PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH (PCC) jest świadczeniem publicznoprawnym obciążającym obrót wartościami majątkowymi, dokonujący się na podstawie czynności cywilnoprawnych. Istotne znaczenie ma przy tym fakt, że chodzi tu przede wszystkim
o czynności dokonywane w sposób niezawodowy (nieprofesjonalny, zwykle poza działalnością gospodarczą). Z tego też względu PCC jest często określany „uzupełnieniem dla VAT”. Przedsiębiorcy dokonujący sprzedaży towarów czy usług są zobowiązani do zapłaty podatku VAT, a w przypadku obrotu o charakterze jednorazowym, najczęściej niezwiązanuym z działalnością gospodarczą ustawodawca nakłada na te czynności podatek od czynności cywilnoprawnych.
Podstawą prawną jest ustawa z dnia 9 września 2010 roku o podatku od czynności cywilno prawnych (Dz. U. z 2010r. Nr 101, poz. 649 ze zm.).
PRZEDMIOT OPODATKOWANIA
Katalog czynności cywilnoprawnych, podlegających opodatkowaniu jest bardzo szeroki. Zgodnie z art. 1 ustawy opodatkowaniu PCC podlegają następujące czynności:
umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
umowy pożyczki;
umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy;
umowy dożywocia;
umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
ustanowieni hipoteki;
ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;
umowy spółki (aktów założycielskich, statutów spółek)
zmiany ww. umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania;
orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne jak podlegające opodatkowaniu czynności cywilnoprawne.
Czynności te podlegają opodatkowaniu, jeżeli przedmiot umowy znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w momencie zawarcia umowy. W przypadku, gdy przedmiot umowy znajduje się poza granicami Polski w chwili dokonania czynności należy udowodnić, że nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium RP i umowa została zawarta również na terytorium RP, wówczas czynność ta podlega opodatkowaniu.
Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych wykazuje również szereg czynności, które są wyłączone od opodatkowania. Szczegółowo wymienione są w art. 2 tejże ustawy. Zgodnie z tym artykułem podatkowi nie podlegają umowy sprzedaży, w przypadku gdy przynajmniej jedna ze stron podlega opodatkowaniu podatkiem VAT lub jest z niego zwolniona. Wyjątek stanowią:
– umowy sprzedaży, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach oraz
– umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.
Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych zawiera także inne wyłączenia od podatku szerzej omówione w ustawie.
PODMIOT PODATKU :
Podmiotem czynnym podatku od czynności cywilnoprawnych jest z mocy ustawy naczelnik urzędu skarbowego.
Wśród podmiotów biernych wyróżniamy podatników i płatników podatku PCC.
Podatnikami są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, będące stronami czynności cywilnoprawnych. To na nich ciąży obowiązek zapłaty podatku, a w przypadku , gdy obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach są oni zobowiązani solidarnie zapłacić wysokość podatku.
W ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych są przewidziane sytuacje, gdy w miejsce podatnika podatek opłaca płatnik, którym jest notariusz.
Notariusz obowiązany jest pobrać i zapłacić podatek wyłącznie w przypadku zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. W przypadku zachowania formy pisemnej z tzw. podpisami poświadczonymi notarialnie– nie jest on płatnikiem podatku , a w konsekwencji obowiązek uiszczenia podatku spoczywa nadal na podatnikach.
Płatnicy podatku obowiązani są uzależnić dokonanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku. Podatek jest świadczeniem dodatkowym, zatem notariusz nie może pobrać go np. z deponowanej sumy pieniędzy. Musi go uzyskać dodatkowo poza czynnością, w związku z którą wykonuje czynności notarialne.
Ustawa o PCC zobowiązuje notariusza jako płatnika podatku do:
prowadzenia rejestru podatku;
wpłacenia pobranego podatku na rachunek organu podatkowego właściwego ze względu na siedzibę płatnika, w terminie do 7 dnia miesiąca kolejnego po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także do przekazania w tym terminie deklaracji o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika według ustalonego wzoru wraz z informacją o kwocie podatku należnego poszczególnym gminom (PCC-2),
przekazywania, w terminie, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisów sporządzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych będących przedmiotem opodatkowania.
