LITURGIKA

Chrześcijaństwo to moralność, świat modlitwy, skomplikowana sfera relacji międzyludzkich.

Jak człowiek odczuwa przyjęcie sakramentu?
Człowiek żyje w świecie świeckim, ale ma pewne odniesienie do Boga. Prawidłową relację w płaszczyźnie empirycznej- świeckim światem a Bogiem stwarza tajemnicza jakość zwana łaską. Ona udzielana jest rzez Boga stale dla świata, ale my rozumiemy ją TU i TERAZ (punktowo). Wydarzenia, w których następuje udzielenie łaski nazywamy sakramentami. Ta łaska zostaje nam dana pod osłoną znaku.

SAKRAMENTY

DEFINICJA
Sakrament to przestrzenoczasowa, punktowa interwencja Boga z zewnątrz, w której pod osłoną znaków udzielana jest łaska mająca znaczenie dla zbawienia.
Łacińskie sacramentum w III wieku nie miało konotacji religijnych. Oznaczało:
-przysięgę składaną przez rekrutów w wojsku na sztandar
-przysięgę w świątyni po złożeniu depozytu(pieniędzy)
Znaczenie to ewaluowało od IV do XII wieku. W refleksji św. Augustyna odnajdziemy następującą definicję: płaszczyzna widzialna(znak materialny) i niewidzialna(ukryta pod osłoną danego gestu). W VII wieku sakrament pojmowano jako rzeczywistość ukrywającą działanie Ducha Świętego w człowieku.

LICZBA SAKRAMENTÓW
Długo nie było zatwierdzonej liczby sakramentów. Czasem było ich 12(np. koronacja), innym razem 10(np. obmycie nóg). Nazwa określała czasem tylko samą materię(np. św. Augustyn za sakrament uważał sól i wodę). Od XII wieku trzy sakramentu uznano za niepowtarzalne- chrzest, bierzmowanie i święcenia. Ostateczną liczbę sakramentów-7 potwierdził sobór we Florencji(1439r.) bullą „Exurtate Deo”. Sobór przypomniał także trzy warunki ważności sakramentu:
1)odpowiednia materia(chleb, wino)
2)forma(słowa, czynności)
3)osoba szafarza
Brak któregokolwiek z warunków powoduje nieważność sakramentu.

PODZIAŁ SAKRAMENTÓW
1) wtajemniczenie chrześcijańskie(inicjacji)- chrzest, bierzmowanie, Eucharystia
2)uzdrowienia- pokuta i pojednanie, namaszczenie chorych
3)w służbie komunii- małżeństwo i święcenia

WYMIARY(ASPEKTY) SAKRAMENTÓW
Działanie Jezusa jest wypełnieniem planu Ojca. Nie chodzi tylko o mękę, ale całą historię zbawiania. Od stworzenia świata po dzieje narodu wybranego i wydarzenia z całego życia Jezusa. Stosujemy tu zasadę jedności obu Testamentów. Jej autorem jest św. Augustyn. W Starym Testamencie Nowy się ukrywa, zaś w Nowym Stary staje się zrozumiały. Chrystus zamknął w sobie całą historię.
Aspekty sakramentów:
1)wymiar przypominający (rememoratywny) nawiązanie do jakiegoś faktu w historii zbawienia
2)urzeczywistniający(demonstratywny)- urzeczywistnia wydarzenia z historii zbawienia, które się dokonało. Najistotniejszy z aspektów sakramentalnych.
3)eschatyczny(zapowiadający)- to, co dokonuje się w sakramentach zapowiada, początkuje to, co mamy nadzieję przeżyć we wieczności
4)zobowiązujący(obligatoryjny)- konsekwencje moralne wynikające w przyjęcia wiary(np. Nie kradnij!)

CHRZEST
Co przypomina? Historię zbawienia:
-stworzenie(znak wody, którym Bóg posługuje się przez całą historię zbawienia)
-potop(kara potopu ma dwa oblicza: zmierza do zgładzenia grzeszników, ale zapewnia ocalenie człowiekowi prawemu)
-przejście przez Morze Czerwone(to główna starotestamentalna zapowiedź chrztu)
-chrzest Jezusa w Jordanie(zapowiedź męki Chrystusa, którą on przyjmował jako zanurzenie się w śmierci
-wypłynięcie krwi i wody z boku Jezusa(Krew oznacza strumień nowego życia dla wierzących w chrzest i Eucharystię)
Co oznacza?
-wzrost Kościoła
-pogłębia wiarę Kościoła
-zanurza w paschalnym misterium Chrystusa
-daje udział w potrójnej godności i misji Chrystusa
-życie w światłości Chrystusa
Co zapowiada?
-osiągnięcie pełni życia wiecznego w Chrystusie
-spotkanie pełne Chrystusa

Do czego zobowiązuje?
-rodziców dzieci zobowiązuje do troski o religijne wychowanie dzieci

INICJCJIA CHRZEŚCIJAŃSKA
Inicjacja w religiach pierwotnych to zespół pouczeń ustnych i rytuałów mających na celu zmianę sytuacji danej osoby i to zarówno na płaszczyźnie religijnej jak i społecznej. Po inicjacji kandydat staje się kimś zupełnie innym. Rytuały takie pogłębiają świadomość i solidarność.
Ryty inicjacji:
1)związane z dojrzewaniem(inicjacja plemienna)- wymagane do tego by stać się członkiem danej społeczności
2)dopuszczenia do sekretów danej grupy(np. masoni)
3)osób np. szamanów, związane z tajemną wiedzą
Wszystkie zawierają element przejścia- symboliczny rodzaj śmierci i narodzin.
Inicjacja religijna to wtajemniczenie w doktrynę religijną danej grupy, umożliwia uczestnictwo w kulcie, zapoczątkowuje nowe życie moralne i dopuszcza do zbawienia.
Symbol śmierci naturalnej: szałas w lesie, obrzezanie, usuwanie zębów, tatuaż, praktyki ascetyczne, umartwienie, zakaz mycia się, ogolenie głowy, zanurzenie w wodzie, zakaz czołgania się, nagość, ciemność
Symbol nowego narodzenia: nadanie nowego imienia, sztuczna pępowina, malowanie ciała, wyciąganie z wody, nauka nowych słów, tajemnego języka
Etapy inicjacji:
1)Opuszczenie starego stylu życia, rodziny, bliskich, miejsca zamieszkania
2)Przekazanie doktryny, nauki, wierzeń, tradycji. Cała seria rytów mająca uczynić z niego człowieka pełnego
3)Ostatnie ponowne włączenie do wspólnoty, już jako człowieka dojrzałego

