11. Wykład z teorii literatury - 26.01.2015

METAFORA

1. Metafory ukryte w języku codziennym - zleksykalizowane metafory

2. Metafora - najbardziej zindywidualizowany, najtrudniejszy w odbiorze, wymyka się kodowej systematyzacji, trudno uchwycić jej granice

3. Selektywna definicja: metafora - te zabiegi, których nie da się nazwać inaczej, wymagają zindywidualizowanej interpretacji

4. Funkcjonowanie metafor, podział (nie musi być z tekstu z listy lektur, ważne, żeby było o czym mówić)

5. Metafora leksykalna nie jest metaforą. Nie ma interakcji członów składających się na metaforę.

6. Wyodrębnia się 3 teorie metafor:

• porównawczą - każda metafora to skrócone porównanie, skrócone o człon jak, jakby (wywołują nowe efekty znaczeniowe)

• teoria substytucyjna - zamiast porównania zastąpienie, zamiana, dochodzi do zastąpienia wyrażenia dosłownego wyrażeniem o znaczeniu przenośnym

• interakcja, współdziałanie członów składających się na metaforę - nie wyklucza ona ani porównania, ani substytucji

Znaczenie metaforyczne jest wynikiem zestawienia ze sobą w konwencjonalny sposób wyrażeń.

7. Wszystkie teorie zakładają, że metafora to zjawisko językowe złożone z więcej niż jednego członu.

* Markiewicz: temat z jednej i nośnik z drugiej strony

• Metafora powstaje, bo uwzględnia się szersze niż zwyczajowe znaczenie jednostek, które ją budują. Znaczenie metaforyczne rodzi się z niecodziennych, zaskakujących skojarzeń.

• Interakcja wydobywająca podobieństwo lub kontrast znaczeniowy.

• Metafora to szukanie podobnego w niepodobnym.

8. Są metafory bardziej trafne i mniej, bardziej czytelne i mniej czytelne.

• Metafora nie ma granicy, nie można powiedzieć, że jakieś wyrażenie nie wejdzie w interakcję.

• Jeden odbiorca dostrzeże metaforę, inny nie.

• Metafora musi być nowa, niezleksykalizowana.

9. Metafora to celowa niespójność semantyczna.

Trzeba uwzględnić rozszerzone znaczenie wyrazu.

10. Metafora to jednorazowy zabieg.

• Metafora utarta, zleksykalizowana nie jest metaforą, staje się synekdochę? (związki ilościowe, relacje między częścią a całością, np. pars pro toto

• Metonimia - w wielu koncepcjach jest to odmiana metafory

• Każda metonimia polega na pewnej zamianie, nie jest to pełnoprawna metafora.

11. Reifikacje, animalizacje, personifikacje - można te zabiegi nazwać, zidentyfikować

To samo dotyczy synestezji

Hiperbolizacji

Epitety (Zeus gromowładny - zleksykalizowane epitety, stałe, ale nie są zaprzeczeniem poetyckości)

12. Metafory konfrontacyjne i ewokacyjne - wg Markiewicza

13. Ważny podział- techniczna wskazówka uwrażliwiająca na różnorodność (stopień skomplikowania, długość ciągu metaforycznego)

metafora in praesentia - metafora, która wszystko rzuca na stół

metafora in absentia - metafora, która coś ukrywa

14. Archetyp, topos, ironia symbol, alegoria - pojęcia często używane w różnych ujęciach

• Alegoria- wymaga znajomości znaczeń funkcjonujących w kulturze, przyporządkowanie 1:1

• Symbol - także wymaga znajomości znaczeń funkcjonujących w kulturze zakłada wieloznaczeniowość

• Archetyp - element wyobraźni zbiorowej, dziedziczony naturalnie, związany ze wspólnotowymi znaczeniami, np. obraz matki ziemi, przechodzi z nieświadomością zbiorową, jest bliżej wyobrażeń naturalnych, nieświadomych (psychoanaliza)

• Topos - wymaga kulturowego dziedzictwa, jest wpisany w kulturę, jest bardziej złożony w interpretacji, jest bardziej obudowany kulturowo, topos jako wspólne miejsce dla danej kultury, np. wyobrażenie śmierci jako szkieletu z osą, taniec śmierci, klepsydra jako znak upływającego czasu, topos bliżej kultury, bliżej świadomości, bliżej skonwencjonalizowanych obrazów, których trzeba się w jakiś sposób uczyć

