Skały piroklastyczne( geneza, klasyfikacja, występowanie w Polsce)
Geneza: Skały przejściowe: sk magmowe - sk osadowe. Wulkanizm. Zwłaszcza z zaznaczający się gwałtownymi erupcjami, dostarcza produktów szybko ochłodzonyc, nagle zakrzepłych w zetknięciu z chłodną atmosfera. SA to produkty róznej wielkości, wyrzucane nieraz na dużą odległośc bądź przenoszone na drodze transportu (rzeczny, eoliczny) do zbiornika sedymentacyjnego (lądowy, morski). Są to również produkty sublimacji resztek pomagmowych (utwory ekshalatowe, np. salmiak rodzimy NH4Cl). Wśród ekshalacji wulkanicznych wyróżnia się (produkty gazowe): Fumarole związane z czynnymi wulkanami, zawieraja H2O, CO2, F, Cl.. - solfatary - mofety (chlodne). Efektem nagromadzenia materiału eruptywnego są skały piroklastyczne. Cechuje je obecnośc szklima wulkanicznego, minerałów wysokotem (sanidyn), fragmentów osadowych równocześnie z materiałem piroklastycznym (min ilaste). Z czasem część szkliwa ulega odszkleniu. W zależności od wielkości okruchów.
Klasyfikacja(wielkość ziaren): Sk luźne: bloki, bomby wulkaniczne; lapilli; piaski wul; pyły wul.Sk zwięzłe: brekcje, konglomeraty wul; p-ce wul; tufy, tufity.
Występowanie: Filipowice k. Krzeszowic, ok. Wałbrzycha i Nowej Rudy. Buska i Chmielnika (Góry Świetokrzystkie)
2.Omówić produkty pogazowe towarzyszące działalności wulkanicznej
Fumarole związane z czynnymi wulkanami, zawieraja H2O, CO2, F, Cl.. - solfatary - mofety (chlodne)
3.Tufy, tufity ( podobieństwa i różnice, występowanie w Polsce)
Tufy -materiał osadzony w środowisku lądowym, zazwyczaj w niedalekiej odległości od krateru (gł bomby, lapilli). Są to skały zwykłe porowate, o teksturze bezładnej, strukturze analogicznej do skał magmowych wylewnych. Wyróżnia się:- t. litoklastyczne(przewaga okruchów skał) - t. witroklastyczne (szkliwo) - t. klastaloklastyczne(szkodnik mineralny). Tuf bywa też określony nazwą skały, z która genetycznie jest związany np. tuf andezytowi, bazaltowy, lub nazwa minerału będącego składnikiem głównym np. anortytowi tuf. Występowanie: Filipowice, ok. Wałbrzych i Nowej Rudy.
Tufit - skała piroklastyczna powstała w środowisku wodnym, struktura hipokrystaliczna, tekstura bezładna, fragmentami porowata. Zawiera materiał piroklastyczny, minerał terygeniczny (gł pył, do 50%) i spoiwo, tj popiół wulkaniczny, minerały ilaste, minerały SiO2, związki Fe. Szkliwo wulkaniczne jest zwykle szkliste, słabo wykrystalizowane. Skały te są często warstwowane( wody płynące), stąd są bardziej podobne do skał osadowych. Ze wzg na środowisko, mogą też zawierac fragmenty organizmów morskich. Tworzą cieńkie wkładki a niekiedy nawet grube pokłady w obrębie osadów(wapiennych, ilastych), m. in. ok. Buska i Chmielnika (Góry Św.)
9.Matrix a cement (geneza) tj s. wypełniające-drobnoziarniste s. okruchowe pochodzenia terygenicznego lub wietrzeniowe, najczęściej ilasto-krzemionkowe(fracja<0,06mm) Cement: spoiwo chemiczne (węglanowe, siarczanowe, żelaziste itp.) może się tworzyc w procesach syn - (równocześnie z sedymentacją osadu) dia - (w trakcie sedymentacji - lityfikacji osadu) i epigenetycznie (po lityfikzacji osadu); też jako c. regeneracyjny (diageneza soadu) w formie obwódek regeneracyjnych wokół starszego minerału (kwarc).