HISTORYCZNA I LITURGICZNA JEDNOŚĆ SAKRAMENTU INICJACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Do VI wieku sakramenty te przyjmowali głównie dorośli. Którzy przygotowywali się do tego momentu w zorganizowanych grupach w 2-4 letnich katechumenatach:
Przygotowanie dalsze- poznanie prawd wiary, słuchanie katechez, egzorcyzmy, poznanie kultu liturgii, życie chrześcijańskie, chrzest, obrzędy
Przygotowanie bliższe- w Wielkim Poście, w Wielką Sobotę. Najpierw tworzą grupę electi- wybranych, obrzęd otwierania uszu, większa ilość katechez
Celebracja sakramentów- Liturgii przewodniczył biskup, katechumeni wyrzekali się szatana i grzechu, wyznawali wiarę i przyjmowali chrzest- Nałożenie rąk+ krzyżma. Od razu było bierzmowanie, następnie Eucharystia.
Zdarzały się też chrzty dzieci- III w-pierwsza informacja spoza Pisma Świętego (Cyprian Tertulian). To wiara rodziców i otoczenia gwarantowały chrześcijańskie wychowanie. W XIII w. w bazylice laterańskiej praktykowano Komunię Świętą niemowląt. Po Mszy Świętej dziekan podawał dzieciom na palcu wino do ssania. Dopiero ok XIII wieku zanika Komunia dzieci/niemowląt.

W XVI w. Mnich A. Castelani napisał „Liber sacer totalis” 1523roku. W tym dziele po raz pierwszy ukazało obrzędy chrztu dla dorosłych i dzieci. Różnica polegała na długości obrzędu. Dzieło bardzo rozpowszechnione miało 16 wydań. Przetrwało do Soboru Trydenckiego. W 1614 roku Paweł IV wydał „Rytuał rzymski”-powtórzone obrzędy dziełka mnicha. Przetrwał on do Soboru Watykańskiego II.

CHRZEST DZIECI
Wypełnieniem Soboru Watykańskiego II było wydanie obrzędów chrztu z 1967 roku. Obowiązujące obecnie wydanie polskie pochodzi z 1994 roku. Zachowały one bogactwo obrzędów z pierwszych wieków. Nie wszystkie symbole mają tę samą wagę. Niektóre stały się nieczytelne dlatego zrezygnowano z nich(np. dmuchanie w twarz dziecka, dotykanie nosa i uszu palcem zwilżonym śliną, podawanie do skosztowania soli oraz namaszczenie olejem katechumenów).

SZAFARZ CHRZTU
W starożytności chrześcijańskiej szafarzem chrztu był biskup, potem prezbiterzy. Dzisiaj szafarzami chrztu są biskupi, prezbiterzy i diakoni. Gdy brakuje szafarza zwyczajowego ochrzcić dziecko może każdy(nawet niechrześcijanin) kto:
-ma właściwą intencję
-poleje głowę dziecka wodą(może być zwykła)
-powinna temu towarzyszyć formuła słowna „ <imię> ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”

PODMIOT CHRZTU
Chrzczono dorosłych, którzy o to prosili, dzieci natomiast chrzczono na prośbę rodziców(lub dziecka jeśli miało co najmniej 7 lat). Sakramentów nie udziela się bez wyraźnej prośby danej osoby, chrzest jest wyjątkiem-można chrzcić na prośbę rodziców .

CZAS CHRZTU
W czasach apostolskich chrzczono w każdym czasie, ale po wprowadzeniu katechumenatu było to w Wielkanoc w „godzinie piania koguta”(w godzinie Zmartwychwstania.) Do XII w. Wielkanoc w Rzymie była pierwszym terminem chrztu(wyjątki np. choroba). Drugim była Pięćdziesiątnica, potem Narodzenie Pańskie, dni wspomnienia męczenników. Na wschodzie chrzczono w Objawienie Pańskie. Nowe obrzędy zalecają chrzest w Wigilię Paschalną albo w niedzielę(cotygodniowa Pascha).

MIEJSCE CHRZTU
W teologii chrzest to brama do jedności Kościoła- Ciała Chrystusa. Ma to wyjątkowe znaczenie gdy odbywa się w Kościele. Chrzcielnica powinna być umieszczona w szczególnym miejscu, ma to walor katechetyczny. Chrzest to źródło, którego fale obmywają z grzechu. Kościół zawsze nazywał tajemnicą przestrzeń spotkania świata ludzkiego i Bożego.
W starożytności chrzest odbywał się na miejscu poproszenia(?), w bieżącej żywej wodze, zwykle przez zanurzenie. Chrzczono w katakumbach, domach prywatnych, wykorzystywano termy wodne w domach bogaczy. Na zachodni(?) wzór budowano baptysteria (np. DURA EUROPOS) z basenami w domach modlitwy. Chrztu udzielano w specjalnych budynkach nazywanych baptysteriami(iluminatoria)- II-III. Były to małe rotundy budowane obok świątyni. Z biegiem czasu przeniesiono je do Kościoła i umieszczano w jednej z kaplic, w zagłębieniu zwanym piscina(z łac. Ryba). Stąd chrześcijan nie mogących żyć bez chrztu jak bez wody nazywano rybkami. Do VIII wieku dorosłych chrzczono przez zanurzenie stąd pisciny miały 40-60cm głębokości, a długości od 2-5 metrów. Prowadziło do nich od 3 do 5 stopni Przez to płynęła woda. Kandydaci schodzili bez szat-znak porzucenia dotychczasowego życia. Katechumenat mówił credo zanurzany 3 razy i namaszczany olejem krzyżma. Baptysteria miały budowę oktagonalną(wskazującą na Zmartwychwstanie i nowe życie. 8- to symbol wieczności, pełni, przemiany). Po chrzcie udzielano od razu bierzmowania. 7+1- wskazuje na symbolikę 7 kolorów, który razem tworzą jeden nowy, biały- nieskazitelny. Niekiedy były heksagonalne(sześciokąt). 6 oznacza śmierć, udział w śmierci Jezusa.
Kształt piscini:
1)okrągły-symbol rozszerzenie chrześcijaństwa na świat
2)kwadratu- termy w domu prywatnym
3)prostokątny- grób Chrystusa
4)krzyża- krzyż Chrystusa
Prawo posiadania baptysterium miały katedry(kościół rodzicielka). Od VI wieku mogły je mieć kościoły parafialne. Baptysterium cieszyło się prawem azylu dla zbiegów. Od VIII wieku skończyło się chrzczenie przez zanurzenie- pojawiły się chrzcielnice. Od XII wieku pojawiły się chrzcielnice podłużne do położenia dziecka. Matrices- Kościoły posiadające chrzcielnicę, w której położenie miało biblijne znaczenie. Prezbiterium to miejsce dla służby ołtarza. Chrzcielnica była w osobnej kaplicy po północnej stronie Kościoła(północ-zło, ciemność, pogaństwo- z tego wyzwalał chrzest). Strona zachodnia przy wejściu to miejsce przypomina, że przez chrzest wchodzi się do Kościoła. Zachód to symbol nieznajomości Boga. W Kościołach o jednej nawie chrzcielnica była przy wejściu albo przy ambonie. W XVIII wieku po wpływem protestantów chrzcielnica była naprzeciw ambony(bo wiara rodzi się z nasłuchania). Nawiązanie do symboliki ustawiono ją poniżej posadzki Kościoła- kres życia w grzechu przez polanie. Po latach tylko przez zanurzenie- chrzcielnice mniejsze. Symbolika chrzcielnic wskazywała na źródło. Wykonane z kamienia, marmuru- kojarzyły się ze skałą Mojżesza, z której wypłynęła woda(lub bokiem Jezusa), a także Jezusem- kamieniem węgielnym. Od XIII wieku zamykano chrzcielnice na klucz(higiena, ochrona przeciw czarom). Odsuwanie za pomocą łańcuchów wskazywało na potęgę chrztu. Od XIV wieku chrzcielnica składała się z dwóch części- jedna przechowywała wodę chrzcielna, druga- odprowadzała do studzienki- sakrarium. W wiekach średnich przysięgano na chrzcielnicę. Kadzidłami odświeżano powietrze wokół chrzcielnic(np. Lentyszek z Syrii) by nowo ochrzczeni pachnieli wonią ze wschodu(namaszczenie Jezusa przez Marię).

