Patologia lęgów cz. II

Zalety sztucznego unasieniania ptaków:
- zmniejszenie liczebności samców w stadzie
- brak ograniczeń czasowych ze względu na długą przeżywalność plemników w jajowodzie (u indyczek ponad miesiąc)
- przyspieszenie postępu hodowlanego w efekcie wzrostu nacisku selekcyjnego
- efektywne w klatkowym lub bateryjnym systemie utrzymania oraz gatunków i ras ciężkich
-możliwość tworzenia mieszańców międzygatunkowych (kaczor piżmowy x kaczka Pekin)
- możliwość wykorzystania szczególnie cennych rozpłodników
- lepsze wyniki rozrodu w czasie obniżonej płodności
- tworzenie banków nasienia, w którym deponowane jest nasienie szczególnie cennych rozpłodników
- unikanie przenoszenia chorób zakaźnych (które po kryciu naturalnym często się zdarza)

Wady
- mrożenie nasienia obniża zdolność zapładniającą plemników
- metoda pracochłonna

Cechy fizyczne i chemiczne jaja wylęgowego
Żółtko otacza cienka błona witellinowa nadająca mu kształt zbliżony do kuli
W jaju kurzym średnica kuli żółtkowej wynosi średnio 35 mm
Na górze kuli żółtkowej w postaci jasnej plamki usytuowana jest tarczka zarodkowa tworząca tzw. Biegun animalny (twórczy), żółtko stanowiące deutoplazmę zajmuje przeciwny, dolny biegun zwany wegetatywnym (odżywczym)
W nie zapłodnionym jaju tarczka ma około 3 mm średnicy i stanowi ją jądro z protoplazmą (blastodysk) natomiast w zapłodnionym jaju jest ona nieco większa i zawiera zarodek we wczesnym stadium rozwoju (blastoderma), składający się z ok 60 tys komórek
h: latebra

Białko jaja stanowi koloidalny r-r białek w którym woda stanowi ok 85%. Zapewnia ono komórce rozrodczej ochronę przed niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego oraz jest źródłem, substancji odżywczych i wody dla zarodka. Chroni zarodek przed infekcjami gdyż posiada właściwości bakteriobójcze i b-statyczne

Błony jajowe – znajdują się pod skorupą, otaczając białko z zewn.

Wewnętrzna przylega bezpośrednio do białka - błona około białkowa

Zewnętrzna ścisle związana ze skorupą - błona podskorupowa.

Błony na tępym końcu białka odchodzą od siebie i tworzą komorę powietrzną której głębokość w świeżym jaju nie przekracza 3 mm.

Skorupa- w niej wolne przestrzenie zwane porami, umożliwiają wymianę gazową oraz dyfuzję wody

Lęgi
- budowa skorupy – grubość, wygląd, porowatość, czystość
- kształt jaja – elipsoidalny, jajo nie może być zbyt kuliste ani zbyt wydłużone – indeks kształtu 70-72%
- świeżość i jakość treści jaja – przechowywane do 7 dni (14 u wodnych) od momentu zniesienia komora powietrzna 3-5 mm na tępym końcu jaja, jedna kula żółtkowa w pozycji centralnej, białko przezroczyste, bez zmętnień.

Cechy fizyczne i chemiczne jaj wylęgowych
- masa jaj wylęgowych – kury 53-65, indyki 75-95, perlice 40-45, bażanty 30-35, przepiórki 10-15, kaczki 80-95, gęsi 140-190, strusie 1000-1800.

Nie można nakładać jaj o masie niższej – powoduje to obniżenie masy piskląt utrudniając im wychów a z małych jaj pisklęta wylegają się szybciej niż z dużych pozostając w klujniku do czasu wylęgu reszty piskląt odwadniają się – dodatkowe obniżenie swojej masy i wartości użytkowej.

Zbiór, dezynfekcja, przechowywanie i transport do zakładu wylęgowego
- zbiór jaj na fermie przynajmniej co 2-3 h w ciągu dnia
- odpowiednie pojemniki do zbioru (tekturowe lub plastikowe wytłaczanki
- dezynfekcja
- odpowiednie warunki przechowywania
do wylęgu nie nadają się jaja
- brudne
- pęknięte
- o nieprawidłowej budowie skorupy
- o niewykształconej skorupie
- zbyt duże, zbyt małe
- z nieprawidłowymi komorami powietrznymi
- z plamami krwi

Mycie jaja
Nie jest wskazane, ponieważ zabieg ten usuwa warstwę mucyny chroniącą jaja przed nadmiernym parowaniem, ułatwia wnikanie drobnoustrojów chorobowych, a tym samym stwarza gorsze warunki dla rozwoju zarodka.

