4.3. Skały osadowe:

Tworzą się w strefach hipergenicznej tj. W warunkach powierzchniowych skorupy ziemskiej, gdzie temp. i ciśnienie są zbliżone do tych jakie panują na powierzchni ziemi. Tworzenie skał związane są procesami chemicznymi jak: wietrzenie, transport, sedymentacje oraz diageneza.

4.3.1. Wietrzenie:

Występują dwa rodzaje wietrzeń:

Wietrzenie fizyczne – prowadzi do rozluźnienia spójności i rozpadu skał. Powoduje czynniki: zmiana temp. na wskutek nasłonecznienia, wpływu mrozu oraz mechaniczne działanie roślin. Zmiany temp. wywołują w skale naprężenia, prowadzi do rozkładu ziarnistego skał. Zamarzanie wody w szczelinach i porach skał powoduje rozpad blokowy i ziarnisty.

Wietrzenie chemiczne – prowadzi do chemicznego rozkłady składników mineralnych skał. Do wietrzenia chemicznego przyczynia się głownie woda wsiąkająca w podłoże zawierająca rozpuszczony tlen i dwutlenek węgla. Końcowy efekt wietrzenie nazywany jest kaolinizacją lub lateryzacją

4.3.2. Transport:

Transport materiału odbywa się przez: wiatr, wodę płynącą, wodę gruntową, prąd morski oraz lód lodowcowy

*Wiatr - przemieszcza tylko drobne ziarna śr. do 2 mm, ziarna te również mogą być unoszone na rożna wielkość lub przesuwane po powierzchni. , prowadza do tworzenia się utworów wydmowych lub utworów lessowych.

*Wody płynące - transportują materiał w zawiesinie lub przesuwają go po dnie, materiał grubszy przemieszcza się w dół biegu rzeki lub przesuwając go.

*Wody gruntowe - przemieszczają materiał w postaci rozpuszczonej lub formie zawiesiny

*Prądy morskie – transportują materiał rozpuszczony oraz w formie zawiesin

*Lod lodowcowy – transportuje materiał w ciele lodowca

4.3.3. Sedymentacja:

Proces osadzania materiału w określonym obszarze sedymentacyjnym. W wodach płynących w rzekach. W sedymentacji wietrznej materiał osadza się po stronie zawietrznej. Sedymentacja lodowcowa osadza się gdy lodowiec zatrzymuje i topnieje. W jeziorach i morzach sedymentacja odbywa się na wskutek grawitacyjnego opadania materiału zawieszonego, opadania resztek organicznych

4.3.4. Diageneza:

Zespól procesów fizycznych i chemicznych, które prowadza do cementacji luźnego materiału osadowego. Cementacja luźnego osadu następuje na wskutek wytrącenia się substancji mineralnych, które stopniowo wypełniają przestrzenie międzyziarniste. Substancje te tworzy spoiwo. Wzrost ciśnienia przyspiesza cementacje.

4.3.5. Środowiskowe sedymentacje:

Dzielą się na środowisko morskie, kontynentalne oraz przejściowe

*Środowisko morskie – główny obszar sedymentacji, powstają w nim różnorodne osady i wyróżnia się 4 facje morskie:

@Osady Litoralne - powstają w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu morskiego do głębokości 60 m i tworzą się osady takie jak piaski, żwiry

@Osady szelfowe - tworzą się w strefie dalszej, sięgające granic szelfu, w do 230m głębokości i powstają w niej skały ilaste, piaski

@Osady batialne - występują na stokach cokołów kontynentalnych do głębokości 4000m i tworzą się w niej głownie muły i osady piaszczyste

@Osady abisalne - powstają na dnach oceanów i tworzą się w niej mułki głębinowe

*Środowisko kontynentalne – obszar sedymentacji w którym dominują warunki klimatyczne, dzieli się na:

