Trzecie kolokwium - anatomia

1. Mięśnie głębokie grzbietu (musculi dorsi profundi) (egzamin)

Zlokalizowane od podstawy czaszki do pow. grzbietowej k. krzyżowej. Unerwione przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych. Dzielone na przyśrodkowe (ograniczone przez wyrostki kolczyste i wyrostki poprzeczne):

• m. kolcowy (m. spinalis) – prostuje kręgosłup i zgina go bocznie

  • głowy

  • szyi

  • klatki piersiowej

• m. poprzeczno-kolcowy (m. transversospinalis)

  • półkolcowy (m. semispinalis)

    • głowy - zgina głowę ku tyłowi, skręca ją

    • szyi

    • klatki piersiowej – napinają kręgosłup, skręcają go

  • wielodzielny (multifidus) – prostuje kręgosłup, skręca go

  • skręcające (rotatores) – skręcają kręgosłup

    • szyi

    • klatki piersiowej

    • lędźwi

Mięśnie międzykolcowe to:

• mm. międzykolcowe szyi

• klatki piersiowej

• lędźwi

Podpotyliczne (suboccipitales) to:

• m. prosty tylny mniejszy głowy – zgina głowę ku tyłowi, skręca

• m. prosty tylny większy głowy – to co wyżej

• m. skośny górny głowy – prostuje głowę, odwraca ją

• m. skośny dolny głowy – skręca głowę

• m. prosty boczny głowy

Mięśnie boczne (lezące pomiędzy blaszkami powięzi piersiowo-lędźwiowej) to:

• m. kolcowo-poprzeczne (m. spinotransversales)

  • m. płatowaty (m. splenius) – zgina głowę ku tyłowi, obracają szyję

    • głowy

    • szyi

  • m. prostownik grzbietu (m. erector spinae) = prostuje kręgosłup, utrzymuje równowagę

    • m. biodrowo-żebrowy (iliocostalis)

      • szyi

      • klatki piersiowej

      • lędźwi

    • m. najdłuższy (m. longissimus) – zgina bocznie lub grzbietowo kręgosłup

      • głowy

      • szyi

      • klatki piersiowej

    • mm. międzypoprzeczne (intertransversarii) – prostują lub bocznie zginają kręgosłup

      • przednie szyi

      • tylne szyi

      • klatki pierisiowej

      • boczne lędźwi

      • przyśrodkowe lędźwi (mediales lumborum)

1. Pochewka mięśnia prostego brzucha (vagina musculi recti abdominis)

Utworzona z rozcięgien mięśni brzusznych bocznych.

Blaszka przednia pokrywa m. prosty brzucha i piramidowy od mostka do spojenia łonowego. Zrastają się z nią smugi ścięgniste, przyczepia się tam m. piersiowy większy. Składa się z rozcięgien:

• m. skośnego zewnętrznego brzucha

• powierzchownej części mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha

• dolna część rozcięgna m. poprzecznego brzucha

Blaszka tylna jest krótsza, pokrywa 2/3 tylne mięśnia, kończy się poniżej pępka kresą łukowatą (linea arcuata), powstaje z rozcięgien:

• części głębokiej m. skośnego wewnętrznego

• górnej części m. poprzecznego brzucha

Między mięśniem prostym a blaszką tylną biegną naczynia nabrzuszne – mięsień nie jest zrośnięty z blaszką, dlatego poważne krwiaki.

Kresa biała (linea alba) biegnie pośrodkowo od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego, przyczepia się włóknami podłużnymi; do tyłu od przyczepu m. prostego brzucha tworzy trójkątne przytwierdzenie kresy białej (adminiculum lineae albae). W połowie pępek (umbilicus), wokół pierścień pępkowy (anulus umbilicalis) z włókien okrężnych. Włókna rozcięgien mięśni skośnych i poprzecznych krzyżują się w niej.

1. Powięzie brzucha

Powięź podskórna (fascia subcutanea) leży za tkanką tłuszczową, u dołu dochodzi do więzadła pachwinowego. Z dolnych wiązek powstaje więzadło procowate łechtaczki lub prącia (l. fundiforme clitoridis/penis) (przewodzące w powięź prącia); u mężczyzn przedłuża się w powięź nasienną zewnętrzną (fascia spermatica externa).

Powięź powierzchowna (fascia superficialis) przylega do m. skośnego zewnętrznego i pochewki m. prostego brzucha. Łączy się z powięzią klatki piersiowej, kresą białą i więzadłem pachwinowym. Włókna międzyodnogowe (fibrae intercrurales) ograniczają pierścień pachwinowy od góry. Tworzy ona pokrowiec otaczający w. obłe macicy lub powrozek nasienny (tworzy powięź mięśnia dźwigacza jądra (fascia cremasterica)).