Transport do zakładu wylęgowego
może odbywać się nawet z odległości kilkudziesięciu km
- powinien odbywać się samochodach klimatyzowanych, odpowiednio zdezynfekowanych. Nie później niż w 2 h po zbiorze jaja powinny zostać zdezynfekowane.

Dezynfekcja parami formaliny
na 1 mm 3 komory do gazowania jaj należy użyć
- 21 ml 40% formaliny
- 17 g krystalicznego KMnO4
- 21 ml wody
zabieg gazowania przeprowadza się 22-26 st wilg ok 75% / 30 minut.

Odkażanie na sucho
- ozon – 300 mg/1 m3 aparatu

- UV – 30-50 W/1 min / 1 m3 powierzchni naświetlanej , odległość UV od powierzchni jaj 40 cm / 2-6 min

Jaja drobiu wodnego
oprócz odkażania na sucho można dezynfekować na mokro pod bieżącą wodą z dodatkiem chloraminy, Insocan W, Mastycyd (teraz na rynku o wiele więcej preparatów).

Optymalne warunki przechowywania jaj wylęgowych w odpowiednich pomieszczeniach fermy są następujące:
- temp 14-16 st (strusie 12-17 st)
- wilgotność 75-85% (strusie 60-75%)
- wietrzenie min 1 x dziennie
- zmiana kąta nachylenia skrzyń transportowych lub wytłaczanek na regałach min 1x w ciągu 2 dni

Max czas przechowywania jaj w tych warunkach
- kurze i ind 3-7 dni
- kacze ok 7 dni
- gęsie 7-14 dni
- strusie 7 dni

W zakładzie wylęgowym powinny znajdować się
- pomieszczenia do przyjmowania, sortowania, magazynowania oraz dezynfekcji i prześwietlania jaj
- hale z aparatami wylęgowymi lub klujnikowymi
- pomieszczenia do pakowania i wysyłki piskląt
- pomieszczenia do mycia sprzętu
- biura i węzły sanitarne

W zakładzie 4 strefy czystości
1. Najbardziej czysta obejmuje jaja wylęgowe od czasu dezynfekcji oraz pomieszczenia na aparaty lęgowe
2. Pomieszczenia na aparaty klujnikowe
3. Obejmuje pomieszczenia przyjmowania i brakowania jaj raz do dezynfekcji jaj do czasu wykonania kolejnego zabiegu dezynf
4. Pomieszczenia magazynu piskląt i wydawania piskląt

Każdy aparat wylęgowy powinien zapewniać opt T, wilg, wymianę powietrza, prawidłową zmianę położenia jaj.

Warunki środowiska inkubacji
inicjacja rozwoju blastomerów zaczyna się po ok 5 h od zapłodnienia pod wpływem T jajowodu nioski 41-41,5 st

Temp – jeden z decydujących czynników wpływających na odpowiedni rozwój zarodka. Zahamowanie rozwoju zarodka następuje w 16 st choć jako zero fizj przyjmuje się 20 st.
w końcowym okresie inkubacji zarodek przeznacza na ciepło ok 25% energii uzyskanej ze zwiększonego metabolizmu. Temp obniża się w aparatach klujnikowych dla ochrony zarodków i piskląt przed przegrzaniem

Wilgotność – w okresie rozwoju zarodka jajo traci tylko przez samo parowanie 16-17% (do 18 dnia inkubacji 11-13%) swej masy początkowej. Taka strata jest prawidłowa, natomiast większa lub mniejsza jest nieprawidłowa – zła technika lęgu związana z utrzymaniem w aparacie zbyt wysokiej lub niskiej wilgotności.
Niedostateczna wilgotność – wysychanie żółtka i białka, utrudnia wymianę gazową miedzy treścią jaja a otoczeniem, opóźnia metabolizm

Wentylacja – skład powietrza zbliżony do atmosferycznego. CO2 max 1% - powoduje obniżenie wylęgowości i dużą śmiertelność zarodków.

