Zasady zaliczenie przedmiotu

Egzamin pisemny potem ustny.

Przystąpienie do egzaminu wymaga uprzedniego zaliczenia ćwiczeń.

Literatura

Nie ma podręcznika. Stary nazywa się Mineralogia szczegółowa (1993) autorstwa Andrzej Bolewski, Andrzej Manecki, starsze wersje są zupełnie nieaktualne. Do ćwiczeń najlepsze jest „Rozpoznawanie minerałów” tych samych autorów.

Będą dobre prezentacje krystalograficzne od jakiegoś innego profesora udostępnione starostom!!

W trakcie egzaminu można używać swoje notatki i klucz czyli „Rozpoznawanie minerałów”

Mnóstwo jest podręczników angielskich

Najsłynniejszy jest “An introduction to the Rock Forming Minerals, Deer, , Howie, Zussman (DHZ)

Jest też wersja IX-tomowa.

Internet

500 minerałów jakie musimy poznać to tylko jedna siódma wszystkich minerałów

Najtrudniej będzie z amfibolami. Analizę chemiczną trzeba będzie przeliczyć na wzór i podać nazwę.

Własności fizyczne minerałów:

Ten temat będziemy mieć na pierwszych ćwiczeniach, jest to przypomnienie i rozszerzenie wiadomości z pierwszego roku. Potem dwa o krystalografii, a potem klasyfikacja i omówienie wszystkich gromad.

Jako przyrodnicy musimy nauczyć się obserwować szczegóły. Tym różnimy się od ciemnej masy

Prezentacja 1. Giełda minerałów

• Oprócz cech takich jak połysk, barwa, rysa, przełam czy łupliwość, zwracamy też uwagę na formę. Róża pustyni (najczęściej z gipsu, czasami z barytu- jeśli ciężkie, tworzą się w obniżeniach na granicy zwierciadła wody, szczególnie w Meksyku)

• Ważne są skamieniałości

• Szczotka kwarcowa

• Dendryty manganowe albo manganowo-żelaziste – rozwijają się po ciśnieniem. Woda i jej roztwory dają taki efekt. Te o barwie czarnej są bardziej zażelazione. Nie są to organiczne struktury. Generalnie układ statyczny jest zmieniany przez relację ciśnienie-temperatura.

• Parageneza- współwystępowanie minerałów (lub skał) wynikające ze wspólnego pochodzenia, np. kruszce¹ razem z kalcytem i dolomitem

Labradoryt z labradorescencją, fragment agatu, szczotki kwarcowe.

• Kryształy – wewnętrznie ma je 99,9% minerałów. Ale zewnętrznie nie muszą być widoczne

Ciało krystaliczne i kryształy, hydrotermalne rudy, forma druzy, jest tu chalkopiryt, trochę szarej galeny, minerał nośny (płony) to kwarc. Innymi minerałami nośnymi są często kalcyt i dolomit.

Naciekowe struktury

• Gips z jaskółczym ogonem.

Końcówka jest dwuścianem podstawowym. W kryształach gipsu widać ślady łupliwości. Gips jest miękki i kruchy.

• Przykłady wykrystalizowanych szczotek kwarcowych

• Lazuryt²- barwny i o barwnej rysie, niebieskiej (wielkie złoże w Azji Mniejszej)

• Azuryt ³i ametyst, azuryt najczęściej tworzy naloty

• Zęby rekinów

• Wanadynit ( z Maroka)

• Nacieki - wodorotlenki i tlenki żelaza lub manganu tworzą chętnie struktury naciekowe

• Kryształy kalcytu – najwięcej zewnętrznych postaci ⁴spośród minerałów. Tylko wśród osobników wykształconych jest ich ponad 3 tysiące Zawsze widać jednak że mają układ trygonalny i łupliwość.

