Ustrój organów ochrony prawnej (egzamin 2012)

• USTRÓJ – ustawowa regulacja – wymagają jej wszystkie kwestie, które łączą się z ustawą

  • zasady tworzenia organu

  • reguły kreacji organu

  • organy organu ochrony prawnej

  • organizacja wewnętrzna

  • sytuacja prawna osób wchodzących w skład organu

  • zasady i kryteria doboru osób wchodzących w skład organu

  • odpowiedzialność dyscyplinarna

  • inne zagadnienia szczególne

• Ochrona prawna:

  • pojęcie

    • jest to stała i zorganizowana działalność podejmowana głównie dla ochrony prawa

    • realizowana stale

    • odpowiednia organizacja

    • nie zawsze organ ochrony prawnej chroni tylko prawa może podejmować inne kwestie

  • przedmiot

    • prawo w znaczeniu przedmiotowym => ochrona porządku prawnego, inaczej: ochrona interesu społecznego

    • prawo w znaczeniu podmiotowym => ochrona interesu indywidualnego jednostki

    • realizacja jednego przedmiotu najczęściej przynosi także efekt w postaci realizacji drugiego, czasem jednak oba te interesy mogą pozostawać w sprzeczności

  • cel

    • represja

      • nie musi przybierać postaci reakcji karnej

      • jest formą reakcji na naruszenie prawa

      • może przybrać postać reakcji karnej, ale także cywilnej, administracyjnej

    • prewencja – działalność wyprzedzająca naruszenie prawa, zabezpiecza przed naruszeniem prawa

      • ogólna => oddziaływanie na nieokreślone podmioty, rodzi przeświadczenie, że naruszenie prawa przyniesie nieuchronnie określony skutek (żeby ludzie podporządkowali się prawu)

      • szczególna => oddziaływanie na określone podmioty (najczęściej podmiot, który już naruszył prawo); ponowne naruszenie prawa przez ten sam podmiot przyniesie nieuchronnie określony skutek (oddziaływanie wychowawcze)

  • okoliczności stosowania

    • w sytuacji konfliktowej – gdy pomiędzy stronami stosunku prawnego dochodzi do konfliktu co do ich wzajemnych praw i obowiązków

    • w sytuacji niekonfliktowej - na tyle niejasnej, że wymaga ona udziału organów ochrony prawnej

      • ze względu na treść prawa

      • ze względu na wagę sytuacji

• Rodzaje ochrony prawnej

  • rozstrzyganie

    • podejmowanie wiążącej decyzji co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo

    • sposoby rozstrzygania:

      • ze względu na podmiot

        • przez jedną ze stron (stronniczość, patrzy na interes własny, własną korzyść)

        • przez podmiot trzeci (bezstronne)

      • ze względu na środki

        • środki przymusu prawnego (państwowego)

        • środki wychowawcze (tańsze i skuteczniejsze)

  • działalność pojednawcza

    • ugodowe załatwienie konfliktu drogą porozumienia się samych stron, albo przy okazji dochodzenia do stanowczego rozstrzygnięcia albo w toku takiego postępowania, pojawia się tam, gdzie nie ma sposobu stosowania przymusu

    • rodzaje:

      • pośrednictwo - działalność jakiegokolwiek podmiotu trzeciego, któremu strony zaproponowały ugodowe załatwienie konfliktu

      • rozjemstwo - działalność specjalnie do tego celu powołanego organu

    • ten rodzaj załatwiania sporów ma w zasadzie najszersze znaczenie w stosunkach międzynarodowych (brak możliwości zastosowania przymusu)

    • od pojednawstwa należy odróżnić polubowne załatwianie sprawy - dokonywane przez sąd polubowny, w sposób stanowczy i wiążący dla stron

      • posiedzenie pojednawcze (KPK; obligatoryjne w postępowaniu prywatnoskargowym)

      • postępowanie pojednawcze (KPC – gdy istnieje możliwość zawarcia ugody)

    • zbliżone do pojednawstwa na gruncie KPK są:

      • istniejąca instytucja posiedzenia pojednawczego (przeprowadza je sąd i jest obligatoryjną fazą postępowania prywatnoskargowego)

      • instytucja mediacji (art.23 a KPK) - dopuszczalna w postępowaniu karnym i cywilnym, prowadzona przez mediatora ( nie może być nim sędzia). To sędziowie decydują o tym, czy zostanie wszczęte postępowanie mediacyjne. Jeśli dojdzie do mediacji i strony porozumieją się – postępowanie skraca się diametralnie.

