Żywienie osób

starszych

1

1

Stan odżywienia osób starszych:



nadwaga i otyłość



niedożywienie białkowo-
energetyczne

2

W badaniu osób starszych w

środowisku

domowym stwierdzono

niewystarczającą podaż pokarmowa u
20%, a niedożywienie u 4% seniorów.

W szpitalu lub domu pomocy

społecznej niewystarczającą podaż
pokarmową stwierdzono u 30–40%, a
niedożywienie

u 20–60% osób starszych.

3

Klasyfikacja otyłości wg WHO w

zależności od wskaźnika masy ciała i
obwodu talii.

BMI

w kg/m

2

TALIA w cm

Kobiety

Mężczyźni

NORMA

18,5 – 24,9

<80

<94

NADWAGA

25 –29,9

80 – 88

94 – 102

OTYŁOŚĆ I stopnia

 30

>88

>102

OTYŁOŚĆ II stopnia

30,0 – 39,9

OTYŁOŚĆ III stopnia

 40

Wskaźnik masy ciała

(Body Mass Index)

BMI = ciężar(kg) /

wzrost(m)²

4

Wskaźnik talia/biodro WHR= obwód w tali/
obwód

w biodrach

O otyłości brzusznej świadczą wartości :
- równe lub wyższe 1,0 dla mężczyzn (lub obwodu

talii powyżej 102 cm) 

- równe lub wyższe 0,85 dla kobiet (lub obwodu

talii powyżej 88cm) 

O otyłości typu pośladkowo-udowego świadczą
wartości:

- niższe od 1,0 dla mężczyzn
- niższe od 0,85 dla kobiet

5

Losowo dobrana grupa mieszkańców

Łodzi

w wieku 65-79 lat

U 42% respondentów stwierdzono
nadwagę (BMI: 25-30)
a u 33,3% otyłość (BMI>30)

6

Zależność między BMI

a zawartością tkanki tłuszczowej

Zależność między BMI

a zawartością tkanki tłuszczowej

Gallagher et al. Am J Clin Nutr 2000;72:694.

T

ka

n

ka

tł

u

sz

cz

o

w

a

(%

)

Body Mass Index

(kg/m

2

)

0

10

30

40

60

20

50

Kobiety

Mężczyźni

7

Losowo dobrana grupa mieszkańców

Łodzi

w wieku 65-79 lat

Kobiety Mężczyźni
(n=177) (n=123)

Wiek

70.0 (4.1) 70.2 (4.2)

BMI

29.2 (4.9) 27.0 (3.9)

% tkanki tłuszczowej

39.3 (5.9) 30.8

(4.6)

WHR

0.84 (0.06) 0.94 (0.06)

Obwód łydki

37.1 (4.9) 37.4 (3.8)

MNA

24.8 (3.0) 24.4 (2.6)

8

• Pomiar grubości fałdów tłuszczowych w 4

wystandaryzowanych miejscach

• Pomiar obwodów ciała

• Hydrodensytometria ( ważenie podwodne)
• Pomiar oporności elektrycznej
• Pletyzmografia z pomiarem objętości wypartego

powietrza

• DEXA
• Tomografia komputerowa
• NMR
• Izotopowy pomiar zawartości wody w organizmie

Metody pomiaru

zawartości tłuszczu w organizmie

9

Wskaźnik masy ciała (kg/[m

2

])

20-29
30-39

Wiek

Niskie

300

250

200

150

100

50

15

0

20

25

30

40

35

Wysokie

Umiarkowane

Ryzyko zgonu w zależności od BMI

Bray GA. Overweight is risking fate. Definition, classification,

prevalence and risks. Ann NY Acad Sci 1987;499:14-28.