Układ krystalograficzny decyduje o jego własnościach, szczególnie optycznych. Trzeba poznać przynajmniej 7 układów. Większość ma niski - trójskośny, jednoskośny , rombowy. Skomplikowane wzory mają słabą symetrię. Im prostszy wzór chemiczny tym wyższa symetria. Nie ma układu o symetrii 5-krotnej która przeważ a w świecie kwiatów, gdzie często są nieparzyste (5, 7, 9-krotne). To zróżnicowanie świata minerałów i kwiatów jest przedmiotem ezoteryki.

• Kalcyt- szklisty połysk, rudne minerały

Rudne minerały krystalizują przed kalcytem i kwarcem. Kolejność krystalizacji jest bardzo ważna.

• Charakterystyczne kalcyty, niewiele kryształów, ale duże. Nazywają się „Psie zęby”, ze względu na ostre zakończenia. Okazów jubilerskich nie lejemy kwasem, ani nie badamy łupliwości. Możemy patrzeć na postać.

• Skupienia groniaste lub nerkowate charakterystyczne dla wodorotlenków żelaza.

• Fluoryt, z tyłu agaty

Fluoryt i apatyt mają strasznie szeroką gamę barw – kryształ ma kombinację dwóch postaci prostych z układu regularnego. Przenika się sześcian z ośmiościanem. Przenikanie się wielu form jest rzeczą charakterystyczną w świecie minerałów. Minerał ma 4-krotną łupliwość w kierunkach zgodnych ze ścianami ośmiościanu.

• Ładne agaty

• Łupek krystaliczny⁵, na którym wystają pojedyncze, automorficzne kryształy granatu. Dwunastościan rombowy.

• Szczotka kwarcowa – mleczny kwarc, widać niewiele cech charakterystycznych. Zakończenie kryształu jest jednak typowe - sześcioboczny słup.

• U góry dwa romboedry, na słupie dodatkowe ściany trapezoedru.

• Kwarc czarny typu morion – duży osobnik i mniejsze kryształy.

• Charakterystyczne prążkowanie poprzeczne. Na egzaminie mogą zadecydować. Połysk tłusty na przełamie.

• Amonity

• Często mamy wypełnienia w amonitach

• Jeden z zeolitów – chabazyt, w Strzegomie był czerwonawy i kryształy były mniejsze

Mente et Malleo, ale najpierw myślą a potem młotkiem

Zeolity- grupa glinokrzemianów z sitami molekularnymi stosowane w ochronie środowiska

• Wanadynity z połyskiem, kryształy rombowe

• Epidoty słabo widoczne

• Fluoryt – tym razem żółty

• A potem fioletowy, ( może być zielony, czerwony, bezbarwny). Postać sześcianu ale łupliwość czterokierunkowa

• Wiele radioaktywnych minerałów ma ostrzegawcze barwy, fosforan uranowy

• Geoda ametystowa, dodatkowo są inne minerały

• Pseudomorfoza po sześcianie fluorytowym zastąpionym kwarcem. Poprzedni minerał został wyparty

• Skuterudyt- rudy kobaltu, układ regularny, kombinacja form prostych

• Malachit z azurytem jako uwodnione węglany miedzi – z reguły formy naciekowe, niskotemperaturowe hydrotermalne nacieki

• Rzadka kombinacja gdzie granaty występują ze skaleniami, jako przykłady druz, jako wypełnienie pegmatytowe

• Wanadynit na syderycie (ciemny) też naciekowe hydrotermalne minerały, charakterystyczny połysk diamentowy wanadynitu

Pochodzi z Mibladene, Maroko. Bardzo znane miejsce - aktualna górnicza aktywność, ładne okazy stamtąd

• cerusyt, baryt- siarczany związane –baryt jasny żółty , cerusyt to siarczan strontu, ciemny

• Erytryn – fioletowy w kalcycie, powstaje z wietrzenia siarczku

• Kalcyt który zawiera kobalt (kobaltokalcyt)

• Jeszcze raz róża pustyni, a skamieniałe drzewo – pokazuje jak roztwory pod ciśnieniem wypełniają różne formy, nawet organiczne.