5.Wyjaśnić terminy: tefra, matrix, czert, ooid, less
tefra - okruchowe produkty wybuchu wulkanicznego wyrzucane na powierzchnię Ziemi. Powstają w wyniku rozpylania płynnej lawy i krzepnięcia jej w powietrzu a także przez rozpylanie skał rozkruszonych w wyniku erupcji ( popioły wulkaniczne, pyły wulkaniczne, bloki wulkaniczne, bomby wulkaniczne,lapille) matrix, tj s. wypełniające-drobnoziarniste s. okruchowe pochodzenia terygenicznego lub wietrzeniowe, najczęściej ilasto-krzemionkowe(fracja<0,06mm)czerty- chemiczna lub biochemiczna skała o strukturze afanitowej, złożona głównie z chalcedonu i kwarcu; tworzy warstwy i soczewki u utworach węglanowych. W odróżnieniu od krzemieni i rogowców, czerty przenikają się ze skałami otaczającymi, stąd ich granice są słabo widoczne. Przy obecności szczątków organicznych wyróżnia się np. cze. Okrzemkowy, spongolitowy. Ooidy - ziaziej kształcie mniej lub bardziej kulistym, którym zew część jest zbudowana z koncentrycznych powłok otulających detrytycznie jądro. Powłoki te określa się nazwą korteks. Wielkośc ooidów nie przekracza 2mm średnicy (wieksze to pizoidy).Less- to węglanowy utwór średnioplastyczny, żółtaw-szary, miąższości co najmniej 2-3m, zdolny do osiadania pod wpływem nawodnienia lub dodatkowego obciążenia. W stanie suchym wykazuje skłonnośc do spękania i tworzenia pionowych obrywisk, które zanikają w miarę wzrostu wilgotności i nasycenia wodą osadu. Dominuje fracja pyłów średnich wyselekcjonowanych i deponowana głównie na drodze eolicznej (klimat suchy; w obszarach wilgotniejszych utwór taki nie wyodrębnia się) 6.Skały okruchowe ( geneza, klasyfikacja ze względu na frakcję ziarnową) Geneza: Są to sk powstałe wskutek nagromadzenia na drodze transportu (rzeczny, morski, eoliczny) składników (allochemicznych) bądź fragmentów skał starszych (mag, osadowe, meta) w basenie sedymentacyjnym oraz minerałów powstałych w strefie hipergenicznej lub obecnych w tym basenie, szczątków organicznych, związków Fe,Ti,Mn. Skały te mogą zawierac minerały ciężkie, np. piryt. Skały te zbudowane są z dwóch elementów: szkieletu ziarnistego i spoiwa.Klasyfikacja: w zależności od wielkości okruchów wyróznia się skały: -gruboziarniste(gruzy, żwiry/brekcje, zlepieńce; - średnio (piastki/piaskowce, arkozy, szarogłazy; - drobno (mułki/mułowce; iły/iłowce)
8.Typy spoiw skał okruchowych ze względu na ilość (narysować i omówić) 1)podstawowe (bazalne) - o charakterze tła skalnego; poszczególne ziarna detrytyczne nie stykają się ze sobą, tworząc rozproszony szkielet ziarnowy.2)porowe - wystarcza tylko do wypełnienia pustek między zazwyczaj stykającymi się ze sobą ziarnami detrytycznymi, tworząc zwarty szkielet ziarnowy.3)kontaktowe - stykowe, największe upakowanie ziaren, ilość spoiwa jest niewielka25.Przykłady skał fosforanowych ( geneza, zastosowanie, występowanie) Geneza: Powstały na drodze chemicznej, organicznej lub mieszanej.- metasomatyczne zastępowanie - np. osadu wapiennego- przez związki fosforu - bezpośrednie wytrącenie z roztworów 1)Fosforyty konkrecyjne - powstają w płytkich szelfowych morzach, stąd określane są także jako fosforyty platformowe. 2)Fosforyty warstwowe- tworzyły się w spokojnych wodach głębszych mórz. 3)Fosforyty muszlowe 4)Guano; Zastosowanie: - Surowce do produkcji sztucznych nawozów fosforanowych - Nawożenie gleb - Wykorzystywane przez przemysł chemiczny do produkcji związków fosforu o dużej czystości
