Zasady żywienia osób starszych

STAROŚĆ - to powolny zachodzący w dłuższym czasie proces wywierający zmiany w sferze biologicznej, psychicznej i społecznej.

SZYBKOŚĆ STARZENIA SIĘ - zależy od czynników genetycznych, wewnętrznych i zewnętrznych.

Podział starości. Najbardziej miarodajnym kryterium podziału jest wiek chronologiczny.

• 60 - 74 - osoba starsza (wiek podeszły)

• 75 - 89 - osoba stara (wiek starczy)

• 90 lat i powyżej - osoba bardzo stara (długowieczność)

Dane WHO

• 600 mln osób po 60. r.ż. na świecie;

• do 2050 roku ma ich być ok. 2 mld.

• ok. 2 tys. 100-latków - w Polsce;

• rekordzistkami w długowieczności są Japonki (żyją przeciętnie 85 lat) i Japończycy (żyjący 78 lat).

Starość jako narastające zjawisko we współczesnym świeci. W skali Europy liczba osób w wieku 60 i więcej lat

wzrośnie do 2050 r. o 42 %

• najmniejszy przyrost nastąpi w Europie Wschodniej - 39 %

• w Europie Południowej - 43 %

• w Europie Północnej - 45 %

• w Europie Zachodniej - 46 %

Polska

• Od 1991 roku średnia życia wydłużyła się o pięć lat i wynosi:

• dla kobiet 79 lat;

• dla mężczyzn 71 lat.

• Liczba chorób przypadająca na 1 osobę dorosłą (do 65 r.ż.) - 1,79

• Na 1 osobę powyżej 65 r.ż. - 3,6

• Średnie wartości liczby chorób są większe wśród kobiet niż mężczyzn; oraz wzrastają w miarę obniżania się poziomu wykształcenia.

W Polsce blisko 90% osób wieku podeszłym jest chorych przewlekle na jedną lub więcej chorób.

Osoba starsza = osoba przewlekle chora

• Ogółem odsetek osób starszych wieku 60 - 69 lat chorujących na choroby przewlekłe wynosi - 57,2 %, a w wieku 70 lat i powyżej - 63,7 %.

Zmiany występujące w wieku starszym związane są z procesem naturalnym starzenia obejmują:.

• Kości, serce, układ nerwowy, oczy i uszy, nos i język, mięśnie, skóra, i inne zmiany

Zmiany inwolucyjne to zmiany morfologiczno-czynnościowe związane z procesem starzenia się:

• W układzie nerwowym - ↓ liczba komórek nerwowych, 10-15% ↓ przewodzenie bodźców, ↓ sprawności receptorów, ↓ ostrości wzroku, słuchu, szybkości ruchów, ↓ liczby kubków smakowych, upośledzenie węchu.

• W układzie sercowo-naczyniowym - ↓ pojemności skurczowej serca, ↑ ciśnienia tętniczego, ↑ kruchości naczyń.

• W układzie immunologicznym - osłabienie obrony przeciwko bakteriom, wirusom, grzybicom, komórkom zmienionym nowotworowo.

• W układzie moczowym - ↓ do 60% przesączania kłębkowego, upośledzenie czynności nerek.

• W układzie oddechowym - ↓ o 20-30% pojemność oddechowa płuc.

• W układzie kostno-mięśniowym - ↓ masy tkanki mięśniowej, ↓ aktywności fizycznej, demineralizacja kości, osteoporoza, zmiana sylwetki.

Zmiany inwolucyjne w przewodzie pokarmowym prowadzą do upośledzenia: pobierania pokarmu, jego trawienia i wchłaniania.

ZMIANY ZANIKOWE - obejmują błony śluzowe, gruczoły wydzielnicze, mięśniówkę przełyku, żołądka i jelit.

Zanik mięśni prowadzi do utraty napięcia i prawidłowej

czynności motorycznej przewodu pokarmowego:

• rozszerzenia i wydłużenia przełyku i jelit,

• opóźniania opróżniania żołądka z treści pokarmowej,

• zwolnienia ruchów perystaltycznych, zaparć.

JAMA USTNA: braki w uzębieniu, ↓ wydzielania śliny, ↓ zawartości i aktywności ptialiny, obniżona percepcja smaku i zapachu, utrata apetytu i brak przyjemności w jedzeniu.

ŻOŁĄDEK: ↓ wydzielanie soku żołądkowego, ↑ wydzielania śluzu, który zobojętnia HCl, brak HCl powoduje ↓ wydzielania soku trzustkowego.

WĄTROBA: ubytek miąższu, rozrost tkanki łącznej, upośledzenie czynności.

TRZUSTKA: ↓ liczba komórek β, ↓ wydzielanie insuliny (zmniejsza się tolerancja glukozy), ↓ aktywności enzymów trzustkowych.

REASUMUJĄC:

zmiany w uzębieniu, atrofia błon śluzowych, zmiany zapalne i zanikowe wątroby oraz trzustki powodują niewłaściwe wykorzystanie składników pożywienia i prowadzą do powstawania niedoborów pokarmowych.

Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe

Energia - zapotrzebowanie mniejsze o 20-30%, wynika to z: mniejszej beztłuszczowej masy ciała, niższej o 10-20% PPM, mniejszej aktywności fizycznej.

Białko - przy spożyciu 1g/kg/d często występuje ujemny bilans azotowy, dlatego zaleca się 1,5 g/kg/d (w tym 50% białko pełnowartościowe). ↑ zapotrzebowanie na białko związane jest z: częstszymi chorobami, złamaniami kości, zabiegami operacyjnymi i in.

TŁUSZCZ - mniejsze zapotrzebowanie wynika z: ↓PPM, ↓ wydatków energetycznych, ↓ lipazy trzustkowej, zaburzeń funkcjonowania wątroby. Zaleca się 1 g/kg/d, w tym odpowiednią ilość NNKT (tłuszcz roślinny, rybi).
Cholesterol - do 300 mg/d.

WĘGLOWODANY - zaleca się 2,5-2,7 g/kg n.m.c. Ze względu na nieprawidłową tolerancję glukozy, wydłużenie czasu normalizacji krzywej glikemicznej oraz zmniejszenie wydzielania insuliny wskazane jest spożywanie węglowodanów w małych ilościach, lecz częściej. Błonnik pokarmowy - 25-30 g/dobę.

Rozłożenie energii na poszczególne składniki:

Białko - 12-15%

Tłuszcze - 25-30%

Węglowodany - 55-60%

Zapotrzebowanie na składniki mineralne

Wapń (Ca) - z wiekiem ↓ zawartości Ca w układzie kostnym, częściej występuje osteoporoza. ↓ wchłanianie związane jest także z niedoborami wit.D. Zalecane spożycie: 1,0-1,5 g/d.

Należy także zwrócić uwagę na podaż fosforu. Jego optymalny stosunek do wapnia powinien wynosić 1:1. Zbyt duża ilość fosforu obniża wchłanianie się wapnia oraz powoduje wzrost resorpcji tego składnika z kości.

ŻELAZO (Fe) - niedobory żelaza powodują niedokrwistość, może do nich dość na skutek:

• zbyt małego spożycia Fe oraz wit. C, B₂, B₁₂ i kw. foliowego,

• złego wchłaniania,

• brakiem odpowiedniej kwasowości soku żołądkowego,

• stanów chorobowych.

W przypadku kobiet po okresie przekwitania zapotrzebowanie na żelazo znacznie spada.

Zapotrzebowanie na witaminy

Rezerwy witamin u osób starszych są niewielkie i łatwo mogą ulec wyczerpaniu. Większe zapotrzebowanie na niektóre witaminy związane jest m.in. z:

• częstszymi chorobami,

• gorszym wykorzystaniem witamin z pożywienia,

• ↓ wchłanianiem pod wpływem niektórych leków.

U ludzi starszych rośnie zapotrzebowanie na witaminy antyoksydacyjne: C, A i E, a także na witaminę D.

Przyczyny niedożywienia osób starszych

• Utrata apetytu

• Braki w uzębieniu

• Zaburzenia wchłaniania

• Alkoholizm

• Stosowanie leków

• Zwiększone zapotrzebowanie ustroju w czasie choroby

Grupy szczególnie narażone na niedożywienie:

• Osoby wyizolowane socjalnie, bardzo stare, samotni mężczyźni.

• Osoby, którym choroba utrudnia branie lub połykanie pokarmów, a unieruchomienie zmniejsza chęć jedzenia.

• Osoby o zmniejszonej wrażliwości zmysłów (wzroku, słuchu, smaku, powonienia) - mogą mieć zmniejszone łaknienie.

• Osoby w okresie żałoby po utracie najbliższych, u których występuje zanik łaknienia.

• Chorzy z zaburzeniami psychicznymi (depresja).

Ogólne zasady racjonalnego żywienia osób starszych

• Ilość i jakość posiłków: 4-5 małych posiłków w ciągu dnia, ostatni posiłek 1,5-2 godz. przed snem, posiłki pełnowartościowe.

• Zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej.

• Podaż energii: dostosowana do zapotrzebowania. Uwaga: nadwaga!!

• Rodzaj białka: zwierzęce (chude mleko i jego przetwory, chude gatunki mięsa, ryby), roślinne (produkty zbożowe, rośliny strączkowe, ziemniaki).

• Rodzaj tłuszczu - stosować tłuszcze roślinne, margaryny, Uwaga: tłuszcze niewidoczne.

• Rodzaj węglowodanów - unikać cukrów prostych (cukier, cukierki, słodycze, ciastka, czekolady itp.). Podawać: węglowodany złożone (ciemne pieczywo, grube kasze, ziemniaki, groch, fasolę).

• Zalecenia żywieniowo technologiczne:

• unikać potraw ciężkostrawnych i wzdymających,

• unikać spożywania nadmiaru soli (3-4 g/d),

• wypijać większe ilości płynów,

• spożywać potrawy o wyraźnej barwie, smaku i zapachu.

---