Powięź poprzeczna (fascia transversalis) przylega do m. poprzecznego brzucha, pochewki m. prostego brzucha poniżej kresy łukowatej. Przyczepia się do w. pachwinowego i grzebienia biodrowego. Jej fragment znajduje się w rozstępie naczyń; ciągnie się między w. pachwinowym, gałęzią górną k. łonowej, żyłą udową i więzadłem rozstępowym (l. lacunare). Ten fragment to przegroda udowa (septum femorale). Wytwarza wypustkę przechodzącą przez kanał pachwinowy odchodzącą od pierścienia pachwinowego głębokiego. U mężczyzn tworzy powięź nasienną wewnętrzną (fascia spermatica interna) dochodzącą do moszny; u kobiet – obejmuje w. obłe macicy i kończy się w wargach sromowych większych. Wzmocniona:

• sierp pachwinowy (falx inguinalis) – trójkątny, przyśrodkowy bok przylega do przyczepu m. prostego brzucha, dolny – do k. łonowej

• w. międzydołkowe (l. interfoveolare) – leży bocznie od sierpa, położone między przyśrodkowym a bocznym dołem pachwinowym, ku górze włókna rozpraszają się w powięzi, ku dołowi – do więzadła pachwinowego

Po powięzi biegną naczynia nabrzuszne dolne (vasa epigastrica inferiora) (leżą na tylnej pow. więzadła międzydołkowego, na powięzi poprzecznej i pod blaszką tylną pochewki m. prostego) oraz więzadła pępkowe – pozostałości struktur płodowych:

• pośrodkowe (l. umbilicale medianum) – od szczytu pęcherza moczowego do pępka, pozostałość moczownika

• przyśrodkowe – po obu stronach więzadła pośrodkowego, zbieżnie ku górze, były tętnicami pępkowymi.

Otrzewna ścienna (peritoneum parietale) wyściela powięź wewnątrzbrzuszną, tworzy pięć fałdów pępkowych (plica umbilicalis):

• pośrodkowy – z w. pępkowym pośrodkowym

• przyśrodkowe – z ww. pępkowymi przyśrodkowymi

• boczne – wywołane przez naczynia nabrzuszne dolne

pomiędzy nimi parzyste zagłębienia: dół nadpęcherzowy (fossa supravesicalis) ograniczony fałdem pośrodkowym i przyśrodkowym, powyżej pęcherza; dół pachwinowy przyśrodkowy (fossa inguinalis medialis) powyżej w. pachwinowego między fałdem pępkowym przyśrodkowym i bocznym oraz boczny leżący bocznie od fałdu bocznego.

1. Kanał pachwinowy (canalis inguinalis)

Znajduje się w powłokach skóry powyżej przyśrodkowej części w. pachwinowego. Biegnie skośnie w dół i do przodu, ma 4-5 cm. Pierścień pachwinowy głęboki (anulus inguinalis profunudus) powstaje w powięzi poprzecznej brzucha powyżej w. pachwinowego; leży bocznie od w. międzydołkowego i naczyń nabrzusznych. Zasłonięty otrzewną ścienną, jego położenie odpowiada dołowi pachwinowemu bocznemu; wyrostek pochwowy wchodzi nim do kanału.

Pierścień pachwinowy powierzchowny jest otworem w rozcięgnie m. skośnego zewnętrznego brzucha, który tworzy odnogę przyśrodkową i boczną; połączone od góry włóknami międzyodnogowymi (fibrae intercrurales), od dołu- więzadłem zagiętym (l. reflexum; z włókien w. pachwinowego). Odpowiada dołowi pachwinowemu przyśrodkowemu, lezy bocznie od guzka łonowego.

Ściana przednia: rozcięgno m. skośnego zewnętrznego i włókna międzyodnogowe

Ściana tylna: powięź poprzeczna z w. międzydołkowym i sierpem pachwinowym

Ściana dolna: w. pachwinowe i zagięte

Ściana górna – brzegi m. skośnego wewnętrznego i poprzecznego

Przez kanał biegnie więzadło obłe macicy lub powrózek nasienny. Przez kanał zstępują jądra - ułatwia to jądrowód (gubernaculum testis) pozostający jako więzadło mosznowe. Po zakończeniu zstępowania (wraz z powięziami nasienną zewnętrzną, wewnętrzną, m. dźwigacza jądra) pozostają szczątki wyrostka pochwowego oraz osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis).

U kobiet jajnik zstępuje z miednicy większej do mniejszej – po zakończeniu zstępowania więzadło łączące jajnik z wargami sromowymi większymi przekształca się w więzadło właściwe jajnika, z dolnej, dłuższej części – więzadło obłe macicy (l. teres uteri).

1. Przepukliny (herniae)

Przy podwyższonym ciśnieniu wewnątrzbrzusznym i działaniu tłoczni brzucha miejsca mniej wytrzymałe rozszerzają się – powstają wrota przepukliny, przez które przechodzi otrzewna ścienna (worek przepuklinowy); przez nią przeciskają się trzewia (stanowią zawartość przepukliny).

Przepuklina pachwinowa przyśrodkowa (prosta) przechodzi przez powłoki brzucha w dole pachwinowym przyśrodkowym między sierpem pachwinowym a więzadłem międzydołkowym, zsuwając się do pierścienia pachwinowego powierzchownego – nabyta.

Przepuklina pachwinowa boczna (skośna) rozpoczyna się w dole pachwinowym bocznym; wrodzona powstaje gdy wyrostek pochwowy otrzewnej jest zachowany, a jej blaszki stają się workiem przepuklinowym. Nabyta wchodzi przez pierścień pachwinowy głęboki i jej worek przechodzi do pierścienia powierzchownego. Ześlizgowa jest wtedy, gdy kątnica lub okrężnica nie znajdują się wewnątrz worka, lecz wchodzą do kanału poza otrzewną ścienną.