Bardz
oniski
e

10

obstructive sleep apnea
hypoventilation syndrome

Stłuszczenie wątroby

IHD
cukrzyca
dyslipidemia
nadciśnienie

niepłodność
polycystic ovarian syndrome

Zmiany
zwyrodnieniowe
stawów

Kamica pęcherzyka

NOWOTWORY:

Piersi, trzonu i szyjki
macicy, jelita grubego,
przełyku, prostaty, nerek

Phlebitis

Zastój zylny

dna

Powikłania otyłości

Powikłania otyłości

Udary

11

• zaniżanie w samoocenie ilości spożywanych
pokarmów
• jedzenie nieregularne,
• jedzenia podczas największego nasilenia głodu,
• jedzenie zbyt szybkie,
• nieświadome jedzenie
• dokładanie, zjadanie resztek,
• uspokajanie się jedzeniem,
• spożywanie zbyt małej ilości jarzyn i płynów.

złe nawyki żywieniowe

12

Nie utrzymana

O

d

se

te

k

ćw

ic

zą

cy

ch

(%

)

P<0.001

Kayman et al. Am J Clin Nutr

1990;52:800.

Zredukowana masa ciała

utrzymana

Wpływ wysiłku fizycznego na utrzymanie

obniżonej masy ciała

13

Tylko

dieta

U

tr

a

ta

b

e

zt

łu

sz

cz

o

w

e

j

m

a

sy

c

ia

ła

(%

c

a

łk

o

w

it

e

j

u

tr

a

ty

m

.c

.)

Ballor and Poehlman. Int J Obes Relat Metab Disord 1994;18:35.

Dieta i wysiłek

fizyczny

mężczyźni
kobiety

*P<0.05

Wpływ aktywności fizycznej na oszczędzanie

beztłuszczowej masy ciała

14

Modyfikacja stylu życia w leczeniu

nadciśnienia wg. JNC 7

Modyfikacja stylu życia w leczeniu

nadciśnienia wg. JNC 7

Modyfikacja

Zalecenia

↓RR

Redukcja masy ciała

Utrzymanie prawidłowej masy ciała

(BMI 18,5-24,9 kg/m2)

5-20mmHg/ 10kg

utraty masy ciała

Dieta DASH

Bogata w owoce, warzywa i niskotłuszczowe

produkty nabiałowe

8-14 mmHg

Zmniejszenie podaży

sodu w diecie

Ograniczenie spożycia sodu do <100 mmol/dobę

(2,4 g sodu lub 6 g chlorku sodu)

2-8 mmHg

Aktywność fizyczna

Regularne wysiłki aerobowe (co najmniej 30 min

dziennie przez większość dni w tygodniu)

4-9 mmHg

Umiarkowane

spożycie alkoholu

Ograniczenie spożycia do maks. 2 drinków (ok.30

ml etanolu) u mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i

mężczyzn o drobnej budowie ciała

2-4 mmHg

15

• normalizacja masy ciała
• ograniczenie spożycia soli
• dieta DASH (Dietary Approaches to Stop

Hypertension)

• ograniczenie spożycia alkoholu
• zaprzestanie palenia tytoniu
• podjęcie regularnej aktywności fizycznej

•

normalizacja masy ciała

•

ograniczenie spożycia soli

•

dieta DASH (Dietary Approaches to Stop

Hypertension)

•

ograniczenie spożycia alkoholu

•

zaprzestanie palenia tytoniu

•

podjęcie regularnej aktywności fizycznej

Leczenie niefarmakologiczne HA

16

Następstwa redukcji skurczowego

ciśnienia tętniczego o 2 mm Hg

Następstwa redukcji skurczowego

ciśnienia tętniczego o 2 mm Hg

 10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru

 7% mniejsze ryzyko zgonu z
powodu

choroby wieńcowej



10% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu udaru



7% mniejsze ryzyko zgonu z

powodu

choroby wieńcowej

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

17

Ograniczyć spożycie soli do 5
gramów na dobę,

Owoce i warzywa spożywać w
ilości 5 porcji (400-500 g) na
dobę
1 porcja odpowiada 1 jabłku,
bananowi lub 3 łyżkom
gotowanych warzyw

Ograniczyć spożycie tłustego
mięsa, i olejów do smażenia

Spożycie ryb co najmniej 3 razy
tygodniowo, najlepiej tłuste ryby

Unikać nadużywania alkoholu
Mężczyźni do 2 drinków
Kobiety do 1 drinka dziennie
(25g alkoholu)