  • kontrola przestrzegania prawa

    • badanie zachowania się określonych podmiotów pod kątem zgodności tego zachowania z obowiązującym prawem oraz na występowaniu z odpowiednimi wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków, przewidzianych na wypadek naruszenia lub zagrożenia naruszenia prawa

    • zakres:

      • ograniczony – gdy dotyczy wybranych aspektów

      • nieograniczony – gdy kontrola dotyczy wszystkich aspektów działalności kontrolowanego podmiotu (zupełna)

    • rodzaje:

      • kontrola sensu stricto – ogranicza się do stwierdzenia faktu

      • kontrola sensu largo – środki ujawnienia i środki reagowania

    • kontrola (=ujawnianie) a nadzór (=środki reagowania)

  • pomoc prawna

    • szczególnego rodzaju usługi świadczone podmiotom stosunków prawnych w celu ochrony ich prawnie chronionych interesów

    • funkcja: ochrona praw podmiotowych i prawnie chronionych interesów,

    • usługi w zakresie pomocy prawnej:

      • poradnictwo prawne

      • opracowywanie aktów prawnych o charakterze ogólnym bądź indywidualnym

      • zastępstwo – procesowe lub pozaprocesowe

      • obrona w sprawach karnych

      • dokonywanie innych czynności

  • ochrona praw człowieka

    • polega na ochronie praw ogółu obywateli, zagwarantowanych Konstytucją albo innymi aktami prawnymi (w tym także prawa międzynarodowego) => w skali makro

    • ochronie praw określonej grupy podmiotów, wyróżnionej ze względu na jej cechy => w skali mikro

Organy ochrony prawnej

• Są to organy specjalnie powołane do sprawowania ochrony prawnej i specjalnie dla realizacji tego celu zorganizowane

• Podział:

  • rozstrzygające

  • pojednawcze (mediacyjne, rozjemcze)

  • kontroli legalności

  • pomocy prawnej

  • organy ochrony praw obywatelskich

• Organy rozstrzygające

  • organy powołane specjalnie do rozstrzygnięcia konfliktów i specjalnie pod tym kątem zorganizowane

  • rodzaje:

    • sądy

    • pozasądowe organy rozstrzygające

  • SĄDY:

    • w znaczeniu materialnym:

      • organ specjalnie powołany do sprawowania wymiaru sprawiedliwości

      • uprawniony do rozstrzygania w imieniu państwa

      • wyposażony w pełne, ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania (niezawisłość, jawność, procesowa forma postępowania)

    • w znaczeniu formalnym:

      • każdy organ nazywany sądem przez obowiązujące przepisy np. sąd koleżeński, sąd honorowy

      • sądy te nie sprawują wymiaru sprawiedliwości

      • sądami wyłącznie w znaczeniu formalnym są sądy koleżeńskie, honorowe, czy sądy polubowne (sądy polubowne = np. w związkach sportowych)

      • „Za postępowanie uchybiające godności studenta oraz naruszanie przepisów obowiązujących w uczelni student ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną przed komisjami dyscyplinarnymi lub sądem koleżeńskim samorządu” – Art. 162 ust. 1 – Ustawa z 12.09.1990 o szkolnictwie wyż.

      • W myśl artykułu 38 ustawy z 18.01.1996 o kulturze fizycznej związki sportowe mogą ustanawiać stałe sądy polubowne.

      • W myśl art. 27 ustawy z 19.04.1991 o samorządzie pielęgniarek - organem okręgowej izby pielęgniarek i położnych jest m.in. okręgowy sąd sprawujący sądownictwo polubowne w ramach samorządu pielęgniarek i położnych.

    • sądami w znaczeniu materialnym i formalnym są:

      • Sąd Najwyższy

      • sądy powszechne

      • sądy administracyjne

      • sądy wojskowe

  • sądownictwo administracyjne

    • przepis art. 176 konstytucji określa zasadę dwuinstancyjnego orzekania

    • dwuinstancyjność orzekania w sprawach administracyjnych realizowana jest dopiero od 01.01.2004r.

  • POZASĄDOWE ORGANY ORZEKAJĄCE:

    • np. Izba Morska – nie jest sądem, ale posiada prawo do rozstrzygania spraw, które zaszły na morzu lub Kolegia do spraw wykroczeń (kiedyś Kolegia Karno- Administracyjne).