POD – jaja zamarłe w jajowodzie nioski
FND – zarodki zamarłe przed włożeniem do inkubatora
PD – zarodki zamarłe w pierwszych 48 h rozwoju

Zmiana położenia jaj – urządzenia do obracania jaj mają za zadanie obracanie jaj w aparacie wylęgowym o 90 st. Obracanie jaj wpływa korzystnie na wyniki lęgu, a także na jakość wyklutych piskląt. Zmiana położenia jaj chroni zarodek przed przysychaniem do błony białkowej, a omocznię przed przylgnięciem do błony żółtkowej. Wpływa dodatnio na wymianę gazową i na lepsze odżywienie zarodka. Obracanie jaj w aparatach halowych podczas inkubacji piskląt kurzych wykonuje się w ilości 24-12-8 razy na dobę. Większość technologii przewiduje wietrzenie aparatów przy jajach kaczych i gęsich, Wietrzenie – otwarcie drzwi aparatu na 20 min / 2x w ciągu doby, najczęściej od 8 dnia lęgu.

Wylęg odbywa się w komorze klunikowej. Przekład jaj z inkubatora do klujnika u kur wykonuje się 18 dnia inkubacji (kaczki 24, gęsi 27, strusie 38-39)

Inkubacja w dniach
kury 21, indyki 26, kaczki 28, gęsi 31, perlice 28, bażanty 25, strusie 41-44
jaja przeznaczone do wylęgu nie mogą być młodsze niż 12h i starsze niż 7 dni. Po długotrwałym transporcie potrzebują 24 h na ustabilizowanie się tarczki zarodkowej.

Metoda	Cel
Prześwietlanie jaj	Usuwanie jaj nie zapłodnionych oraz z zamarłymi zarodkami pierwsze prześwietlanie zależnie od gatunku – 5-13 dzień inkubacji jaja kurze z rozwijającym się zarodkiem prześwietlane 5-7 dniem. (9-12 indyki, kaczki, gęsi) mają na kuli żółtkowej rozwinięte naczynia krwionośne w charakterystycznym układzie. Jaja nie zapłodnione są przejrzyste
Ważenie wybranej liczby jaj podczas lęgu	Kontrola warunków termiczno – wilg procesu inkubacji.
Otwieranie jaj z zamarłymi zarodkami	Określanie wieku i przyczyn zamierania zarodków
Obserwacja klucia	Określanie czasu klucia, ocena skorup powylęgowych
Ocena piskląt	Pisklęta zdrowe – oderwana pępowina, pełny zrost powłok brzusznych, pępek zagojony (niewidoczny pod puchem)
Zapisywanie danych dotyczących przebiegu lęgu i obliczanie wyników lęgu	% zapłodnienia, % wylęgu

% zapłodnienia = liczba jaj zapłodnionych / l jaj nałożonych x 100

% wylęgu z jaj zapłodnionych = l. zdrowych piskląt / l. jaj zapłodnionych x 100

% wylęgu z jaj nałożonych = l. zdrowych piskląt / l. jaj nałożonych x 100

Przyczyny lęgów patologicznych
- ocena zależności między nieśnością stada a wylęgowością jaj
spisuje się wylęgi z kilku poprzednich nakładów badanego stada i porównuje z krzywą wylęgowości przynależną dla danego rodu i wieku
Różnice między poszczególnymi wylęgami max 0,3 – 0,5% o ile jaja dostarczone są do zakładu co 3-7 dni
Rozbieżności wyższe 0 błędy technologiczne
Ocenia się % nieśności i porównuje z normą dla danego tygodnia użytkowania stada.
Niska nieśność przy prawidłowych wylęgach może wskazywać na naturalne wyniesienie się stada
- nadmierna liczba zbuków treść jaja zmieniona pod względem konsystencji i barwy i zapachu
w komorze lęgowej wskazuje na: brak higieny zbioru jaj, mycie jaj w nieodpowiednich warunkach, brak dezynfekcji jaj po zbiorze, jaja ściółkowe z wadami skorupy
w komorze klujnikowej może wskazywać na: brak selekcji jaj do lęgu lub brak higieny inkubacji
- wylęg nienaturalnie przedłużony
przeciągający się powyżej 21 dnia u kur i o dobę u pozostałych gatunków
może być spowodowany: przerwą w ogrzewanie i opóźnia się o tyle h ile h wynosi przerwa w dostawie ciepła lub suma przerw z kilku etapów w rozwoju zarodków, brak ogrzewania do 24h nie uszkadza embrionów o ile przerwa nie dotyczyła samego procesu wylęgania, najmniejszy wpływ oziębiania na zarodki 14-18 dzień lęgu, podobnie 8-24h kiedy embriony są wrażliwe na ochładzanie
brak ogrzewania ponad 72 h uśmierca wszystkie embriony, jeżeli nienaturalnie
- wylęg nienaturalnie przyśpieszony – przegrzanie zarodków
- zwiększona liczba piskląt wybrakowanych – ponad 2% - a w lęgach wyższych niż 90% (ponad 4%) – nieprawidłowy proces inkubacji
- skorupy powylęgowe – powinny być dzielone na część górną i dolną (75-85%), dzielenie skorupy wzdłuż równika lub przy szczycie komory wskazują na wady ułożenia zarodka w jaju.

