Psychologia

Uprzedzenia, stereotypy, dyskryminacja

Globalne uprzedzenia

Uprzedzenie – uogólniona postawa wobec członków danej grupy społecznej

Stereotypy – uogólnione przekonanie na temat członków grup społecznych

Dyskryminacja – zachowanie skierowane przeciw innym ludziom, wynikające z ich przynależności grupowej

Uprzedzenia, stereotypy i dyskryminacja przenikają większość kultur świata, narażając stereotypowane grupy na poważne koszty ekonomiczne, społeczne i psychologiczne. Nietolerancja wobec członków innych grup jest także kosztowna dla tych, którzy posługują się stereotypami, oraz dla społeczeństw, w których występują uprzedzenia i dyskryminacja.

Uprzedzenia, stereotypy i dyskryminacja są powszechne w niemal wszystkich ziemskich kulturach. Uprzedzenia to uogólnione postawy wobec członków konkretnych grup społecznych; stereotypami nazywamy nasze przekonania na temat członków grup społecznych; termin dyskryminacja odnosi się do zachowań wobec innych ludzi, wynikających z ich przynależności grupowej. Osoby stanowiące obiekt negatywnych stereotypów, uprzedzeń i praktyk dyskryminacyjnych ponoszą poważne koszty ekonomiczne, społeczne i psychiczne. Przejawy nietolerancji wobec członków innych grup są również kosztowne dla osób, które się ich dopuszczają, oraz dla społeczeństw, w których występuje dyskryminacja.

Ludzie chętniej przypisują zachowania dyskryminacyjne członkom silniejszych grup niż przedstawicielom grup o mniejszej władzy. Ponad to częściej dostrzegamy praktyki dyskryminujące w działaniach przynoszących korzyści silnym grupom. Ludzie są bardziej wyczuleni na dyskryminację w stosunku do członków własnej grupy niż na podobne praktyki wobec innych grup.

Molestowanie quid pro quo (coś za coś) – sprawca próbuje wymienić jakąś wartość, np. zatrudnienie lub dobrą ocenę za względy seksualne

Molestowanie stwarzające wrogie środowisko – odnosi się do sytuacji, kiedy sprawca stwarza w miejscu pracy warunki, które SA seksualnie uwłaczające, zagrażające lub wrogie.

Ponadto, aby dane zachowanie mogło zostać uznane za molestowanie seksualne, musi by wymierzone w przedstawicieli tylko jednej płci.

Sprawcami molestowania SA najczęściej mężczyźni dostrzegający silny związek pomiędzy władzą s seksem, którzy znaleźli się w warunkach obfitujących w możliwości podejmowania takich zachowań oraz osób niejawnie przyzwalających na molestowanie.

Pojęcia uprzedzenia, stereotypy i dyskryminacja odnoszą się do naszych uczuć, myśli i zachowań wobec członków różnych grup. Uprzedzenia, stereotypy i praktyki dyskryminacyjne często łączą się ze sobą, tworząc zespoły zwane rasizmem, seksizmem, antysemityzmem i tym podobne.

Konsekwencje uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacji

Zagrożenie stereotypem – obawa danej osoby, że może potwierdzić negatywny stereotyp na temat własnej grupy

Dezindentyfikacja – zmniejszenie znaczenia danej dziedziny (np. osiągnięć naukowych) dla własnej samooceny

Podsumowując, przynależność do grupy objętej negatywnymi uprzedzeniami i stereotypami pociąga za sobą koszty materialne i psychologiczne.

Na poziomie indywidualnym ludzie, którzy podejmują działania dyskryminacyjne, często marnują niepowtarzalne okazje – nie zawierają potencjalnie cennych przyjaźni, nie zatrudniają wysoko wykwalifikowanych pracowników i tym podobne. Kiedy ludzie umniejszają wartość innych grup, aby poprawić własne samopoczucie, zaprzestają działań na rzecz autentycznego samorozwoju. Ponadto, kiedy negatywne uprzedzenia i stereotypy społeczne „wiszą w powietrzu”, szkodą także ludziom wolnym od nietolerancji – utrudniają bowiem przebieg interakcji społecznych, grożąc niesłusznymi podejrzeniami o uprzedzenia.

Ludzie wolni od uprzedzeń mogą także wzbudzać niechęć otoczenia, jeśli przyjaźnią się z członkami grup podlegających stereotypizacji.

Negatywne stereotypy i uprzedzenia obciążają społeczeństwo. Obecne, a nawet przeszłe uprzedzenia mogą utrudniać rozwój grupom, przeciw którym są skierowane.