WYSTRÓJ CHRZCIELNIC
-STARY TESTAMENT- osoby, wydarzenia związane z zapowiedzią chrztu lub gładzenia grzechu pierworodnego; Rz: Duch Boży unoszący się nad wodami, arka Noego, przejście przez Morze Czerwone, Mojżesz i skała, historia Jonasza, Daniel w klatce lwów, walka Michała Archanioła ze smokiem, jeleń u źródła, upadek Adama i Ewy, ocalenie trzech młodzieńców z pieca ognistego, czy Naaman w Jerozolimie.

-NOWY TESTAMENT- chrzest, gołębica zstępująca na Jezusa, rozmowa Samarytanką, uzdrowienie niewidomego, uzdrowienie paralityka, trzy niewiasty u grobu, baranek, nauczyciel ze zwojem księgi,12 apostołów.
-INNE MOTYWY- ryba(ideogram Jezusa), kosz z owocami, wąż(zło), paw(wielkość chrztu), muszla(wymiar eschatologiczny), kula opleciona wężem z jabłkiem w paszczy(konieczność chrztu do zbawienia)

IMIĘ CHRZCIELNE
Kandydaci mieli na początku swoje własne imiona. Również dzieciom nadawano imiona niezależnie od chrztu. Pod koniec średniowiecza pojawia się imię wraz ze chrztem. Od nowożytności nadaje się imiona świętych(rozwija się kult świętych). Nadanie imienia świętego oznacza oddanie się pod opiekę świętego. Neutralizowało to przekonanie o wpływie gwiazd na los dzieci. W teologii Bóg zna nas pod imieniem chrzcielnym.

RODZICE CHRZESTNI
Funkcja ta powstała z połączenia trzech funkcji historycznych:
1)poręczyciel- przyprowadzał kandydata do biskupa i mówił, że zna go i jego rodzinę i jest godny chrztu
2)pomocnik- usługiwał przy obrzędach
3)rzecznik- przy chrzcie dzieci w ich imieniu odpowiadał i składał przyrzeczenia, brał na siebie troskę o chrześcijańskie wychowanie.
W VIII i IX wieku funkcje te objęli patrini- z rodziny, z rasy- nasi rodzice chrzestni. Nazwa ta wzięła się stąd, że rozumiano to jako narodzenie z ducha(rodzice chrzestni). Od XVII wieku jest dwóch rodziców chrzestnych(matka i ojciec chrzestni- przedstawiciele zarówno Kościoła, jak i dziecka). Jest zakaz zawierania związków małżeńskich między rodzicami chrzestnymi a dzieckiem. Sobór Trydencki cofnął ten zakaz. Rodzice chrzestni odpowiadają podczas liturgii w swoim imieniu. Deklarują wiarę SWOJĄ(!), w której chcą dziecko wychować. Należy wybrać rodziców: którzy nie są naturalnymi rodzicami(V w.), ukończyły 16 rok życia, przyjęli sakrament inicjacji, należą do Kościoła, nie zabrania im tego prawo.
Jeśli rodzice naturalni nie mają ślubu z ważnej przyczyny, ale uznają silną potrzebę wychowania dziecka w wierze, udziela się chrztu. Jeśli nie mają ślubu bez przyczyny to lekceważenie sakramentu małżeństwa, pokuty i Eucharystii nie gwarantuje, że nie zlekceważą też chrztu. Dziecku adoptowanemu wolno udzielić chrztu tylko za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych. Dziecko może poprosić o chrzest w wieku 7 lat- wiek rozeznania. Jeżeli jest taka wola obok chrzestnego katolickiego można też dopuścić innego chrzestnego w roli światka urzędowego.

PRZEBIEG CHRZTU

I. Obrzęd przyjęcia dziecka
Powinien być w drzwiach Kościoła. Jest to pozdrowienie rodziców i chrzestnych, dialog z nimi słowo do dziecka i uczynienie na czole znaku krzyża.

II. Liturgia Słowa Bożego

Przy ambonie, czytanie Pisma Świętego, Homilia, oratio uniwersalis-modlitwa powszechna, modlitwa z egzorcyzmem i włożenie ręki (in manus positio)
III. Liturgia sakramentu
odbywa się przy chrzcielnicy, pobłogosławienie wody albo dziękczynienie na wodą już pobłogosławioną(nie ma wody święconej!!!), wyrzeczenie się zła, wyznanie wiary, chrzet, obrzędy wyjaśniające , czyli:
a)namaszczenie olejem krzyżma
b)nałożenie białej szaty
c)zapalenie świecy(wspólnota nie mówi credo, tylko amen)
IV. Obrzędy końcowe
obrzędy końcowe(przy ołtarzu, przemówienie końcowe, Komunia, błogosławieństwa)

ZNAK KRZYŻA
Znak krzyża na czole dziecka(swoje źródło ma prawdopodobnie w Afryce, w zwyczajach wojskowych, tatuowano czoło żołnierzy znakiem wodza- byli jego. W chrześcijaństwie znaczono się znakiem krzyża jako pewną formą sakramentu. Od około IV wieku zaczęto urzędowo kreślić krzyż na czole kandydata. Był to znak poświęcenia człowieka Chrystusowi. Katechumena od tego momentu nazywana chrześcijaninem. Jak w Starym Testamencie znakiem było obrzezanie, tak dla chrześcijanina znakiem przynależności jest krzyż. Apostoł nazywa go pieczęcią Boga, jedyny znak z obrzędu katechumenatu w pierwszych wieków, których przetrwał do dziś(!). Kciukiem kapłan kreśli znak na czole, a od VI wieku powtarzają go rodzice. Miejsce wykonania- czyli drzwi kościoła to symbol wspólnoty , do której wchodzi dziecko. Oddzielenie sacrum od profanum. Dziecko należy do Chrystusa, a rodzice mają go wychować w wierze. Każdy kolejny znak krzyża na sobie jest anamnezą chrzcielną(anamneza z gr. Przypomnienie). Poza liturgią sakramentalną błogosławi się dziecko niechrzczone znakiem krzyża i pełni rolę katechumenatu, oczekiwania na chrzest. Robą to rodzice.

