Podstawowe pojęcia
Osie i płaszczyzny ludzkiego ciała:
Osie: podłużna, poprzeczna i strzałkowa.
Płaszczyzny:
poprzeczna- wyznaczona przez osie poprzeczną i strzałkową,
czołowa- wyznaczona przez o. podłużną i poprzeczną,
strzałkowa- wyznaczona przez o. podłużną i strzałkową.
pośrodkowa- dzieli ciało na połowę prawą i lewą.
Układ ruchu
Budowa kości długich:
Typowa budowa. Posiada trzon i koniec bliższy i dalszy. Wewnątrz trzonu znajduje się jama szpikowa, wypełniona szpikiem u żywego człowieka. Na zewnątrz znajduje się istota gąbczasta, a jeszcze bardziej na zewnątrz istota zbita. Np. kość udowa.
Budowa kości płaskich:
Są zbudowane z istoty gąbczastej lub zbitej, pełnią funkcję osłaniającą i krwiotwórczą.
Rodzaje połączeń kości:
Połączenia ścisłe (mało ruchome):
włókniste (więzozrosty) - materiał łączący stanowi tkanka łączna
chrzęstne (chrząstkozrosty) - materiał to tkanka chrzęstna
kościozrosty - kości są połączone za pomocą tkanki kostnej
Połączenia maziowe, stawy, zbudowane są z powierzchni stawowej, torebki stawowej i jamy.
Budowa kości obręczy kończyny górnej:
obojczyk: trzon, koniec mostkowy, koniec barkowy
łopatka:
powierzchnia przednia: dół podłopatkowy,
powierzchnia tylna: grzebień podłopatkowy, ten przedłuża się do boku tworząc wyrostek barkowy, gdzie jest powierzchnia stawowa dla połączenia z obojczykiem.
wyrostek kruczy
Budowa kości ramienia i przedramienia:
ramienia:
koniec bliższy: głowa k. ramienia, szyjka anatomiczna i guzki( większy i mniejszy) między którymi występuje bruzda między guzkowa. Przejście z końca bliższego do końca dalszego nazywa się szyjka chirurgiczna.
koniec dalszy: kłykieć kości ramiennej, nadkłykieć przyśrodkowy i boczny.
przedramienia: w jej skład wchodzi kość promieniowa i łokciowa.
promieniowa: na bliższym końcu znajduje się głowa i szyjka. Na końcu dalszym zaś na przedniej powierzchni jest gładka na tylnej występują bruzdy dla ścięgien mięśni. Na dolnej powierzchni końca dalszego znajduję się powierzchnia stawowa nadgarstkowa. Do boku od niej jest wyrostek rylcowaty.
łokciowa: na jej bliższym końcu znajduję się wyrostek łokciowy i dziobiasty, między nimi jest wcięcie bloczkowe. Koniec dalszy tworzą głowa z powierzchnią stawową. Od strony przyśrodkowej znajduje się wyrostek rylcowaty.
Kości Ręki
Dzieli się na kości nadgarstka, śródręcza i palców.
nadgarstka - jest ich osiem i ułożone są w dwa szeregi- bliższy i dalszy, po 4 w każdym. Bliższy to kości łódkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata. Dalszy to kości czworoboczna większa i mniejsza, główkowata i haczykowata.
śródręcza - jest ich pięć, każda ma trzon, koniec bliższy(podstawa) i dalszy(głowa)
palców - są kościami długimi. Na każdym znajduje się koniec bliższy(podstawa), dalszy(głowa) i trzon.
Budowa kości kończyny dolnej:
miedniczna: składa się z trzech zrośniętych kości: biodrowej, łonowej i kulszowej.
krzyżowa: składa się z podstawy, wierzchołka, powierzchni miednicznej, grzbietowej.
W kości biodrowej wyróżnia się trzon i talerz. Górny brzeg talerza nazywa się grzebieniem
biodrowym. Jest on zakończony kolcem biodrowym przednim górnym.
Kość łonowa składa się z trzonu oraz gałęzi górnej i dolnej. Na gałęzi górnej znajduje
się grzebień kości łonowej, kończący się w kierunku przyśrodkowym guzkiem łonowym. Na
końcu przyśrodkowym gałęzi górnej występuje powierzchnia spojeniowa.
W kości kulszowej wyróżnia się trzon i gałąź. W miejscu ich połączenia znajduje się
guz kulszowy, a powyżej kolec kulszowy.
Budowa kości uda i podudzia:
Uda: jest kością długą. Na końcu bliższym znajduje się głowa, szyjka, krętarze większy i mniejszy. Z przodu oba krętarze łączy kresa międzykrętarzowa, z tyłu grzebień międzykrętarzowy.
Podudzia: w jej skład wchodzą kość piszczelowa i strzałkowa.
piszczelowa: na końcu bliższym znajduje się kłykieć boczny i przyśrodkowy. Między nimi jest wyniosłość międzykłykciowa. Na końcu dalszym jest powierzchnia stawowa dolna, bruzda i wcięcie strzałkowe.
strzałkowa: jest kością długą. Koniec dalszy zespala się stawowo z kością skokową.
Kości stopy:
dzielą się na kości stępu, śródstopia i palców.
stępu: to kości skokowa, piętowa, łódkowata, sześcienna i kości klinowe. W kości skokowej wyróżniamy trzon, tworzący bloczek kości skokowej, szyjkę i głowę
śródstopia: występuje w liczbie pięciu. I jest najgrubsza, II najdłuższa. Każda składa się z trzonu, końca dalszego i bliższego.
palców: składają się z paliczków. Na paluchu występuje paliczek bliższy i dalszy, na pozostałych bliższy, środkowy i dalszy.
Kości mózgo- i twarzoczaszki:
Mózgoczaszka: w jej skład wchodzą kości czołowa, klinowa, potyliczna, sitowa, skroniowe i ciemieniowe.
Twarzoczaszka: w jej skład wchodzą parzyste kości: szczękowe, jarzmowe, podniebienne, nosowe, łzowe i kości nie parzyste: żuchwa i kość gnykowa.
