Aktywność fizyczna a rozwój
Aktywność fizyczna (AF) jest jedną z podstawowych biologicznych potrzeb człowieka w całym okresie jego życia. Biologiczna natura człowieka nie znosi bezczynności, bez ruchu nie ma życia (Raczek, 2010).
Istotą AF jest wysiłek fizyczny, związany z pracą mięśni szkieletowych i towarzyszącym jej zespołem zmian czynnościowych w organizmie oraz wydatek energii. Aktywność fizyczna obejmuje różnorodne zachowania związane z: lokomocją, codziennymi czynnościami życiowymi, pracą zawodową, nauką, rekreacją, uprawianiem sportu.
Funkcje aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości:
Stymulacja i wspomaganie rozwoju:
Fizycznego – stymuluje wzrastanie ciała(m.in. przez mechaniczny nacisk na chrząstki wzrostowe, zwiększanie wydzielania hormonu wzrostu) , sprzyja rozwojowi mięśni i funkcji zaopatrzenia tlenowego,
Motorycznego- umożliwia uzyskanie wysokiego poziomu sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych, dzięki którym dziecko może radzić sobie w różnych sytuacjach i unikać zagrożeń,
Intelektualnego – umożliwia poznawanie najbliższego środowiska, przedmiotów, zjawisk,
Psychicznego – stwarza sytuacje, w których dziecko uczy się pokonywać trudności, radzić sobie ze zmęczeniem, przeżywać sukcesy i porażki, kontrolować emocje,
Społecznego – sprzyja kształtowaniu relacji z innymi, umiejętności współpracy , negocjacji, samokontroli
Adaptacja do różnorodnych bodźców i zmian środowiska fizycznego(np.: zmiana temperatury, hartowanie)
Kompensacja niekorzystnych zjawisk współczesnego życia: nadmiernego unieruchomienia związanego z nauką w szkole , odrabianiem lekcji, oglądaniem telewizji, pracą przy komputerze.
Zapobieganie zaburzeniom rozwoju i zdrowia, w tym zwłaszcza otyłości, zaburzeniom układu ruchu, oraz wczesne zapobieganie osteoporozie, miażdżycy, których proces chorobowy rozpoczyna się w dzieciństwie a objawy ukazują się w wieku średnim i starszym
W okresie dorosłości AF zapobiega występowaniu wielu chorób, opóźnia procesy starzenia się. Wysiłek fizyczny nazywa się ,,lekiem XXI wieku”
Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie i czynniki ją warunkujące
Spontaniczna AF i potrzeba ruchu zmieniają się w okresie życia człowieka – od hyperaktywności (nadruchliwości) i ,,głodu” ruchu we wczesnym dzieciństwie do hipoaktywności (niedostatku ruchu) i niechęci do ruchu w późnej starości
W okresie dzieciństwa (od urodzenia do ok. 10 r.ż.) dziecko jest bardzo ruchliwe i im jest młodsze, tym ma większą potrzebę (,,głód”) ruchu, wyżycia się, poznawaniu świata. Dzieci chętnie angażują się w wysiłki krótkotrwałe, szbko odpoczywają i często zmieniają rodzaj ruchu, zabaw i innych zajęć ruchowych.
W okresie dojrzewania płciowego i młodzieńczym dokonuje się przejście od AF ,,dziecięcej” do AF typowej dla ludzi dorosłych. Zmieniają się jej formy, cele, motywy. Najistotniejszą zmianą jest stopniowe obniżanie się poziomu AF.
U dziewcząt zmniejszenie poziomu AF w okresie dojrzewania jest znacznie większe niż u chłopców. Typowym zjawiskiem jest niechęć do ruchu (,,lenistwo” ruchowe), zwłaszcza w okresie około pierwszej miesiączki. Pojawiają się wyraźne różnice, zależne od płci, w motywacji do podejmowania AF- u chłopców najważniejszym motywem jest chęć utrzymania dobrej kondycji, u dziewcząt dobrego wyglądu. Dziewczęta rzadziej podejmują lub szybciej rezygnują z AF, gdy nie ma sprzyjających warunków dla jej uprawiania(np. ograniczenia czasowe, trudna dostępność do obiektów, duże koszty).