    • organy powołane specjalnie do rozstrzygania (orzekania) i specjalnie pod tym kątem zorganizowane oraz działające na zasadzie swych własnych wyłącznych kompetencji, nie spełniające jednak którejś z cech sądów w znaczeniu materialnym

    • „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne. (ust.1) W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia ds. wykroczeń” – Art. 56 Konst. z 1952

• Organy pojednawcze

  • POWOŁYWANE AD HOC

    • np. komisje pojednawcze tworzone na podstawie art. 7 ustawy o społeczno zawodowych organizacjach rolników (sześciu członków po trzech przez każdą ze stron sporu)

    • „Jeżeli postępowanie nie doprowadzi do rozwiązania sporawy każda ze stron może żądać wszczęcia postępowania pojednawczego. Postępowanie to prowadzi powołana w tym celu komisja w składzie 6 członków wyznaczonych w równej liczbie przez każdą ze stron” – Art. 7 ust.1 ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników

  • O CHARAKTERZE STAŁYM

    • np. komisje pojednawcze tworzone w trybie określonym przepisami Kodeksu Pracy (art. 244) wspólnie przez pracodawcę i zakładową organizację związkową w celu polubownego załatwienia sporów o roszczenia pracowników wynikające ze stosunku pracy

    • „§1: W celu polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze. §3: Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – pracodawca po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników” – Art. 244 KP

  • ich działalność ogranicza się wyłącznie do prób ugodowego załatwienia sporu, z reguły postępowanie przed tymi organami nie może zamykać drogi dla postępowania przed właściwymi organami rozstrzygającymi

  • działalność pojednawcza – prowadzona w określonych warunkach w postępowaniu prywatnoskargowym przez sąd lub w postępowaniu karnym – przez mediatora

• Organy kontroli legalności

  • sprawowanie kontroli może być funkcją uboczną danego organu, bądź jedną z wielu funkcji (np. NIK => kontroluje pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności)

  • nie ma w Polsce organów, co do których zakresu działania należałaby wyłącznie kontrola legalności (takich zadań nie pełni nawet Prokuratura)

  • kontrolę legalności sprawuje także Naczelny Sąd Administracyjny

  • taki zakres działania NSA wynika z przepisów Konstytucji RP oraz przepisów NSAU (art.184)

  • „Najwyższa Izba Kontroli kontroluje m. in. działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości, rzetelności” – Art. 202 Konstytucji

  • „Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw” – Art. 2. ProkU

  • „Zadania m.in.:

    • wyłączania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli

    • podejmowanie środków przewidzianych prawem zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu” – Art. 3 ProkU

  • „Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują w zakresie określonym w ustawie kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego I aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.” – Art. 184 Konst.

  • „NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej na zasadach określonych w niniejszej Ustawie” – Art. 1 NSAU

• Organy pomocy prawnej

  • powołane do obsługi prawnej i specjalnie w tym celu zorganizowane

  • podział:

    • adwokatura

    • radcostwo

    • notariat

  • pomoc prawna jest świadczona w ramach tzw. zawodów zaufania publicznego

  • cechy zawodu zaufania publicznego

    • może wiązać się z dostępem do informacji dotyczącej życia prywatnego osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy

    • wymaga określenia zasad etyki i może wymagać złożenia ślubowania

    • gwarantuje, że informacje uzyskane przez wykonującego ten zawód są chronione tajemnicą zawodową, którą można złamać tylko wtedy, gdy przewidują to obowiązujące przepisy

    • wykonuje się go na podstawie przepisów korporacyjnych, regulujących zasady funkcjonowania korporacji

• Organy ochrony praw człowieka

  • Rzecznik Praw Obywatelskich - „Stoi na straży wolności i praw człowieka i o obywatela określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych.”

  • „Bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, zobowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności…”

  • Rzecznik Praw Dziecka - „Stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.”

    • „W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości”

  • Nie pełni roli organu ochrony praw człowieka Rzecznik Praw Pacjenta – może zwrócić się do RPO lub RPD o podjęcie działań z zakresu ich kompetencji (sam takich działań podjąć nie może) Także zadanie Rzecznika Ubezpieczonych ograniczają się do współpracy z RPO.