Budowa kręgów kręgosłupa:
Każdy krąg ma trzon i łuk. Pomiędzy nimi jest otwór kręgowy. Od łuku, położonego bardziej
z tyłu niż trzon, odchodzi siedem wyrostków: jedna para wyrostków poprzecznych, jedna para
wyrostków stawowych górnych, jedna para wyrostków stawowych dolnych i nieparzysty
wyrostek kolczysty Kręgi należące do tego samego odcinka nie wiele się od siebie różnią, ich wielkość wzrasta ku dołowi. Wyróżnia się odcinki:
szyjny (7 kręgów)
piersiowy (12)
lędźwiowy (5)
krzyżowy (5)
guziczny (3-5)
Szkielet klatki piersiowej:
W skład wchodzą kręgi piersiowe, żebra i mostek.
Żebra: jest ich 12 par. Siedem górnych to żebra prawdziwe, połączone z mostkiem. Pozostałe to żebra rzekome. Żebra XI i XII to żebra wolne. Chrząstki żeber I-VII są zespolone bezpośrednio z mostkiem, VII-X łączą się pomiędzy sobą, chrząstka VIII z VII a ta z mostkiem. W ten sposób powstają prawy i lewy łuk żebrowy. Kość żebrowa biegnąca od końca kręgosłupowego początkowo od boku, a następnie do przodu, zagina się, tworząc kąt żebra.
Mostek: jest płaską kością, tworząc przednią ścianę klatki piersiowej. Składa się z rękojeści, trzonu i wyrostka mieczykowatego. Rękojeść i trzon tworzą kąt mostka.
Kręgi piersiowe, żebra i mostek, łącząc się z sobą, tworzą szkielet klatki piersiowej. Żebra łączą się stawowo z kręgami, chrząstki żebrowe z mostkiem. Siedem
górnych bezpośrednio (żebra prawdziwe), chrząstki żeber VIII–X tworzą łuk żebrowy, natomiast żeber XI i XII (żebra wolne) kończą się swobodnie w powłokach. Przednia ściana klatki piersiowej dzięki chrząstkom jest bardzo sprężysta i można ją głęboko uciskać bez ryzyka uszkodzenia (np. podczas masażu pośredniego serca). Z wiekiem sprężystość ścian klatki piersiowej maleje.
Budowa anatomiczna mięśnia szkieletowego:
Każdy mięsień szkieletowy zbudowany jest ze ścięgien początkowego i końcowego
oraz brzuśca. Ścięgna są utworzone przez tkankę łączną ścięgnistą, brzuśce z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Ścięgna początkowe i końcowe przyczepiają się do różnych punktów szkieletu.
Mięśnie obręczy kończyny górnej:
Są to mięśnie: naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły większy i mniejszy, podłopatkowy,
Mięśnie ramienia i przedramienia:
Ramienia:
grupa przednia: dwugłowy ramienia, ramienny, kruczo-ramienny
tylna: trójgłowy ramienia, łokciowy
Przedramienia:
gr przednia: warstwa powierzchowna (dłoniowy długi), głęboka (zginacz głęboki palców)
gr boczna: ramienno- promieniowy
gr tylna: powierzchowna (prostownik palców), głęboka (odwodziciel długi kciuka)
Mięśnie ręki:
Mięśnie ręki występują jedynie po stronie dłoniowej. Klasyfikujemy je na mięśnie kłębu kciuka, kłębu palca małego i grupy środkowej (glistowate i międzykostne).
Mięśnie uda i podudzia:
Udo: wyróżnia się trzy grupy mięśni: przednią, mm. prostujących staw kolanowy, tylną,
mm. zginających staw kolanowy i przyśrodkową, mm. przywodzących udo w stawie biodrowym.
Podudzie: dzielimy na trzy grupy. Te należące do grupy tylnej i bocznej zginają podeszwowo
stopę, a niektóre podeszwowo palce. Mięśnie grupy przedniej prostują, czyli zginają grzbietowo stopę w stawie skokowo-goleniowym, a część z nich prostuje palce.
Mięsnie stopy:
Dzielimy na grzbietowe i podeszwowe. Ścięgna niektórych długich mięśni zginaczy oraz krótkie
mięśnie podeszwy w znacznej mierze przyczyniają się do utrzymania wysklepień stopy.
Mięśnie głowy i szyi:
Głowa: dzielą się na mięśnie wyrazowe i żucia (żwaczowe). Mięśnie wyrazowe
przyczepiają się do skóry. Odpowiedzialne są za ruchy twarzy (np. otwieranie szpary powiek,
ssanie, wydymanie policzków) oraz mimikę (wyraz twarzy). Wyróżnia się kilka ich podgrup:
mięśnie otoczenia szpary ust, szpary powiek, otoczenia nozdrzy, sklepienia czaszki, małżowiny usznej.
Szyja: na szyi znajduje się obustronnie m. szeroki szyi. Z wiekiem, gdy sprężystość tkanek
jest mniejsza, powoduje powstanie podłużnych fałdów na szyi.
Mięśnie klatki piersiowej, przepona:
Mięśnie klatki piersiowej dzielimy na powierzchowne i głębokie.
Przepona: oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Przyczepia się
do kręgów lędźwiowych, żeber i dolnej części mostka. Kopulasto wypukla się w stronę jamy
klatki piersiowej. W przeponie znajdują się otwory, przez które przechodzą: przełyk, aorta i żyła główna dolna. Dzięki odpowiednio rozmieszczonym przyczepom,
przepona podczas skurczu porusza się ku dołowi, zwiększając pojemność jamy klatki piersiowej, co powoduje wdech.
Mięśnie Brzucha:
Dzielą się na grupy przednią (piramidowy, prosty brzucha) i tylną (czworoboczny lędźwi).
Anatomia Układu krążenia
Budowa ściany serca:
Ściana serca zbudowana jest z trzech warstw. Najbardziej do wewnątrz znajduje się wsierdzie, następnie śródsierdzie, a zewnętrzną warstwę stanowi nasierdzie. W skład wsierdzia wchodzą komórki śródbłonka, tworząc warstwę bezpośrednio stykającą się z krwią. Do śródsierdzia przynależą mięsień sercowy, układ przewodzący i szkielet serca.
