10. Wykład z językoznawstwa ogólnego - 20.01.2015

1. Osiągnięcia semantyki polskiej

Idee Leibniza

• istnienie języka myśli ludzkiej

• wyrażenia semantycznie proste

Żeby system definicji znaczeń był logicznie poprawny nie definiuje się wszystkiego - niektóre jednostki traktuje się jako znane oczywiste, aby uniknąć błędów logicznych (np. wyjaśnianie nieznanego przez nieznane)

Zasadniczy cel w 60. l. XX w.

• Stworzyć język opisu.

• Taki język opisu semantycznego, którego częścią byłby pewien słownik, do słownika tego należałyby pewne elementy językowy, których treści traktuje się jako znane.

• Sam słownik nie wystarcza do tego by budować poprawne eksplikacje znaczeń, jest potrzebny jakiś sposób łączenia elementów prostych, przyjmuje się, że ten sposób łączenia jest możliwy do osiągnięcia jeśli się przyjmie założenia ogólne - że będzie się łączyć proste elementy zgodnie z regułami gramatyki.

1) Pierwsza myśl tego rodzaju, by szukać jednostek semantycznie prostych została wypowiedziana przez Andrzeja Bogusławskiego w 1966 r. w jego książce Semantyczne pojęcie liczebnika i jego morfologia w języku rosyjskim.

• Myśl, że jednostek prostych może być ok. 100. Nie podawane były żadne konkretne propozycje w tym zakresie.

• Po kilku latach po opublikowaniu tej książki propozycji nie było.

2) Pojawiła się ona w książce Anny Wierzbickiej opublikowanej w 1972 r. - pierwsza praca, w której został wysunięty konkretny postulat, że jednostek semantycznie prostych jest 14, one zostały tam wyszczególnione

3) Potem ta liczba rosła w pracach Anny Wierzbickiej - w 1996 r. i w kilku pracach wydanych później osiągnęła orientacyjną wielkość ok. 60 jednostek.

• Miały to być tego rodzaju wyrażenia, które

• odnoszą się do najważniejszych ludzkich myśli, do funkcjonowania człowieka, które są przekazywane za pomocą słownictwa, np. chcę, nie chcę, wiem, czuję, mówię, myślę, sądzę,

• a także takie, które są potrzebne do wskazywania na świat, np. ktoś, coś, ja, ty

• i inne związane z miejscem, czasem, stopniem, oceną, dobrem i złem itd.

• Chodzi o wartości poznawcze. Nie da się opisać całego języka za pomocą tych prostych jednostek.

4) W jednej z czołowych, kluczowych prac Andrzeja Bogusławskiego z roku 2007 są podane tylko 4 elementy poste,

• które mają charakter uniwersalny (mogą być wiązane ze wszystkimi językami świata, ich nieuwzględnianie w opisie znaczeń jest logicznie niemożliwe)

• ktoś, coś, wiedzieć (ktoś wie o_(czymś), że_(coś), a nie_(coś innego), robić (ktoś robi coś z czymś.

5) A. Bogusławski w przeciwieństwie do Wierzbickiej nie dążył do przedstawienia propozycji języka opisu, który miałby służyć opisywaniu znaczeń - można mówić o istnieniu dwóch spojrzeń, dla których jest charakterystyczne:

• dla Wierzbickiej: mamy do czynienia z poszukiwaniem języka opisu znaczeń, który ma postawy interkulturowe i jest konsekwencją porównywania różnych języków świata.

• Towarzyszy temu dążenie do zbudowania tego, co sama autorka określa jako NMS- tzw. naturalny metajęzyk semantyczny.

• Do sukcesywnego budowania tego rodzaju języka dochodzi przede wszystkim w związku z tym, ze sama autorka przez ostatnie ponad 40 lat żyje w Australii, gdzie miała możliwości zbudowania międzynarodowego zespołu badawczego, który poświęcił się opisywaniu za pomocą takiego metajęzyka.

• Semantyka oparta na podstawach interkulturowych

• Nurt, który miał taki sam punkt wyjścia, a który reprezentuje Bogusławski jest nurtem semantyki opartej na podstawach logiczno-filozoficznych,

• Nie ma tu empiryzmu.

• Uzasadnianie, wyjaśnianie

• Zasady postępowania badawczego, które można w znacznym stopniu określić jako wspólne dla tego właśnie sposobu podejścia do opisu znaczeń

• Jednym z kluczowych pojęć, które warto mieć na względzie jest pojęcie języka opisu/ metajęzyka semantyki

• Świadomości stanienia takiego języka, który służy do opisywania świata i takiego języka, który służy do opisywania języka - to są nie te same wielkości i nie do tego samego celu służą.

2. Czym jest język semantyczny?

Jest to pewien system, który składa się ze słownika i gramatyki i który służy do opisywania znaczeń wyrażeń w języku etnicznym.