Cele uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacja

• Pomnażanie gospodarczych zasobów danej grupy

• Zapewnianie aprobaty społecznej

• Umacnianie tożsamości osobistej i społecznej

• Ułatwianie poruszani się w złożonym, obfitującym w informacje środowisku społecznym

• Zapewnianie oszczędności energii umysłowej

Osiąganie materialnych korzyści dla własnej grupy

Metoda minimalne sytuacji grupowej – procedura eksperymentalna, w której tworzy się tymczasowe, arbitralnie dobrane, sztuczne grupy, aby badać podstawy uprzedzeń, stereotypów i dyskryminacji

Faworyzowanie grupy własnej – skłonność do przyznawania własnej grupie większych korzyści niż obcym grupom

Teoria rzeczywistego konfliktu międzygrupowego – koncepcja, zgodnie z która konflikty międzynarodowe, a także negatywne stereotypy i uprzedzenia wynikają z rzeczywistej rywalizacji o pożądane zasoby

Orientacja na dominację społeczną – stopień, w jakim danej osobie zależy na tym, aby jej grupa dominowała nad pozostałymi oraz przewyższała je pod względem społecznym i materialnym.

Próbując zdobyć zasoby dla własnej grupy, możemy osiągnąć jej przewagę konkurencyjną nad innymi grupami oraz darzyć je niechęcią i żywić nieprzychylne przekonania na ich temat.

Ludzie o silnej orientacji na dominację społeczną pragną, aby ich grupa dominowała nad innymi oraz przeważała pozostałe grupy pod względem ekonomicznym i społecznym. W rezultacie częściej niż inni żywią uprzedzenia i spostrzegają inne grupy przez pryzmat nieprzychylnych stereotypów.

W okresie trudności ekonomicznych – kiedy grupy konkurują o zasoby materialne – ludzie chętniej przyjmują i wyrażają negatywne stereotypy i uprzedzenia.

Uznając innych za konkurentów, grupy mogą wywołać lub wzmagać rywalizację, której początkowo się obawiały. Owo samospełniające się proroctwo może szybko narastać i prowadzić do coraz gwałtowniejszych form rywalizacji.

Zyskanie aprobaty społecznej

Religijność poszukująca – orientacja religijna, w której uznaje się religię za drogę ku zrozumieniu złożonych problemów duchowych i moralnych. Zwykle towarzyszy jej przekonanie, że szybkie, proste odpowiedzi są błędne.

Religijność wewnętrzna – orientacja religijna, w której ludzie starają się uwewnętrznić naukę danej religii, spostrzegając religijność jako cel sam w sobie.

Religijność zewnętrzna – orientacja religijna, zgodnie z którą religia jest zaledwie środkiem służącym zdobyciu innych wartości, takich jak przyjaźń, status lub wygoda.

Często przyjmujemy uprzedzenia, stereotypy i skłonności dyskryminacyjne, popierane przez osoby, na których aprobacie nam zależy, oraz dajemy jej wyraz.

Jednostki skłonne do konformizmu, osoby o wysokim poziomie obserwacyjnej samokontroli zachowania, a także ludzie niepewni swej pozycji w grupie szczególnie chętnie przyjmują stereotypy obowiązujące w danej grupie.

Ponieważ normy dotyczące uprzedzeń i dyskryminacji zmieniają się wraz z upływem czasu oraz różnią się w zależności od miejsca, postawy i zachowania – a przynajmniej ich publiczne przejawy – również ulegają modyfikacji.

Osoby, które uważają się za religijne z przyczyn wewnętrznych, pragną uchodzić za wolne od rasizmu. Jednakże kiedy obserwator nie może z łatwością wnioskować o ich postawach wobec przedstawicieli innych ras, ludzie ci okazują się równie skłonni do rasizmu, jak osoby niereligijne. Jedynie ludzie, którzy utożsamiają religię z poszukiwaniem prawdy i sensu, są zwykle mniej uprzedzeni niż osoby niereligijne.

Zarządzanie wizerunkiem własnej osoby

Poszukiwanie kozła ofiarnego – proces obwiniania członków innych grup za własne frustracje i porażki

Tożsamość społeczna – nasze przekonania i uczucia wobec grupy, do której należymy

Autorytaryzm – skłonność do ulegania osobom o większym autorytecie oraz do poniżania jednostek o mniejszym autorytecie

Negatywne stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja pomagają nam kształtować tożsamość indywidualną i społeczną. Na przykład, czyniąc kozły ofiarne z członków słabszych grup mniejszościowych lub wywyższając własną grupę ponad inne, możemy oceniać siebie korzystniej.

Ludzie, którzy silnie identyfikują się z własną grupą lub charakteryzują się wysokim poziomem autorytaryzmu, szczególnie często posługują się uprzedzeniami i stereotypami, aby zarządzać wizerunkiem własnej osoby.

