WYMAGANIA PODSTAWOWE – HYDROSFERA

1. Rzeka główna – rzeka, która uchodzi bezpośrednio do morza, oceanu lub wpływa do obszaru bezodpływowego; nie może być dopływem innej rzeki.
   Dorzecze - zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu określonej rzeki.
   Zlewisko - obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika wodnego. Inaczej: zbiór dorzeczy.
   Dział wodny - umowna linia rozgraniczająca sąsiednie zlewnie lub dorzecza.
   Rzeka okresowa/sezonowa – rzeka płynąca regularnie w okresie opadów, wysychająca zaś w porze suchej.
   Rzeka epizodyczna/chwilowa – rzeka płynąca, co pewien czas po ulewnych deszczach na pustyni lub półpustyni.
   Rzeka stała – rzeka płynąca bezustannie cały czas, bez względu na pory deszczowe i suche.
   Powódź – przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądu - dolin rzecznych, terenów nadbrzeżnych lub depresyjnych, doprowadzające do wymiernych strat społecznych i materialnych.
   Jezioro – naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora.
   Wody artezyjskie – wody podziemne występujące pod ciśnieniem hydrostatycznym, zdolne do samoczynnego wypływu na powierzchnię ze studni. Odpowiednie warunki do wytworzenia ciśnienia hydrostatycznego występują najczęściej na obszarach o nieckowatym układzie warstw skalnych. Od wód gruntowych odróżnia je istnienie warstwy nieprzepuszczalnej w stropie. Dzięki tej izolacji są mniej zanieczyszczone. Wody artezyjskie najczęściej występują w niecce artezyjskiej w warstwach wodonośnych pod skałami nieprzepuszczalnymi. Występowanie wód artezyjskich może być niekiedy związane także z uskokami i systemem szczelin skalnych.
   Źródło – naturalny, skoncentrowany, samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi.

2. Ze zmianami w zasilaniu rzek, które okresowo się powtarzają, związane są USTROJE (reżimy) RZECZNE:
   - lodowcowy (np. rzeki Indus i Brahmaputra w górnym biegu, ale też Rodan i Ren, które swój początek mają w Alpach) – zasilanie roztopowe osiąga swą kulminację w lecie i wtedy woda ma maksymalne stany, natomiast w zimie zasilanie jest wielokrotnie niższe;
   - śnieżny (Lena czy Indygirka w dolnym biegu) – zasilanie w wodę podobnie, jak w ustroju lodowcowym z tą różnicą, że maksymalne stany związane z roztopami występują już na wiosnę;
   - deszczowy – występujący na przykład w klimacie równikowym, gdzie można zaobserwować dwa wyraźne maksima stanów związane z deszczami zenitalnymi (dwa razy w roku Słońce jest w zenicie nad obszarami międzyzwrotnikowymi);
   - deszczowy oceaniczny (Tamiza, Sekwana) – maksymalne opady przypadają na zimę, a w lecie stan wód jest najniższy.
   - deszczowo-śnieżny (np. Wisła, większość rzek Polski) – podobnie, jak w ustroju śnieżnym, roztopy przypadają na pierwsze miesiące wiosny, bardzo dużą rolę odgrywają też ulewne deszcze w lipcu i sierpniu, które również zwiększają poziom wody w korycie.

3. Jeziora klasyfikuje sięze względu na:
   - pochodzenie
   - cyrkulację wód
   - trofię - produktywność biologiczna i żyzność zbiorników wodnych
   - termiczna klasyfikacja jezior