• Na krysztale górskim jest chalkopiryt

• Celestyn – rzadki siarczan, nazwa pochodzi od nieba

• Bardzo dziwne amfibole rombowe w ultrazasadowych skałach

• Bardzo ładne nacieki aragonitowe, np. w Karlowych warach z gorących źródeł się wytrąca.

• Wollastonit

• Trylobity

• Zielone granaty - rzadka chromowa odmiana

• Malutkie malachity na kalcycie, zielone

• Charakterystyczna postać spłaszczonych kryształów barytu. Baryt jest dwa razy cięższy niż przeciętny minerał; obok fluoryt

• Gips

• Trylobit z kolcami

• Septaria – fragment wapienia popękany i w środku żyłki kalcytowe (najczęściej)

• Agaty kolorowe

• Zrosty aragonitu

• Septaria⁶ w całości, w środku może być druza, septaria to odmiana konkrecji

• Kryształy kwarcu pokryte kalcytem, roztwory z jednej strony

• Kwarc dymny

• Charakterystyczne baryty z galeną

• Typowy naciekowy siarczek – piryt

• Pseudomorfozy

• Sztucznie barwione agaty, w Internecie można znaleźć przepis jak się barwi,

Prezentacja Minerals

• Aksynit – rzadki minerał z gromady krzemianów, nazwa pochodzi od słowa topór ‘axe’

• Aktynolit - zielony amfibol

• Datolit – krzemian boru, nazwa od gr. dateomai –dzielenie oraz lithos-kamień

• Charakterystyczny piroksen – diopsyd o dodatkowej gęstej łupliwości

• Egiryn – forma charakterystyczna dla amfibolu ale jest piroksenem , tu jest igiełkowy. Sodowy piroksen

• Epidot- zielone słupki, snopki epidotów, glinokrzemian żelaza i wapnia,

• Flogopit - ciemna mika, płaszczyzna łupliwości jest czołem okazu, przezroczysta w płytkach cienkich

• Forsteryt - oliwin -układ rombowy, cały płaszcz jest w dużej mierze zbudowany z oliwinów, granatów i piroksenów, mają odmianę żelazistą i magnezową, tworzą podobnie jak plagioklazy szereg ciągły

• Galena – siarczek ołowiu, widać łupliwość kostkową (PbS). Drugą rudą cynku i ołowiu jest sfaleryt, który da nam w kość. Minerał ten ma różne postacie i barwy, a połysk od metalicznego do diamentowego.

• Bardzo miękki – grafit

• Jeden z granatów – grossular, żółty. Tworzą szereg izomorficzny mają różny skład

• Hipersten - piroksen

• Ilmenit – ruda tytanu i żelaza, poznamy po rysie

• Romboedr kalcytu

• Kasyteryt- tlenek cyny, podstawowa ruda cyny

• Mleczny kwarc

• Magnetyt – wyraźne kryształy, ośmiościany , także formy złożone, także własność magnetyczna, ciężar

• Magnezyt- węglan magnezu, efekt serpentynizacji oliwinu itd.

• Miedź rodzima, łatwa do rozpoznania

• Piryt nie ma łupliwości, rysa czarna, charakterystyczne prążki, nazywany jest jaśkiem wszędobylskim, krystalizuje w diagenetycznych warunkach przy niskich temperaturach aż do bardzo wysokich, jest silnie idiomorficzny , markasyt rzadko krystalizuje pierwszy, jest jeszcze pirotyn

• Rodonit – węglan manganu

• Sfaleryt- może mieć np. połysk szklisty, siarczek cynku

• Skapolit- sodowy piroksen, odmian jubilerska

• Skarn – kombinacja minerałów kontaktowych,

• np. ciemne wollastonity z granatami

• Tremolit – granaty

• Wezuwian – rzadki minerał

• Włóknisty wollastonit

• Złoty nugat

Muzeum Ziemi PAN- dysk który jest albumem minerałów Polski

• Jest dobra definicja minerału:

Substancja powstała w wyniku procesów geologicznych, charakteryzująca się budową krystaliczną, czyli taką w której jony ułożone są w przestrzeni w ściśle określony sposób.