Kiedy ludzie ponoszą porażkę w ważnym dla nich przedsięwzięciu, szczególnie chętnie faworyzują własną grupę i dyskryminują członków innych grup.

Osoby o wysokiej samoocenie są szczególnie skłonni do pogardzania członkami innych grup, jednak tylko wtedy, gdy ich poczucie własnej wartości jest zagrożone.

Oszczędność poznawcza

Stereotypizacja – proces katalogowania jednostek jako członków danej grupy oraz wnioskowania, że charakteryzują się one cechami właściwymi dla tej grupy

Spostrzegana jedność grup obcych – zjawisko przeceniania podobieństw pomiędzy członkami obcej grupy

Stereotypy pozwalają nam uzyskać potencjalnie użyteczne informacje kosztem stosunkowo niewielkiego wysiłku poznawczego.

Stereotypy pomagają nam interpretować niejednoznaczne zachowania, dostarczają gotowych wyjaśnień przyczyn działań innych oraz podpowiadają standardy, według których powinniśmy oceniać członków różnych grup.

Ludzie chętniej odwołują się do stereotypów, kiedy mają silną potrzebę struktury, a także gdy nastrój i emocje odbierają im motywację lub ograniczają możliwości głębokiego przetwarzania informacji na temat innych.

Sytuacje, które wymagają zaangażowania wielu zasobów poznawczych, także sprzyjają aktywizacji stereotypów.

Negatywne stereotypy, przywołane na myśl przez usłyszane wyzwisko etniczne, mogą skłaniać ludzi do mniej przychylnego oceniania członków danej grupy mniejszościowej. Nie dzieje się tak jednak wtedy, gdy indywidualne cechy danej osoby wydają się niezgodne ze stereotypem. Ilustrację innego typu interakcji stanowi fakt, iż jedynie osoby, które już wcześniej miały silne, negatywne stereotypy na temat danej grupy, ulegają niekorzystnemu wpływowi wyzwisk etnicznych,

Przeciwdziałanie uprzedzeniom, stereotypom i dyskryminacji

Kiedy kontakt pomaga

• Cechy i zdolności członków obcej grupy muszą zaprzeczać negatywnym stereotypom grupy

• Kontakt grupowy winien być wspierany przez lokalne autorytety i normy społeczne

• Grupy powinny mieć jednakowy status, przynajmniej w środowisku, w którym się kontaktują

• Kontakt powinien zachodzić na poziomie indywidualnym

• Kontakt powinien być nagradzający

• Kontakt powinien polegać na wspólnym dążeniu do jednego celu

Hipoteza ignorancji sugeruje, że ludzie zmienialiby swe uprzedzenia i stereotypy, gdyby tylko znali prawdę na temat członków innych grup.

W pewnych warunkach kontakt pomiędzy członkami różnych grup może przyczynić się do nawiązywania przyjaźni międzygrupowych i łagodzenia konfliktów.

Członkowie grup podlegających negatywnej stereotypizacji muszą dowieść niesłuszności owych stereotypów.

Mechanizmy powstawania stereotypów

• W wyniku procesu kategoryzacji osoby zaliczone do jednej grupy spostrzegane są jako bardziej podobne niż wtedy, gdy uważane są po prostu za przypadkowy zbiór ludzi, podczas, gdy osoby zaliczane do różnych grup spostrzegane są jako bardziej różne od siebie niż w wypadku potraktowania ich jako przypadkowego zbioru ludzi

• Zjawisko upodobnienia w ramach jednej grupy oraz kontrastów międzygrupowych występują również w wypadku różnicowania pomiędzy własną grupą a grupami obcymi

• W wypadku zróżnicowania pomiędzy grupą własną a grupami obcymi tendencja do ujednolicenia w ramach jedne grupy bywa często szczególnie silna w spostrzeganiu silnych grup, co wywołuje efekt jednorodności grupy obcej, choć w specyficznych warunkach może wystąpić zjawisko przeciwne

• W wypadku różnicowania między grupą własną i grupami obcymi kontrast międzygrupowy nabiera silnego zabarwienia wartościującego, co prowadzi do faworyzowania własnej grupy

• Zjawiska te, wywodzące się w dużej mierze z samego aktu kategoryzacji innych w grupy, mogą z kolei wywierać wpływ na przetwarzanie uzyskanych następnie informacji na temat członków grup. Taka kategoryzacja wywiera wpływ na automatyczne reakcje wartościujące, zapamiętywanie informacji na temat członków grup i zachowania dyskryminacyjne. Kategoryzowanie innych w grupy społecznie może prowadzić do powstawania stereotypów.