POLANIE WODĄ

MODLITWA Z EGZORCYZMEM
Egzorcyzmy skierowane były wprost do szatana(po łacinie). Po VII wieku nastąpiła zmiana. 1237 kanon KKK „chrzest oznacza wyzwolenie od grzechu i od kusiciela”. Do tego modlitwa z egzorcyzmem ma charakter błagania skierowanego do Boga o uwolnienie dziecka od grzechu pierworodnego. O zachowanie go od zła i umocnienie go w walce z nim. Rytuał przewiduje dwie formy modlitwy. Treść współczesnego egzorcyzmu odwołuje się do misji Chrystusa, która polega na oddaleniu od ludzkości mocy szatana. W modlitwie tej jest też prośba by Pan uczynił z tego dziecka swoją świątynię i mieszkanie. Pismo Święte zawiera nawiązania do biblijnej koncepcji świątyni czyli mieszkania Boga pośród ludzi. W Starym Testamencie był to namiot spotkania. W Nowym Testamencie prawdziwym mieszkaniem Boga jest człowieczeństwo wcielonego Boga. Każdy ochrzczony jest świątynią Boga.

W rytuale rzymskim po tej modlitwie następuje namaszczenie piersi dziecka olejem katechumenów. W Polsce nie jest to stosowane, ale celebrans wypowiada słowa „ niech Cię broni moc Jezusa Chrystusa…”

WŁOŻENIE RĘKI W MILCZENIU
To obok znaku Słowa jeden z najczęstszych znaków biblijnych. Ręka w Biblii to symbol siły, mocy zbawczej. Gest nałożenia rak oznacza błogosławieństwa(Jezus i uczniowie), wzięcie czegoś w posiadanie, dotknięcie(gest dotknięcia przy darach ofiarnych), poświęcenie czego lub kogoś(np. na wodę), uwolnienie z choroby lub władzy złego ducha (ten gest przejęli apostołowie), przekazywanie darów ducha(gest epikletyczny- nad każdym sakramentem). W pierwszych wiekach gest ten oznaczał duchowe wsparcie. W chrzcie oznacza przyjęcie dziecka pod opiekę Kościoła, gdzie jest chronione przed złem.

POBŁOGOSŁAWIENIE WODY CHRZCIELNEJ
Wodę trzeba błogosławić każdorazowo przed chrztem(poza Wielkanocą), odmawia się nad nią błogosławieństwo. Woda przynosi w moc Ducha Świętego nowe życie, powinna być naturalna i czysta. Rytuał podaje trzy formy błogosławienia wody, a każda składa się z dwóch części:
1) Anamnetyczna (g. anamnesis- wspomnienie)- umiejscawia znak obmycia w kontekście wielu wydarzeń zbawczych: stworzenie świata, przejście przez Morze Czerwone.
2) Epikletycza- (przywołanie mocy ducha)- przypomina, że skuteczność obmycia wodą nie pochodzi z działania samej wody, ale z Bożego Ducha. Ty,, który chrzci w mocy Ducha jest zawsze Chrystus. Wezwanie Ducha i obmycie tworzą całość- chrzest.

NAMASZCZENIE KRZYŻMEM
Pierwszy obrzęd wyjaśniający obrzęd chrztu. Był wspomniany w Starym Testamencie. Miał trzy odniesienia religijne:
1) Kiedy ustanawiano królów, oliwa, pomazaniec
2)ustanowienie kapłanów
3)ustanowienie proroków(namaszczeni duchowe)

Osoba tak namaszczana była wybrańcem Bożym przeznaczonym do specjalnych zadań, wspierana przez Boga jego łaską. Podniesienie ręki na króla dlatego było karane śmiercią. Mesjasz miał być takim namaszczonym(skupiać w sobie kapłaństwo, królestwo i proroctwo). Takiego namaszczenia dokonuje się po chrzcie. Każdy ochrzczony ma udział w tych funkcjach Chrystusa(króla, kapłana, proroka). Olej krzyżma się konsekruje i używa się w sakramentach niepowtarzalnych, które wywierają piętno(chrzest, bierzmowanie, święceni) Olej chorych się święci.

WŁOŻENIE BIAŁEJ SZATY

Nawiązuje do tradycji pierwszych wieków kiedy to dorośli przed chrztem zdejmowali swe codzienne szaty, a po jego udzieleniu zakładali nowe białe i nosili w oktawie paschalnej. Dwa znaczenia:

1)zmiana szat- szata w Biblii to błogosławieństwo. Nowa szata zapowiada ponowne odzyskanie szaty utraconej w raju(tam nagość była symbolem przekleństwa, a nowa szata to wewnętrzna przemiana).

2)biały kolor to światło, życie, radość, niewinność, czystość. Szata chrzcielna nie może być innego koloru. Kolor ten posiada znaczenie eschatologiczne (np. istoty niebiańskie ukazują się w blasku światła, w bieli), zapowiedź nieśmiertelności. Biel to symbol tamtego świata( przemienienie na górze Tabor). Jest ona utracalna dlatego rodzice mają się troszczyć i rozwija dary otrzymane na chrzcie

WRĘCZENIE ZAPALONEJ ŚWIECY

Symbol światła wiąże się z Bogiem, objawia coś z Jego tajemnicy. Jest jakby szatą Boga. Jezus mówi o sobie w J8 „światłość świata”. Illuminatio(oświecenie)- to nazwa, która wg Ojców Kościoła określa chrzest i przemianę wewnętrzną człowieka, która w XII wieku została wyrażona poprzez zapaloną świecę. Symbolikę świecy określa exultet(śpiewa kapłan, a przynajmniej pierwszą część- prefacyjną). W exultecie przeszłość przeplata się z teraźniejszością, światłość z ciemnością. Misterium wydarzeń paschalnych zostaje wyrażone w motywie trzech nocy(odległych od siebie w historii zbawienia):

I. Izraelici prowadzeni przez Boga w słupie ognia wyszli z niewoli

II. Zmartwychwstanie Jezusa

III. Noc tu i teraz sprawowanej paschy, gdzie światło Jezusa rozprasza mrok grzechu.

Świecę chrzcielną zapala się od Paschału: „Przyjmijcie światło Chrystusa”. Świeca zapalona przez chrzestnych podkreśla ich odpowiedzialność za wychowanie dziecka w wierze.