@Środowisko pustynne - tworzą się osady w wyniku wietrzenia fizycznego skał. Materiał wywiewany jest przemieszczany przez wiatr i powstają np. wydma osadowa. Cecha w tym środowisku pustynnym jest kapilarne podsiąkanie wody niosące rozpuszczone substancje mineralne prowadzące do tworzenia się wykwitów oraz polew pustynnych

@środowisko rzeczne – osady tworzą się w korytach i terenach zalewowych. Prowadzące do powstawania żwirów, piasków, mułkowe

@środowisko jeziorne - tworzy się na skutek powolnej sedymentacji, gdzie gromadzą się grube osady w postaci mułów jeziornych z produktami rozkładu substancji organicznych, prowadzące do powstawania np. kredy piszącej oraz rudy darniowej

@środowisko bagienne -tworzy się wyniku akumulacji materii roślinnej, prowadzącej do tworzenia się torfy, węgle brunatne i kamienne

@środowisko glacjalne - powstaje na skutek topnienia lodowca , prowadząca do tworzenia się glin morenowych, piasków i żwirów fluwioglacyjnych oraz iły warstwowe

*Środowisko przejściowe – odznacza się wpływem środowisk morskich i kontynentalnych i dzieli się na:

@Akumulacja przybrzeżna – są reprezentowane przez osady piaszczysto-żwirowe, zlepy muszlowe i wapiennie oolitowe

@Akumulacja lagunowa – w zależność od cech klimatycznych, powstają w niej osady piaszczyste, ilaste i utwory solno gipsowe

@Akumulacja estuariowa - tworzą się osady podobne do przybrzeżnych oraz znajdują się w niej szczątki organizmów słodkowodnych oraz resztki fauny morskiej

@Akumulacja deltowa - powstają w niej osady piaszczysto mułkowe w niektórych występuję również osady iłowe oraz węglowe

4.3.6. Składniki skałotwórcze skał osadowych:

Składniki skałotwórcze dzielą się na dwie grupy genetyczne: allogeniczne i autogeniczne

*Składniki allogeniczne – kształtują się poza basenem sedymentacyjnym do którego są dostarczane produkty wietrzenia fizycznego. Najważniejsze składniki to: kwarc, skalnie, łyszczyki i minerały ciężkie oraz szczątki organiczne

* Składniki autogeniczne – minerały tworzące się na miejscu sedymentacji w czasie jej trwania lub podczas procesów diagenetycznych. Najważniejszymi składnikami są: z grup krzemionki (opal, chalcedon); minerały ilaste (kaolinit, illit); tlenki i wodorotlenki (hematyt i getyt); węglany (kalcyt, aragonit, dolomit); siarczany (gips, anhydryt) i chlorki (halit, sylwin)

4.3.8. Podział skał osadowych:

Podział skał	Rodzaje skał
Skały okruchowe	Piroklastyczne
	Grubookruchowe
	Średniookruchowe
	Drobnookruchowe
Skały ilaste	Zasobne w kaolinit
	Zasobne w illit
	Zasobne w montmorillonit
Skały pochodzenia Organicznego I chemicznego	Skały krzemianowe
	Skały alitowe
	Skały żelaziste
	Skały węglanowe
	Skały solno-gipsowe
	Skały fosforanowe
	Kopalne paliwa stałe
	Kopalne paliwa płynne

4.3.9. skały okruchowe:

Charakterystyka:

Są nagromadzeniem okruchów mineralnych lub skalnych, zbudowane są ze składników allogenicznych. Rozdrobiony materiał jest transportowany a następnie osadzany w różnych środowiskach, tak powstają luźne skały okruchowe które ulegają procesom diagenezy i prowadzą do utworzenia się zwięzłych skał okruchowych.