Zasady ustrojowe

• Zasada – pojęcie

  • dyrektywa, postulat, wzorzec, ideał

  • stanowi normę prawną wyraźnie oznaczoną lub wyinterpretowaną z innych norm, stąd – podział zasad na:

    • skodyfikowane – inaczej: takie, którym została nadana postać normatywna (np. zasada ustności, jawności)

    • nieskodyfikowane – inaczej: taka, która została wyinterpretowana z określonej normy lub zespołu norm

• Wszystkie zasady ustrojowe są zasadami konstytucyjnymi = rodzaje

  • sądowego wymiaru sprawiedliwości

  • niezawisłości sędziowskiej

  • niezależności sądów

  • udziału czynnika społecznego

  • instancyjności

  • stabilności orzeczeń

• zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości

  • w Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują sądy

  • definicje wymiaru sprawiedliwości:

    • przedmiotowa - Wymiarem sprawiedliwości są czynności jakiegokolwiek organu, jeśli zmierzają do rozstrzygnięcia sytuacji konfliktowej. Są nim zatem także np. czynności sądów w znaczeniu formalnym ( wezwanie stron na rozprawę, nadanie klauzuli wykonalności, wezwanie świadka na przesłuchanie przez Policję – a więc czynności o charakterze technicznym nie będące rozstrzyganiem).

    • podmiotowa - wymiarem sprawiedliwości są czynności dokonywane przez sąd. Są nim zatem także, np. czynności organizacyjne związane z funkcjonowaniem sądów (np. zawiadamianie świadków).

    • przedmiotowo –podmiotowa - Wymiarem sprawiedliwości są wyłącznie takie czynności sądu, które zmierzają do rozstrzygnięcia sytuacji konfliktowej. Zatem: nie każda czynność, tylko dokonywana przez sąd; nie każda czynność sądu, tylko taka, która jest rozstrzyganiem sytuacji konfliktowej;

  • „Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:

    • Sąd Najwyższy,

    • sądy powszechne

    • sądy administracyjne

    • sądy wojskowe” – Art. 175 ust. 1 Konstytucji

  • „Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów toczy się wg przepisów niniejszego kodeksu” – Art. 1 KPK

  • „Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz Sąd Najwyższy” – Art. 2 § 2 KPC

  • „NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej” – Art. 1 NSAU

• zasada niezawisłości sędziowskiej

  • „Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom” (Art. 178 ust. 1 Konstytucji)

  • ujęcie

    • zewnętrzne niezawisłości sędziowskiej = nikt nie może wpływać na decyzje sędziego

    • wewnętrzne niezawisłości sędziowskiej = przeświadczenie, że wydane orzeczenie nie spowoduje negatywnych konsekwencji

  • zakres:

    • podmiotowy zakres = osoby (podmioty) korzystające z niezawisłości w związku z orzekaniem

      • zapis dotyczy sędziów wszystkich sądów w Polsce i zamieszczony został wyłącznie w Konstytucji

      • „W zakresie orzekania asesorzy sądowi są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom” – Art.. 135 §2 USP

      • „W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom” – Art. 169 § 1 USP

    • przedmiotowy zakres = czemu, mimo niezawisłości podległe są te podmioty

  • gwarancje niezawisłości sędziowskiej

    • ustrojowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej

      • odpowiedni poziom etyczno-moralny

        • „Na stanowisko sędziego może być powołany ten, kto jest nieskazitelnego charakteru” – Art. 61 § 1 pkt 2 USP

      • przygotowanie zawodowe (Art. 61 § 1 Prawo o ustroju sądów powszechnych)

      • stałość zawodu

        • „Sędziowie są nieusuwalni” – Art. 180 ust. 1 Konst.

      • incompatibilitas

      • materialna niezależność

      • immunitet sędziowski

    • przygotowanie zawodowe = Prawo o ustroju sądów powszechnych

      • Na stanowisko sędziego może być powołany ten, kto:

        • Ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i UZYSKAŁ ( a nie zdobył!) tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,

        • Odbył aplikację sądową lub prokuratorską,

        • Złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,

        • Pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez okres 5 lat,

      • Dodatkowe wymogi:

        • Na stanowisko SSO może być powołany SSR lub sędzia WSO, który posiada co najmniej 4 letni okres pracy na tym stanowisku lub stanowisku prokuratora;

        • Na stanowisk SSA może być powołany sędzia sądu powszechnego i sądu wojskowego, jeśli ma co najmniej 6 letni okres pracy na tym stanowisku.

      • Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego może być powołany ten, kto:

        • Ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

        • Wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej

        • Ma co najmniej 10 letni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza.

      • Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto:

        • Ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

        • Wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej;

      • Przygotowanie zawodowe – PrUSA:

        • Pozostawał na stanowisku sędziego lub prokuratora co najmniej 8 lat, albo przez co najmniej 8 lat wykonywał zawód adwokata…

      • Trybunały:

        • Sędzią Trybunału Konstytucyjnego może być osoba, która posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA.

        • W skład Trybunału Stanu mogą być wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w organach administracji rządowej.