Przykład podatnik a płatnik podatku
Pan Kowalski od 1980 roku mieszka w lokalu, który przekształcił
w 1983 roku w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Sprzedający jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej zamierza sprzedać ten lokal osobie trzeciej.
Kto będzie zobowiązany do uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych?
Ponieważ przedmiotem zdarzenia ma być sprzedaż nieruchomości mieszkalnej, dla ważności tej czynności wymagana jest forma aktu notarialnego. W związku z tym notariusz przy sporządzaniu aktu, jako płatnik podatku od czynności cywilnoprawnych, obliczy i pobierze należny podatek od kupującego w chwili zawarcia takiej umowy.
POWSTANIE OBOWIĄZKU PODATKOWEGO
Obowiązek podatkowy to powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z dokonaniem czynności cywilnoprawnej. Prawidłowe wykonanie tego obowiązku sprowadza
się do zapłaty należnego podatku w określony sposób oraz w określonym terminie. Od chwili, w której powstaje obowiązek podatkowy, zależy termin płatności podatku.
Obowiązek podatkowy powstaje: ( art. 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych):
z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej,
z chwilą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną,
z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy ustanowienia hipoteki,
z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody,
z chwilą powołania się przez podatnika na okoliczność dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania.
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy przenoszącej własność.
Obowiązek podatkowy przy danej czynności, ciąży na:
| CZYNNOŚĆ | PODATNIK |
|---|---|
| sprzedaż | kupujący |
| zamiana | obie strony |
| darowizna | obdarowany |
| dożywocie | nabywca nieruchomości |
| dział spadku lub zniesienie współwłasności | nabywający rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub współwłasności |
| odpłatne użytkowanie (w tym nieprawidłowe), odpłata służebność | użytkownik lub nabywający prawo służebności |
| pożyczka i umowa depozytu nieprawidłowego | biorący pożyczką lub przechowawca |
| ustanowienie hipoteki | ustanawiający |
| umowa spółki | spółka cywilna- wspólnicy |
| inna spółka- sama spółka |
Obowiązek zapłaty podatku ciąży na podatnikach tego podatku.
Jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach albo na stronach umowy zamiany, albo wspólnikach spółki cywilnej, zobowiązanymi solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty, strony umowy zamiany albo wspólnicy spółki cywilnej.
PODSTAWA OPODATKOWANIA :
Podstawą opodatkowania jest kwota, od której nalicza się podatek.
Podstawa opodatkowania szerzej określona jest w art. 6 ustawy odrębnie dla każdej czynności.
| CZYNNOŚĆ | PODSTAWA OPODATKOWANIA |
|---|---|
| sprzedaż | wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego |
| zamiana | wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, od którego przypada wyższy podatek |
| darowizna | wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego |
| dożywocie | wartość rynkowa nieruchomości lub prawa do wieczystego użytkowania |
| dział spadku lub zniesienie współwłasności | wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowe nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku |
| odpłatne użytkowanie (w tym nieprawidłowe), odpłata służebność | wartość świadczeń użytkownika lub osoby, na rzecz której ustanowiono służebność |
| pożyczka i umowa depozytu nieprawidłowego | kwota lub wartość pożyczki lub depozytu |
| umowa spółki | wartość wkładów, wartość kapitału zakładowego (zawarcie umowy) lub wartość wkładów powiększających majątek spółki albo wartość o którą podniesiono kapitała zakładowy |
| hipoteka | kwota zabezpieczonej wierzytelności. |
Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów.
Z powyższego wynika, że nie zawsze cena zapłacona przez kupującego stanowić będzie podstawę opodatkowania, gdyż w konkretnym przypadku odbiegać ona może od wartości rynkowej przedmiotu umowy.
Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny.
Jeżeli z treści czynności cywilnoprawnych, wymienionych w ust. 1 pkt 6, wynika prawo żądania świadczeń, które nie mogą być oznaczone pod względem wielkości w chwili zawierania umowy, podstawę opodatkowania ustala się w miarę wykonywania świadczeń. Organ podatkowy może jednak, za zgodą podatnika, przyjąć do podstawy opodatkowania prawdopodobną wartość wszystkich świadczeń za okres trwania czynności.
Przykład 1:
W styczniu 2013 r. Zenon B. kupił od Jana K. samochód osobowy za kwotę 20 000 zł. Janowi K. zależało na szybkim sprzedaniu pojazdu, obniżył więc jego cenę o 20%. W konkretnym przypadku cena nie odzwierciedla wartości rynkowej samochodu. Wartość ta, biorąc pod uwagę przeciętne ceny tego rodzaju pojazdów, jest bowiem wyższa i wynosi 24 000 zł. Do podstawy opodatkowania należy więc przyjąć kwotę 24 000 zł.
Przykład 2:
W styczniu 2013 r. Bogdan J. sprzedał Romanowi S. samochód osobowy za kwotę 25 000 zł. Cena pojazdu została obniżona o 20 000 zł ze względu na przejęcie przez Romana S. spłaty 10 rat kredytu bankowego (po 2000 zł każda), udzielonego Bogdanowi J. na zakup tego auta
w komisie samochodowym. Do podstawy opodatkowania należy przyjąć wartość rynkową samochodu w wysokości 45 000 zł, bez odliczenia przejętego długu w kwocie 20 000 zł.
Następstwem przyjęcia do podstawy opodatkowania wartości niższej od rynkowej jest zaniżenie kwoty należnego podatku i konieczność jego uzupełnienia wraz z odsetkami.
Organ podatkowy może w ciągu 5 lat - od końca roku, w którym zawarto umowę sprzedaży, wezwać podatnika do podwyższenia wartości przedmiotu tej umowy, jeśli stwierdzi, że nie odpowiada ona wartości rynkowej. W przypadku sporu między organem podatkowym a podatnikiem, co do wartości rynkowej, organ dokona jej określenia na podstawie opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż
33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii ponosi podatnik.
STAWKI PODATKU :
Stawki podatku określone są odrębnie dla każdej czynności (art. 7 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych):
Stawki podatku PCC
od umowy sprzedaży:
nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym 2 proc.,
innych praw majątkowych 1 proc.;
od umów zamiany, dożywocia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności oraz darowizny:
przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym 2 proc.,
przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych 1 proc.;
od umowy ustanowienia odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności - 1 proc.,
od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego - 2 proc.,
od ustanowienia hipoteki:
na zabezpieczenie wierzytelności istniejących - od kwoty zabezpieczonej wierzytelności 0,1 proc.,
na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej 19 zł;
od umowy spółki 0,5 proc.
Artykuł ten doskonale odzwierciedla poniższa tabela:
| CZYNNOŚĆ | STAWKA PODATKU |
|---|---|
| nieruchomości, ruchomości, ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości | |
| sprzedaż | 2% |
| zamiana | |
| darowizna | |
| dożywocie | |
| dział spadku lub zniesienie współwłasności | |
| odpłatne użytkowanie (w tym nieprawidłowe), odpłata służebność | 1% |
| pożyczka i umowa depozytu nieprawidłowego | 2% |
| ustanowienie hipoteki | na zabezpieczenie |
| 0,1% | |
| umowa spółki | 0,5% |
Ponadto ustawodawca ustalił 20 % stawkę podatku od umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego, użytkowania nieprawidłowego, jeżeli przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego:
1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony;
2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt. 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Jeżeli nabywca nie wyodrębnił wartości zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do których mają zastosowanie różne stawki podatku, wówczas podatek pobiera się według stawki najwyższej, od łącznej ich wartości.