10. Kanon opisu skały klastycznej (krótka charakterystyka poszczególnych etapów)
Charakterystyka elementy ziarnistego i spoiwa skał okruchowych(piaskowce, zlepieńce) - proponowany kanon:1)skład mineralny(planimetria, minerały ciężkie.2)Uziarnienie3)Wysortowanie, oraz ocena wizualna4)Kształt i obtoczenie ziaren 5)Spoiwo(matrix lub cement) 6) mikrostruktury sedymentacyjne 7) nazwa skały piaskowiec
11. Ogólna charakterystyka mineralogiczno- petrograficzna skał ilastych powstały w skutek wietrzenia skał macierzystych, praktycznie bez transportu lub jako produkty wód hydrotermalnych w połączeniu z transportem i sedymentacją. Tworzą się zarówno w środowisku lądowym jak i morskim, przy odpowiednim pH środowiska i chemizmie. Ten ostatni parametr decyduje o wielkości ziarna (im częstsze zmiany tym osad bardziej drobnoziarnisty) oraz strukturach sedymentacyjnych. Cechą tych skał jest zdolnośc przebudowy struktury minerałów przy zmianie warunków fizycznych i chemicznych środowiska. Składnikami podst. Tych skał są minerały ilaste -krzemiany i glinokrzemiany Al.,Mg,Fe o strukturze warstwowej powstające w strefie wietrzenia hialitowego, a także minerały grupy SiO2, minerały detrytyczne, węglany, związki Fe,Ti, sub organiczna, składniki piroklastyczne. Do minerłów ilastych należą grupy: kaolinitu,illitu,montmorillonitu,glaukonit,chloryty. Minerały te cechuje zmienność strukturalna i niestabilność składu chemicznego(zmiany dobowe i sezonowe środowiska, np. temperatura, wilgotność prowadzą do powstawania skał o strukturze mieszanych np. illit- montmorillonit) wysoki stopień dyspersji z czym wiążą się cechy jak: plastyczność, aktywność powierzchniowa, sorpcja. Wyróżnia się struktury: pelitowa (skały zasobne w minerały ilaste)- fytopelitowa (zasobne w szczątki org) - porfiroblastowa(jako wynik reklistalizacji autogenicznej) -reliktiwa(ze śladami struktur pierwotnych) - bezładna uporządkowana(rytmiczna) - zbita.
12.Wymienić i krótko scharakteryzować skały ilaste zasobne w kaolinit(zastosowanie) Skały zasobne w kaolinit a)kaoliny- skały rezydualne, powstaja w wyniku wietrzenia skał magmowych(granity), osadowych(arkozy) czy metamorficznych(gnejsy). Zawartość minerału kaolinitu zwykle 20-30%. Pospolite struktury reliktowe. Domieszki barwiące: Fe+2 - zielony; Fe+3- Czerwony. b) iły kaolinowe - słodkowodne osady barwy białej, powstające wskutek sedymentacji zerodowanych kaolinów lub z zawiesin ilastych przy pH około 5. Towarzyszą węglanom brunatnym i kamiennym. Skład: kaolinit ~80%, inne minerały ilaste (illit), kwarc. Substancje barwiące: organika - szary, niebieski, czarny, wodorotlenki Fe- żółty, czerwony, Tworza pokłady gniazdowe, pokładowe. c) łupki ogniotrwałe (tonstejny) -skały twarde, zwięzłe, nieelastyczne, barwy białawej. Skład: kaolinit, skalenie, miki, minerały ciężkie - mało. Tworzą w węglu kamiennym i osadach piaszczystych.