        • Przewodniczący, zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa sędziów TS powinna posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

      • USWU:

        • Na stanowisko sędziego może być powołany oficer pełniący zawodową służbę stałą, który:

        • Doświadczenie życiowe – wiek:

        • USP, USWU – 29 lat

      • SN – osoby posiadające kwalifikacje na stanowisko sędziego i co najmniej 10 letni staż

      • TKU – kwalifikacje na stanowisko SSN lub SNSA

      • TSU – wymóg przygotowania zawodowego odnosi się do przewodniczącego a także do z-cy przewodniczącego oraz co najmniej połowy sędziów (kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego)

      • Sędzia wojewódzkiego sądu administracyjnego:

        • Ukończył 35 lat

        • 8 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora;

    • procesowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej

      • kolegialność orzekania

      • tajność narady i głosowania

      • jawność rozprawy

      • swobodna ocena dowodów

  • immunitety – rodzaje

    • procesowe (sędziego) mieszane (adwokat)

    • trwałe (poseł, senator) nietrwałe (prokurator, sędzia)

    • bezwzględne (dyplomatyczny, konsularny) względne (parlament, prokurator, sędzia)

    • brak czysto materialnego

• zasada niezależności sędziów

  • „Sądy (SN, powszechne, administracyjne, wojskowe) i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz” art. 173 Konstytucji

  • zasada ta ma stanowić gwarancję niezawisłości sędziowskiej, jej uzupełnienie

  • z niezależności sądownictwa wynika:

    • zakaz przejmowania przez władzę ustawodawczą i wykonawczą kontroli nad orzecznictwem sądowym

    • zakaz zmiany lub uchylenia przez władzę ustawodawczą orzeczenia sądowego (nie dotyczy to prawa łaski)

  • więzi pomiędzy władzami jednak istnieją

    • sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP

    • Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór administracyjny nad sądami

  • co przemawia za tą niezależnością?

    • sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest w rękach sądownictwa, a nadto SN sprawuje nad tym orzecznictwem nadzór

    • niezawisłość sędziowska – sędzia stosuje prawo do ustalonego przez siebie stanu faktycznego i nie podlega w tej kwestii żadnej władzy

    • gwarancja niezawisłości warunkujące niezależność i samodzielność sądów w stosunku do innych władz

    • tryb wyznaczania kandydatów na sędziów

  • co prawda wpływ władzy wykonawczej (Prezydenta i Ministra Sprawiedliwości) jest znaczny, jednak nie ma on charakteru decydującego

  • mianuje Prezydent (m.in. po zasięgnięciu opinii MS), ale na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (bez wniosku nie może mianować nikogo innego)

• zasada udziału czynnika społecznego

  • „Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa” (art. 182 Konstytucji)

  • jednak ten określony ustawą udział nie ogranicza się jedynie do udziału ławników w składzie orzekającym

  • czynnik społeczny: (inaczej nie-urzędnik)

    • nie posiada specjalnych kwalifikacji zawodowych (przygotowania zawodowego do wykonywania czynności sędziego)

    • wykonuje czynności wymiaru sprawiedliwości obok swej normalnej pracy zawodowej – otrzymuje 3% kwoty bazowej (SPRAWDZIC)

  • przejawy

    • w składzie organu orzekającego – ławnicy

    • udział podmiotów reprezentujących interes społeczny (w procesie karnym – przedstawiciel społeczny)

    • dostęp publiczności do rozpraw odbywanych publicznie, quasi udział publiczności -> zastępowanie publiczności przez media, które przekazują daną informację publiczności

• zasada instancyjności:

  • „Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne” (art. 176 ust 1 Konstytucji)

  • dyrektywa, zgodnie z którą każda decyzja wydana w pierwszej instancji może być na skutek zaskarżenia poddana kontroli przez organ wyższego rzędu (drugiej instancji) = tzw. instancja pionowa lub przez ten sam organ w innym składzie (tzw. instancja pozioma)

  • nie ma w polskim systemie prawnym decyzji organu I instancji, które z chwilą ich wydania stają się prawomocne

  • Sądownictwo powszechne:

II Inst. = Sąd Apelacyjny

II Inst. = Sąd Okręgowy I Inst. = Sąd Okręgowy

I Inst. = Sąd Rejonowy

• Sądownictwo administracyjne

II Inst. = Naczelny Sąd Administracyjny

I Inst. = Wojewódzki sąd administracyjny

• Sądownictwo wojskowe

II Inst. = Sąd Najwyższy

II Inst. = Wojskowy Sąd Okręgowy I Inst. = Wojskowy Sąd Okręgowy

I Inst. = Wojskowy Sąd Garnizonowy

• Sąd Najwyższy jest organem pozainstancyjnym oraz instancyjnie wyższym w przypadku orzeczeń wydawanych przez Wojskowe Sądy Okręgowe w sąd. wojskowym