4.3.9.1 Budowa skał okruchowych:

Struktury:

*Ze względu na bezwzględne rozmiary składników, wyróżnia się struktury:

-Grubookruchowe

-Sredniookruchowe

-Drobnookruchowe

*Ze względu na względne rozmiary składników, wyróżnia się struktury:

- równoziarnistą

- różnoziarnistą

*Pod względem na stopień obtoczenia:

-ostrokrawedziste

-obtoczne

Tekstury:

*przestrzenna orientacje składników mineralnych

- bezkierunkowa

- kierunkowa

*Ze względu na stopień upakowania:

-Mniejsza lub większa porowatość

*ze względu na Warstwowanie:

-Poziome

-skośne

*Ze względu na stosunek szkieletu ziarnowego do spoiwa:

-Spoiwo właściwe – substancja wytrącona w wolnych przestrzeniach międzyziarnowych i cementacja ziarna (spoiwo to występuje w skałach ilastych, węglanowych, żelazistych oraz krzemiankowych)

-spoiwo chemiczno-detryczne (matrix)- jest to masa wypełniająca wolne przestrzenie miedzy grubszymi okruchami, zbudowana z drobnego materiału okruchowego spojonego substancją mineralną (spoiwo te występuje w zlepieńcach i piaskowcach zlepieńcowych)

4.3.10. Skały ilaste:

Charakterystyka:

Skały te tworzą się na skutek wietrzenia chemicznego glinokrzemianów w wilgotnym środowisku, Powstają również w wodnym basenach sedymentacyjnych w wyniku krystalizacji z roztworów rzeczywistych

4.3.10.1 Budowa skał ilastych:

Skały ilaste:

*Struktura:

-różnoziarnista

-równoziarnista (Pelitowa – ziarna o średnicy < 0.01 mm)

*Tekstura:

-bezkierunkowa

- kierunkowa (warstwowa)

4.3.10.2 Typy genetyczne skał ilastych:

Minerały ilaste dzielą się na 3 typy genetyczne:

*Skały ilaste rezydualne – powstają w wyniku rozkładu chemicznego minerałów glinokrzemianowych (skalenie i łyszczyki), gdzie główne produkty rozkładu pozostawiają na miejscu

*skały ilaste pochodzenia lodowcowego dzielą się na:

- gliny morenowe – powstają z materiału transportowego przez lodowiec, a następnie osadzonego po jego stopnieniu

- iły zastoiskowe – powstają w jeziorach zastoiskowych występujących w brzegu cofania się lodowca

*skały ilaste pochodzenia rzecznego, jeziornego i morskiego

- skały ilaste pochodzenia rzecznego – powstają na terenach zalewowych w dolnym brzegu rzek oraz deltach

- skały pochodzenia jeziornego i morskiego – tworzą się podczas spokojnej sedymentacji materiału ilastego

4.3.11. Skały pochodzenia chemicznego i organicznego:

-Skały pochodzenia chemicznego powstają w wyniku krystalizacji substancji mineralnych z roztworów rzeczywistych, także jako produkty wietrzenia chemicznego

-Skały pochodzenia fizycznego powstają przez nagromadzenie szczątków organicznych lub zwierzęcych

4.3.11.1. Budowa skał pochodzenia chemicznego i organicznego:

@Skały pochodzenia chemicznego:

Struktura:

*Struktura krystaliczna:

-grubokrystaliczna

-średniokrystaliczna

-drobnokrystaliczna

*afanitowa

@Skały pochodzenia organicznego:

Struktura:

-Biomorficzna

-organodetrytyczna

@Skały pochodzenia chemicznego i organicznego:

Tekstura:

Ze względu na stopień wypełnienia przestrzeni skalnej:

-Masywna

-porowata

Ze względu na orientację przestrzenną składników:

-bezkierunkowa

-kierunkowa (warstwowa, rozetkowa)

*Skały krzemionkowe:

Skały pochodzenia chemicznego:

Martwica krzemionkowa, gejzeryt

Skały Pochodzenia organicznego:

Diatomity, radiolaryty, spongiolity

Skały Pochodzenia mieszanego:

Rogowce, krzemienie, lidyty, jaspisy, opoka

*wapienne:

Wapienie pochodzenia chemicznego:

Martwica wapienna, wapienie masywne, wapienie oolitowe

Wapienie pochodzenia organicznego:

Wapienie rafowe, wapienie otwornicowe, wapienie krynaidowe