BIERZMOWANIE

Dzieje liturgii sakramentu bierzmowania są ściśle związane z chrztem bo sakramenty inicjacji były udzielane razem w Wigilie Paschalną z bardzo rozbudowanymi obrzędami chrzcielnymi. Obrzędy pochrzcielne były bardzo krótkie i stały się z czasem odrębnym skaramentem.

PRZEKAZYWANIE DARÓW DUCHA ŚWIĘTEGO W ŚWIETLE NOWEGO TESTAMENTU

Jezus obiecał apostołom Parakleta:

1) J14, 16-17 – spełnione w dzień Pięćdziesiątnicy. Apostołowie dar Ducha dawali tym, którzy uwierzyli. W Kościele apostolskim od początku było przekonanie, ze chrzest to za mało by do Kościoła należeć.

W Dz są dwa świadectwa mówiące, że przekazywanie ochrzczonym darów Ducha Świętego odbywało się przez apostołów

2) Dz 8, 14-17 – W Samarii Piotr i Jan spotkali ochrzczonych „w imię Jezusa”, ale nie zstąpił na nich Duch Święty wtedy. Oni modlili się za nich by mogli otrzymać dary Ducha Świętego i włożyli na nic ręce

3)Dz 19, 1-6 – Podobnie święty Paweł w Efezie gdy spotkał uczniów Jana Chrzciciela, którzy mieli chrzest Janowy. Po katechezie włożył na nich ręce i zstąpił na nich Duch Święty.

Teksty te są dowodem na to, ze istniała różnica miedzy chrztem, a modlitwą z włożeniem rąk przez apostołów czego skutkiem było przekazanie ochrzczonym arów Ducha Świętego.

NAZWA SAKRAMENTU BIERZMOWANIA

Przez wieki nie było nazwy tego sakramentu bo bierzmowanie było częścią liturgii chrzcielnej, z biegiem czasu zaczęto poszukiwać nazwy. Były dwie grupy:

I. Nawiązywały do elementów składowych sakramentu, znaków widzialnych:

1)Gest włożenia rąk (manus impositio). To najstarsza, biblijna nazwa tego sakramentu(!!!)

( Dz, Hbr, Tertulian, Cyprian)

2) Pieczęć(signaculum)

3)Przypieczętowanie( consignare)- od IV wieku to jedna z głównych nazw

4) Krzyżmo(chrizmo)

II. Nawiązywanie do skutków duchowych- ponieważ bierzmowania udzielano po chrzcie rozumiano je jako dopełnienie chrztu:

1)Wypełnienie (Causummnatum)

2)Udoskonalenie chrztu (perfectio baptismi)

W Kościele zachodnim rozpowszechniła się nazwa confirmatio(wzmocnienie) bo jest to wzmocnienie chrztu(św. Ambroży, Leon Wielki, synody od V wieku, sakramentarze, co powoduje, ze nazwa staje się powszechna w Kościele)

Polska tradycja w XV wieku wykształciła nazwę byrzmowanie, w XVI birzmowanie- związane z bierzmem(belką podtrzymującą konstrukcję dachów). W Kościele wschodnim nazwa ta to chryzmacja.

OBRZĘDY BIERZMOWANIA

Według Dz apostołowie udzielając darów Ducha robili to w dwóch obrzędach:

1)modlitwa

2)włożenie rąk

Późniejsze wieki- III w.( Tertulian i Cyprian) dodają znak krzyża na czole, a Hipolit- namaszczenie krzyżmem. XI-XII wiek przynosi uroczyste błogosławieństwo. W XIII wieku dochodzi uderzenie w policzek wzięte z obrzędu pasowanie na rycerza( Chrystusa). Reforma podjął Sobór Watykański II. Wychodzi nowa księga w 1971 roku, polskie wydanie w 1973, a ostatnie w 1995.

Obrzędy:

I. przedstawienie kandydatów

II. Homilia

III. Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych

IV. Liturgia obrzędu:

a)włożenie rąk- epikletyczne- czyli z dala

b)namaszczenie krzyżmem

c)pozdrowienie pokoju

d)modlitwa powszechna

NAMASZCZENIE KRZYŻMEM

Wraz ze słowami należy do istoty sakramentu(jest to formuła sakramentalna). Kandydaci podchodzą pojedynczo do biskupa, towarzyszy im świadek(powinien być chrzestny lub chrzestna), trzyma rękę na ramieniu. Namaszczenie kciukiem w kształcie krzyża, formuła „<IMIĘ> przyjmij znamię darów Ducha Świętego” (Paweł VI wprowadził w 1972roku ) Odpowiada się „AMEN”. Bóg nas zna pod imieniem chrzcielnym, stąd biskup powinien powiedzieć „<DIANO AGNIESZKO>”. Namaszczenie jest pochodzenia wschodniego, na zachodzie od III wieku. Znaczenie nie jest związane z naturalną symbolika oleju(jest znakiem obfitości, radości, oczyszczenia, daje zwinność, znak uzdrowienia, piękna, siły). W namaszczeniu jest symbol Ducha Świętego i jego darów. Olej Krzyżma jest z oliwy i balsamu wonnego(tylko odrobina)-już w średniowieczu rozumiano jako zadanie bierzmowanego- ma być wonią Chrystusa(Kor).

SZAFARZ BIERZMOWANIA

Pierwotnymi byli apostołowie, potem ich następcy. Od koło V wieku, kiedy wzrastała liczba gmin i nie w każdej był biskup(jego siedziba była oddalona) wówczas Kościół zachodni rozdzielił chrzest i bierzmowanie( udzielał go biskup, a chrztu prezbiter lub diakon). Prezbiter mógł bierzmować tylko w wyjątkowych przypadkach. Szafarzem zwyczajnym dzisiaj jest biskup. Prezbiter jest nadzwyczajnym szafarzem. Na mocy prawa prezbiterzy mogą bierzmować w trzech przypadkach:

1)Jeżeli ksiądz na misjach pełni funkcję biskupa bo nie ma hierarchii

2)Jeżeli jest zgoda kurii na udzieleni chrztu osobie dorosłej udziela się mu też bierzmowania

3)Jeżeli występuje zagrożenie życia kandydata

Kościół wschodni pozostał przy jedności sakramentów inicjacyjnych, od razu chrzest i bierzmowanie, ale musi posługiwać się olejem poświęconym przez biskupa, który nazywa się MYRON.