Przepuklina udowa powstaje poniżej w. pachwinowego w wyniku przebicia przegrody udowej – wrotami staje się pierścień udowy. Przepuklina kieruje się przez kanał udowy do rozworu odpiszczelowego. Nabyte.

Inne przepukliny: pępkowe, kresy białej, przeponowe, lędźwiowe, zasłonowe.

1. Kanał udowy (canalis femoralis)

Kanał udowy ma 3-4 cm, ściana przednia: blaszka powierzchowna powięzi szerokiej, tylna – wyścielająca dół biodrowo-łonowy, boczna – żyła udowa; powstaje poniżej więzadła udowego i guzka łonowego; pierścień udowy (anulus femoralis) znajdujący się między w. rozstępowym a pochewką naczyń udowych oraz w. pachwinowym a grzebieniem k łonowej, zamknięty przegrodą udową; drugi otwór to rozwór odpiszczelowy (hiatus saphenus) w powięzi szerokiej uda.

1. Kanał przywodzicieli (canalis adductorius)

Położony w 1/3 środkowej uda; pomiędzy m. obszernym przyśrodkowym i krawieckim oraz przywodzicielami – długim i wielkim; prowadzi od trójkąta udowego do dołu podkolanowego. Bruzda biegnąca od dołu biodrowo-grzebieniowego przechodzi w kanał dzięki blaszce ścięgnistej międzymięśniowej (lamina vastoadductoria); kanał otwiera się rozworem przywodzicieli. Mieści on naczynia udowe i n. udowo-goleniowy, który przebija blaszkę z t. zstępującą kolana.

1. Trójkąt udowy (trigonum femorale) (egzamin)

Zagłębienie na pow. przednio-przyśrodkowej uda. Ograniczony od góry w. pachwinowym, bocznie – brzegiem m. krawieckiego, przyśrodkowo – brzegiem m. przywodziciela długiego.

Dno tworzą: m. biodrowo-lędźwiowy, grzebieniowy (pomiędzy nimi dół biodrowo-grzebieniowy z n. t. i ż. udową oraz węzły chłonne głębokie pachwinowe) oraz przywodziciel długi. Zawartość pokryta powięzią szeroką, dającą rozwór odpiszczelowy (hiatus saphenus) dla żyły odpiszczelowej.

1. Dół podkolanowy (fossa poplitea)

Romboidalna przestrzeń ku tyłowi od stawu kolanowego.

Ograniczone od góry: m. półścięgnistym i półbłoniastym

Bocznie: dwugłowy uda

Dolne: podeszwowy i głowa boczna brzuchatego łydki

Przyśrodkowo – głowa przyśrodkowa brzuchatego łydki

Dno: pow. k. udowej, torebka stawu kolanowego, m. podkolanowy.

Zawartość: n. piszczelowy, żyła i tętnica podkolanowa środkowo; w górnej części często n. kulszowy oraz n. strzałkowy wspólny. Dół przykryty powięzią podkolanową, przebitą w dolnym wierzchołku żyłą odstrzałkową.

1. Tętnica biodrowa wspólna (a. iliaca communis)

Końcowe naczynia aorty zstępującej, powstają z jej rozdwojenia (bifurcatio aortae) na wysokości krążka międzykręgowego (4-5 kręg lędźwiowy). Biegną wzdłuż m. lędźwiowego większego, pozaotrzewnowo. Za tętnicami biegną równoimienne żyły zlewające się w żyłę główną dolną. Lewą t. krzyżuje t. krezkowa dolna i lewy moczowód.

Tętnica biodrowa zewnętrzna (a. iliaca externa) biegnie od szczeliny stawu krzyżowo-biodrowego do w. pachwinowego, wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego z żyłą biodrową zewnętrzną. Na niej układa się prawy moczowód. Wychodzi z miednicy na udo przez rozstęp naczyń (lacuna vasorum) przechodząc w t. udową. Oddaje:

• t. nabrzuszna dolna (a. epigastrica inferior) – biegnie przyśrodkowo omijając w. obłe macicy/nasieniowód, ku górze leżąc na w. międzydołkowym, pokryta otrzewną ścienną (tworzy fałd pępkowy boczny), wchodzi pod tylną blaszkę pochewki m. prostego brzucha, odżywiając go; w okolicy pępka zespala się z t. górną.

  • g. łonowa (r. pubicus) – do wewnętrznej pow. spojenia łonowego

    • g. zasłonowa (r. obturatorius) – łączy się na tylnej pow. w. rozstępowego z t. zasłonową

  • t. więzadła obłego macicy (a. ligamenti teretis uteri) – przez pierścień pachwinowy głęboki do wzgórka łonowego i warg sromowych większych z więzadłem LUB

  • t. mięśnia dźwigacza jądra (a. cremasterica) – dołącza do powrózka nasiennego, dla mięśnia i osłonek jądra

• t. okalająca biodro głęboka (a. circumflexa ilium profunda) – biegnie bocznie wzdłuż w. pachwinowego do ok. kolca biodrowego przedniego górnego

1. Tętnica udowa (a. femoris)

Przedłużenie t. biodrowej – od więzadła pachwinowego przez rozstęp naczyń do trójkąta udowego, tam do kanału przywodzicieli i wstępuje do dołu podkolanowego jako t. podkolanowa. Oddaje:

• t. nabrzuszna powierzchowna (a. epigastrica superficialis) – odchodzi poniżej w. pachwinowego, biegnie do pępka; dla powłok brzucha, węzłów chłonnych i m. skośnego zewn. brzucha.