Cechy anatomiczne prawego i lewego przedsionka:
Prawy przedsionek:
dopływa krew z krążenia dużego
uchodzą do niego żyły główne, zatoka wieńcowa, żyły przednie
na ścianie przedniej uszko prawe
Lewy przedsionek:
dopływa krew z krążenia małego żyłami płucnym
na ścianie przednio-bocznej uszko lewe
Cechy anatomiczne prawej i lewej komory:
Prawa:
odpływa od niej krew przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe
grubość ma 3x mniejszą ściany od ściany lewej komory
krew płynie drogą w kształcie litery V
ściany komór pokrywają beleczki mięśniowe
Lewa:
ma ścianę 3x grubszą od komory prawej
ma dwa m. brodawkowate
Budowa zastawek w ujściach żylnych i tętniczych:
W ujściu aorty i pnia płucnego znajdują się odpowiednio zastawki aorty i pnia płucnego. Każda z nich zbudowana jest z trzech zastawek półksiężycowatych. Zastawki aorty i pnia płucnego (czyli zastawki ujść tętniczych) zapobiegają cofaniu się krwi z tych dużych tętnic do komór.
Budowa układu bodźcotwórczo-bodźcoprzewodzącego:
Zbudowany z w. przedsionkowo-zatokowego, w. przedsionkowo-komorowego, pęczka przedsionkowo-komorowego (dzieli się na prawą i lewą odnogę), włókien Purkiniego (odchodzą od odnóg i wiązek pęczka Hissa.
Unerwienie serca - charakterystyka:
Serce unerwione przez 3 części układu wegetatywnego, tj. odśrodkowo przez ukł. współczulny i przywspółczulny, a dośrodkowo przez część czuciową ukł.
ukł. współczulny - zlokalizowany w przedniej brzuszno-bocznej części rdzenia przedłużonego. Neurony tamte mają zdolność do samoistnego generowania pobudzenia. Unerwiają one węzeł zatokowo-przedsionkowy i mięśniówkę.
ukł. przywspółczulny - wychodzące włókna pozazwojowe są krótkie i unerwiają struktury w swoim sąsiedztwie. Włókna z prawego unerwiają węzeł zatokowo-przedsionkowy i mięśnie przedsionków. Włókna z lewego unerwiają resztę. Mięśnie komór nie są unerwiane przez ukł. przywspółczulny.
unerwienie czuciowe - włókna te przewodzą impulsy z receptorów bólu zlokalizowanych w mięśniu sercowym.
Ogólna budowa krążenia dużego:
Duży obieg zaczyna się w lewej komorze serca, skąd wychodzi tętnica główna, czyli aorta.
Od niej odchodzą liczne tętnice, dzielące się na coraz mniejsze, które przechodzą w sieć
naczyń włosowatych, te zaś w drobne żyły, które łączą się w większe. Ostatecznie powstają
żyły główne – górna i dolna – uchodzące do prawego przedsionka serca.
Aorta i jej główne gałęzie:
W aorcie wyróżnia się aortę wstępującą, łuk i aortę zstępującą Od aorty wstępującej odchodzą (lewa i prawa) tętnice wieńcowe, zaopatrujące ściany serca. Od łuku aorty odchodzą kolejno (od strony prawej ku lewej) pień ramienno-głowowy, tętnice szyjna wspólna lewa i podobojczykowa lewa. Od aorty piersiowej odchodzą gałęzie ścienne i trzewne, a od aorty brzusznej również gałęzie ścienne (parzyste) oraz trzewne parzyste do nerek, nadnerczy, jąder lub jajników, i nieparzyste do śledziony, wątroby, trzustki, żołądka i jelit. Aorta brzuszna dzieli się na tętnice biodrową wspólną prawą i lewą.
Tętnice i żyły głowy i szyi:
Każda t. szyjna wspólna dzieli się na tt. szyjne zewnętrzną i wewnętrzną. Gałęzie t. szyjnej zewnętrznej zaopatrują szyję oraz głowę (m.in. tt. twarzowa oraz szczękowa). Tętnice odchodzące od t. szyjnej wewnętrznej zaopatrują głównie mózgowie. Obie tętnice szyjne wspólne są łatwo dostępne badaniu w dolnej części szyi przyśrodkowo od brzegów przednich mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych. Tu wyczuwa się tętno w celu stwierdzenia akcji serca.
Tętnice i żyły kończyny górnej:
Tętnice: tętnica podobojczykowa przedłuża się w t. pachową, ta zaś w ramienną. Tętnica ramienna w dole łokciowym dzieli się na tt. promieniową i łokciową, które przechodzą z przedramienia na rękę i wytwarzają łuk dłoniowy powierzchowny (większy udział t. łokciowej) oraz głęboki (większy udział t. promieniowej).
Żyły: na kończynach występują żyły głębokie oraz żyły powierzchowne. Żyły powierzchowne uchodzą do żył głębokich, a wzdłuż swego przebiegu są połączone z żyłami głębokimi przez liczne żyły przeszywające. Największe żyły powierzchowne na kończynie górnej to odpromieniowa i odłokciowa.
Tętnice i żyły kończyny dolnej:
Tętnice: tętnica biodrowa wspólna dzieli się na tt. biodrowe wewnętrzną i zewnętrzną, która pod więzadłem pachwinowym zmienia nazwę na t. udową, a ta z kolei przedłuża się w t. podkolanową, dzielącą się na tt. piszczelowe przednią i tylną. T. piszczelowa przednia, przechodząc na stopę, przyjmuje nazwę t. grzbietowej stopy, a t. piszczelowa tylna rozgałęzia się na tt. podeszwowe przyśrodkową i boczną.
Żyły: na kończynie dolnej, podobnie jak na górnej, występują żyły głębokie i powierzchowne. Największe żyły powierzchowne to odstrzałkowa i odpiszczelowa. Żyła udowa przedłuża się pod więzadłem pachwinowym w żyłę biodrową zewnętrzną, ta łącząc się z żyłą biodrową wewnętrzną tworzy żyłę biodrową wspólną. Prawa i lewa ż. biodrowa wspólna łączą się i powstaje żyła główna dolna, która przechodzi przez odpowiedni otwór w przeponie, wnikając do prawego przedsionka.