23.Mikryt a sparyt (geneza) mikryt - jest to mikrokrystaliczny osad węglanowy składający się z kryształów mniejszych niż 4 mm. Najprawdopodobniej mikryt jest utworem poligenicznym i może powstać: -na drodze wytrącania z roztworu wodnego -poprzez mechaniczne i biologiczne ścieranie większych cząstek węglanowych -w wyniku działalności mikroorganizmów sparyt - kryształy węgla o średnicy przekraczającej 4 mm. Wypełniają one zwykle puste przestrzenie pomiędzy składnikami allochemicznymi i pełnią funkcje cementu. Sparyt powstaje wyłącznie na drodze chemicznej. Sparyt może krystalizować w wapieniach na sposób:- pierwotny - w przestrzeniach między składnikami ziarnistymi - wtórny - przez rekrystalizację mikrytu lub składników ziarnistych
13.Wymienić i krótko scharakteryzować skały ilaste zasobne w montmorillonit (podać własności montmorillonitu i zastosowanie tych skał)
Skały zasobne z montmorillonit, wykazują bardzo silne własności sobcyjne. Szeroko stosowane w ochronie środowiska jako sorbenty zanieczyszczeń. a) bentonity-powstają jako produkty montmorillonityzacji szkliwa wulkanicznego skał piro (tufy) przy pH >8. skład: montmorillonit, sanidyn, kwars, minerały ciężkie, miki, opal, cristobalit. Często występuje zeolityzacja - przejście do skał zeolitowych. Barwa: biaława, kremowa, żółtawa lub zielona. W wodzie gwałtownie pęcznieje. b) iły bentonitowe- większa niż w bentonitach zawartość innych minerałów ilastych c) iły montmorillonitowe - skład: montmorillonit, minerały ilastemieszanopakietowe, biotyt, skalenie, konkrecje, minerały ciężkie, nie zawierają zeolitów. Barwa szara, zielona brunatna, w wodzie pęcznieją.
14.Charakterystyka mineralogiczno- petrograficzna tonsteinów( występowanie)Tonsteiny - łupki ogniotrwałe- powstają w wyniku przeobrażenia tufów i tufitów w środowisku kwaśnym typu torfowiska. Często notowane są w obrębie węgli brunatnych i kamiennych. Wykazują poziome rozprzestrzenienie- doskonałe poziomy korelacyjne. Dzielą się na: krupowe(oczkowe) tworzy je mikrokrystaliczny kaolinit, będący efektem przeobrażenia głównie szkliwa wulkanicznego piroklastycznych także składników piroklastycznych; w skale widoczne są ponadto ziarna kwarcu, relikty skaleni, składniki piroklastyczne(szkliwo), subst organiczna, apatyt. -pseudomorfozowe (wtórne)-pomikowe, formy robakowate, w skale widoczne przeobrażone szklio, skalenie, kwarc, silnie uwęglona substancja organiczna.
15. Boksyty- geneza i zastosowanie ze względu na genezę wyróznia się boksyty: rezydualne - laterytowe, powstaja w strefie wietrzenia alitowego w klimacie tropikalnym i subtropikalnym; osadowe - w brzeżnych strefach mórz i jezior z materiału pochodzącego z erozji kontynentalnych produktów wietrzenia alitowego. Krasowe - tworzą się wśród skał węglanowych (wapienie) które zawierają minerały ilaste, wypełniają kotły, kieszenie i kominy krasowe. Okruchowe - w wyniki rozkruszenia starszych skał zasobnych w wodorotlenki glinu; posiarczynowe - w strefie wietrzenia siarczków Fe(piryt, markasytu) - siarczki glinu - wodorotlenki glinu (hydroliza). Boksyt - skały o dużym znaczeniu gospodarczym (surowiec do otrzymywania aluminium, zastosowanie w produkcji materiałów ściernych, wysoko ogniotrwałych, cementów, które odznaczają się wysokimi parametrami wytrzym.