• t. okalająca biodro powierzchowna (a. circumflexa ilium superficialis) – biegnie w stronę kolca biodrowego przedniego górnego , dla powłok brzucha

• tt. sromowe zewnętrzne (aa. pudendae externae) – 2/3; odchodzą w rozworze odpiszczelowym i rozgałęziają się w skórze prącia i moszny jako gg. mosznowe przednie (rr. scrotales anteriores) lub wargowe przednie (rr. labiales anteriores)

• t. głęboka uda (a. profunda femoris) – odchodzi od t. udowej 3-6 cm poniżej więzadła pachwinowego w dole biodrowo-grzebieniowym, poniżej m. grzebieniowego przechodzi na tylną pow. m. przywodziciela długiego

  • t. okalająca udo boczna (a. circumflexa femoris lateralis) – zaopatruje mm. przednie uda i niektóre zewnętrzne miednicy; dzieli się pod m. prostym uda na:

    • g. zstępująca – dla sieci stawowej kolana

    • g. wstępująca – biegnie wzdłuż kresy międzykrętarzowej na pow. pośladkową; dla m, napinacza powięzi szerokiej, m. pośladkowego średniego, stawu biodrowego, zespala się z gałęzią wstępującą t. okalającej udo przyśrodkowej

    • g. poprzeczna – biegnie na m. obszernym pośrednim, przechodzi na tylną pow. uda

  • t. okalająca udo przyśrodkowa – zaopatruje m. przyśrodkowe i tylne uda oraz staw biodrowy.

    • g. powierzchowna – biegnie w dół przed m. grzebieniowym, zaopatruje mm. przywodziciele

    • g. głęboka – przedłużenie t. okalającej; wchodzi w mięśnie przyśrodkowe uda, otacza szyjkę k. udowej i dzieli się na 3 gałęzie – dla panewki, głowy i szyjki k. udowej, stawu i do łączenia się z innymi tt.

  • tt. przeszywające (aa. perforantes) – dla mm. przywodzicieli, czworobocznym uda i zginaczach uda

• t. zstępująca kolana (a. descedens genus) – odchodzi w kanale przywodzicieli, biegnie ku dołowi i oddaje gałęzie dla sieci stawowej kolana

1. Tętnica podkolanowa (a. poplitea) (egzamin)

Przedłużenie t. udowej; biegnie od rozworu przywodzicieli do dolnego brzegu m. podkolanowego dzieląc się na tt. piszczelowe; leży najbliżej torebki stawowej. Odżywia więzadła krzyżowe kolana, m. brzuchaty łydki i współtworzy sieć stawową kolana. Oddaje:

• T. górną przyśrodkową kolana

• T. górną boczną kolana

• T. środkową kolana

• T. dolną przyśrodkową kolana

• T. dolną boczną kolana

• Tt. łydkowe (aa. surales)

1. Sieć stawowa kolana (rete articulare genus) (egzamin)

Leży na przodzie stawu, pod powięzią, na nasadzie dalszej k. udowej i bliższej k. piszczelowej. Część naczyń tworzy sieć rzepki. Powstaje z:

• g. wstępującej t. okalającej udo bocznej

• t. zstępującej kolana

• tt. odchodzących od t. podkolanowej (za wyjątkiem łydkowych)

• tt. wstecznych piszczelowych

• t. okalającej strzałkę

1. Tętnica piszczelowa przednia (a. tibialis anterior)

Od dolnego brzegu m. podkolanowego; przechodzi przez otwór bliższy w błonie międzykostnej na przednią pow. goleni, biegnie w dół pomiędzy m. piszczelowym przednim i mm. prostownikami długim palców i palucha wraz z żyłami i nerwem strzałkowym głębiom, przechodzi pod troczkiem górnym i dolnym prostowników. Jej przedłużeniem jest t. grzbietowa stopy. Oddaje

• t. wsteczną piszczelową tylną (a. recurrens tibialis posterior) – odchodzi przed przejściem przez otwór bliższy; dla sieci stawowej kolana

• t. wsteczną piszczelową przednią – dla sieci stawowej kolana

• gg. mięśniowe (r. musculares) – dla mięśni przedziału przedniego i bocznego

• t. kostkowa przednia przyśrodkowa (a. malleolaris anterios medialis) – dla sieci kostki przyśrodkowej; pod ścięgnem m. piszczelowego przedniego

• t. kostkowa przednia boczna – dla sieci kostki bocznej; odchodzi powyżej stawu skokowo-goleniowego, bpod m. prostownikiem długim palców

1. Tętnica grzbietowa stopy (a. dorsalis pedis) (egzamin)

Od troczka dolnego prostowników; leży na grzbietowej pow. stępu między prostownikiem długim palucha a ścięgnem prostownika długiego palców dla II palca; ostatnie odgałęzienia daje w I przestrzeni międzykostnej śródstopia.