• Ironia - w językowym ujęciu

• Mówić ironicznie - mówić tak, aby sens dosłowny nie był tym, o który chodzi, niezgodność sensu literalnego z docelowym, jeden ze sposobów mówienia nie wprost

15. Formy podawcze charakterystyczne dla różnych rodzajów literackich

• Strofy - ukształtowanie językowe przeciwstawione stychicznemu

• Strofa zamknięta - ta, która zamyka się w jednym zdaniu

• Strofa otwarta - gdzie zdanie znajduje kontynuację w kolejnej strofie

• Strofa saficka - 3 wersy po 11 zgłosek 5+6, ostatni pięciozgłoskowy, rymowany abba

• Strofa Mickiewiczowska -

• Strofa Stanisławowska -

• Strofoida - strofa w wierszu wolnym, strofy nie są regularne

• Dystych

• Dystych elegijny

• Monolog liryczny - podstawowa forma podawcza liryki, czasem ma postać opisu (to już forma wypowiedzi epickiej)

• Sytuacja liryczna

• gdzie monolog - sytuacja wyznania

• tam gdzie opis to liryka opisowa

• Podstawowe formy dramatyczne

• monolog - składa się z replik, wypowiedź jednej osoby, wypowiedź jednopodmiotowa, autonomiczna

• dialog - a monolog nie

• Monolog ma także inne wymagania: jest podporządkowany zasadom spójności, przybiera postać całościowości,

• Prawie wszystkie dobre monologi są zdialogizowane wewnętrznie

• Różne odmiany dialogów:

• stychomytia - dialog należący do tradycji starożytnej, oparty na wymianie jednowersowych replik

• stychomytia epicka - wymiana jednozdaniowych replik, podobnych

• agon - związany z zawodami słownymi (dużo się mówi o agonicznym żywiole konkurencyjności)

• Łatwo pomylić monolog z:

• tyradą - w dramacie klasycznym

• mową

• współcześnie ich reliktem jest forma przemówienia

• Są to wypowiedzi skierowane do audytorium, mające cele społeczne.

• Monolog jest skierowany tylko do wnętrza bohatera, bohater mówi do siebie.

• Dyskusja, kłótnia - formy dialogu kontrowersyjnego, na turnieju argumentów, na kontrowersji osób, sądów

• konwersacja - forma rozmawiania salonowego, rozmowa dla samej rozmowy

• Prowadzimy ją chociaż nie musimy

• Im bardziej dramat jest konwencjonalny tym mniej didaskaliów.

* Wyspiański - jako pierwszy zaczął wprowadzać tekst oboczny na wielką skalę.

TEORIA NARRACJI

Człowiek przeradza swoje doświadczenie w opowieść.

1. Narratologia - nie bada tylko utworów literackich, ale także filmowe, baśnie, mity, bada sposoby generowania fabuły

Narracja łuzy budowaniu fabuły

2. Narratywizm - określenia nauki, która prowadzi badania nad narracja rozumianą jako opowieść o świecie i jego interpretacji, interpretacja dokonuje się przez kody kultury

3. Narracja - wypowiedź narratora jako podmiotu mówiącego, naczelnej instancji w epice (bez narracji nie ma epiki)

4. Narrator - podmiot mówiący w epice

5. Sytuacja narracyjna - to wszystko, co narratorowi w toku jego wypowiedzi towarzyszy

pole okoliczności towarzyszących inicjatywom podmiotu mówiącego

może być unaoczniona albo nieunaoczniona

6. Podział dotyczący narratora (z niemieckiego kręgu badań nad epiką)

• narracja auktoralna - narrator operuje dużym zakresem wiedzy, jest na granicy miedzy światem przedstawionym a narracją, patrzy z góry, jest pośrednikiem,

• narracja personalna - korzysta z medium narracji, fokalizacja - skupienie na jednym elemencie, zogniskowanie uwagi narratora na jakimś elemencie (np. postaci- medium personalne)

7. Formy wypowiedzi epickiej:

• opowiadanie - służy przekazywaniu wypowiedzi na temat zdarzeń (opowiadanie właściwe, informujące)

• opis - jest bardziej samodzielną formą niż opowiadanie, samodzielne, długie, bloki deskrypcyjne (np. w Nad Niemnem)

Opowiadanie nie może istnieć bez elementów opisowych!

*Chwyt głupca, błazna i oszusta - Bachtin

---