Najmniejsza jednostka z której zbudowana jest skorupa ziemska

Minerał z lokalizacją w albumie

• Fluoryt razem z kwarcem i skaleniami z masywu Strzegom Sobótka – jest fioletowy ale nie widać łupliwości

• Galena – kombinacja form prostych ośmiościanu i sześcianu, inne okazy mają dwunastościanu

• Gipson – gips, bardzo ładne wewnętrzne płaszczyzny łupliwości, (jaskółcze ogony byłyby typowe dla iłów)

• Kryształy pirytu – nie ma form idealnych, wszystkie formy mają jakąś skazę, jeśli nie to znak że są syntetyczne

• Gips – Dobrzyń nad Wisłą, rośnie w ile, mają ukryte płaszczyzny doskonałej łupliwości

• Domieszki hematytu sprawiają że gips jest czerwony

• Gips z Dymaczewa gdzie kończy się morena

• Granat – grossular

• Kwarc z wrostkami goethytu

• Krzemień

• Sól razem z gipsem – współczesny twór przy tężniach

• Gips – Inowrocław, zabarwienie czerwone wtórne

• Kwarc – Jegłowa – pojedziemy na kryształy górskie

• Nefryt

• Kulki Opalu

• Kalcyt z Kadzielni, ma łupliwość w trzech kierunkach, dzięki temu odróżniamy od kwarcu

• Wypolerowana płytka przecięta ametystu

• Halit niebieski z domieszkami uranu z Kłodawy

• Taka sama sól z większą liczbą żelaza

• Polihalit sole potasowe magnezowe

• Kwarc diament marmarowski małe kryształy z dobrym …

• Granaty w łupku krystalicznym

• Krzemień pasiasty

• Rudy miedzi w Lubiniu, LGOM (Lubińsk- Głogowski okręg miedziowy)

• Gips – świetna łupliwość jednokierunkowa, płytki grubości poniżej 100 mikrometrów

• Gips – selenit z Lubina, nałożone elementy zrostu z łupliwością

• Baryt – kombinacja form prostych układu rombowego, piramidy i ściany słupów, wychwytujemy ulatującą siarkę

• Baryt z siarką w talerzykowatej postaci

• W bardzo drobnych kryształach siarka żółta i biały baryt

• Celestyn – może być taki jak niebo lub jasnoróżowy

Może być też całkiem przezroczysty

• Kalcyt z celestynem

• Kalcyt żółty z Machowa

• Kalcyt z siarką, siarka ma dwie postacie zewnętrzne: jednoskośna i rombowa, zależy od szybkości krystalizacji

• Chryzokola i malachit z Sudetów,

• Tyrolit (zeolit)

• Topaz – można poznać po twardości

• Chalcedon (agat) ma sporo hematytu

• Jaspis

• Kwarc z wrostkami goethytu który jest wodorotlenkiem żelaza – każda rdza na aucie to goethyt

• Kaolinit

• Syderyt czasami upodobania się do barytu, markasyt naciekowy, w środku kwarc

W nowej rudzie były bowiem żyły hydrotermalne

• Na szarej galenie, markasyt i sfaleryt (brązowy) z Olkusza nie do końca wykrystalizowane.

• Galena wyróżnia się postacią – jest silnie idiomorficzna, paskudztwo naciekowe to sfaleryt

• Srebrzystoszare to galena, markasyt ze sfalerytem na zewnątrz, nie do końca wykrystalizowane sfaleryty to galmany

• Markasytowe nacieki, mogą tworzyć kapitalne kształty

• Sfaleryt brązowawy, i żółtawy markasyt

• Kalcyty z ostrymi zakończeniami

• Wtórne gipsy

• Kolejny przykład psich zębów

• Kalcyt z Piechcina z płaszczyznami łupliwości w trzech kierunkach zgodnie ze ścianami romboedru.