4. Typy jezior.

5. Klasyfikacja wód podziemnych
   Najpłycej – w strefie aeracji – występuje:
   -para wodna,
   -wody błonkowe i higroskopijne - otaczające ziarna,
   -wody kapilarne - wypełniające mikropory,
   -wody zawieszone - zalegające na powierzchni ograniczonych przestrzennie warstw skał nieprzepuszczalnych.
   Wody zaskórne (wierzchówki) – są one ściśle związane ze strefą napowietrzenia (aeracji). Ze względu na płytkie występowanie i brak horyzontów nieprzepuszczalnych, izolujących je od powierzchni, łatwo podlegają wpływom atmosferycznym – zmianom temperatury i wahaniom zasobów. Wody te mogą zamarzać. Dużą podatność na zanieczyszczenia powoduje, że na ogół są one nieprzydatne do spożycia.
   Wody gruntowe – występują poniżej strefy aeracji. Mają zwierciadło swobodne, podlegające znacznym wahaniom okresowym. Po długotrwałych opadach ich zwierciadło wyraźnie się podnosi, zaś po okresie suszy obniża się, prowadząc niejednokrotnie do wysychania studzien. Dzięki inflacji przez kilku, a miejscami nawet kilkunastometrowe pokłady skał przepuszczalnych, woda ulega naturalnemu przefiltrowaniu i jest stosunkowo czysta. W Polsce najczęściej występują w utworach czwartorzędowych.
   Wody wgłębne – występują w warstwach wodonośnych przykrytych utworami nieprzepuszczalnymi. Cechują się one posiadaniem zwierciadła napiętego. Jego kształt jest wymuszony przez dolną powierzchnię warstwy nadległej. Temperatura wód wgłębnych może odpowiadać średniej rocznej danego obszaru, zaś głębiej rośnie zgodnie ze stopniem geotermicznym.
   Wody głębinowe – są całkowicie odizolowane od powierzchni gruntu utworami nieprzepuszczalnymi. Nie uczestniczą one w cyklu hydrologicznym. Wody głębinowe zwykle są silnie mineralizowane i mają stosunkowo niską temperaturę. Pozwala to wykorzystać je dla potrzeb energetycznych.

6. Studnia artezyjska – studnia, powstająca przez wywiercenie otworu do wód artezyjskich – głęboko położonych warstw wodonośnych, w których woda znajduje się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Woda z takiego odwiertu wypływa samoczynnie, niekiedy jest pod dużym ciśnieniem. Buduje się je w celu pozyskiwania wód podziemnych.

7. Studnie artezyjskie na mapie: Wielki Basen Artezyjski w Australii, Basen Paryski/Londyński – Europa, Niecka Łódzka/Mazowiecka – Polska, Wielki Basen Dakoty – Ameryka Północna.

8. Rodzaje źródeł.
   Kryterium: procesy geologiczne - Ze względu na charakter procesów geologicznych, które formują podziemną część źródła, wyróżnia się:
   - źródła warstwowe – najczęściej mało wydajne źródła spływowe lub obfite źródła przelewowe, występują jako grawitacyjne, rzadko powstają jako artezyjskie, które występują w głębokich dolinach erozyjnych rzek górskich
   - źródła uskokowe – zarówno spływowe, jak i przelewowe; woda jest transportowana na powierzchnię ziemi przez uskok tektoniczny
   - źródła szczelinowe – mające zmienną wydajność, charakteryzują się zmienną wydajnością i znacznym zanieczyszczeniem spowodowanym dużą prędkością przenikania wód opadowych w głąb ziemi
   - źródła krasowe – spływowe, przelewowe bądź lewarowe; największe z nich, dające początek rzekom, to wywierzyska. Występują jak szczelinowe, bardzo podobnie, woda przez szczeliny skalne trafia do podziemnych korytarzy, kanałów i kawern, skąd może w pewnych miejscach wypływać na powierzchnię
   Kryterium: rzeźba terenu - Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu wyróżnia się:
   - źródła grzbietowe – występujące na grzbietach
   - źródła zboczowe – położone na zboczach dolin
   - źródła stokowe – położone na stokach wzniesień
   - źródła krawędziowe – wypływające u podnóża krawędzi morfologicznej
   - źródła podzboczowe i podstokowe
   - źródła terasowe
   - źródła przykorytowe
   - źródła dolinne
   - źródła podwodne
   - źródła klifowe
   Inne
   - źródła mineralne – zawierające wody o większej od przeciętnej ilości soli mineralnych (powyżej 1 g/l)
   - źródła artezyjskie
   - źródło termalne (cieplice) – w których temperatura wypływającej wody jest znacznie wyższa od średniej temperatury powietrza w tym miejscu. Powstają w miejscach aktywności wulkanicznej lub takich, gdzie taka aktywność ustała dość niedawno. Woda, krążąc głęboko pod powierzchnią, nagrzewa się tam do wyższych temperatur. Szczególnym ich rodzajem są gejzery, w których wrząca woda wytryska regularnie w postaci fontanny.
   - źródła gazujące (pieniawy) – wyprowadzające wodę zgazowaną (mieszaninę wody i gazu – najczęściej dwutlenku węgla). Wypływ tych wód jest stały. Do źródeł tych zalicza się też sofioni – wyziewy pary wodnej, siarkowodoru i dwutlenku węgla, występujące w Toskanii na północy Włoch.