej (ang. Opieka zinstytucjonalizowana).

Sytuacja rodzinna osób starszych: [Diagnoza Społeczna, 2009]

 starsze kobiety(69%) częściej niż mężczyźni (32%) w tym samym wieku są osobami bez partnera, i te różnice rosną wraz z wiekiem.

 kobiety wdowieją, natomiast wśród najstarszych mężczyzn najwięcej kawalerów, w młodszych grupach mniej kawalerów.

 starsi mężczyźni mogą liczyć na pomoc swoich partnerek,

 starsze kobiety zdane są na dzieci, dalszą rodzinę, opiekę instytucjonalną,

 mniejsza skłonność do tworzenia wielorodzinnych gospodarstw domowych i do współzamieszkiwania osób starszych z dziećmi ich rodzinami,

 są to predykatory

Źródła pomocy/opieki:

większość (80%) nie otrzymuje żadnej pomocy/opieki;

 kobiety częściej otrzymują pomoc zewnętrzną, mężczyźni wewnętrzną;

 80+ wzorzec taki sami jak

Domy Pomocy Społecznej:

 skierowanie na podstawie wniosku pracownika socjalnego (wywiad środowiskowy);

 DPSy dla osób starszych:

- w podeszłym wieku (

Polska – Diagnoza Społeczna, 2009:

 25% M i 16% K potrzebujących opieki nie otrzymywało żadnej pomocy,

Prognoza liczby mieszkańców DPS w wieku 75+ [wg Szweda-Lewandowska, 2009]:

DPS w Polsce:

Powinny zapewniać: miejsce zamieszkania i wyżywienie, pomoc w czynnościach codziennych(w tym jedzenie),, usługi wspomagające (np. terapie).

7 państwowych DPS z woj. Mazowieckiego:

Pensjonariusze:

 >75 lat 78-86%,

 kobiety 73-84%,

 wykształcenie wyższe 5-13%,

 osoby samotne 83%,

 przyczyna przeniesienia

Liczba pensjonariuszy/1 członek personelu:

 ds. wyżywienia 9 – 17(brak kwalifikacji);

 pielęgniarki 4 – 7;

 prac. Socjalni 45 – 100.

Źródła finansowania:

 70% budżet państwa

 Jadalnie przestronne, z wydzieleniem części dla osób potrzbujacych intymności,

 Stoliki 4 – 6 osobowe,

 zupa w wazach, ppozotale dania porcjowane,

 3 posiłki + dodatkowy dla chorych na cukrzycę,

 możliwość diety lekkostrawnej,

 dodatkowe porcje pieczywa, zupy, ziemniaków,

 śniadania, obiady w jadalni, kolacja w pokoju(produkty otrzymywane przy śniadaniu lub obiedzie),

 kuchenki pomocnicze i chłodziarki na każdym Pietrze, czasami aneks kuchenny w pokoju.

Inne: znaczne marnotrawstwo pieczywa i innych produktów,

 Apety:

Dobry 55%

Średni 35%

Zły 10%

Ocena sposobu żywienia na odstawie raportów magazynowych i jadłospisów z 4 pór roku. [Żywnosć,2008]

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Krakowie, 2009 r.:

 nadmiar sodu i cukru, niedobór Ca.

Problemy żywienia osób z domów opieki (long-term care LTC) na podstawie piśmiennictwa:

 niedostateczne spozycie żywności i napojów;

 często brak pomocy przy jedzeniu;

 obsługa spędza średnio mniej niż 10 min/pensjonariusza pomagając przy jedzeniu (tylko fizyczna pomoc, bez werbalnej i bez stymulacji do samodzielnego jedzenia);

 pensjonariuszom oferowano dodatkowe jedzenie/picie tylko 1 raz dziennie;

 stosowanie płynnych suplementów doustnych – bez

 większość badań wskazuje braki personelu,

 w USA kontrowersyjny akty prawny