16. Sakły alitowe- geneza , skład mineralny, właściwości, występowanie w Polsce Geneza: powstały wskutek wietrzenia laterytowego (rozpad krzemianowych minerałów glinu, tj. hydrargillitu, diasporu) Wyróżnia się: lateryty (znaczene nagromadzenie wodorotlenków Fe. - terra rosa (okruchy wapienne; jest to reziduum na wapieniach i dolomitach. - boksyty (wodorotlenki Al+ minerały ilaste + kwarc) Należą do nich: -chalcedonity -kwarcyty słodkowodne - krzemienie - czerty - rogowce - diatomity - gezy - jaspisy - lidyty - opoka lekka - radiolaryty - spongiolity - diatomity - martwica krzemionkowa - łupki krzemionkowe Geneza: Skały krzemionkowe są zbudowane z autogenicznej krzemionki, wykształconej w postaci opalu, chalcedonu lub kwarcu. Powstają na skutek chemicznego wytracania się krzemionki lub w efekcie nagromadzenia się krzemionkowych elementów organizmów. Mogą też powstawać w rezultacie procesów diagenetycznych lub epigenetycznych. Większość skał krzemionkowych ma znaczną twardość, bliską twardości kwarcu
18. Skały krzemionkowe pochodzenia chemicznego ( wymienić i krótko omówić) - martwica krzemiankowa- pochodzenia chemicznego ( przez analogię do m. wapiennej) powstaje przez wytrącenie krzemionki z wód źródlanych (gorących lub zimnych) pod wpływem gwałtownego spadu ciśnienia i temperatury; zwykle porowata, gąbczasta, często obecnie szczątki flory lub pauny oraz minerały terygeniczne;nawary krzemiankowe- pochodzenia chemicznego (tzw. Zandra) odmiana martwicy, osadzana wokół gorących źródeł (może być też n. wapienna, aragonitowa lub kalcytowa) złożona głównie z opalu i chalcedonu; w szczególnym przypadku gejzeryt.
19. Skały krzemionkowe pochodzenia organicznego ( wymienić i krótko omówić) -diatomity - skała pochodzenia organicznego, tekstura porowata, struktura bimorficzna (czyli złożona głównie z bioklastów) budują ją głównie szczątki okrzemek, ale też radiolarii, gąbek oraz ziarna kwarcu i minerały ilaste. -gezy - pochodzenie organiczne, tekstura porowata, zawierają fragmenty gąbek, radiolarii, też kwarc detrytyczny, minerały ilaste (glaukonit) węglany, fosforany. Lidyty- pochodzenie org. Barwa czarna lub ciemnoszara, zwięzła skryto- lub drobnokrystaliczna; złożona głównie z chalcedonu, podrzędnie kwarcu, minerałów ilastych, subst węglistej; niekiedy obecne bioklasty.- radiolaryty - spongiolity - diatomity (ziemia okrzemkowa)
20.Skały krzemionkowe pochodzenia mieszanego ( wymienić i krótko omówić) krzemienie- skrytokrystaliczne skały tworzące konkrecje w utworach węglanowych, zbudowane z opalu i chalcedonu lub chalcedonu i kwarcu. Tekstura masywna, struktura afanitowa lub drobnokrystaliczna. Barwa szara, brunatna(domieszki hematytu, goethytu, pirytu, substancje węglistej) ceniony materiał scierny. - opoka lekka (zw. Odwapnioną) w przeciwieństwie do opoki zaliczonej do skał węglanowych, w której obfituje autogeniczna krzemionka pochodzenia organicznego a także liczne szczątki fauny - opoka lekka stanowi rezydualną odmianę opoki z której w wyniku wietrzenia został wyługowany kalcyt; skała silnie porowata, zbudowana głównie z opalu i chalcedonu, które tworzą szkielet krzemionkowy; tworzy warstwy lub wydłużenia soczewki. - jaspisy- pochodzenia biochemicznego, tekstura bezładna lub wstęgowa, struktura krytptokrystaliczna, złożona głównie z autogenicznego kwarcu i chalcedonu, barwa zależna od domieszek (czerwona, zielona) często współwystępują ze złożami rud Fe. Niekiedy zawierają szczątki radiolarii, gąbek, okrzemek, tworzą soczewki lub pokłady, niekiedy znaczniejszych rozmiarów. -rogowce- tekstura masywna, bezładna lub równoległa, struktura afanitowa lub drobnokrystaliczna, złożone z chalcedonu i autogenicznego kwarcu, tworzy warstwy w osadach klastycznych lub ilastych (łupki ilaste, piaskowce) czerty- chemiczna lub biochemiczna skała o strukturze afanitowej, złożona głównie z chalcedonu i kwarcu; tworzy warstwy i soczewki u utworach węglanowych. W odróżnieniu od krzemieni i rogowców, czerty przenikają się ze skałami otaczającymi, stąd ich granice są słabo widoczne. Przy obecności szczątków organicznych wyróżnia się np. cze. Okrzemkowy, spongolitowy.