• tt. przyśrodkowe stępu (aa. tarseae mediales) - dla sieci kostki przyśrodkowej

• t. boczna stępu (a. tarsea lateralis) – dla sieci kostki bocznej; pod m. prostownikiem krótkim palców

• t. łukowata (a. arcuata) dochodzi do boku stopu, do przestrzeni międzykostnych odchodzą tt. grzbietowe śródstopia (aa. metatarseae dorsales), które oddają tt. grzbietowe palców)

• t. grzbietowa śródstopia I (a. metatarsea dorsalis prima) – biegnie w I przestrzeni międzykostnej, dla palucha i II palca

• g. podeszwowa głęboka – do uzupełniania łuku podeszwowego

1. Tętnica piszczelowa tylna (a. tibialis posterior)

Od dolnego brzegu m. podkolanowego; biegnie pomiędzy powierzchowną a głęboką warstwą mm. tylnych goleni. Przechodzi pod łukiem ścięgnistym m. płaszczykowatego i między zginaczami długimi palców i palucha. Wchodzi do bruzdy kostki przyśrodkowej , dzieli się w bliższej cz. podeszwy stopy na tt. podeszwowe.

• g. okalająca strzałkę (r. circumflexus fibulae) – otacza głowę strzałki, dla m. płaszczkowatego i strzałkowego długiego oraz sieci stawowej kolana.

• t. strzałkowa (a. fibularis) – odchodzi poniżej szyjki strzałki, biegnie w dół blisko błony do więzozrostu piszczelowo-strzałkowego

  • g. przeszywająca (r. perforans) – dla sieci kostki bocznej

  • g. kostki bocznej

  • gg. piętowe boczne – dla sieci piętowej.

• g. kostki przyśrodkowej (r. malleolaris medialis) – tworzy sieć kostki

• gg. piętowe przyśrodkowe (rr. calcanei mediales) – odchodzą tuż przed podziałem na tt. podeszwowe

1. Tętnice podeszwowe (aa. plantares) (egzamin)

Tętnica podeszwowa przyśrodkowa leży między m. odwodzicielem palucha i zginaczem krótkim palców

T. podeszwowa boczna biegnie łukiem ku bokowi podeszwy stopy pod m. zginaczem krótkim palców i między nim a mięśniami małego palca tworząc u podstawy V palca łuk podeszwowy, oddający tętnice podeszwowe śródstopia, łączące się z tt. grzbietowymi przez gałęzie przeszywające. Po połączeniu oddaje tętnice podeszwowe wspólne palców (aa. digitales plantares propiae) rozdwajające się na własne (dla bocznego brzegu palucha, palców II i IV oraz przyśrodkowego V); boczny brzeg V ma swoją g. od łuku. Tworzą się też sieci kostek i piętowa.

1. Żyły kończyny dolnej

Żyły głębokie biegną razem z tętnicami.

• dwie żyły grzbietowe stopy oraz dwie żyły podeszwowe (boczne i przyśrodkowe), gdzie podeszwowe otrzymują podwójny łuk żylny podeszwowy (arcus venosus plantaris). Do nich wpływa krew z żył śródstopia.

• żż. piszczelowe przednie (vv. tibiales anteriores) – przedłużenie żył grzbietowych; biegną dogłowowo w przedziale prostowników i przechodzą na tył golenia

• żż. piszczelowe tylne – powstają z żył podeszwowych, biegną między tylnymi mm. goleni. Dochodzą do nich żyły strzałkowe

• ż. podkolanowa (v. poplitea) – powstaje z żył piszczelowych w dalszej cz. dołu podkolanowego, kieruje się ku górze między t. podkolanową a n. piszczelowym, kończy się w rozworze ścięgnistym, dobiegają żyły kolanowe.

• ż. udowa (v. femoralis) – zaczyna się w rozworze, biegnie do trójkąta udowego i opuszcza udo przez rozstęp naczyń jako ż. biodrowa zewn. dopływy: głęboka uda, nabrzuszna powierzchowna, okalająca udo powierzchowna, sromowe zewn. (vv. pudendae externae)

• ż. piersiowo-nabrzuszna (v. thyroepigastrica) – uchodzi do żyły udowej i pachowej

Żyły powierzchowne biegną ponad powięzią, z pniami limfatycznymi i gg. nerwów skórnych.

• na grzbiecie stopy tworzy się sieć żylna grzbietowa (rete venosum dorsale) (z żyłami brzeżnymi (vv. marginales) oraz łukiem żylnym) – uchodzą tu żż. grzbietowe śródstopia i grzbietowe palców.

• sieć żylna podeszwowa (rete venosum plantare) uchodzi do sieci grzbietowej.

