RECEPTORY
Mechanoreceptory, → narządy zmysłów pobudzane przez bodźce mechaniczne, związane z czuciem dotyku, ucisku, ruchu, rozciągania, a także dźwięku i równowagi; budowane są przez komórki zmysłowe lub zakończenia włókien nerwowych o prostej lub skomplikowanej strukturze, wrażliwe na bodźce bezpośrednie (kontaktoreceptory) lub pośrednie (telereceptory); rozmieszczone są w powłokach ciała (skóra, tkanka podskórna), również w stawach i mięśniach (proprioreceptory, → kinestezja) albo też w obrębie specjalnych narządów (→ narządy słuchu); molekularną podstawę funkcjonowania m. tworzą błonowe → kanały jonowe bramkowane w sposób mechaniczny, tzn. zmieniające przepuszczalność błony dla jonów pod wpływem bodźców mechanicznych odkształcających błonę albo poruszających ściśle związane z błoną wici lub rzęski.
Termoreceptor - receptor reagujący na zmiany temperatury. Termoreceptory wywołują uczucie ciepła lub zimna. Temperatura wykrywana jest przez wolne zakończenia nerwowe. Skórne termoreceptory ssaków są często zamknięte otoczką.
Fotoreceptory – receptory reagujące na światło. Receptory wzrokowe stanowią wyspecjalizowane neurony siatkówki oka:
czopki – odpowiedzialne za widzenie fotopowe
pręciki – odpowiedzialne za widzenie skotopowe
Głównym barwnikiem światłoczułym zawartym w fotoreceptorach jest rodopsyna.
Nocyreceptory, nocyceptory, narządy zmysłu (receptory) odpowiedzialne za rozpoznawanie bodźców wywołujących wrażenie bólu; są wolnymi zakończeniami nerwów czuciowych w obrębie skóry, tkanki podskórnej, okostnej, stawów, ścian naczyń krwionośnych i niektórych narządów wewnętrznych; ich błonowe receptory molekularne wyspecjalizowane są w wiązaniu → kinin, białek powstających pod wpływem enzymów (kalikrein, kininogenaz) aktywowanych przez czynniki uszkadzające, co prowadzi do wytworzenia potencjałów błonowych przekazywanych do ośrodków nerwowych i rozpoznawanych jako wrażenia bólowe; nocyceptory mogą być również pobudzane mechanicznie lub termicznie.
Chemoreceptory ,wyróżniamy dwa rodzaje chemoreceptorów:
1) receptory związane ze zmysłem węchu i smaku, wrażliwe na różne substancje chemiczne. Zostają podrażnione po rozpuszczeniu się danej substancji w płynie wytwarzanym przez błonę śluzową jamy ustnej i nosowej oraz gardła.
2) receptory (tzw. interoreceptory) wrażliwe na ciśnienie parcjalne tlenu, dwutlenku węgla oraz stężenie jonów wodorowych (czyli pH) we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym.
Zlokalizowane centralnie - w pniu mózgu (w pobliżu ośrodka oddechowego rdzenia przedłużonego) i obwodowo – w okolicy rozgałęzienia tętnicy szyjnej wspólnej (jako kłębek szyjny) i w łuku aorty (jako kłębki aortalne). Pierwsze są wrażliwe na zmiany pH i ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla, natomiast chemoreceptory obwodowe są wrażliwe na ciśnienie parcjalne tlenu. Spadek pH i ciśnienie parcjalnego tlenu oraz wzrost ciśnienia dwutlenku węgla pobudza za pomocą tych receptorów ośrodki oddechowe do wentylacji. Natomiast parametry odwrotne wentylacją hamują.
Ekstereceptory, receptory pobudzane przez bodźce wobec organizmu zewnętrzne tj.: czucia powierzchownego - dotyku, bólu i temperatury (termoreceptory obwodowe), oraz czucia głębokiego (propioreceptory). Do eksteroreceptorów należą także narządy zmysłów: wzroku, słuchu, równowagi, smaku i węchu. Eksterceptory dzieli się też na telereceptory i kontaktoreceptory.
Telereceptory, receptory odbierające bodźce, które powstają w pewnym oddaleniu od narządu zmysłu. Do telereceptorów zalicza się receptory słuchu (narząd spiralny), wzroku (pręciki i czopki siatkówki), węchu (zmysł węchu).
Interoreceptory (wisceroreceptory) – receptory znajdujące się w ścianach narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych. Związane są z czuciem trzewnym.
Receptory te są pobudzane przez różnego rodzaju bodźce: zmiany ciśnienia krwi, bodźce mechaniczne, czynniki chemiczne krążące we krwi lub powstające w narządach w przebiegu metabolizmu, zmiany temperatury lub zmiany ciśnienia osmotycznego. Rozróżnia się 5 typów interoreceptorów: presoreceptory, mechanoreceptory, chemoreceptory, termoreceptory oraz osmoreceptory. Impulsy pochodzące z interoreceptorów odgrywają ważną rolę w regulacji napięcia ścian naczyń krwionośnych i regulacji pracy narządów wewnętrznych. Dzięki tym impulsom utrzymują się powiązania odruchowe między narządami jednego lub różnych układów organizmu.