• Dzięki takiemu językowi mamy możliwość odróżniania zdań sensownych od pozbawionych sensu, czy zdań semantycznie poprawnych od zdań semantycznie niepoprawnych.

• Odróżnianie, nie tylko intuicyjne, wymaga przeprowadzania pewnych analiz w wyniku których można mieć pewność, gwarancję tego, że dana sekwencja, czy dane zdanie jest nieakceptowane.

1) Są dwie najistotniejsze części takiej charakterystyki definicyjnej

1. słownik języka semantycznego - najistotniejszym celem powyższych badań jest poszukiwanie tego, czym jest słownik języka semantycznego

2. składnia języka semantycznego

3. Najważniejsze założenia

1) Samo istnienie zbioru jednostek prostych niedefiniowalnych, elementarnych, które mają uzasadnienie mentalne, a więc wynikają z samego umysłu człowieka. Ta idea jest ideą Leibniza.

• Jednostka prosta semantycznie, czy jednostka niedefiniowalna, te terminy są na ogół używane w sposób zamienny, służą do tego samego celu, by pokazać, że chodzi o jednostki takie, których nie będzie się wyjaśniać, nie będzie się rozkładać na jeszcze prostsze.

2) Musi istnieć jakiś zbiór jednostek, które byłyby konieczne i wystarczające do wyjaśnienia znaczeń wszystkich jednostek złożonych. Myśl ta ma postawy logiczne.

3) Zbiór jednostek prostych nie jest z góry dany, nie jest znany i wymaga poszukania i nie da się robić tego w inny sposób niż na zasadzie empirycznej.

• Przyjęcie, że poszukuje się elementów takiego zbioru poprzez porównywanie wszystkich języków, czy robi się to metodami logiczno filozoficznymi to jest kwestia wtórna.

4) Za istotny argument na rzecz prostoty jednostek, na ich niedefiniowalności jest ich uniwersalny charakter.

• Nie ma języka świata, w którym tego rodzaju jednostek by nie było.

• Uniwersalizm traktuje się tutaj jako rodzaj powszechnika, we wszystkich językach świata pewne pojęcia muszą mieć swoją reprezentację.

4. Wykorzystywanie jednostek prostych do opisu jednostek złożonych

• Sposób postępowania polega na przyporządkowywaniu eksplikacji znaczeń.

• Przyjmuje się, że dane wyrażenia znaczy to a to.

• Na miejsce to a to postawia się pewną formułę, dla której charakterystyczne jest to, że zawiera coraz prostsze elementy, doprowadza się ją do takiej postaci, że składa się z jednostek prostych.

1) Poprawność, prawdziwość odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywiście dane pojęcie jest składnikiem znaczenia innego uzyskuje się poprzez poszukiwanie sprzeczności

• wtedy, kiedy się przeciwstawia sobie dwa wyrażenia językowe, co jest z teoretycznego punktu widzenia prostsze do wyobrażenia, do pokazania,

• np. Ten kwadrat nie ma równych boków.

Wszystkie dzieci były obecne w przedszkolu, ale niektórych dzieci nie było.

• Za pomocą tego rodzaju operacji dochodzi się do odpowiedzi na pytanie czy te próby interpretacji znaczeń poprzez eksplikacje są dokonane w sposób poprawny czy niepoprawny.

5. Istota semantyki, jej zakres

1) Pewnym istotnym punktem wyjścia jest to, że są rozpowszechnione dwa sposoby podejścia do opisu znaczeń, które są nazywane:

1. Semantyką translacyjną

2. Semantyką referencyjną

Ad. a)

• To jak wyjaśniać znaczenia, jak wyjaśniać, definiować, eksplikować znaczenia, jak można przedstawiać reprezentację znaczeń.

• Zasadniczy cel badawczy semantyki translacyjnej jest taki by odpowiadać na pytanie jakie zachodzą relacje między różnymi wyrażeniami językowymi, by odpowiadając na tego rodzaju pytania poruszać się wewnątrz języka

Ad. b)

• Pyta o relacje między językiem a światem

• Mianowicie o to w jaki sposób odnosić wyrażenia językowe do obiektów i stanów rzeczy poza językiem.

• Tutaj jedno z zasadniczych pytań to jest pytanie dotyczące tego, co oznacza poza językiem dane wyrażenie.

• Druga kwestia ogólna jest taka w jaki sposób dokonuje się odniesień, jakie środki językowe służą do tego by odnosić wyrażenia od obiektów poza językiem.

• Chodzi m.in. o takie środki, które służą do wskazywania, np.