• ż. odpiszczelowa (v. saphena magna) – od przyśrodkowego brzegu stopy od żyły brzeżnej przyśrodkowej, przed kostką na goleń, omija od tyłu kłykieć przyśrodkowy kłykieć przyśrodkowy piszczela i k. udowej, podąża do rozworu odpiszczelowego i uchodzi do żyły udowej. Biegnie z nią n. udowo-goleniowy. Dostaje żż. powierzchowne uda, części goleni, ma od 3 do 10 zastawek. Czasami uchodzą do niej dopływy ż. udowej.

• ż. odstrzałkowa (v. saphena parva) – jako przedłużenie ż. brzeżnej bocznej, biegnie za kostką boczną, leży na m. brzuchatym łydki, przechodzi przez powięź, uchodzi w dole podkolanowym do ż. podkolanowej. Ma 8-10 zastawek.

Żyły przeszywające łączą żyły pow. z głębokimi; wyposażone w zastawki; na podudziu i udzie krew płynie z żył powierzchownych do głębokich, na stopie – odwrotnie.

Przepływ krwi jest wspomagany przez obecność zastawek, pompa mięśniowa, ssące działanie prawej części serca, ruchy przepony, ujemne ciśnienie w klatce piersiowej.

1. Splot lędźwiowy (plexus lumbalis)

Zbudowany z:

• dolnej części nerwu podżebrowego (Th­₁₂)

• gałęzi brzusznych trzech nerwów lędźwiowych

• górnej części g. brzusznej L₄

Tworzą one cztery pętle leżące między warstwami m. lędźwiowego większego. Na przednią pow. mięśnia wychodzi n. płciowo-udowy, z przyśrodkowego brzegu – n. zasłonowy; reszta – z bocznego brzegu.

• n. biodrowo-podbrzuszny (n. illohypograstricus) – utworzony z włókien n. podżebrowego i L₁, kieruje się między mm. tylnymi brzucha a nerką, przechodzi przez ścięgno m. poprzecznego brzucha i biegnie równolegle do grzebienia i między mięśniami skośnymi kieruje się przyśrodkowo.

  • gg. mięśniowe – unerwiają doogonowe części mm. skośnych i poprzecznego brzucha

  • g. skórna boczna - przebijają mięśnie skośne i rozgałęziają się w skórze pokrywającej m. pośladkowy średni i napinacz powięzi szerokiej.

  • g. skórna przednia – przebija rozcięgno m. skośnego zewnętrznego i unerwia skórę okolicy pachwinowej i łonowej

• n. biodrowo-pachwinowy (n. iliolingualis) – powstaje z L₁; leży równolegle do n. wyżej; biegnie między m. czworobocznym lędźwi na nerką, wchodzi między m. poprzeczny i skośny wewnętrzny brzucha, dostaje się do kanału pachwinowego

  • gg. mięśniowe – dla wiązek mm. skośnych i poprzecznego brzucha

  • gg. mosznowe/wargowe przednie (rr. scrotales/labiales anteriores) – końcowe; unerwiają skórę wzgórka łonowego i przedniej części moszny lub warg sromowych większych oraz skórę przylegającą do tego uda.

• n. płciowo-udowy (n. genitofemoralis) – tworzą go L₁ i L_2, biegnie w dół, krzyżuje moczowód i dzieli się na:

  • g. płciowa (r. genitalis) – dostaje się do kanału pachwinowego i zstępuje do moszny lub wargi sromowej większej. Włókna czuciowe – dla skóry wzgórka, moszny lub wargi oraz przyśrodkowej pow. uda; ruchowe: dla m. cremastera i błony kurczliwej.

  • g. udowa (r. femoralis) – czuciowa, przez rozstęp naczyń na udo, wzdłuż t. udowej, dla skóry bliższej części przedniej pow. uda.

• n. skórny boczny uda (n. cutaneus femoris lateralis) – (L₂, L₃), biegnie pod powięzią m. biodrowego do kolca biodrowego przedniego górnego, przechodzi pomiędzy wiązkami w. pachwinowego na udo, rozgałęzia się w skórze bocznej pow. uda.

• n. udowy (n. femoralis) – (L_2-4), największy – biegnie między mm. lędźwiowym większym i biodrowym, wychodzi przez rozstęp mięśniowy, poniżej w. pachwinowego dzieli się na:

  • gg. mięśniowe bliższe – odchodzą w miednicy, dla m. biodrowego i lędźwiowego większego.

  • gg. mięśniowe dalsze – poniżej w. pachwinowego, dla mm. przednich uda i grzebieniowego

  • gg. stawowe – dla stawu biodrowego

  • gg. naczyniowe

  • gg. skórne przednie (rr. cutanei anteriores) – rozchodzą się wachlarzowato w skórze przedniej i przyśrodkowej pow. uda aż do kolana.

  • n. udowo-goleniowy (n. saphenus) – od trójkąta udowego, przez kanał przywodzicieli z tętnicą zstępującą kolana; ku dołowi za kłykciem przyśrodkowym k. udowej; przebija powięź goleni i podąża wzdłuż przyśrodkowej pow. podudzia do kostki przyśrodkowej i brzegu stopy. Unerwia skórę przedniej i przyśrodkowej strony kolana, przednio-przyśrodkową skórę podudzia i przyśrodkowy brzeg stopy aż do nasady palucha.