27. Cyklotem solny ( podać główne składniki mineralne poszczególnych ogniw) cyklotem solny - pojedynczy zespół osadów solnych, osadzający się w jednym cyklu odparowania zbiornika solnego; w cyklotemie solnym warstwa soli trudno rozpuszczalnych osadza się w dolnej części, przy spodzie, a łatwo rozpuszczalnych - w najwyższej części.Główne składniki mineralne poszczególnych ogniw: dolomit pierwotny -> gips -> anhydryt -> halit -> sole potasowo - magnezowe
21.Omówić składniki skał węglanowych- bioklasty - ogólna nazwa elementów szkieletowych roślinnych i zwierzęcych(otwornice, gąbki) podlegające transportowi (muszlowce); często wykazują różny stopień zniszczenia, są gęsto upakowane, chaotycznie rozmieszczone w osadzie; od rodzaju i ilości tych bioklastów wśród wapieni organogenicznych wyróżnia się np. krynoidowe. - intraklasty - fragmenty osadu, który uległ erozji i redepozycji w obrębie tego samego basenu; są to okruchy różnej wielkości, kształtu i obtoczenia w zależności od intensywności procesów abrazji. Wśród nich obecnie są niekiedy fragmenty starszych skał węglanowych. (spoza danego basenu) -ekstraklasty (niektórzy łączą intraklasty i ekstrklasty w jednej nazwie klitoklasty). Ooidy - ziaziej kształcie mniej lub bardziej kulistym, którym zew część jest zbudowana z koncentrycznych powłok otulających detrytycznie jądro. Powłoki te określa się nazwą korteks. Wielkośc ooidów nie przekracza 2mm średnicy (wieksze to pizoidy). - peloidy - ziarna różnego pochodzenia, zbudowane z krypto- lub mikrokrystalicznej substancji węglanowej, należą tu m. in. grudki kałowe (zbudowane z kalcytu, fosforanów i minerałów ilastych) grudki groniaste (ziarna agregacyjne połączone, o zróżnicowanej genezie) - muł węglanowy - powstał w wyniki abracji elementów szkieletowych lub też został uwolniony po rozkładzie tkanki organicznej organizmów morskich głównym składnikiem jest aragonit, któremu towarzyszy wysoko- lub niskomagnezowy kalcyt. Cement: spoiwo chemiczne (węglanowe, siarczanowe, żelaziste itp.) może się tworzyc w procesach syn - (równocześnie z sedymentacją osadu) dia - (w trakcie sedymentacji - lityfikacji osadu) i epigenetycznie (po lityfikzacji osadu); też jako c. regeneracyjny (diageneza soadu) w formie obwódek regeneracyjnych wokół starszego minerału (kwarc).