• nazwy własne, deskrypcje, miana,

• tzw. wyrażenia wskazujące-deiktyczne,

• różne środki, które służą do tego by zwrócić uwagę na określoną porcję rzeczywistości charakteryzowaną za pomocą języka, za pomocą takich słów jak kilka kilkanaście, kilkaset, dużo, mało

Oba te punkty widzenia - traktowanie semantyki jako pewnego rodzaju całość

2) Świadomość zakresu dyscypliny z tematycznego punktu widzenia, z punktu widzenia tego jakie zagadnienia, jakie kompleksy zagadnień należą do analizy tego wszystkiego, co składa się na semantykę jako na naukę o znaczeniu,

semantyka językoznawcza

semantyka języka semantyka tekstu

a) semantyka leksykalna b) semantyka zdania

Co się mieści w semantyce leksykalnej, w semantyce zdania?

a) Uchwycenie istoty jednostki leksykalnej i odpowiedź na pytanie czy ma ona jedno znaczenie czy więcej niż jedno znaczenia.

• Opozycja monosemii i polisemii to klasyczny problem semantyki leksykalnej.

• Jeśli zdanie jest niejednoznaczne, to z reguły jest niejednoznaczne z jakichś powodów, które mają swoje źródła na poziomie niższym takim jak semantyk leksykalna.

• Do semantyki leksykalnej należy problem, jakie relacje znaczeniowe zachodzą między jednostkami, które się bada.

Pociąg do alkoholu

Pociąg do Warszawy

• Wyjaśnianie znaczeń jednostek

• Poszukuje się nie tylko samych składników znaczeń, ale i konfiguracji, czy układów w jakie te składniki ze sobą wchodzą.

Ad. b)

• Integralną częścią semantyki zdania są pewnego rodzaju schematy składniowe jednostek, czy struktura predykatowi argumentowa zdania (predykat jest jak rura, ma wlot i wylot, predykat bez argumentów nie istnieje).

• Czy dana jednostka jest predestynowana do tego, by zajmować określoną pozycję w zdaniu, czy jest z tego punktu widzenia neutralna - do zakresu semantyki zdania należy odpowiedź na pytanie o sposób funkcjonowania danej jednostki w strukturze tematyczno-rematycznej.

• Pozycja neutralna i nacechowana

• Neutralna - nie jest ważne jaką rolę pełni w zdaniu

• Nie wszystkie role główne są możliwe, jednostka jest pod danym względem nacechowana, może być tylko tematem, bądź tylko rematem

• Problem odpowiedzi na pytanie o odniesienie zdania - problem referencji i kwantyfikacji zdania, do jakiego typu obiektu zdanie się może odnosić i co o tym odniesieniu świadczy

• Problem ramy modalnej zdania, szeroko rozumianej modalności, stosunku nadawcy do treści, która jest za pomocą danego zdania komunikowania

• wykładniki modalności: partykuły, typ, szyk wyrazów, często cechy prozodyczne itd.

6. Co się ma na myśli mówiąc o znaczeniu wyrażeniu językowego?

• Wiele nieporozumień związku z tą kwestią.

• Umie się odpowiedzieć na pytanie co zostało powiedziane za pomocą jakiegoś ciągu A czy B, czy ABC itd. Nie tylko umie się odpowiedzieć, ale się po prostu odpowiada.

• Istnieje możliwość dokonania przekładu na jakiś inny ciąg.

* Czego się dowiedziałeś na podstawie tego, że on powiedział, że Toruń leży nad Wisłą.

Co ty sobie kurwa myślisz.

odpowiedź na pytanie czego się ktoś dowiedział jest odpowiedzią negatywną, wtedy kiedy nadawca użył powyższych zdań.

• Dane wyrażenie językowe ma znaczenie wtedy kiedy ma wartość poznawczą i te wartość się da określić.

• Natomiast ogólne rozumienie znaczenia jest sprowadzalne do pojęcia funkcji.

• Znaczenie jest identyfikowane z funkcją jakiegoś wyrażenia.

Z~F (W)

Z~W_p (W)

• Część wyrażeń językowych, o których można powiedzieć, ze pełnią w zdaniu jakąś funkcję jest pozbawiona wartości poznawczej.

• Jeżeli się potraktuje znaczenie w sposób szeroki:

• słowo że pełni funkcję czysto składniową, konektywną, służy do łączenia pewnych fraz ze sobą, nie ma wartości poznawczych

• słowo kurwa funkcjonuje jako ciąg parenetyczny, ma znaczenie pragmatyczne, może świadczyć o aktualnym stanie mówiącego

7. Opozycja znaczenia i oznaczania

Argumentacja dlaczego identyfikowanie znaczenia i oznaczania jest rzeczą niemożliwą, wtedy kiedy zacznie się traktować znaczenie jako charakterystykę wartości poznawczej wyrażenia.

to dwa różne pociągi, być może istnieje jakieś źródło wspólne

---