• w Polsce w tej chwili są 2 Sądy Wojskowe Okręgowe i 5 Wojskowych Sądów Garnizonowych

• Konstytucja nie wymaga, by określenie „kontrola instancyjna” było tożsame z określenie „kontrola sprawowana przez organ nadrzędny”. W niektórych wypadkach wystarczy samo dokonanie kontroli. To ma miejsce w razie konieczności podjęcia decyzji szybko i bez zahamowań zasadniczego toku procesu

• zasada stabilności orzeczeń

  • dyrektywa, zgodnie z którą orzeczenie prawomocne nie może zostać zmienione inaczej, jak tylko w trybie kontroli o charakterze nadzwyczajnym

  • wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem lub kasacją

  • pewność prawa

  • brak obawy o ewentualne zmiany

  • możliwość realizacji stanu faktycznego

  • W jakim celu należy dążyć do ustaleń zgodnych z prawdą?

    • Jeżeli strona kwestionuje prawdziwość ustaleń to należy to zbadać(poddać kontroli), bo:

    • Rozstrzygnięcie zgodne z prawdą oznacza praworządność

    • Rozstrzygnięcie zgodne z prawdą oznacza sprawiedliwość

    • A więc: albo prawda albo instancyjność?

    • Nie – kontrola tak, ale stabilność wymaga ograniczenia liczby instancji kontrolnych.

  • zasada stabilności orzeczeń, a zasada prawdy:

    • stabilność oznacza pewność prawa, dążenie do prawny oznacza praworządność i sprawiedliwość (sprzeczność!! – tonowana instancyjnością postępowania)

Obsadzanie stanowisk sędziowskich

• Pierwszoplanową rolę w tym zakresie pełni Krajowa Rada Sądownictwa

• Reguły obsadzania stanowisk sędziowskich zostały określone we wszystkich aktach prawnych regulujących ustrój każdego z rodzajów sądów w Polsce

• Obsadzanie stanowisk sędziowskich:

  • zgłoszenie do prezesa Sądu Okręgowego lub Sądu Apelacyjnego

  • zawiadomienie Ministra Sprawiedliwości

  • ocena kolegium sądu

  • ocena zgromadzenia ogólnego sędziów

  • przedstawienie kandydatury Ministrowi Sprawiedliwości

  • Krajowa Rada Sądownictwa

  • opinia Ministra Sprawiedliwości

  • zawiadomienie kandydata o treści informacji i opinii

  • informacja właściwego organu policji =>> na końcu: Prezydent RP (mianowanie)

• Kryteria jakim powinien odpowiadać kandydat na sędziego

  • wymóg dot. charakteru kandydata -> nieskazitelny, nieposzlakowanej opinii

  • wymóg dot. wieku kandydata

  • wymóg dot. zawodowego przygotowania kandydata

• Europejska Karta Statusu Sędziego

  • przyjęta w Strasburgu w lipcu 1993

  • przygotowana przez Dyrekcję Spraw Prawnych Rady Europy

  • ma formę rekomendacji – oznacza to, że należy ją traktować jako katalog optymalnych środków zapewnienia optymalnego statusu sędziego

  • wskazuje na konieczność określenia prawnych gwarancji

    • niezawisłości sędziowskiej

    • fachowości sędziowskiej

    • bezstronności sędziego

    • rzetelnego i publicznego postępowania przed sądem

  • zasady karty

1. regulacja funkcjonowania zawodu sędziego normami możliwie najwyższego rzędu

2. odpowiedni status sędziego ma zapewnić fachowość, niezawisłość i bezstronność sędziego, skoro powierzona mu zostaje ochrona praw innych osób

3. wpływ na selekcję, rekrutację, powołanie i przebieg kariery sędziowskiej powinien mieć

4. organ niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej

5. w skład którego przynajmniej w połowie powinni wchodzić sędziowie wybrani przez środowisko sędziowskie

6. każdy sędzia powinien mieć możliwość zwrócenia się do takiego organu, gdy uzna, że zagrożona lub zlekceważona została niezawisłość lub niezależny charakter wymiaru sprawiedliwości

7. kryterium selekcji i rekrutacji powinna być zdolność do swobodnej i bezstronnej oceny przedstawionych kwestii prawnych oraz stosowania prawa z poszanowaniem praw jednostki