SAKRAMENT POKUTY I POJEDNANIA
Ulegał wielu zmianom, pod względem formy zewnętrznej dostosowywał się do aktualnych potrzeb wiernych. Kościół pragnął nawrócenia człowieka, a nie potępienia więc w różnych epokach stosował różny stopień surowości i praktyk.
PRAKTYKA PIERWSZYCH WIEKÓW
Ideałem pierwszych gmin było zachowywanie jednakowego postępowania w wypadku grzechu(?). Posiadano świadomość społecznego wymiaru grzechu. Nie tylko ja- Bóg, ale i ja-inni. Takiego człowieka(grzesznego) wyłączano ze wspólnoty wiernych(na czas modlitwy i „towarzysko” aż do opamiętania grzesznika). Odsunięcie miało na celu zadośćuczynienie Bogu i chronienie wspólnoty od zepsucia- zły przykład jest bardziej pociągający niż dobry. Co robiono z recydywistą? Od II wieku mówiono, że nie ma drugiej szansy. Nie dopuszczano tego człowieka do liturgii do końca życia. Nakładano praktyki pokutne na całe życie. To dyskwalifikowało ich w życiu społecznym, taki człowiek nie mógł przyjąć święceń. Stało się to powodem odkładania pokuty do końca życia. Obawiano się, że nie ma drugiego rozgrzeszenia(przypadek Konstantyna Wielkiego). W III wieku rozpoczęła się dyskusja nad odpuszczeniem grzechów. Rygoryści(np. Montaniści) uważali, że do Kościoła mogą należeć tylko święci. Pojawiło się określenie grzechy ciężkie (pecata gravibra!!!) Od VI wieku złagodzono tak ostrą postawę. Wzięło się to z klasztorów. Papież Sylicjusz pozwolił na udzielanie komunii na łożu śmierci grzesznikowi z grzechów ciężkich. Mnisi iroszkoccy przenieśli na kontynent wiele obyczajów:
-nie uznawali tylko jednorazowej spowiedzi
-wprowadzili wyznanie kapłanowi lekkich grzechów z lekką pokutą(wypełnienie jej przed rozgrzeszeniem)
Na przełomie IX i X wieku odwrócono kolejność- najpierw rozgrzeszenie- potem pokuta. W IX wieku można było spowiadać się kilka razy do roku. To też osłabło z biegiem czasu. Spowiedź stała się rzadkością. Na Soborze Latereńskim w IV 1215 roku wprowadzono powszechną i obowiązkową zasadę, że wszystkich wierzących przynajmniej raz w roku obowiązuje spowiedź. Niedopełnienie tego obowiązku jest grzechem.

POKUTA PUBLICZNA
Składała się z trzech faz:
1) przyjęcie do grona pokutników
2) pokuta czasowa
3) ponowne przyjęcie do grona wierzących
Pokuta rozpoczynała się od wyznania grzechów przed biskupem albo prezbiterem(wg. Klemensa Rzymskiego). Było to tajne oprócz grzechów publicznych Przejściu do stanu pokutników towarzyszyło: wyłączenie ze wspólnoty, specjalne szaty(włosiennica z kozich włosów), posypywano głowy popiołem, nawet jedzono go. Obrzędy nad pokutnikami: modlitwy odmawiane na klęcząco (postawa zarezerwowana tylko dla pokutników), nakładano na nich ręce, a potem wyprowadzano ze świątyni
CZAS POKUTY
Mógł trwać klika lat, a nawet całe życie.

NAMASZCZENIE CHORYCH

Choroba i cierpienie są nieodłączne od ludzkiego życia. W czasach Starego Testamentu człowiek przeżywał choroby w obliczu Boga- przede wszystkim błaga o uzdrowienie. Choć prosi, to zdaje sobie sprawę z tego, że są one związane ze złem i grzechem- może mieć więc wartość odkupieńczą (Iz). Chrystus nadał chorobie nowy sens. Rozmawiał z chorymi, odwiedzał ich, a nawet dotykał. W ten sposób przezwyciężył pogląd, że choroba jest karą za grzechy osobiste. Choroba może wiązać się z grzechem, ale w oczach Boga nie jest karą za grzechy. Spotykając się z chorymi posługiwał się pewnymi znakami: dotknięcie śliną, nałożenie rąk, nałożenie błota na chore miejsca, obmycie wodą. Jezus polecił apostołom troszczyć się o chorych, dał im moc uzdrawiania (Mk 6, 12-13). Tekst ten uważa się (za Soborem Trydenckim) jako nawiązanie do sakramentu namaszczenia chorych . Podstawą Biblijną do sakramentu namaszczenia chorych jest List św. Jakuba 5, 15-16. Tekst ten wskazuje na obrzęd sakramentalny, którym jest fizyczne namaszczenie i modlitwa oraz duchowe skutki:

1)ulga w cierpieniu

2)podniesienie na duchu

3)odpuszczenie grzechów

4)uzdrowienie fizyczne

NAZWY

Sakrament ten przez wieki przechodził różne przeobrażenia czego znakiem są nazwy, często wzięte z materialnego namaszczenia:

-Olej Święty

-Olej błogosławieństwa

-Święte Namaszczenie

-Namaszczenie Chorych

-Ostatnie Namaszczenie

Sakrament ten w praktyce Kościoła był rzadko udzielany gdyż niektórym z zasady go nie udzielana:

1)męczennikom dla wiary (traktowano ich jak świętych)

2)chrześcijanom, którym sumienie nie wyrzucało grzechów

3)pokutnikom czekającym na rozgrzeszenie

4)katechumenom oczekującym na chrzest

Sakrament ten nie posiadał publicznego charakteru, z reguły udzielany przy łóżku chorego. Zdarzało się jednak, że udzielano go w Kościele (V,VI), z czasem ograniczono to do księży(IX), a w XVI wieku w Meksyku zakazano przywożenia chorych do Kościoła.

W wiekach średnich ograniczono udzielanie tego sakramentu do warstw wyższych oraz duchowieństwa. Udzielano go ludziom chorym, a nie w niebezpieczeństwie śmierci. Lud prosty miał do niego pewne uprzedzenia motywowane różnymi czynnikami:

a) nie był on nakazany, tylko zalecany

b) ponieważ łączono rozgrzeszenie z namaszczeniem, mylnie sądzono, że po wyzdrowieniu człowiek będzie musiał zachowywać niektóre przepisy pokuty publicznej:

-chodzić boso

-nie jeść mięsa

-spać na tym samym prześcieradle, na którym otrzymał sakrament;

-nie piastować niektórych urzędów;

- nie mógł składać przysiąg.