18

Niedożywienie

białkowo-energetyczne

osób starszych

19

Etapami

niedożywienia

białkowo-

energetycznego są:

Marazm (uwiąd)

– zmniejszenie masy mięśniowej i

zapasów tłuszczu

Kwashiorkor

– j.w.+ hipoalbuminemia (obrzęki)

20

Proces starzenia się związany jest z
szeregiem zmian strukturalnych i
czynnościowych:

- ↓beztłuszczowej masy ciała
(15% między 3 i 8 dekadą życia)
- ↓masy mięśni szkieletowych
- ↓podstawowej przemiany materii (BMR) i
całkowitego wydatku energetycznego
- ↑% zawartości tkanki tłuszczowej
- ↓siły i mocy mięśni
- ¯ elastyczności mięśni, ścięgieni
więzadeł
- ¯ wydolności tlenowej (aerobowej)

21

Sarcopenia - spadek masy mięśniowej wraz z wiekiem

Przyczyny spadku masy mięśniowej:

- zmiany hormonalne [siarczan

dehydroepiandrosteronu (dehydroepiandrosterone

sulphate - DHEAS), insulinopodobny czynnik wzrostu I

(insulin-like growth factor I - IGF-I) i testosteron]

- choroby przewlekłe

- spadek aktywności ruchowej

22

Zbyt niska podaż białka jako
przyczyna sarkopenii.

Dzienne zapotrzebowanie wg WHO:
0.91 ± 0.043 g × kg

-1

× d

-1

Zalecane dzienne spożycie (RDA) w
USA:
0,8 g × kg

-1

× d

-1

U osób starszych dzienna dobowa
podaż białka powinna wynosić 1.25-1.
5g× kg

-1

× d

-1

23

Diagnostyka niedożywienia osób

starszych

-

aspekty kliniczne

- kwestionariusze (MNA-Ocena stanu

odżywienia organizmu)

- masa ciała i jej utrata
- BMI (kg/m²)
- fałdy skórne (% zawartość tkanki

tłuszczowej, M 10-14%, K 16-20%)

- obwody ramienia(21cm) i łydki

(31cm-os.niedożywiona)

24

Kwestionariusz oceny stopnia odżywienia

I Ocena skrócona
A. Czy przyjmowanie pokarmów w okresie ostatnich trzech miesięcy zmniejszyło się z powodu utraty apetytu,
problemów z trawieniem, żuciem czy połykaniem ?

ڤ

w dużym stopniu - 0 pkt

ڤ

w umiarkowanym stopniu - l pkt

ڤ

nie zaobserwowano - 2 pkt

B. Utrata masy ciała w ostatnich trzech miesiącach:

ڤ

więcej niż 3 kg – 0 pkt

ڤ

badana osoba nie wie, nie potrafi sprecyzować - 1 pkt

ڤ

utrata masy ciała l -3 kg - 2 pkt

ڤ

bez utraty masy ciała - 3 pkt

C. Mobilność / zdolność do samodzielnego przemieszczania się:

ڤ

nie opuszcza sam ( sama) łóżka lub krzesła - 0 pkt

ڤ

jest w stanie sam ( sama) podnieść się z łóżka lub krzesła, lecz nie wychodzi

na zewnątrz - l pkt

ڤ

wychodzi samodzielnie z domu - 2 pkt

D. Czy w ciągu trzech ostatnich miesięcy wystąpiła u pani/pana choroba o przebiegu
ostrym lub stres o znacznym nasileniu ?

ڤ

tak - 0 pkt

ڤ

nie -2 pkt

E. Problemy neuropsychologiczne

ڤ

znacznego stopnia demencja lub depresja- 0 pkt

ڤ

umiarkowanego stopnia demencja lub depresja - l pkt

ڤ

bez problemów psychologicznych - 2 pkt

F. BMI body mass index = masa ciała w kg np. 76 kg: ( 1,64)

2

= 76: 2,69 = 28,25

( wzrost w metrach)

2

ڤ

BMI poniżej 19 - 0 pkt

ڤ

BMI między  19 a 21 - l pkt

ڤ

BMI  21 i < 23 - 2 pkt

ڤ

BMI  23 - 3 pkt

25

Kwestionariusz oceny stopnia odżywienia

I Ocena skrócona
A. Czy przyjmowanie pokarmów w okresie ostatnich trzech miesięcy zmniejszyło się z powodu utraty apetytu,
problemów z trawieniem, żuciem czy połykaniem ?