    • g. podrzepkowa (r. infrapatellaris)

    • g. skórne przyśrodkowe goleni (rr. cutanei cruris mediales)

• n. zasłonowy (n. obturatorius) – (L_2-4), biegnie po mięśniu zasłaniaczu wewnętrznym do kanału zasłonowego, wraz z t i żż. tworzy pęczek naczyniowo-nerwowy. Unerwia m. zasłaniacz zewnętrzny, przywodziciele uda; porażenie uniemożliwia przywodzenie. Dzieli się na:

  • g. przednią – biegnie między przywodzicielami krótkim i długim (unerwiając je), a także mm. smukły i część grzbietowego; przedłuża się w skórną dla skóry przyśrodkowej pow. uda i kolana

  • g. tylna – dla m. przywodziciela wielkiego.

1. Splot krzyżowy (plexus sacralis)

Powstaje z:

• dolnej części gałęzi brzusznej L₄

• gałęzi brzusznej L₅

• wszystkich nerwów krzyżowych i nerwu guzicznego

Gałęzie L_4-5 tworzą pętlę lędźwiową, która w miednicy mniejszej wraz z S₁ tworzy pień lędźwiowo-krzyżowy (truncus lumbosacralis). Gałęzie krzyżowe tworzą pięć pętli krzyżowych, ostatnia to pętla krzyżowo-guziczna (ansa sacrococcygica) – łączy S₅ i C₀. Splot leży na mięśniu gruszkowatym, a jego gałęzie biegną do otworu kulszowego większego. Przez gałęzie przewijają się tt. pośladkowe. Za wyjątkiem pośladkowego górnego wszystkie opuszczają miednicę przez otwór podgruszkowy.

• gałęzie krótkie unerwiają mm. gruszkowaty, bliźniacze, zasłniacz wewnętrzny i czworoboczny uda;

• g. stawowa – dla stawu biodrowego

• g. okostnowa – dla okostnej krętarzy i guza kulszowego

• n. pośladkowy górny (n. gluteus superior) – L_4,5 S₁ – przechodzi przez otwór nadgruszkowy, unerwia mm. pośladkowe średni i mały i napinacz powięzi szerokiej

• n. pośladkowy dolny (n. gluteus inferior) – L₅, S_1,2, dla m. pośladkowego wielkiego

• n. skórny tylny uda (n. cutaneus femoris posterior) – S­_1-3, biegnie pod m. pośladkowym wielkim i powięzią szeroką do okolicy podkolanowej.

  • nn. skórne dolne pośladków (nn. clunium inferiores) – spod m. pośladkowego wielkiego dla skóry dolnej części pośladka

  • gg. kroczowe (rr. perineales) – biegną w stronę bruzdy płciowo-udowej, zaopatrują przyśrodkową powierzchnię bliższej części uda, pośladka i skórę okolicy kroczowej

  • gg. skórne tylne uda (rr. cutanei femoris posteriores) – dla skóry tylnej pow. uda.

• n. guziczny (n. coccygeus) – S₅ i C₀, tworzy mały splot guziczny leżący na m. guzicznym; unerwia m. dźwigacz odbytu i m. guziczny; czuicowe nerwy odbytowo-guziczne (nn. anococcygei) zaopatrują skórę w tej okolicy.

• n. sromowy (n. pudendus) – S_2-4, ma włókna współczulne i przywspółczulne dla trzew i narządów płciowych zew; owija się wokół kolca kulszowego i przez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowo-odbytniczego, biegnie w kanale sromowym dla mm. i skóry krocza, odbytnicy, cewki moczowej, pęcherza i zewn. narządów płciowych.

• n. kulszowy (n. ischiadicus) – najdłuższy i najgrubszy nerw, łączy L_4-5 i S_1-3, leży na mm. bliźniaczych, zasłaniaczu wewnętrznym i czworobocznym uda, przykryty przez pośladkowy wielki; na udzie biegnie między przywodzicielem wielkim a zginaczami uda, dochodzi do dołu podkolanowego. Podział na n. strzałkowy i piszczelowy najczęściej dochodzi w połowie uda, lecz może i w dole, i w otworze podgruszkowym. Część piszczelowa: mm. półścięgnisty, półbłoniasty, głowa długa m. dwugłowego uda; strzałkowa: głowa krótka.

  • n. piszczelowy (n. tibialis) – przyśrodkowe odgałęzienie, biegnie między głowami m. brzuchatego, pod łukiem ścięgnistym m. płaszczkowatego, między powierzchownymi i głębokimi mm. tylnymi goleni, wchodzi do kanału kostki przyśrodkowej i na podeszwie dzieli się.