Ogólna budowa układu małego:
Mały obieg krwi, zwany inaczej krążeniem płucnym, zaczyna się w prawej komorze serca, skąd wychodzi pień płucny (jest to naczynie tętnicze), dzielący się na dwie (prawą i lewą) tętnice płucne. Każda z nich wnika do odpowiedniego płuca, rozdziela się na mniejsze tętnice, przechodzące w naczynia włosowate, oplatające pęcherzyki płucne. Krew bogata w tlen odpływa w kierunku serca czterema żyłami płucnymi do lewego przedsionka.
Anatomia układu oddechowego:
Budowa nosa i zatok przynosowych:
Nos: składa się z nosa zewnętrznego i jamy nosowej. Szkielet nosa zewnętrznego stanowią kości uzupełniane przez chrząstki. Dalej znajduje się jama nosowa, której kostne ściany pokryte są błoną śluzową. Z bocznych ścian jamy nosowej w kierunku przegrody wystają małżowiny nosowe, dzielące każdą połowę jamy na łączące się z sobą przewody nosowe.
Zatoki: wysłane błoną śluzową przestrzenie. Wyróżniamy zatoki czołowe, klinowe, szczękowe oraz komórki sitowe.
Budowa krtani:
Krtań zbudowana jest z chrząstek nieparzystych (nagłośniowej, tarczowatej, pierścieniowatej) i parzystych (nalewkowatych, różkowatych, klinowatych) połączonych z sobą więzadłami, niektóre stawami. Nagłośnia znajduje się nad wejściem do krtani, dzielącej się na trzy piętra: jamę krtani górną, pośrednią i dolną.
Budowa tchawicy i oskrzeli:
Tchawica: od wewnątrz tchawica wysłana jest błoną śluzową. Tchawica rozpoczyna się na szyi poniżej krtani (poziom VI kręgu szyjnego), wchodzi do klatki piersiowej, gdzie dzieli się na prawe i lewe oskrzele główne. Ściana tchawicy, podobnie jak oskrzeli, jest bardzo sprężysta i w warunkach prawidłowych nie zapada się.
Oskrzela: oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe, te zaś na segmentowe, podsegmentowe i mniejsze. Najdrobniejsze oskrzeliki przechodzą w pęcherzyki płucne. Oskrzela główne wraz ze wszystkimi odgałęzieniami (bez pęcherzyków płucnych) tworzą drzewo oskrzelowe.
Budowa płuca prawego i lewego:
W płucu prawym wyróżnia się trzy płaty: górny, środkowy i dolny, a w płucu lewym 2 płaty: górny i dolny. Poszczególne płaty płuc oddzielone są od siebie głębokimi szczelinami (szczelina pozioma płuca prawego, szczelina skośna płuca prawego i szczelina skośna płuca lewego). Każde płuco dzieli się na: wierzchołek, podstawę i powierzchnię (żebrową, śródpiersiową i przeponową). Płuca pokryte są opłucną, czyli cienką błoną surowiczą, która zbudowana jest z tkanki łącznej zbitej ze sporą ilością włókien sprężystych.
Anatomiczna charakterystyka opłucnej:
Opłucna płucna pokrywająca płuco przechodzi w opłucną ścienną, wyścielającą od wewnątrz ściany klatki piersiowej. Przejście jednej blaszki opłucnej w drugą nazywa się krezką płuca. Pomiędzy obiema blaszkami znajduje się jama opłucnej, wypełniona w warunkach prawidłowych niewielką ilością płynu surowiczego.
Anatomia układu pokarmowego
Budowa jamy ustnej
Ograniczona od zewnątrz policzkami i wargami. Pomiędzy wargami znajduje się szpara ust. Każda warga składa się z części skórnej, czerwieni wargowej i błony śluzowej. W jamie ustnej wyróżnia się przedsionek ust oddzielony zębami i dziąsłami od jamy ustnej właściwej.
Budowa i rodzaje zębów:
Każdy ząb zbudowany jest z korzenia, szyjki i korony. Wewnątrz korony znajduje się komora zęba, przedłużająca się w kanał korzenia. Są one wypełnione miazgą, zawierającą nerwy i naczynia. Ząb utworzony jest z zębiny, pokrytej w obrębie korony szkliwem, a w okolicy szyjki i korzenia cementem. Zęby osadzone są w zębodołach szczęk oraz żuchwy za pomocą połączenia włóknistego, tzw. wklinowania.
U człowieka występuje uzębienie mleczne i stałe. W każdej połowie łuku zębowego występują w uzębieniu mlecznym dwa siekacze, jeden kieł i dwa zęby trzonowe mleczne. W uzębieniu stałym dwa siekacze, jeden kieł, dwa zęby przedtrzonowe i trzy trzonowe (ostatni z nich, nazywany zwyczajowo zębem mądrości, nie zawsze się wyrzyna). Do tyłu od ostatniego zęba trzonowego znajduje się przestrzeń zazębowa (zatrzonowa), przez którą przy zwartych zębach przedsionek komunikuje się z jamą ustną właściwą.
Budowa języka:
Język jest zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, pokrytych błoną śluzową.
Wyróżnia się jego trzon i korzeń (nasadę). Od strony grzbietowej są one oddzielone bruzdą graniczną. Na błonie śluzowej trzonu występuje kilka rodzajów brodawek językowych. Na nasadzie języka są obecne nierówności (tzw. mieszki językowe), będące skupiskami tkanki chłonnej, tworzące razem migdałek językowy. W okolicy podjęzykowej występują fałdy podjęzykowe, które powstały wskutek uwypuklenia błony śluzowej przez znajdujące się tuż pod nią ślinianki podjęzykowe prawą i lewą. Ku przodowi każdy fałd podjęzykowy kończy się mięskiem podjęzykowym. Na dolnej powierzchni trzonu języka widoczne są przeświecające przez błonę śluzową żyły, do których łatwo wchłaniają się leki podane podjęzykowo.