W okresie dorosłości poziom AF u większości ludzi stopniowo się obniża, szczególnie u kobiet. Niski jej poziom stwierdza się u ok. 50-60% dorosłych. W okresie starości pojawia się niechęć do ruchu i znaczne zmniejszenie AF.
Na aktywność fizyczną człowieka wpływa wiele czynników. Powszechnie uważa się, że dominują czynniki psychologiczne , społeczne i środowiskowe. Istnieje także biologiczna kontrola poziomu spontanicznej AF. Są to mechanizmy, których celem jest kontrolowanie wydatkowania energii dla utrzymania równowagi energetycznej i stabilnej masy ciała.
Ośrodek kontrolujący AF jest zlokalizowany w OUN (ośrodkowym układzie nerwowym).
Zalecany poziom aktywności fizycznej
Optymalny poziom aktywności fizycznej zależy od wieku, warunków życia, stanu zdrowia. W wielu krajach zespoły ekspertów opracowują zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dla różnych grup wieku. W zaleceniach tych bierze się pod uwagę:
Łączny czas AF, czyli sumę czasu wykonywania wszystkich wysiłków fizycznych podejmowanych w codziennym życiu, pracy zawodowej, rekreacji, w czasie ćwiczeń fizycznych, treningu sportowego. Zaleca się aby zdrowe dzieci w wieku szkolnym i ludzie dorośli przeznaczali na te wysiłki co najmniej 60minut dziennie, za czas minimalny uznaje się 30 minut.
Intensywność wysiłków. U ludzi zdrowych preferowane są wysiłki wytrzymałościowe o umiarkowanej intensywności. W czasie tych wysiłków czynność serca osiąga poziom równy ok. 60-75% tętna maksymalnego, wyraźnie przyśpiesza się oddech, człowiek odczuwa ciepło. Tygodniowy wydatek energetyczny nie powinien być mniejszy niż 1000kcal, a najlepiej 2000kcal. Wydatek ten zależy od masy ciała człowieka.
Niedostatki Aktywności Fizycznej u dzieci i młodzieży – przyczyny i skutki
Przyczyny niedostatków aktywności fizycznej dzieci i młodzieży, podobnie jak u dorosłych, są złożone. Należą do nich m.in.:
Brak pozytywnych wzorców ze strony osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców,
Powszechna dostępność do różnorodnych form transportu (samochody, windy, ruchome schody), eliminująca lub ograniczająca przemieszczanie się pieszo; brak ścieżek rowerowych umożliwiających dzieciom i młodzieży bezpieczną jazdę rowerem,
Zmniejszenie się u rodziców poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania i ograniczanie samodzielnego poruszania się dzieci w najbliższym otoczeniu, dowożenie ich do szkoły itd.,
Brak atrakcyjnej i dostępnej dla dzieci i młodzieży infrastruktury dla uprawiania różnych form aktywności fizycznej w miejscu zamieszkania,
Duże koszty uczestnictwa w rożnych formach AF, przy dużym odsetku rodzin ubogich; wyniki badań wskazują, że u 15- latków status społeczno-ekonomiczny jest ważnym czynnikiem różnicującym AF – poziom jej zmniejsza się wraz ze zmniejszaniem się zamożności rodziny (Kołoło, 2007)
Niedostatki w realizacji zajęć wychowania fizycznego w szkole oraz mała dostępność pozalekcyjnych zajęć ruchowych,
Duży odsetek uczniów, którzy nie uczestniczą systematycznie w zajęciach wychowania fizycznego
Wśród skutków niedostatków aktywności fizycznej w dzieciństwie i młodości należy wymienić ; regres sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży, zwiększającą się częstość zaburzeń związanych bezpośrednio lub pośrednio z niskim poziomem AF, w tym zwłaszcza nadwagi i otyłości, zaburzeń układu ruchu: występowanie bólów pleców, dolegliwości ,,typowych” dla ludzi dorosłych.