- namaszczony jest „namaszczony do życia wiecznego”

-olej „skazywał na świętość”, człowiek, k™óy wyzdrowiał po otrzymaniu tego sakramentu traktowany był jak ktoś, kto wrócił z tamtego świata.

c)oficjalna nauka podkreślała „ostatnie odpuszczenie grzechów”

d)w VIII wieku powstał zwyczaj wynagradzania duchownym przybycie do chorego

Udzielano go tak rzadko, że w parafii krakowskiej w XVII wieku ksiądz nie wiedział czym jest ten sakrament, w innej udzielono go dwa razy w ciągu 30 lat. W ten sposób sakrament zamiast podnosić na duchu, budził niepokój.

NAUKA KOŚCIOŁA

Wzmianki w pismach starożytnych:

-Didache

-Hipolit Rzymski

-Po raz pierwszy namaszczenie chorych zostało nazwane sakramentem w liście papieża Innocentego I skierowanym do biskupa Dencencjusza (V w.) z miejscowości Gubio.

Sobór Trydencki:

1) ostatnie namaszczeni chorych jest sakramentem ustanowionym przez Chrystusa

2)Skutki tego sakramentu polegają na udzielaniu specjalnej łaski, odpuszczeniu grzechów oraz podniesieniu duchowemu, a nawet fizycznym podźwignięciu chorego.

3)praktyka Kościoła w udzielaniu tego sakramentu zgodna jest z tradycją Listu św. Jakuba

4)Właściwymi szafarzami tego sakramentu są kapłani

SZAFARZ SAKRAMENTU

- Szafarzami tego sakramentu zawsze byli kapłani( opierano się na św. Jakubie „Niech wezwą kapłanów Kościoła…” )

-Niektóre synody nakazywały do częstego udzielania tego sakramentu i zabierania w podróż oleju

-Smarowano olejem chore miejsca, taki zwyczaj zmieniono od VIII wieku. W IX wieku są przypadki zabraniające wiernym zabierania oleju i Eucharystii

CZAS I CZĘSTOTLIWOŚĆ

W wiekach średnich w niektórych okolicach udzielano tego sakramentu tylko raz w życiu, chociaż byłą to opinia odosobniona i można było udzielać go kilkakrotnie w życiu, ale tylko

raz w roku. Zmiana nastąpiła dopiero na Soborze Trydenckim( tak jest do dziś!)- sakrament ten można przyjmować w każdej ciężkiej chorobie i to tyle razy, ile razy powstaje nowe niebezpieczeństwo utraty życia w chorobie. Początkowo olej święcono tylko kiedy kapłan szedł do chorego. Od V wieku utarł się zwyczaj świecenia go w Wielki Czwartek przez biskupa.

SOBÓR WATYKAŃSKI II

podjął się ostatecznego uporządkowania obrzędów tego sakramentu. Owocem jego pracy był oddzielny obrzęd od tego dla osób umierających. Zmieniono też określenie na ostatnie namaszczenie chorych oraz liczbę oraz liczbę i miejsce. Nową księgę wydano w 1972 roku( wydanie polskie 1978r.)

Obecnie obrzędy tego sakramentu przybrały trzy formy:

1)obrzęd zwykły- w domu chorego, w Kościele)

Składa się z dwóch części:

I. Liturgia Słowa

-obrzędy wstępne ( pozdrowienie obecnych)

-pokropienie wodą pobłogosławioną

-słowo wprowadzające

-akt pokuty albo spowiedź sakramentalna

-czytanie Słowa Bożego (54 fragmenty do wyboru)

-litania za chorego (ma na celu bezpośrednie przygotowanie chorego do obrzędu namaszczenia fizycznego

II. Liturgia sakramentu

-nałożenie rąk na głowę(znak opieki i solidarności)

-modlitwa dziękczynna nad olejem do poszczególnych osób Trójcy, przypominająca całą historię zbawienia (olej święcony przez biskupa w Wielki Czwartek, jeżeli brak może być pobłogosławiony przez zwykłego kapłana)

-następuje namaszczenie

2)obrzęd namaszczenia chorych w czasie Mszy Świętej

3)W wielkim zgromadzeniu

Osobny rozdział zajmuje wiatyk- duszpasterstwo umierających.
kiedyś namaszczano całe ciało chorego, później namaszczano tylko miejsca cierpienia. W niektórych regionach było tak, że kiedy kapłani i zakonnicy przyjmowali ten sakrament to pomijano czoło i ręce- miejsca pomazane olejem w czasie święceń- nie dublowano tego pomazania. Zmiana następuje w X-XI wieku. Wówczas w opactwie w Cluny zaczęto namaszczać nie miejsca bolące, a te które odpowiadały zmysłom człowieka zlokalizowane w uszach, oczach, nosie, ustach i dłoniach. Bywały też praktyki namaszczeń łona, nerek czy stóp. Jeżeli chory po namaszczeniu zmarł to nie myto miejsc, na które był nakładany olej(synod krakowski). Obecnie jest tak, że rytuał przewiduje dwa miejsca namaszczenia- czoło i dłonie. Gdy jest to niemożliwe namaszcza się obojętnie jaką część ciała chorego. Ta zmiana miejsc oznacza zmiany w teologicznej wymowie. Nie namaszcza się obecnie organów reprezentatywnych dla zmysłów(np. oczy) lecz ogarnia się czynnością sakramentalną całego człowieka- a dokładnie dwa obszary ludzkiego życie:

1)myślenie(czoło)

2)działanie(dłonie)

Tradycyjnie czyni się to w znaku krzyża, choć dokumenty nie mówią o tym wyraźnie. Nawiązuje się w ten sposób do męki i cierpienia Chrystusa na krzyżu. Znakowi temu towarzyszą słowa(ostatni raz zmienione za Pawła VI). Słowa te mają formę optatywwną. Historyczna forma tego sakramentu też się zmieniła. Przyjmowała formę:

-debrekatywną (długa modlitwa)

-optatywną(życzącą)

-indykatywną(oznajmującą)

-imperatywną(rozkazującą)

-miksta(mieszaną)

-Modlitwa wyjaśniająca skutki sakramentu, mówi o odpuszczeniu grzechów

-Modlitwa pańska

-Przyjęcie Komunii(jeśli to możliwe)

DUCHOWE SKUTKI PRZYJĘCIA SAKRAMENTU NAMASZCZENIA

(KKK 15)

-zjednoczenie chorego z męką Chrystusa

-umocnienie w chrześcijańskim przyjęciu choroby

-przebaczenie grzechów

-powrót do zdrowia(jeśli taka jest wola Boga)

-przygotowanie do przejścia do życia wiecznego

WIATYK

Wiatyk jest to Komunia Święta pod dwiema lub pod jedną postacią podana umierającemu bliskiemu śmierci.