Anatomia ślinianek
Istnieją trzy pary ślinianek: przyuszna (przyusznica), której przewód uchodzi w przedsionku ust na brodawce przyuszniczej, podżuchwowa (jej przewód uchodzi na dnie jamy ustnej na mięsku podjęzykowym) i podjęzykowa (uwypukla fałd podjęzykowy). Posiada liczne przewody, uchodzące wzdłuż fałdu podjęzykowego, począwszy od mięska.
Ślinianki są dużymi gruczołami, które wydzielają ślinę. Różnią się pomiędzy sobą umiejscowieniem, cechami budowy mikroskopowej oraz składem śliny, która może mieć charakter surowiczy bądź śluzowy.
Budowa anatomiczna gardła:
W ścianie gardła znajdują się mięśnie poprzecznie prążkowane, należące do grupy zwieraczy oraz dźwigaczy gardła (te ostatnie kurcząc się unoszą gardło). Od wewnątrz są pokryte błoną śluzową, od zewnątrz wiotką tkanką łączną.
Budowa anatomiczna przełyku:
Na wysokości VI kręgu szyjnego gardło przechodzi w przełyk, który po przejściu przez przeponę uchodzi do żołądka. Wyróżnia się jego część szyjną, piersiową (jest najdłuższa) i brzuszną. Światło przełyku jest w kilku miejscach węższe. Pierwsze zwężenie znajduje się w punkcie przejścia gardła w przełyk, drugie (mające największe znaczenie) w części piersiowej, tam gdzie przełyk sąsiaduje z aortą i lewym oskrzelem, trzecie w pobliżu przejścia przez przeponę. Występujące w ścianie przełyku mięśnie początkowo są poprzecznie prążkowane (w ¼ górnej), następnie stopniowo przechodzą w gładkie.
Budowa żołądka:
Przez wpust (ujście wpustowe) przełyk uchodzi do żołądka, którym wyróżnia się część wpustową, dno, trzon i część odźwiernikową. Wzdłuż krzywizn mniejszej (po prawej stronie żołądka) i większej ściana przednia przechodzi w tylną. Najniżej położony punkt krzywizny większej nazywa się kolanem żołądka. Najwyżej umiejscowioną częścią jest jego dno. Długa oś żołądka biegnie skośnie od góry, tyłu i strony lewej do dołu, przodu i strony prawej. Trzon został ustawiony mniej więcej pionowo, część odźwiernikowa – poziomo. W części odźwiernikowej mięśniówka o przebiegu okrężnym jest grubsza niż w pozostałych, tworząc mięsień zwieracz odźwiernika.
Budowa jelita cienkiego- podział:
Składa się ono z dwunastnicy, jelit czczego i krętego (zwanego też jelitem biodrowym).
Ściana jelita cienkiego jest trójwarstwowa. Od wewnątrz znajduje się błona śluzowa, następnie mięśniówka gładka (ułożona okrężnie i podłużnie), a na zewnątrz błona surowicza, czyli otrzewna.
W dwunastnicy wyróżnia się część górną, czyli opuszkę, części zstępującą, poziomą i wstępującą, która zgięciem dwunstniczo-czczym przechodzi w jelito czcze. W części zstępującej na brodawce dwunastniczej większej otwierają się przewody żółciowy wspólny i trzustkowy.
Jelito czcze przechodzi stopniowo, bez wyraźnej granicy, w jelito kręte. Fałdy błony śluzowej ułożone są okrężnie. Początkowo wysokie i gęsto ułożone, stają się niższe i rzadsze, podobnie jak kosmki znajdujące się na powierzchni błony śluzowej. Jelito czcze jest lepiej ukrwione. W jelicie krętym występują liczne grudki chłonne skupione (kępki Peyera), mające duże znaczenie dla procesów odpornościowych.
Budowa wątroby:
Wątroba leży tuż pod przeponą, zajmując całe prawe i częściowo lewe podżebrze. Wyróżniamy
powierzchnię górną (przeponową) i trzewną. Od zewnątrz widoczne są płaty. Na powierzchni trzewnej znajduje się kilka bruzd i szczelin, układających się w kształt litery H. Ramię poprzeczne nazywa się wnęką wątroby bądź wrotami. Przechodzą tędy twory wnikające do i wychodzące z wątroby.
Anatomia dróg żółciowych:
Rozpoczynają się w wątrobie kanalikami żółciowymi włosowatymi (międzykomórkowymi), które łącząc się tworzą przewodziki międzyzrazikowe. Przewodziki międzyzrazikowe łączą się w przewodziki żółciowe. Następnie kierują się one do wnęki wątrobowej tworząc przewód wątrobowy prawy oraz lewy, które we wnęce łączą się w przewód wątrobowy wspólny. Początkowe odcinki przewodzików międzyzrazikowych wysłane są nabłonkiem sześciennym. Ich dalsze części oraz większe przewody wysłane są nabłonkiem walcowatym.
Budowa trzustki:
Pod względem budowy zewnętrznej stanowi u człowieka jeden narząd, w którym wyróżniamy: głowę, trzon i ogon. Pod względem czynnościowym składa się z części zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej. Jako gruczoł wydzielania zewnętrznego produkuje enzymy trawienne, które przewodem trzustkowym dostają się do dwunastnicy. Płyn znajdujący się w przewodzie trzustkowym, zawierający enzymy, nazywamy sokiem trzustkowym.
Anatomia jelita grubego- podział:
Składa się z jelita ślepego z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicy i odbytnicy.
Jelito ślepe (zwane też kiszką ślepą) umiejscowione jest w prawym dole biodrowym, skierowane ku dołowi i zgodnie z nazwą ślepo się kończy. Ku dołowi zwiesza się kilkucentymetrowej długości, również ślepo zakończony wyrostek robaczkowy. W jego ścianie znajduje się duże nagromadzenie tkanki chłonnej. Wyrostek robaczkowy jest u człowieka narządem szczątkowym, jego roli, jak dotąd, nie poznano.
W następnym odcinku jelita grubego, okrężnicy, wyróżnia się, cztery części: okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą, zwaną inaczej esicą. Wszystkie mają jednakową budowę, posiadają też kilka cech pozwalających je z łatwością odróżnić od innych części cewy pokarmowej, są to taśmy i wypuklenia okrężnicy oraz przyczepki sieciowe.
