Jeszcze do uzupełnienia
Pietra Dura w architekturze i inne techniki kamieniarskie w architekturze
Pietra dura (wł. "twardy kamień") l.mn. pietre dure; inaczej mozaika florencka – technika zdobienia powierzchni przez układanie obrazów i ornamentów z płytek z twardych odmian kamienia (agat, chalcedon, jaspis, lapislazuli, a także macica perłowa, koral), zapoczątkowana we Włoszech w okresie Renesansu.
W odróżnieniu od klasycznych mozaik układanych z różnobarwnych kostek lub pręcików, technika pietra dura stosuje ściśle dopasowywane do siebie kształtki odpowiadające większym fragmentom kompozycji. Przy docinaniu elementów wykorzystywano naturalne przebarwienia kamieni - żyłki i smugi - dla wzbogacenia kompozycji. Jako spoiwo służył kitmastyksowy. Gotowe mozaiki szlifowano do uzyskania lustrzanego połysku, uzyskując niezwykle trwałe dzieła sztuki zdobniczej. Technika pietra dura była uprawiana szczególnie we Florencji. Do naszych czasów rzemieślnicy florenccy wytwarzają drobiazgi pamiątkarskie w tej technice.
Największy zespół dekoracji pietra dura zdobi ściany ośmiobocznej Kaplicy Medyceuszy (Cappella dei Principi) przy florenckiej bazylice św. Wawrzyńca (San Lorenzo).
florencka mozaika, pietra dura, zdobienie gł. Płyt stołowych lub płytek przeznaczonych do wprawiania w sprzęty —> mozaiką z wycinanych wg rysunkowego podkładu cienkich tafelek łupku, białego albo czarnego marmuru, różnokolorowych kwarców, a także półszlachetnych kamieni; tafelki starannie spajane tworzyły płaszczyznę, którą polerowano do połysku; specjalnie dobierane kolory, odcienie i żyłki podnosiły barwność kompozycji o motywach rośl., martwych natur, scen figur, i krajobrazów; zdobienie to wykonywano od poł. XVI w. gł. we Florencji; charakterystyczne dla baroku (płytki z m.f. wprawiano chętnie w powierzchnie szuflad i drzwiczek> kabinetów), cenione było w Europie w XVII w.; w XIX i XX w. płyty stołowe zdobione m.f. często podrabiano; m.f. naśladowano niekiedy malowaniem
Zaprawy budowlane
I.- Materiały wiążące:
a.).-wapno: jego podstawowym składnikiem jest wodorotlenek wapnia; w połączeniu z dwutlenkiem węgla daje on węglan wapnia (karbonizacja), który trwale wiąże masę zaprawy. Niezbędne są tu 2 czynniki: niewielkie ilości wilgoci i dwutlenek węgla, którego stałym źródłem jest powietrze; stąd wapno nazywane jest zaprawą powietrzną.
b.).-cement: składa się ze związków tlenków glinu, krzemu i wapnia znajdujących się w suchym proszku cementowym. Po dodaniu wody, tworzą się uwodnione gliniany i krzemiany wapnia trwale wiążące masę. W twardnieniu cementu zasadniczą rolę odgrywa woda- nazywany jest on więc zaprawą hydrauliczną (wodną). Zaprawy cementowe mają większą wytrzymałość mechaniczna niż zaprawa wapienna.
c.).-zaprawy powietrzno-hydrauliczne: jest to tzw. wapno hydrauliczne zawierające poza wapnem, także tlenki glinu i krzemu. W procesie twardnienia niezbędne są także dwutlenek węgla i woda. Zaprawy tego typu są bardziej wytrzymałe od zaprawy wapiennej, ale mniej niż cement. Dawne zaprawy budowlane należą niemal wyłącznie do typu wapienno- hydraulicznego (!!!).
II.-Materiały wypełniające (wypełniacze):
- najbardziej powszechny jest piasek, który zwiększa wytrzymałość zaprawy i zapobiega spękaniom. Ponadto jako wypełniacze służą grysy i mączki kamienne, glina, mielone żużle wielkopiecowe, a w dawnych zaprawach także- cegła tłuczona, wapienie, marmury. Niektóre z wypełniaczy mają jedynie działanie mechaniczne, a pozostałe- własności hydrauliczne (na ogół słabe).
Metody badań dawnych zapraw opierały się na pomiarach własności fizycznych oraz ustalaniu składu chemicznego; często jednak- zwłaszcza te ostatnie czynności- nie dawały jasnych wyników. Nowsze metody pozwalają na podzielenie etapu badawczego na 2 etapy:
klasyfikacja ogólna.
analiza składu wybranych zapraw.
Klasyfikacja ogólna oparta jest na określaniu zewnętrznych cech zapraw (barwa, ziarnistość) ziarnistość na ustalaniu na drodze chemicznej ilości wapna i wypełniaczy. Aby określić zaprawę hydrauliczną należy zwrócić uwagę na wapno, piasek i dodatki hydrauliczne. Otrzymuje się tu 3 wartości liczbowe: 1-sza określa w procentach zawartość piasku w zaprawie, 2-ga: ilość węglanu wapnia, a 3-cia: udział dodatków hydraulicznych> jest to tzw. wskaźnik hydrauliczny. Badano tu także rodzaj użytego do zaprawy dodatku hydraulicznego na podstawie cech zewnętrznych zaprawy i osadów pozostałych po rozpuszczeniu zaprawy w kwasie solnym.