mikryt - jest to mikrokrystaliczny osad węglanowy składający się z kryształów mniejszych niż 4 mm. Najprawdopodobniej mikryt jest utworem poligenicznym i może powstać: -na drodze wytrącania z roztworu wodnego -poprzez mechaniczne i biologiczne ścieranie większych cząstek węglanowych -w wyniku działalności mikroorganizmów sparyt - kryształy węgla o średnicy przekraczającej 4 mm. Wypełniają one zwykle puste przestrzenie pomiędzy składnikami allochemicznymi i pełnią funkcje cementu. Sparyt powstaje wyłącznie na drodze chemicznej. Sparyt może krystalizować w wapieniach na sposób: - pierwotny - w przestrzeniach między składnikami ziarnistymi - wtórny - przez rekrystalizację mikrytu lub składników ziarnistych
22.Dolomity pierwotne i wtórne ( geneza, zastosowanie) Rozróżnia się dolomit wtórny i pierwotny: Dolomit pierwotny powstaje w wyniku bezpośredniego wytrącenia się z wody morskiej. Jest on drobnoziarnisty i równoziarnisty.Dolomit wtórny powstaje w wyniku metasomatozy, czyli wypierania jednego składnika przez drugi. W tym przypadku wapń jest wypierany przez magnez. Dolomit wtórny jest gruboziarnisty i nierówno ziarnisty. Zastosowanie:materiał budowlany (do wytwarzania specjalnego cementu);materiał dekoracyjny;surowiec dla przemysłu ceramicznego;ma zastosowanie w metalurgii; do produkcji materiałów ogniotrwałych; do produkcji nawozów mineralnych (nawóz wapniowo- magnezowy do odkwaszania gleb)
29.Podać przykłady skał węglanowych pochodzenia organicznego ( krótko omówić)- Wapienie krynoidowe - utworzone są ze szkieletów liliowców (Crinoidea), najważniejszej pod względem skałotwórczym grupy szkarłupni (Echinodermata). Ich szkielety zbudowane są z aragonitu, przy czym każdy element szkieletu np. człon łodygi liliowca (trochit) utworzony jest z jednego kryształu tego minerału. W związku z tym elementy szkieletowe szkarłupni zachowane są w skałach wapiennych w postaci dużych zazwyczaj kryształów kalcytu,na ogół rozpoznawalnych makroskopowo. Wapienie krynoidowe są pospolite w środkowej jurze Tatr i pienińskiego pasa skałkowego. - wapień muszlowy - wapień rafowy
24. Wymienić i krótko omówić skały węglanowe i ich odpowiedniki wśród skał przeobrażonych (zastosowanie, występowanie w Polsce) 1)Wapień - skała osadowa (chemogeniczna lub organogeniczna) zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede wszystkim w postaci kalcytu. Powstają z luźnego osadu wapiennego, który w wyniku różnych procesów ulega lityfikacji. Najbardziej istotnym z tych procesów jest proces cementacji. Niemal monomineralna skała osadowa, węglanowa (chemiczna), składającą się głównie z minerału dolomitu (węglanu magnezu - ponad 90%) i minerału kalcytu (węglanu wapnia), minerałów ilastych, kwarcu, markasytu, pirytu, i substancji bitumicznej lub skała metamorficzna - marmur. Makroskopowo przypomina ona zbudowany głównie z węglanu wapnia, wapień. ODPOWIEDNIK: Marmury powstają we wszystkich strefach metamorfizmu z przeobrażenia skał węglanowych (marmury kalcytowe i dolomitowe). Jeżeli skałą wyjściową był czysty wapień to marmury składają się wyłącznie z kalcytu. Jeżeli natomiast były nią wapienie z domieszkami, np. wapienie margliste to marmury zawierają ponadto miki, chloryty, kwarc, skalenie i wiele innych minerałów. Struktura marmurów jest krystaloblastyczna, tekstura zaś bezładna. Barwa tych skał jest zróżnicowana: od białej, przez żółtawą, różową, aż po czarną. Wietrzenie marmurów prowadzi do powstania płytkich, gliniastych gleb, o wysokiej zawartości wapnia, zwanych rędzinami.