Najstarsze zachowane świadectwa o wiatyku pochodzą z Soboru w Nicei(325r.). Słowo wiatyk wywodzi się od łacińskiego via (droga) kojarzona jako droga do wieczności, wiatyk jest pokarmem „na drogę”. Pierwsi chrześcijanie rozumieli śmierć jako migrację

ad Dominium. Kościół od początku wykazywał troskę o ostatnią drogę człowieka. W świadomości człowieka istniało przekonanie o trudzie drogi zanim człowiek dojdzie do Boga,

konieczności obrońcy, przewodnika. Wpływ na takie wierzenia miała kultura egipska. Na sarkofagach lub papirusach wkładanych razem ze zmarłym umieszczano więc zaklęcia dla zmarłego by po wypowiedzeniu ich niebezpieczeństwo minęło. Istniała też nauka o towarzystwie aniołów w tej drodze dlatego w narożnikach sarkofagu umieszczano podobizny małych aniołków. Gdy nikt mu nie towarzyszył uważano, że powinien mieć ze sobą jakiś „paszport”, który pozwoli mu wkupić się w zaświaty. W tym celu umieszczano obola na oczach. Dla chrześcijan śmierć z Eucharystią w ustach należała do najpiękniejszych. To prowadziło do pewnych nadużyć (np. podawano ją w kółko czego konsekwencją nierzadko była śmierć chorego przez zadławienie). Doszło do tego, że synody zabroniły tej praktyki.

Strach przed śmiercią bez przyjęcia Komunii był tak duży, że wyruszając w podróż zabierano ze sobą komunikant w specjalnym woreczku. Był to synonim dobrej śmierci. W końcu wieków średnich- XV-XVIII w. zwyczaj ten należał tylko dla papieży. Obecność Jezusa dodawała splendoru orszakowi papieskiemu.

Od VII w. pojawił się zwyczaj noszenia wiatyku w uroczystej procesji do chorego.

Po Soborze Watykańskim II zmieniono przebieg wiatyku. Obecnie jest on w następującej formie:

-pozdrowienie chorego i wszystkich obecnych

-pokropienie wodą pobłogosławioną

-akt pokuty i spowiedź(jeśli możliwa)

-odpust zupełny(można go udzielić również wtedy, kiedy człowiek nie jest przytomny, ale żyje)

-czytanie Słowa Bożego(jeśli stan chorego pozwala)

-odnowienie chrzcielnego wyznania wiary

-litania za chorego

-Modlitwa Pańska

-Komunia czyli właściwy wiatyk (różnica między zwykłą komunią, a wiatykiem- przy udzielaniu wiatyku ksiądz do zwyczajowych słów” Ciało Chrystusa” dodaje: „Niech Chrystus cię strzeże i zaprowadzi do życia wiecznego”.

-Modlitwa i błogosławieństwo

Dla chrześcijan wiatyk traktowany jest jako obowiązek. Zwyczajowym szafarzem tego sakramentu jest kapłan. Jeśli ktoś inny(np. na misjach) to obrzęd odbywa się bez spowiedzi i odpustu.

MAŁŻEŃSTWO

Liturgia sakramentu małżeństwa kształtowała się przez wiele wieków. W starożytności chrześcijańskie małżeństwo zawierano według starych, ludowych tradycji. Mówimy o czasie, kiedy Kościół nie wypracował jeszcze własnych obrzędów. Posługiwał się on zastanymi formami, dodawał jednak błogosławieństwo(Tertulian, Ignacy Antiocheński). Uważano, ze nie należy zrywać ze zwyczajami cywilnymi, ale z tych zastanych, ludowych usuwano elementy pogańskie(np. składanie ofiar bóstwom domowym). Chrześcijaństwo rozwijało swoje obrzędy małżeństwa w ramach kultury żydowskiej, rzymskiej i germańskiej. Z każdego z tych kultów chrześcijaństwo coś wzięło.

WPŁWY INNYCH KULTUR NA OBRZĘDY SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

I. Wpływ kultury żydowskiej

Żydowski ceremoniał zawierania małżeństwa był wybitnie religijny. Żydzi podkreślali zobowiązanie małżeństwa do prokreacji(Rdz1, 10). Czyniono temu zadość gdy posiadano jednego syna i jedną córkę. Małżeństwo uważano do tego stopnia za ważne, że należało sprzedać najcenniejszą rzecz( nawet Torę!), jeżeli to pieniądze były powodem niemożności wyprawienia wesela. Zwolniony z obowiązku małżeństw był tylko te, kto studiował Torę i to tylko na czas tych studiów. Uważano, że kto ma lat 20 i nie znalazł sobie żony, ten ściąga na siebie gniew Boży. Dla dziewcząt czasem zamążpójścia był czas dojrzewania, nie było obowiązku, ale życie w dziewictwie nie było dobrze widziane. Mężczyzna osiągnął dojrzałość w wieku 13 lat i jednego dnia, a kobieta w wieku lat 12 i jednego dnia. Ceremonia małżeństwa mogła odbyć się w każdym stosownym miejscu- często była to synagoga lub jakiś dom z obszerną salą. Chasydzi czynili to na wolnym powietrzu. Preferowali początek nocy gdy na niebie jaśniały gwiazdy- było to odniesienie do obietnicy dalej przez Boga Abrahamowi. Tradycyjnie wybierano wtorek widząc w nim nawiązanie do błogosławieństwa wypowiedzianego w tym dniu przez Boga(Rdz1, 10). Nie zawierano małżeństw w szabat, święta, ani w dni żałoby(przełom lipca i sierpnia, pamiątka zburzenia Świątyni Jerozolimskiej). Po śmierci któregoś z rodziców obowiązywał rok żałoby. Tradycja nie przewidywała specjalnego stroju, ale utarł się zwyczaj występowania panny młodej w białej sukni i welonie.

Żydowski sposób zawierania małżeństw przewidywał dwa elementy:

1)ERUSIN- zobowiązanie przedślubne łączące parę węzłem małżeńskim, który jednak mógł być rozerwany przez rozwód. W tym zobowiązaniu chodziło o wykup przyszłej małżonki przez wręczenie odpowiedniej sumy pieniężnej i darów. Była to forma zabezpieczenia kobiety w razie rozwodu. Po podpisaniu kobieta uzyskiwała status zamężnej. Zobowiązanie to nie dawało jednak zgody na współżycie małżeńskie.

2)CHUPA(przykrywać, nakrywać)- ma miejsce po 9-11 miesiącach od podpisania erusin. Było to wejście pod specjalnie zdobiony baldachim(symbol pokoju małżeńskiego lub łóża). Następnie pod tym baldachimem narzeczeni przechodzili do domu pana młodego. To stanowiło zwieńczenie obrzędu. Kontynuowano wówczas niektóre zwyczaje(np. chcąc zapewnić płodność młodym jedzono duże ilości ryb, aby zapewnić im dobrobyt obsypywano ich ryżem, orzeszkami lub drobnymi monetami.