Następny odcinek jelita grubego, odbytnica, nie ma żadnej z cech okrężnicy. Znajduje się w miednicy mniejszej. Jej górna, większa część jest, podobnie jak kość krzyżowa, wypukłością skierowana do tyłu, natomiast dolna do przodu.
Anatomia układu moczowo- płciowego
Budowa anatomiczna nerek:
Nerki są narządami parzystymi. W każdej wyróżniamy bieguny (końce) górny i dolny, dwie powierzchnie (przednią i tylną), dwa brzegi (przyśrodkowy i boczny). Na brzegu przyśrodkowym znajduje się wnęka nerki, prowadząca do zatoki nerkowej. Przez wnękę przechodzą twory stanowiące razem tzw. korzeń nerki (miedniczka nerkowa przechodząca w moczowód, tętnica i żyła nerkowa), w zatoce występują kielichy nerkowe mniejsze, większe, miedniczka nerkowa i rozgałęzienia naczyń nerkowych. Rdzeń tworzy piramidy nerkowe, których podstawa zwrócona jest w stronę powierzchni zewnętrznej nerki, a szczyt (brodawka nerkowa) zatoki. Kora tworzy zewnętrzną część miąższu nerki, a także wnika pomiędzy piramidy w postaci słupów nerkowych.
Budowa dróg moczowych:
Moczowód jest parzystym tworem, o długości około 30cm . Ma zmienne światło – 1-10 milimetrów. Łączy nerki z pęcherzem moczowym. Podobnie jak nerki położony jest poza otrzewną. Jego ścianę stanowią trzy ściśle związane ze sobą warstwy: błona zewnętrzna, mięśniowa i śluzowa (znajdująca się od strony światła moczowodu). Błona mięśniowa rytmicznie się kurczy - ruchy perystaltyczne moczowodu, występujące co 15 do 60 sek. (częstotliwość zależy od ilości dopływającego z nerek moczu) przesuwają porcje moczu do pęcherza. Pęcherz moczowy jest magazynem moczu, opróżnianym w miarę potrzeb. Leży w miednicy małej, schowany za spojeniem łonowym.
Budowa układu płciowego męskiego:
W układzie płciowym męskim gruczołami płciowymi są jądra umieszczone w worku mosznowym (mosznie), w których powstają plemniki. Przechodzą one do najądrza, gdzie są magazynowane, następnie do nasieniowodu, którego końcowy odcinek, bańka nasieniowodu, łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego. Powstaje w ten sposób przewód wytryskowy. Oba (prawy i lewy) przewody wytryskowe uchodzą do sterczowej części cewki moczowej na tzw. wzgórku nasiennym. Gruczoł krokowy znajduje się w miednicy mniejszej tuż poniżej pęcherza moczowego. Podstawą zwrócony jest ku górze (w stronę pęcherza), wierzchołkiem ku dołowi. Od podstawy do szczytu (wierzchołka) przebiega sterczowa część cewki moczowej. Od tyłu można wyróżnić dwa płaty, pomiędzy którymi znajduje się cieśń (węzina) gruczołu. Otoczony jest mocną, nierozciągliwą łącznotkankową torebką.
Pod względem budowy mikroskopowej składa się z części gruczołowej oraz mięśniowej, utworzonej przez mięśnie gładkie. Do jąder dochodzą tętnice jądrowe (od aorty), krew odpływa prawą i lewą żyłą jądrową. Do zew. części płciowych męskich należy prącie i moszna. Prącie zbudowane jest z dwóch ciał jamistych i ciała gąbczastego, które wytwarza z przodu żołądź prącia, na szczycie której występuje ujście zew. cewki moczowej. Wokół żołędzi znajduje się rowek żołędzi. Skóra prącia tworzy fałd dający się nasunąć na żołądź - napletek. Przez ciało gąbczaste przebiega część gąbczasta cewki moczowej męskiej.
Budowa układu płciowego żeńskiego:
W układzie płciowym żeńskim gruczołami płciowymi są jajniki. Powstają w nich komórki jajowe.
W jajowodzie wyróżnia się lejek, bańkę, cieśń i część śródścienną. Otwiera się on w stronę jam miednicy oraz macicy (ujście maciczne). Od wewnątrz wysłany jest błoną śluzową, silnie pofałdowaną. Komórki pokrywającego ją nabłonka wyposażone są w rzęski, poruszające się w kierunku jamy macicy. Po przejściu przez jajowód komórka jajowa dostaje się do jamy macicy, składającej się z trzonu, dna i szyjki. W szyjce wyróżnia się część pochwową oraz nadpochwową. Pomiędzy trzonem macicy a szyjką znajduje się cieśń. Wnętrze trzonu nazywa się jamą macicy, wnętrze szyjki – kanałem. Trzon ustawiony jest pod kątem w stosunku do szyjki, cała macica tworzy kąt z długą osią pochwy. Ściana macicy została zbudowana z trzech warstw, tj. błon: śluzowej, mięśniowej i surowiczej (otrzewnej), nazywanej omaciczem. Mięśniówka macicy tworzy grubą warstwę składającą się ze spiralnie zwiniętych włókien mięśniowych gładkich.
Anatomia układu nerwowego
Budowa kresomózgowia:
W kresomózgowiu wyróżnia się część parzystą, tj. półkule mózgu, i część nieparzystą – kresomózgowie środkowe (leży pomiędzy półkulami; w jego skład wchodzą twory łączące różne struktury umiejscowione po obu stronach).
Budowa międzymózgowia śródmózgowia:
Międzymózgowie: składa się ze wzgórzomózgowia i podwzgórza. Wzgórzomózgowie tworzą wzgórze i nadwzgórze. W obydwu jest znacznie więcej istoty szarej (tworzącej liczne jądra) niż białej. Rozmaite skupiska istoty szarej zawiadują różnymi czynnościami, jednak na pierwszy plan wysuwa się rola wzgórza jako bardzo ważnego ośrodka czuciowego. Podwzgórze, w którym również przeważa istota szara skupiona w licznych jądrach, jest siedliskiem ważnych ośrodków układu autonomicznego. Swój wpływ wywiera przez połączenia synaptyczne z innymi fragmentami układu nerwowego.