8. decyzja o powołaniu kandydata powinna należeć do niezależnego organu

9. sędziego orzekającego w określonym sądzie nie można w zasadzie, bez jego wyraźnej zgody powołać na inny urząd sędziowski lub przenieść co do innego sądu (za wyj. przeniesienia dyscyplinarnego)

10. podstawą awansowania – wyłącznie kwalifikacje i osiągnięcia w wykonywaniu obowiązków, poddane obiektywnej ocenie przez niezależny organ

11. sędziowie są uprawnieni do wynagrodzenia na poziomie chroniącym ich przed naciskami

12. wymierzanie kary może nastąpić po przeprowadzeniu stosownego postępowania, skala sankcji może być określona wyłącznie w ustawie, a ich wymiar winien być proporcjonalny

13. postanowienia Karty stosuje się do wszystkich sędziów, a nie tylko do zawodowych, choć niektóre (np. przebieg kariery zawodowej, zasady awansowania) tylko do zawodowych; mają one także zastosowanie do wszystkich rodzajów jurysdykcji

14. sędziowie są zobowiązani wykazywać właściwą postawę wobec stron

15. starać się jak najlepiej przygotować do orzekania

16. mają obowiązek utrzymywania w tajemnicy informacji powierzonych im w związku z prowadzoną sprawą

• Odpowiedni poziom etyczno – moralny

  • SP, SN, NSA, SW => na stanowisko sędziego może być powołany ten, kto jest nieskazitelnego charakteru

  • TK => sędzią może być osoba, która może być sędzią lub NSA

  • TS => co najmniej połowa składu winna posiadać kwalifikacje sędziowskie

• Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów:

  • z pełnieniem urzędu sędziego wiążą się szczególne obowiązki i ograniczenia osobiste

  • postępowanie zgodne z zasadami uczciwości, godności, honoru, poczucia obowiązku, dobrymi obyczajami

  • powinien dbać o autorytet swojego urzędu i o dobro sądu, w którym pracuje

  • powinien unikać zachowań, które mogłyby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabić zaufanie do jego bezstronności; sędzia powinien wymagać od innych sędziów nienagannego zachowania i kierowania się zasadami etyki, a na naganne zachowanie odpowiednio reagować

  • sędzia nie może ulegać jakimkolwiek wpływom naruszającym jego niezawisłość, bez względu na ich źródło lub przyczynę

  • powinien unikać zachować, które mogłyby podważyć zaufanie do jego niezawisłości i bezstronności

  • nie powinien wyrażać publicznie opinii na temat toczącego się lub mającego się toczyć postępowania

  • nie może swoim zachowaniem stwarzać pozorów nierespektowania porządku prawnego

  • powinien unikać kontaktów osobistych i jakichkolwiek związków ekonomicznych z innymi podmiotami, jeśli mogłyby one wzbudzić wątpliwości co do bezstronnego wykonywania obowiązków bądź podważać prestiż i zaufanie do urzędu sędziego

  • nie wolno mu podejmować działań finansowych, które mogą być odebrane jako wykorzystanie własnej pozycji sędziego

  • nie wolno mu przyjmować jakichkolwiek korzyści mogących wywołać odczucie, że stanowią próbę wpływu na jego osobę’

  • nie może świadczyć usług prawniczych

  • nie może należeć do jakiejkolwiek organizacji działającej poza porządkiem prawnym lub w jakiejkolwiek formie ją wspierać

• PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE, DOŚWIADCZENIE ŻYCIOWE

  • Sąd Powszechny

    • 29 lat

    • ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

    • odbył aplikację sądową lub prokuratorską

    • złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski

    • pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez okres 5 lat

  • Sąd Administracyjny

    • ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

    • wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego

    • 8 lat na stanowisko sędziego/prokuratora/ 8 lat zawód adwokata, radcy prawnego, notariusza/ 10 lat instytucje publicznej/ asesor sądowy w NSA – 2 lata

    • NSA – 35 lat

  • Sąd Najwyższy

    • ukończył wyższe studia prawnicze w Polce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

    • wysoki poziom wiedzy prawniczej

    • co najmniej 10 letni staż na stanowisku sędziego/prokuratora / wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy prawnego, notariusza

  • Sąd Wojskowy

    • ukończył wyższe studia prawnicze w Polce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

    • odbył aplikację sądową

    • złożył egzamin sędziowski

    • staż na stanowisku asesora w sądzie wojskowym

    • 29 lat

  • Trybunał Konstytucyjny

    • posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN/NSA

  • Trybunał Stanu

    • obywatele Polscy korzystający w pełni z praw publicznych

    • niekaralni sądownie

    • niezatrudnieni w organach administracji rządowej

    • TSU nie określa ich, czyni to Konstytucja (1/2 składu – kwalifikacje sędziowskie)