Próbki zaprawy (w postaci kawałków) pobierane były z wnętrza murów> eliminacja wpływów destrukcyjnych, zanieczyszczeń i ewentualnych późniejszych uzupełnień. Wielkość próbki dla 1 oznaczenia wynosiła ok. 0,5-1 cm³ (0,4-0,6 g); dla przeprowadzenia cyklu badań konieczna była próbka o łącznej objętości nie mniejszej niż 5 cm³. Próbki klasyfikowano ze względu na wygląd zewnętrzny: barwa, ziarnistość, szorstkość. Przed badaniem próbki i piasek suszone były w temperaturze pokojowej w otwartych naczyniach przez kilka dni, a następnie wykonywano oznaczenia zawartości procentowej węglanu wapnia i piasku seriami po 20 tygielków w 1 serii). Wielkość wskaźnika hydraulicznego otrzymywano poprzez zsumowanie w/w wielkości i odjęcie otrzymanej liczby od 100.
Wstępna klasyfikacja zapraw na podstawie cech zewnętrznych pozwala stwierdzić, że:
>wśród barw najczęstsze były:
białe i żółtawe.
żółtawe i żółtawoszare.
różowawe, różowe i rożowoszare.
szare.
>barwa była uzależniona od ilości i rodzaju piasku, barwy wapna i barwników; niekiedy też była efektem czynników zewnętrznych.
>przełomy:
zupełnie skrystalizowane, zupełnie bez piasku, lekko przezroczyste, bardzo szorstkie, bardzo twarde.
Kredowane, gładkie, niezbyt twarde.
Ziarniste i bardzo ziarniste, dość i bardzo twarde.
Na podstawie wyżej opisanych metod badań wyróżniono następujące grupy zapraw charakterystycznych dla poszczególnych okresów:
budownictwo przedromańskie i romańskie: 2 rodzaje zapraw; 1- brak piasku, zawartość węglanów bardzo wysoka; 2- zawartość piasku jest stosunkowo niska, przy znacznej zawartości węglanów z dość dużym wskaźnikiem hydraulicznym.
b. romańskie i wczesnogotyckie: zawartość piasku wzrasta, a węglanów- maleje, ale wskaźnik hydrauliczny tylko nieznacznie się obniża.
b. gotyckie (XIV w.): zawartość piasku wzrasta powyżej 80%, zawartość wapna jeszcze się zmniejsza, a wskaźnik hydrauliczny bardzo wyraźnie spada.
b. renesansowe i barokowe (czasy nowożytne):zawartość piasku nieco się obniża, a wapna podwyższa, jednak wskaźnik hydrauliczny nadal pozostaje niski.
Dawne tworzywa sztuczne w budownictwie - ?
Dawne szkło budowlane i jego produkcja
Pojedyncze szyby okienne, zwane gomółkami szklanymi, rzemieślnicy wytwarzali poprzez wydmuchiwanie.
Gomółki – niewielkie, najczęściej okrągłe szybki stosowane do szklenia okien, łączone ołowiem. Mają charakterystyczny kształt krążków o koncentrycznych nierównościach i zgrubieniu pośrodku, zwanym pępkiem
Stopione szkło przeznaczone na jedną szybkę wydmuchiwało się w dużą bańkę za pomocą piszczeli szklarskiej. Następnie bańkę się spłaszczało i przyczepiało do końcówki żelaznego pręta, o nazwie przylepiak, który robotnik obracał najszybciej, jak potrafił. Spłaszczona bańka szkła rozkładała się jak wachlarz i tworzyła koło o średnicy od 1 do 2 m. Z okrągłych, płaskich tafli szkła, odpowiednio przyciętych, wyrabiano małe okienka, przeznaczone głównie dla kościołów.
Znaną była również technika polegająca na wydmuchiwaniu podłużnej bańki w kształcie walca (tzw. cholewy). Następnie odcinano końce, a powstały cylinder rozcinano wzdłużnie. Po rozprostowaniu otrzymywano niewielką taflę szkła okiennego.
Wylewanie stopionej masy – szyba
Wykręcanie i dmuchanie – gomółka
Wydmuchiwanie butelki – gomółka + szyba
XIV w. – Tzw. crown Glass – uzyskiwanie okrągłego szkła o średnicy 1, 5-2 m;
Bardzo kruche
Początek szklenia geometrycznego
Szybki wydmuchiwane, niewielkich rozmiarów (zestawiane w tzw. błonę/membranę) łączone na ołów spajany cyną.
Dawne szkło okienne
Szkło okienne – cienka płyta szklana przeznaczona do wypełniania ram skrzydeł okiennych; kształtowana na gorąco, wytwarzana przez wydmuchiwanie lub walcowanie i następnie odprężana (tj. pozbawiona naprężeń termicznych przez ponowne podgrzanie i ponowne chłodzenie); szkło okienne w postaci małych szybek zaczęto używać w Polsce pod koniec XIV w., rozpowszechniło się w XVI w. W większych wymiarach stosowane jest od 2 poł. XVII w., produkowano je metodą wydmuchiwania cylindrów (tzw. Cholew), które po wyprostowaniu i odprężeniu uzyskiwały formę prostokątnych tafli (w 1 poł. XIX w. tafle te osiągały wymiary 432x480 mm)
Rozróżniano dwa gatunki szkła okiennego: zielone – zwane też skrzynkowym – zwykle potasowe o zielonym zabarwieniu (sprowadzane z hut w skrzynkach); białe, sodowe, produkowane od XVIII w. najczęściej w postaci szkła taflowego – nazwę najczęściej otrzymywało od miejsca produkcji jak np. szkło weneckie, czeskie, gdańskie.
Historyczne szyby okienne: romby, gomółki (przesunięte – między nimi trójkąciki), gomółki (nieprzesunięte – między nimi romby), sześcioboki, ośmioboki, duże krążki, małe prostokąty, duże prostokąty, inne kształty geometryczne, witraże.