Krew z podwzgórza dostaje się do przysadki krążeniem wrotnym przysadki.
Śródmózgowie: składa się z konarów mózgu, a te z odnóg mózgu i nakrywki oraz pokrywy śródmózg. Odnogi zbudowane są wyłącznie z istoty białej - w nakrywce i pokrywie znajduje się zarówno istota szara, jak i biała. Ukł. komorowy reprezentowany jest przez wodociąg mózgu łączący komory III i IV. Wśród skupisk istoty szarej w nakrywce występują ważne ośrodki układu pozapiramidowego - istota czarna i jądro czerwienne. Obecne są tu również jądra niektórych nerwów czaszkowych.
Budowa tyłomózgowia wtórnego i rdzeniomózgowia:
Tyłomózgowie: w skład tyłomózgowia wtórnego wchodzą most i móżdżek, obydwa zbudowane z istot białej oraz szarej. Móżdżek składa się z półkul i robaka. Powierzchnię zewnętrzną stanowi kora móżdżku, wewnątrz znajdują się jądra móżdżku (istota szara). Uszkodzenia móżdżku przejawiają się trudnościami w utrzymaniu właściwej postawy ciała oraz wykonywaniu niektórych rodzajów ruchu. W moście znajdują się m.in. jądra niektórych nerwów czaszkowych (istota szara), przebiega też wiele ważnych dróg nerwowych (istota biała).
Rdzeniomózgowie: jest utworzone przez rdzeń przedłużony, który ku górze łączy się z mostem, a ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy. Granicą jest płaszczyzna przechodząca tuż powyżej miejsc wyjść z rdzenia kręgowego korzeni pierwszego nerwu rdzeniowego szyjnego lub inaczej płaszczyzna przechodząca przez dolny brzeg skrzyżowania piramid.
Budowa rdzenia kręgowego:
Rdzeń kręgowy sięga u dorosłego do I/II kręgu lędźwiowego, jest więc krótszy niż kanał kręgowy. Wzdłuż przebiegu rdzenia kręgowego występują dwa zgrubienia – szyjne i lędźwiowe. Rdzeń kończy się stożkiem rdzeniowym. W jego przedłużeniu biegnie nić końcowa, nie zawierająca już elementów nerwowych, tylko glej. Wewnątrz rdzenia kręgowego, wokół kanału środkowego, znajduje się istota szara. Na zewnątrz od szarej znajduje się istota biała, tworząca zarówno na przekroju, jak i przestrzennie sznury. Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych. Fragment rdzenia kręgowego mający związek z jedną parą nerwów rdzeniowych nosi nazwę neuromeru lub segmentu rdzeniowego. Ponieważ rdzeń kręgowy jest krótszy od kręgosłupa, nerwy rdzeniowe zaś wychodzą przez odpowiednie otwory międzykręgowe, korzenie kolejnych nerwów rdzeniowych mają przebieg coraz bardziej skośny. Najniżej położone biegną pionowo w dół, równolegle do nici końcowej, tworząc ogon koński.
Ogólna budowa nerwów rdzeniowych:
Każdy nerw rdzeniowy utworzony jest z korzenia przedniego (wypustki komórek ruchowych oraz, nie we wszystkich korzeniach przednich, wypustki komórek układu autonomicznego) i korzenia tylnego (wypustki komórek rzekomojednobiegunowych, tworzących w obrębie każdego korzenia tylnego zwój rdzeniowy).
Budowa układu wegetatywnego- część współczulna, przywspółczulna, jelitowa i czuciowa:
Układ autonomiczny dzieli się na układ współczulny, inaczej sympatyczny (pobudzający) i przywspółczulny, inaczej parasympatyczny (hamujący). Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie przez oba te układy - ich działanie jest względem siebie antagonistyczne.
Pień współczulny (prawy i lewy) rozpoczyna się na szyi i rozciąga wzdłuż kręgosłupa aż do kości guzicznej. Składa się z licznych zwojów zespolonych z sobą po każdej stronie w jeden pień. Zwoje prawo- i lewostronne również łączą się z sobą.
Zwoje somatyczne, czyli czuciowe, nie posiadają w swojej budowie synaps. Tworzą je specjalnego kształtu komórki. Z ciała komórki wyrasta jedna wypustka, dzieląca się w bliskiej odległości w kształcie litery T na dwie wypustki – biegnącą na obwód (do receptorów) oraz idącą do ośrodkowego układu nerwowego.
Nerwy czaszkowe (12 par):
I – n. węchowy
II – n. wzrokowy
III – n. okoruchowy
IV – n. bloczkowy
V – n. trójdzielny (dzieli się na trzy gałęzie: nn. czołowy, szczękowy i żuchwowy)
VI – n. odwodzący
VII – n. twarzowy
VIII – n. przedsionkowo-ślimakowy
IX – n. językowo-gardłowy
X – n. błędny
XI – n. dodatkowy
XII – n. podjęzykowy
Ze względu na włókna, z jakich są utworzone, nerwy czaszkowe można podzielić na:
zbudowane wyłącznie z włókien przewodzących dośrodkowo, czyli do ośrodkowego układu nerwowego (nerwy I, II, VIII);
zbudowane wyłącznie z włókien przewodzących odśrodkowo (nerw III, IV, VI, XI i XII )
nerwy mieszane, czyli posiadające zarówno włókna do-, jak i odśrodkowe (n. V zbudowany z włókien czuciowych i ruchowych oraz nn. VII, IX i X posiadające włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne przedzwojowe).
Nerwy I, II i VIII prowadzą impulsy z narządów zmysłów, nn. III, IV i VI unerwiają mięśnie poruszające gałką oczną.
Nerw V (trójdzielny), w większości czuciowy, unerwia skórę twarzy, czoła (aż do szczytu głowy), zęby, błonę śluzową jamy nosowej i zatok przynosowych, oraz czuciowo gałkę oczną i spojówkę.