    • gg. mięśniowe – dla mięśni tylnych goleni

    • n. skórny przyśrodkowy łydki (n. cutaneus surae medialis) – odchodzi w dole kolanowym, biegnie pod powięzią (przebiją ją w połowie) i rozgałęzia się w skórze tylnej i przyśrodkowej pow. łydki

      • n. łydkowy (n. suralis) – powstaje w 1/3 dolnej łydki po połączeniu tego nerwu z gałęzią łączącą łydkową; biegnie wzdłuż ścięgna piętowego, mija od tyłu kostkę boczną i biegnie bocznym brzegiem stopy aż do podstawy małego palca.; jest to nerw czuciowy, unerwia więzozrost piszczelowo-strzałkowy i stawy stopy

        • gg. piętowe boczne (rr. calcanei laterales) – dla skóry pięty

        • n. skórny grzbietowy boczny (n. cutaneus dorsalis lateralis) – dla skóry bocznego brzegu stopy i małego palca

    • gg. piętowe przyśrodkowe (rr. calcanei mediales) – dla skóry przyśrodkowej pow. guza piętowego

    • n. podeszwowy przyśrodkowy (n. plantaris medialis) – biegnie z tętnicą między m. odwodzicielem palucha, a zginaczem krótkim palców. Unerwia skórę przyśrodkowego brzegu stopy, mięśnie z którymi biegnie, I i II mm. glistowaty oraz stawy stopy

      • palucha (n. hallucis plantaris medialis) – dla skóry przyśrodkowego brzegu palucha

      • nn. podeszwowe wspólne palców – trzy, dzielące się na

        • własne palców – 6, dla brzegów zwróconych do siebie brzegów palców I do IV; dla skóry podeszwowej pow. i paliczków dalszych i środkowych tych palców.

    • n. podeszwowy boczny – biegnie pod m. odwodzicielem palucha i zginaczem krótkim palców, dzieli się na gg. pow i głęboką. Unerwia mięśnie stopy oraz dla skóry palców IV i V oraz brzeg boczny V;

  • n. strzałkowy wspólny (n. peroneus communis) – L₄-S₂, w dole podkolanowym podąża bocznie wraz z m. dwugłowym uda, okrąża szyjkę strzałki i w m. strzałkowym długim dzieli się na pow. i głęboki

    • n. skórny boczny łydki (n. cutaneus surae lateralis) – odchodzi w dole podkolanowym, dla skóry bocznej pow. goleni do kostki bocznej.

      • g. łącząca strzałkowa (r. communicans fibularis) – łączy się z nerwem skórnym przyśrodkowym łydki dając n. łydkowy

    • n. strzałkowy powierzchowny (n. peroneus superficialis) – rozpoczyna się między przyczepami m. strzałkowego długiego, biegnie między mm. strzałkowymi unerwiając je, wychodzi na powięź podudzia i dzieli się:

      • n. skórny grzbietowy przyśrodkowy (n. cutaneus dorsalis medialis) – schodzi na stopę; unerwia skórę dalszej części przedniej pow. goleni i przyśrodkowej części grzbietu stopy; dzieli się na dwie gałęzie: jedną dla przyśrodkowego brzegu stopy i palucha; druga kończąca się dwoma nn. grzbietowymi palców dla zwróconych dla siebie brzegów II i III palca.

      • n. skórny grzbietowy pośredni – unerwia skórę goleni i środkowej cz. grzbietu stopy; dzieli się na 4 nn. grzbietowe palców dla brzegów palców III i IV oraz IV i V.

    • n. strzałkowy głęboki (n. peroneus profundus) – przechodzi przez przegrodę m-mięśniową przednią dostaje się do komory mm. przednich goleni; leży na błonie międzykostnej, przechodzi pod troczkiem górnym prostowników na grzbiet stopy, pod m. prostownikiem krótkim; dzieli się na dwa nerwy grzbietowe palców dla brzegów I i II. Unerwia też mm. przednie goleni i mm. grzbietowe stopy.

1. Unerwienie skórne kończyny dolnej

Pośladek:

• nn. skórne pośladka górne i środkowe (od gg. grzbietowych nn. lędźwiowych i krzyżowych)

• nn. skórne dolne (od n. skórnego tylnego uda)

Udo:

• gg. skórne przednie (od n. udowego) – przód i pow. przyśrodkowa uda

• g. skórna boczna (n. biodrowo-podbrzuszny) – przód i pow. boczna uda

• gg. mosznowe/wargowe przednie (od n. biodrowo-pachwinowego) – dla okolicy przypachwinowej

• g. udowa (od n. płciowo-udowego) – co wyżej

• g. przednia (od n. zasłonowego) – pow. przyśrodkowa

• n. skórny boczny uda – dla pow. bocznej

• n. skórny tylny uda – dla pow. tylnej

Goleń:

• n. udowo-goleniowy – pow. przednio-przyśrodkowa

• n. skórny boczny łydki – pow. przednio-boczna

• n. strzałkowy powierzchowny – 1/3 dalsza pow przedniej

• nn. skórne łydki boczny i przyśrodkowy – tył łydki

Stopa:

• nn. grzbietowe skórne – grzbiet stopy

• n. strzałkowy głęboki – mały fragment w I przestrzeni m-kostnej śródstopia

• gg. piętowe – skóra pięty

• nn. podeszwowe – stopa podeszwy

• n. strzałkowy powierzchowny dla grzbietowej pow. bliższych i środkowych paliczków palców

• nn. grzbietowe palców dla przyśrodkowego brzegu palucha i zwróconych do siebie stron palców

• dwa nn. grzbietowe palców od n. strzałkowego głębokiego dla przyległych brzegów palców I i II

• nn. podeszwowe własne palców od podeszwowego przyśrodkowego dla zwróconych stron palców I-IV;

• te same od bocznego – dla stron IV i V oraz brzegu bocznego V.