• Piryt trochę pokryty markasytem. Czasem niedoskonałość wynika ze skokowego wzrostu

• Kolejny okaz pirytu. Oprócz sześcianu ma postać krzyża żelaznego – dwunastościanu pentagonalnego

• Kryształ berylu – muskowit , kwarc i skaleń

• Bardzo ładne agaty o naturalnych barwach

Trzeci weekend lipca, Lwówek śląski, największa giełda mineralogiczna w Polsce

• Agaty mozaikowe

• Turkus

• Bavenit z epidotem z masywu strzegomskiego, bavenit to rzadki minerał berylu, przypomina watę

• Hematyt – kilka zewnętrznych postaci, zawsze wiśniowa rysa

• Ładne nacieki barytu i goethyt z kopalni Stanisławów która już nei istniej

• Tabliczki barytu

• Rzadkie kryształy hematytu

• Goethyt – jeden z głównych minerałów złóż

• Piroluzyt

Elementy naciekowe złóż, które będą eksploatowane kiedyś

Krystalizują je bakterie

Metaloorganiczne związki to przyszłość

Psylomelan i piroluzyt są tlenkami manganu

• Chabazyt –

• Cleavelandyt – albit o dobrym połysku

• Naciekowe zeolity i ładne słupki epidotu

• Skorodowany przez roztwory minerał

• Epidot ze Strzegomia

• Kwarc dymny

• Molibdenit

• Cechy diagnostyczne

• Skala Mohsa, Rockwella (bezwzględna, rozpiętość jest duża)

Prezentacja Minerały

• Jedna z prac dotyczyła możliwości robienia zdjęć w różnych układach

• Przykład granitu karkonoskiego z bardzo dużym fenokryształem (4 cm)

• Przykład diamentu – niedoskonały, ściany zaokrąglone jak biodra

• Przykład zdjęć z pod lupy binokularnej, na przykład obiektu co ma tylko 2 milimetry

• Nacieki goethytowe

Prezentacja GiełdaMIn2006_03_12

• Naloty na kwarcach z cenami z 2008 roku, charakterystyczne wypełnienia brazylijskich geod, duże platobazalty

• Sztucznie hodowane kryształy niebieskie

• Na giełdzie, zwłaszcza w Lwówku, są wydobyte buły, za 5 lub 10 złotych można na miejscu przeciąć, na chybił trafił można kupić agat

• Turmalin

• Samorodki miedzi z jeziora Górnego

• Korund w odmianie rubinu

• Piryt prawie doskonały, wśród wapieni zachowują się dlatego że dookoła mają bardzo cienką obwódkę talku.

• Dysten – czasami w granulitach

• Zegary słoneczne

• Aurypigment i realgar (czerwony), charakterystyczne siarczki o ładnych rysach

• Tektyt – szkliwo utworzone po impakcie meteorytu, na Morawach są Mołdawity związane z upadkiem meteorytu, w Bawarii, w środku krateru miasto, Nordlingen,

• Skuterudyt

• Uwarowit – zielony granat, malutkie pięknie wykształcone, chromowe

• Fuchsyt

• Scheelit - ruda wolframu, układ regularnego ośmiościanu, obok barytu

• Siarczki z kwarcem

• Niedoskonałe kryształy granatu (spessartyn) w termicznie zmienionych kontaktowo skarnach

• Rubiny z zoizytem z Tanzanii

• Szmaragdy (odmiana berylu)

• Labradoryt z iryzacją (stoi przed instytutem, defekt optyczny związany z budową wewnętrzną)

---

1. Przestarzały termin odnoszący się do rud metali innych niż żelazo↩

2. Grupa skaleniowców↩

3. węglan↩

4. Postać minerału jest uwarunkowana stopniem rozwoju ścian; kryształ może być ograniczony charakterystycznymi dla niego ścianami, odznaczać się brakiem typowych form lub też reprezentować niezupełnie rozwinięte formy↩

5. Ogólna nazwa skały krystalicznej o wyraźnej teksturze łupkowej↩

6. Odmiana konkrecji występująca w iłach wypełniona różnymi minerałami (np. piryt, kalcyt). Ma kształt kulisty lub elipsoidalny, a budowę często koncentrycznie warstwowaną lub promienistą.↩