ڤ

w dużym stopniu - 0 pkt

ڤ

w umiarkowanym stopniu - l pkt

ڤ

nie zaobserwowano - 2 pkt

B. Utrata masy ciała w ostatnich trzech miesiącach:

ڤ

więcej niż 3 kg – 0 pkt

ڤ

badana osoba nie wie, nie potrafi sprecyzować - 1 pkt

ڤ

utrata masy ciała l -3 kg - 2 pkt

ڤ

bez utraty masy ciała - 3 pkt

C. Mobilność / zdolność do samodzielnego przemieszczania się:

ڤ

nie opuszcza sam ( sama) łóżka lub krzesła - 0 pkt

ڤ

jest w stanie sam ( sama) podnieść się z łóżka lub krzesła, lecz nie wychodzi

na zewnątrz - l pkt

ڤ

wychodzi samodzielnie z domu - 2 pkt

D. Czy w ciągu trzech ostatnich miesięcy wystąpiła u pani/pana choroba o przebiegu
ostrym lub stres o znacznym nasileniu ?

ڤ

tak - 0 pkt

ڤ

nie -2 pkt

E. Problemy neuropsychologiczne

ڤ

znacznego stopnia demencja lub depresja- 0 pkt

ڤ

umiarkowanego stopnia demencja lub depresja - l pkt

ڤ

bez problemów psychologicznych - 2 pkt

F. BMI body mass index = masa ciała w kg np. 76 kg: ( 1,64)

2

= 76: 2,69 = 28,25

( wzrost w metrach)

2

ڤ

BMI poniżej 19 - 0 pkt

ڤ

BMI między  19 a 21 - l pkt

ڤ

BMI  21 i < 23 - 2 pkt

ڤ

BMI  23 - 3 pkt

26

II. Ocena pełna

 
G. Mieszka poza placówką opiekuńczo-leczniczą:

ڤ

nie- 0 pkt

ڤ

tak - l pkt

H. Przyjmuje więcej niż trzy leki dziennie:

ڤ

tak - 0 pkt

ڤ

nie - l pkt

I. Odleżyny lub owrzodzenia:

ڤ

tak - 0 pkt

ڤ

nie - l pkt

J. Ile posiłków dziennie pacjent spożywa:

ڤ

jeden posiłek - 0 pkt

ڤ

dwa posiłki -1 pkt

ڤ

trzy posiłki - 2 pkt

K. Wybrane wskaźniki spożycia białka:
-co najmniej jeden posiłek z produktów mlecznych ( mleko, ser, jogurt) tak

ڤ

nie

ڤ

-dwa lub więcej posiłków zawierających jajka lub rośliny strączkowe na tydzień tak

ڤ

nie

ڤ

-mięso, ryby lub drób codziennie tak

ڤ

nie

ڤ

0 - l razy tak - 0 pkt

2 razy tak- 0,5 pkt

3 razy tak -1 pkt
L. Spożywa, co najmniej dwa razy dziennie warzywa lub owoce:

ڤ

nie- 0 pkt

ڤ

tak -1 pkt

M. Ile płynów ( woda, sok, kawa, herbata, mleko) dziennie spożywa?

ڤ

poniżej 3 filiżanek - 0 pkt

ڤ

od 3 do 5 filiżanek - 0,5 pkt

ڤ

więcej niż 5 filiżanek ( szklanek) -1 pkt

N. Sposób odżywiania:

ڤ

nie jest w stanie jeść samodzielnie - 0 pkt

ڤ

je samodzielnie z trudnością -1 pkt

ڤ

je samodzielnie -2 pkt

27

Wersja wstępna kwestionariusza MNA-SF

(Mini Nutrtional Assessment- Short Form)

Ocenia sześć elementów stanu odżywienia

m.in.