26. Ewaporacja i jej produkty (przykłady występowania w Polsce skał solnych) EWAPORATY to skały osadowe należące do grupy skał chemicznych, powstałe przez wytrącenie się i osadzenie związków mineralnych na skutek odparowania, czyli ewaporacji wód morskich (z płytkich lagun i zatok) lub słonych jezior. Można powiedziec ze proces powstawania ewaporatów rozpoczyna sie organogenicznych i chemicznych osadów wapiennych i dolomitowych które można traktować jako prierwszy przejaw nasycenia soli rozpuszczonych w wodzie morskiej. Stwarza to warunki do silnego rozwoju fauny o szkieletach weglanowych i fosforanowych. W skutek tych procesów następuje wzbogacenie wody morskiej w Na+ , K+ , Mg2+ , Cl- , SO42- . Prowadzi to do krystalizacji siarczanu wapnia gipsu CaSO4 *2H2O lub anhydrytu CaSO4 zależnie od temperatury i zasolenia wody. Wskutek dalszej ewaporacji i wzrostu zasolenia wody morskiej następuje krystalizacja halitu. Tworzą się pokłady soli kamiennek, charakteryzujące się obecnością niewielkich ilości gipsu, anhydryu, polihalitu, langbeinitu i innych minerałów solnych, które mogą tworzyć w nich smugi (pierścienie roczne), przypominające przyrosty drzew. Powstanie i zróżnicowanie ich wiąże się z sezonowymi zmianami klimatycznymi. Przy wykrystalizowniu większej części siarczanów wapnia i halitu pozostaje w roztworze część Ca2+ Na+ , ale głównymi kationami stają się Mg2+ i K+ a także wzrost zawartości Br, B, Rb, Cs i innych słabiej rozpowszechnionych pierwiastków. Roztwory te tworzą wieloskładnikowy układ z którego krystalizują chlorki i siarczany Na+ , K+ , Mg2+ , Ca2+ ,a w mniejszym stopniu borany Na+ , Sr2+ , Mg2+ , Ca2 które są słabo rozpowszechnione w osadach solnych.
Występowanie: Sól kamiena w okolicach Inowrocławia (permskie wysady solne) oraz Bochni i Wieliczki (trzeciorzędowe osady solne)
Gips największe złoża gipsu występują w Niecce Nidziańskiej, Kietrz i Dzierżysławiu (koło Głubczyc) okolice Rybnika ( Czernica) Wodzisławia, Chełmka nad Wisłą, Krzeszowic i Krakowa (Płaszów, Łagiewniki) Anhydryt Niwnica koło Nowogrodźca, na Dolnym Śląsku, Anhydryty tworzą też wąski pas wychodni od Niwnic do Żarskiej Wsi Skały: gipsyty; anhydrytyty; sole-halityty-karnalityty-sylwinity
30.Wyjaśnić terminy: mikryt, peloid, argilit, lidyt, szarogłaz
- mikryt - jest to mikrokrystaliczny osad węglanowy składający się z kryształów mniejszych niż 4 mm. Najprawdopodobniej mikryt jest utworem poligenicznym i może powstać: -na drodze wytrącania z roztworu wodnego -poprzez mechaniczne i biologiczne ścieranie większych cząstek węglanowych -w wyniku działalności mikroorganizmów Szarogłaz (waka, szarowaka, szarowiak[1]) - odmiana piaskowca zawierająca co najmniej 25% okruchów skalnych w materiale detrytycznym. Skała osadowa, okruchowa, zwięzła, masywna, warstwowana lub bezładna zawierająca minerały ilaste oraz ortoklaz , plagioklazy, okruchy i minerały zasadowych skał krystalicznych : diabazów, melafirów, łupków krystalicznych rzadziej skał magmowych. Argility silnie zdiagenezowane, nieelastyczne, pelitowe, masywne lub warstwowane skały, zawierające oprucz minerałów ilastych także wodorotlenki glinu. Skały krzemianowe: lidyty- pochodzenia organicznego, barwa czarna lub ciemnoszarara , zwięzła, skryto- lub drobnokrystaliczna; złożona głownie z chalcedonu, podrzędnie kwarcu, minerałów ilastych, substancji węglistej; niekiedy obecne bioklasty. - Peloidy- ziarna różnego pochodzenia, zbudowane z krypto- lub mikrokrystalicznej substancji węglanowej; należa tu m. in. grudki kałowe (zbudowane z kalcytu, fosforanów i minerałów ilastych), grudki groniaste (ziarna agregacyjne połączone, o zróżnicowanej genezie)