Nerw VII (twarzowy) w większości ruchowy, unerwia mięśnie wyrazowe (mimiczne). Posiada też włókna dośrodkowe (smakowe), prowadzące czucie smaku z 2/3 przednich języka, oraz włókna przywspółczulne przedzwojowe.
Nerw IX (językowo-gardłowy) posiada włókna ruchowe (unerwiają mięśnie gardła i podniebienia związane z połykaniem), czuciowe (1/3 tylna języka i gardło), smakowe (1/3 tylna języka) oraz przywspółczulne przedzwojowe.
Nerw X (błędny) – najdłuższy nerw czaszkowy – prowadzi włókna ruchowe (do mięśni krtani i częściowo gardła), czuciowe i przywspółczulne przedzwojowe. Dochodzą one do wszystkich narządów szyi, klatki piersiowej oraz znacznej większości narządów jamy brzusznej.
Nerw XI (dodatkowy) unerwia niektóre mięśnie szyi, a XII (podjęzykowy) wszystkie mięśnie języka.
Anatomia narządów zmysłów:
Budowa narządu wzroku:
Składa się on z oka oraz narządów dodatkowych – ochronnych i pomocniczych. Oko obejmuje gałkę oczną i nerw wzrokowy, które wraz z częścią narządów dodatkowych znajdują się w oczodole. Ściany oczodołu utworzone są przez kości czaszki. Ściana gałki ocznej składa się z trzech warstw: błony włóknistej i naczyniowej oraz siatkówki. Przednią część błony włóknistej tworzy rogówka, tylną zaś twardówka. W błonie naczyniowej wyróżnia się tęczówkę, ciało rzęskowe i naczyniówkę. Siatkówka dzieli się na części wzrokową i ślepą. Przestrzeń pomiędzy tylną powierzchnią soczewki a siatkówką zajmuje ciało szkliste.
Budowa narządu słuchu:
Do błony bębenkowej umocowany jest młoteczek. Łączy się on stawowo z kowadełkiem, które z kolei zespala się stawem ze strzemiączkiem. Powstały w ten sposób łańcuch trzech kosteczek słuchowych przenosi drgania błony bębenkowej na ucho wewnętrzne. Podstawa strzemiączka porusza się wewnątrz otworu w bocznej ścianie przedsionka. To z kolei wprawia w drgania ściany przewodu ślimakowego oraz zawartą wewnątrz śródchłonkę. Te zaś powodują drgania narządu spiralnego, który znajduje się na jednej ze ścian przewodu ślimakowego. W ścianie kostnej ślimaka znajdują się dwubiegunowe komórki tworzące zwój spiralny. Droga słuchowa kończy się w korze słuchowej.
Budowa narządu przedsionkowego:
Przedsionek i kanały półkoliste błędnika kostnego oraz woreczek, łagiewka i trzy przewody półkoliste, stanowią narząd przedsionkowy. W woreczku i łagiewce są obecne komórki receptorowe. Charakteryzują się one specjalną budową – komórki receptorowe wyposażone są w delikatne włoski zanurzone w galaretowatej substancji, zawierającej drobne kryształki.
Każdy przewód półkolisty na jednym swoim końcu jest nieco grubszy, wytwarzając bańkę, w poprzek której ustawiono grzebień bańki zawierający komórki receptorowe. W ścianie kostnej błędnika zlokalizowany jest zwój przedsionka, zbudowany z komórek nerwowych dwubiegunowych.
Narząd węchu:
Człowiek może rozróżniać zapachy dzięki komórkom węchowym, zlokalizowanym w błonie śluzowej. Wypustki dośrodkowe komórek węchowych tworzą nerw węchowy (czyli I nerw czaszkowy), składający się z kilkunastu pęczków. Poszczególne włókna układają się w synapsy z tzw. komórkami mitralnymi, tworzącymi łącznie opuszkę węchową. Neuryty prawej i lewej opuszki węchowej tworzą dwa pasma węchowe kończące się w przedniej części zakrętu hipokampa w każdej z półkul.
Narząd smaku:
Wrażenia smakowe odbierane są przez kubki smakowe zlokalizowane w błonie śluzowej języka, podniebienia, łuków podniebienno-językowych i podniebienno-gardłowych oraz gardła i nagłośni. Impulsy smakowe są przewodzone z receptorów nerwem twarzowym (VII nerw czaszkowy) oraz nerwem językowo-gardłowym (IX nerw czaszkowy), a częściowo także n. błędnym. Wymienione nerwy posiadają zwoje czuciowe (somatyczne) zbudowane z komórek rzekomojednobiegunowych. Ich wypustki obwodowe kierują się w stronę receptorów, dośrodkowe zdążają do mózgowia, gdzie tworzą synapsy z odpowiednim jądrem czuciowym, znajdującym się w pniu mózgu. Nosi ono nazwę jądra pasma samotnego. Stąd impulsy docierają do kory mózgu.
Anatomia układu wewnątrzwydzielniczego:
Budowa przysadki mózgowej:
Leży na podstawie czaszki, we wgłębieniu trzonu kości klinowej. Wyróżnia się część przednią i tylną. Lejek łączy ją z podwzgórzem. Ściany lejka zbudowane są z neurytów komórek niektórych jąder podwzgórza. Krew żylna z podwzgórza dostaje się do przysadki krążeniem wrotnym.
Budowa tarczycy i przytarczyc:
Tarczyca: położona jest na szyi, częściowo obejmuje krtań. Wyróżniamy płaty prawy i lewy połączone cieśnią (węziną). Pod mikroskopem widoczne są pęcherzyki tarczycy wypełnione płynem, tzw. koloidem.
Przytarczyce: tarczyca otoczona jest torebką łącznotkankową. W obrębie jej tylnej ściany występuje kilka małych, wielkości grochu, gruczołów przytarczycznych, które produkują parathormon wpływający na gospodarkę wapniową ustroju.
Budowa nadnerczy:
Są to parzyste gruczoły leżące powyżej górnych biegunów nerek, objęte wraz z nimi torebką tłuszczową. Wyróżnia się korę nadnerczy i rdzeń.