Przykład:
Przedmiotem umowy sprzedaży jest przyczepa kempingowa i akcje spółki:
• podatnik przyjął, że wartość przyczepy oraz akcji wynosi odpowiednio: 10 000 zł i 8000 zł. Kwota podatku wyniesie więc: 10 000 zł x 2% + 8000 zł x 1% = 200 zł + 80 zł = 280 zł,
• podatnik przyjął, że łączna wartość przyczepy i akcji wynosi 18 000 zł. Wobec tego należny podatek wyniesie: 18 000 zł x 2% = 360 zł.
ZWOLNIENIA OD PODATKU :
Zwolnienia od podatku szerzej opisuje art. 8 i 9 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Zwolnienia podmiotowe:
Od podatku zwolnione są, między innymi, następujące strony:
• państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów, a także członkowie ich personelu i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Polski - pod warunkiem wzajemności,
• jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa),
• Skarb Państwa,
• organizacje pożytku publicznego, jeżeli dokonują czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Przykład:
Fundacja, w związku z prowadzoną nieodpłatnie działalnością
pożytku publicznego, kupiła w październiku 2012 r. od
Jana Z. samochód ciężarowy. Nabywca pojazdu jest zwolniony
od podatku od czynności cywilnoprawnych, ponieważ
posiada status organizacji pożytku publicznego.
Zwolnienia przedmiotowe:
Szereg umów sprzedaży zwolnionych jest od podatku. Najczęściej stosowane zwolnienia obejmują sprzedaż:
• walut obcych,
• rzeczy ruchomych, jeżeli podstawa opodatkowania nie przekracza 1000 zł,
• bonów i obligacji skarbowych,
• praw majątkowych, będących instrumentami finansowymi:
- firmom inwestycyjnym oraz zagranicznym firmom inwestycyjnym,
- dokonywaną za pośrednictwem firm inwestycyjnych lub zagranicznych firm inwestycyjnych,
- dokonywaną w ramach obrotu zorganizowanego,
- dokonywaną poza obrotem zorganizowanym przez firmy inwestycyjne oraz zagraniczne firmy inwestycyjne, jeżeli prawa te zostały nabyte przez te firmy w ramach obrotu zorganizowanego.
OBOWIĄZKI PODATNIKÓW :
Podatnicy obowiązani są do złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz obliczyć i wpłacić podatek w tym terminie, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika (notariusza) od czynności cywilnoprawnych dokonanych w formie aktu notarialnego.
Deklarację PCC-3 składają podatnicy zobowiązani jednocześnie do zapłaty podatku, z wyjątkiem przypadku o którym mowa w art. 9 pkt. 10 lit. b ustawy, tj. zwolnienia z podatku pożyczek udzielonych między osobami najbliższymi, gdzie zastosowanie zwolnienia jest uwarunkowane m.in. złożeniem deklaracji PCC-3.
SPOSÓB ZAPŁATY PODATKU :
Zapłaty podatku dokonuje się bądź bezpośrednio w kasie organu podatkowego, bądź na jego rachunek bankowy w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego
ZWROT PODATKU :
Podatek podlega zwrotowi, jeżeli:
uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna),
nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej,
podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale - w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców,
nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Podatek nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.
WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW PODATKOWYCH :
Organem podatkowym właściwym rzeczowo w sprawach podatku od czynności cywilnoprawnych jest naczelnik urzędu skarbowego.
Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach podatku od czynności cywilnoprawnych od umów, których przedmiotem są rzeczy znajdujące się na terytorium RP lub prawa majątkowe wykonywane w kraju, jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy dla miejsca zamieszkania lub położenia danej rzeczy, zgodnie z przyjętymi zasadami.
Zuzanna Kubecka, Patrycja Kuźnik, Martyna Tront gr. 302 FLR