W warunkach sztucznej inkubacji zamiera fizjologicznie 7-20%, Podczas lęgu fizj występują 2 szczyty śmiertelności zarodków – szczyty krytyczne:
1. 1-6 doba inkubacja (indyki do 10 doby) – śmiertelność dopuszczalna 9-9,5% (łącznie z jajami nie zapłodnionymi, % jaj niezapłodnionych 2-2,5% a z zamarłymi zarodkami 4-6,5%
2. Okres międzyszczytowy – 7-17 doba inkubacji – śm max 1,5%
3. Drugi szczyt krytyczny – 18-20 doba ink – śm 9-10,5% (łącznie w pisklętami wybrakowanymi)

Cechy patologiczne u zarodków zamarłych do 17 dnia inkubacji
- zmiany barwy i struktury białka (plami mięsne, zmętnienie, rozrzedzenie)
- plamistość żółtka rozpad tarczki zarodkowej
- naloty na błonie witellinowej
- krwotoki do jaj
- przekrwienie i niedorozwój zarodków

Zarodki skarłone, skręcone, odwodnione, otoczone ściśle jedną z błon płodowych, ze stopami nad głową oraz o zaniżone masie ciała w stosunku do wieku – badanie wirusologiczne

Określenie wieku zamierania zarodków
- czas obumierania określa się orientacyjnie na podstawie obserwacji rozwoju dla danej doby rozwoju
- błąd 1-2 doby
- zawsze jest szansa że jakaś cecha rozwinie się zgodnie z porocesem embriogenezy np. pigment w oku, kończyny, stosiny lotek

Do określania orientacyjnego wieku zamarłych zarodków przydatne są specjalne klucze.

Cechy patologiczne zarodków zamarłych po 18 dniu inkubacji

Cecha	Możliwe przyczyny
Anomalie anatomiczne (u większej liczby zarodków),, potworkowatości	Zatrucia, przedawkowanie leków, jaja z wadami skorupy, uszkodzenia termiczne
Wady ułożenia zarodka w jaju – opracowane zostały przez Marshalla np. głowa w w kierunku wentralnym, dziób w kierunku woreczka żółtkowego, odwrócenie o 180 st, głowa w ostrym	Wadliwa wentylacja w inkubatorze, zakażenia wirusowe niosek, zatrucia niosek mykotoksynami, nieprawidłowe ułożenie jaj
Krwotoki, wylewy krwawe, skrzepy	Przegrzanie, wadliwe ułożenie zarodka
Obecność płynów płodowych, resztki białka w skorupie	nadmierna wilg podczas inkubacji
Wciąganie woreczka żółtkowego po nakłuciu	Błędy technologiczne, zakażenia transowarialne – salm, mykopl, IB
Opóźniony zrost powłok ciała, pępek prenatalny	Niedotlenienie, przechłodzenie, przewodnienie, awarie inkubatorów.

Retencja białka – białko powinno być zużyte do 16 dnia rozwoju kur (18 indyki). Białko pozostaje w skorupach w lęgach przewodnionych, w lężeniu jaj dużych i przy wszelkich zahamowaniach rozwoju

Stopień wciągnięcia woreczka żółtkowego do jamy ciała
- u 19 dniowych embrionów 50% woreczka żółtkowego może być wciągnięty do jamy ciała, u 20 dniowych cały woreczek żółtkowy ulega wciągnięciu
- za główny stan patologiczny woreczka żółtkowego – retencja woreczka żółtkowego po nakłuciu – związane z błędami technologicznymi
- trudności z wciągnięciem woreczka mają przede wszystkim zarodki zakażone transowarialnie (alm, mykopl, IB wczesne) pochodzące ze stad chorych i leczonych.