- utratę masy ciała,
- zdolność do samodzielnego przemieszczania się,
- występowanie ostrej choroby lub stresu,
- wskaźnik BMI.

Maksymalna liczba punktów wynosi 14.

Wynik od 11 do 14 punktów charakteryzuje osoby jako

posiadające zadowalający stan odżywienia.

Wynik 10 i mniej otrzymanych punktów świadczy o

niedożywieniu respondenta.

28

Wersja pełna

kwestionariusza MNA

(Mini Nutritional Assessment)

Zawiera dodatkowych 12 pytań dotyczących m.in.:

- liczby przyjmowanych leków,

- spożywanych posiłków,

- obwodu ramienia czy łydki.

Łączna liczba punktów możliwa do zdobycia wynosi 30.

Wynik kwestionariusza >23.5 interpretowany jest jako

zadawalający stan odżywienia.

Przedział punktowy =>17.0 i <= 23.5 określa ryzyko

niedożywienia.

Mniejsza liczba punktów niż 17.0 charakteryzuje

niedożywienie osoby badanej.

29

Kwestionariusz oceny stopnia odżywienia

I Ocena skrócona
A. Czy przyjmowanie pokarmów w okresie ostatnich trzech miesięcy zmniejszyło się z powodu utraty apetytu,
problemów z trawieniem, żuciem czy połykaniem ?

ڤ

w dużym stopniu - 0 pkt

ڤ

w umiarkowanym stopniu - l pkt

ڤ

nie zaobserwowano - 2 pkt

B. Utrata masy ciała w ostatnich trzech miesiącach:

ڤ

więcej niż 3 kg – 0 pkt

ڤ

badana osoba nie wie, nie potrafi sprecyzować - 1 pkt

ڤ

utrata masy ciała l -3 kg - 2 pkt

ڤ

bez utraty masy ciała - 3 pkt

C. Mobilność / zdolność do samodzielnego przemieszczania się:

ڤ

nie opuszcza sam ( sama) łóżka lub krzesła - 0 pkt

ڤ

jest w stanie sam ( sama) podnieść się z łóżka lub krzesła, lecz nie wychodzi

na zewnątrz - l pkt

ڤ

wychodzi samodzielnie z domu - 2 pkt

D. Czy w ciągu trzech ostatnich miesięcy wystąpiła u pani/pana choroba o przebiegu
ostrym lub stres o znacznym nasileniu ?

ڤ

tak - 0 pkt

ڤ

nie -2 pkt

E. Problemy neuropsychologiczne

ڤ

znacznego stopnia demencja lub depresja- 0 pkt

ڤ

umiarkowanego stopnia demencja lub depresja - l pkt

ڤ

bez problemów psychologicznych - 2 pkt

F. BMI body mass index = masa ciała w kg np. 76 kg: ( 1,64)

2

= 76: 2,69 = 28,25

( wzrost w metrach)

2

ڤ

BMI poniżej 19 - 0 pkt

ڤ

BMI między  19 a 21 - l pkt

ڤ

BMI  21 i < 23 - 2 pkt

ڤ

BMI  23 - 3 pkt

30

O. Samoocena stanu odżywiania:

ڤ

ocenia się jako osoba niedożywiona - 0 pkt

ڤ

nie potrafi ocenić stanu odżywiania - 1 pkt

ڤ

ocenia się jako osoba nie mająca problemów z odżywianiem - 2 pkt

P. W porównaniu z innymi osobami w tym samym wieku jak pacjent ocenia swój stan
zdrowia?

ڤ

jako gorszy - 0 pkt

ڤ

nie wie - 0,5 pkt

ڤ

tak samo dobry -1 pkt

ڤ

lepszy - 2 pkt

Q. Obwód ramienia:

ڤ

>

21

cm - 0 pkt

ڤ

21 cm < 22 cm - 0,5 pkt

ڤ

22 cm lub więcej - l pkt

R. Obwód łydki:

ڤ

>

31

cm - 0 pkt

ڤ

31 cm - 1 pkt

31