4. Wykład z teorii literatury - 3.11.2014
Dzieło literackie to językowy twór sensowny
1. Roman Ingarden (1883-1970)
dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury
O poznawaniu dzieła literackiego
Najważniejsze dzieło filozoficzne: Spór o istnienie świata (3 tomy)
Studia z estetyki
Szkice z filozofii literatury
Edmund Husserl - nauczyciel i oponent Ingardena
Książeczka o człowieku
Słownik pojęć filozoficznych Romana Ingardena (Ingarden tworzył swój system pojęciowy)
2. Fenomenologia
Kierunek filozoficzny reprezentowany przez Ingardena,
Podstawowy fenomenolog to Edmund Husserl
Max Scheler, Nikolai Hartmann - badacze związani z fenomenologią
Metoda fenomenologiczna, którą posługiwał się Ingarden:
Fenomenologiczna zasada z powrotem do rzeczy - czyli do pierwotnego, bezpośredniego doświadczenia przedmiotu, który chce się badać, fenomenolog zajmuje się zawsze jakimś zjawiskiem od nowa, od początku
Poznanie, które preferuje fenomenolog odpowiada strukturze danego przedmiotu i sposobowi istnienia przedmiotu, które chce się poznać (najpierw ontologia, potem epistemologia). Zasada ta wymaga odrzucenia wszelkich istniejących założeń, teorii, które istniały co do danego przedmiotu badań.
Fenomenolog rzadko korzysta z cudzych myśli.
Ingarden preferuje własną warstwę znaczeń. Prezentuje własne myśli od początku.
Wnikliwość, dokładność, całościowość badań.
Najpierw omawia istotę dzieła literackiego, jego budowę ontologiczną, ucieleśnione w dziele wartości i na końcu mechanizmy działające w odbiorze dzieła literackiego.
3. Ingarden rozważa esencjalne zagadnienie.
Stwierdzenie, że dzieło literackie jest bytem intencjonalnym oraz zbadanie struktury przedmiotu intencjonalnego według Ingardena oznaczało zbadanie miejsca sztuki w bycie.
Ingarden odróżniał 4 sposoby istnienia: byt idealny, absolutny, realny i intencjonalny.
1) Intencjonalność to heteronomiczność, niesamodzielność bytowa, tzn. że przedmioty intencjonalne są wytworzone przez akty świadomościowe. W tych aktach świadomościowych dzieła literackie mają źródło swego bytu i źródło swego całkowitego uposażenia (w świadomości autora). Dzieło literackie jest w całości wytworzone przez akty świadomościowe autora. Dzieło literackie jest odpowiednikiem aktów świadomości.
Intencjonalność jest zapośredniczona przez język. Akty świadomościowe swój byt zawdzięczają jednostkom językowym. Język utrwala akty świadomościowe, nadaje kształt aktom świadomościowym.
* Intencjonalność a intencyjność
Intencyjność oznacza badanie intencji autora, a intencjonalność to sposób istnienia dzieła, jego niesamodzielność.
2) Dzieło literacki potrzebuje fundamentu bytowego poza samym sobą. Tekst jest elementem pomocniczym, jest fundamentem bytowym istniejącym poza samym dziełem.
Tekst - materiał w którym zostały zapisane słowa języka, znaki pisarskie są rodzajem sygnału skierowanym do czytelnika, kierują na określone akty świadomościowe. Rola graficznego zapisu sprowadza się do zapewnieniu przedmiotowi intencjonalnemu fundamentu bytowego. Czasem fundamentem bytowym jest tekst mówiony.
3) Dzieło literackie jest intersubiektywnie dostępne, co skutkuje schematycznością dzieł.
4. Ontologiczna budowa dzieła literackiego
Ontologiczna budowa dzieła jest taka a nie inna, ponieważ jest przedmiotem intencjonalnym.
Cechy ontologicznej budowy dzieła literackiego:
1) Dwuwymiarowość -
Wielofazowość - następstwo kolejnych faz, części po sobie przy współwystępowaniu w każdej fazie tych samych składników. Porządek następstwa elementów w dziele. Strofy po strofach, wersy po wersach…
Składniki współwystępujące w każdej fazie tworzą warstwy.
Dzieło literackie jest zawsze 4-warstwowe. Świat przedstawiony - najciekawsza warstwa.
Są 4 rodzaje składników w każdej fazie:
a) brzmieniowa
b) znaczeniowa
c) przedmiotowa
d) wyglądowa
Każda z warstw pełni wobec innych warstw określoną rolę. Dzięki wzajemnemu uwarunkowaniu dzieło literackie jest całością organiczną, składa się z elementów wzajemnie powiązanych, jest strukturą.
! Fazowość nie wiąże się z czasowością. Dzieło musi być czytane w pewnym czasie, ale istnieje całe w jednym czasie. Proces konkretyzacji przebiega w czasie.
a) Warstwa brzmieniowa
Dzieło literackie zaczyna się od brzmienia, ale do utworu jako przedmiotu intencjonalnego może należeć typowa postać brzmieniowa, a nie konkretny materiał głosowy.
Typowa postać brzmienia należąca do dzieła to brzmienie schematyczne, niedookreślone.
Należy odróżnić brzmienie od dźwięku. Brzmienie jest intencjonalne, dźwięk jest materialny.
Do brzmienia należy dobór głosek, rozkład akcentów.
Ton głosu nie należy do brzmienia, należy tylko do realizacji głosowej.
Właściwą realizacją dzieła literackiego jest głośne czytanie. Tylko jak czytamy głośno możemy zrealizować wszystkie walory brzmieniowe.
Podstawową funkcją warstwy brzmień jest wyznaczanie znaczeń.
Warstwa brzmieniowa i znaczeniowa to dwuwarstwy językowe.
4 warstwy:
1. dwuwarstwa: brzmienia i znaczenia
2. dwuwarstwa: przedmioty i wyglądy
b) Warstwa znaczeniowa jest najważniejsza zdaniem Ingardena.
Jest ona strukturalnym szkieletem dzieła literackiego.
Powstaje warstwa świata przedstawionego.
To znaczenia wyznaczają przedmioty przedstawione.
Mają funkcję konstytutywną wobec warstwy przedmiotowej.
Znaczenie w teorii Ingardena to wyznaczanie przedmiotu intencjonalnego.