Trybunał konstytucyjny

• Do niedawna nie było go w Polsce, bada szeroko pojęte akty prawne, organ dbający o stan prawa

• Zalety i wady:

  • konieczność powołania organu mającego na celu zagwarantowanie przestrzegania Konstytucji (także – a może zwłaszcza – w zakresie tworzenia prawa)

  • stanowi istotną gwarancję w systemie źródeł prawa

  • sprzyja ochronie praw obywatelskich:

    • krytyka: uprawnienia TK stawiają go ponad parlamentem (organem uprawnionym do stanowienia prawa) ograniczając suwerenną pozycję organu przedstawicielskiego

• Kompetencje

  • zgodnie z art.190 ust.1 Konstytucji orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

  • zgodnie z art. 188 Konstytucji TK orzeka w sprawach

    • zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

    • zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi których ratyfikacja wymagała zgody wyrażonej w ustawie

    • zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami i międzynarodowymi ustawami

    • zgodności z Konstytucją celów lub działania partii politycznych

    • skargi konstytucyjnej

    • sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

  • udziela odpowiedzi na pytania prawne dotyczące zgodności (…) jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem => pytanie to może postawić każdy sąd

• Organizacja

  • 15 sędziów

  • wybierani indywidualnie na 9 lat przez Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, jeśli posiadają kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA, ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny

  • Prezesa i Wiceprezesa powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych na to stanowisko przez Zgromadzenie ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego

• postępowanie

  • w sprawach nieuregulowanych TKU stosuje przepisy KPC

  • rozprawa jest jawna, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej (np. ze względu na ochronę tajemnicy państwowej)

  • sędziowie TK mają dostęp do wiadomości objętych tajemnicą państwową związanych z rozpoznawaną sprawą

• składy

  • pełny – przy udziale co najmniej 9 sędziów np. w sprawie sporu kompetencyjnego pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa z wniosku prezydenta RP o zgodności z Konstytucją celów działania partii politycznych, w sprawie szczególnie zawiłej, przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta

  • 5 sędziów – np. orzekanie o zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją,

  • 3 sędziów – np. orzekanie o zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją

• skarga konstytucyjna

  • może być wniesiona po wyczerpaniu toku instancji w ciągu 3 miesięcy od daty doręczenia prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego rozstrzygnięcia

  • przymus adwokacko-radcowski (chyba, że składający jest zawodowym prawnikiem)

  • powinna określać akt prawny na podstawie którego rozstrzygnięto o prawach lub obowiązkach będący zdaniem skarżącego niezgodny z Konstytucją

    • okoliczności + wskazanie, że konkretny przepis jest niezgodny z Konstytucją + wyjaśnienie + podpis = potwierdzenie oświadczenia woli

Trybunał Stanu

• Orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej i/albo karnej określonych osób

• Czy jest zatem organem rozstrzygającym?

  • skoro orzeka o odpowiedzialności = TAK

  • w jego skład jedynie w części wchodzą osoby spełniające jedną z gwarancji niezawisłości sędziowskiej – przygotowanie zawodowe = NIE

• Gdyby orzekał o odpowiedzialności konstytucyjnej – kwestia ta nie miałaby znaczenia, ale orzeka także o odpowiedzialności karnej

• To zatem decydować powinno o zaliczeniu TS o organów rozstrzygających

• Kwestia odpowiedzialności konstytucyjnej to zasadniczy przedmiot postępowania przed TK

• Kwestia odpowiedzialności karnej ma charakter uboczny, subsydiarny; forma realizacji tej odpowiedzialności jest różna w zależności od podmiotu podlegającego odpowiedzialności

• Odpowiedzialność karna może być wyłączna albo może być związana z odpowiedzialnością konstytucyjną

• Zakres przedmiotowy odpowiedzialności

  • orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej za delikt konstytucyjny (za naruszenie Konstytucji) => podlegają wszystkie osoby wskazane w ustawie TS

  • orzekanie o odpowiedzialności karnej (za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego) => dotyczy tylko Prezydenta

  • orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej (za delikt konstytucyjny będący równocześnie naruszeniem ustawy karnej)

  • rodzaje odpowiedzialności Prezydenta RP

    • karna

    • konstytucyjna

    • konstytucyjno-karna

  • pozostałe osoby ponoszą odpowiedzialność

    • konstytucyjną

    • konstytucyjno-karną:

      • jeżeli popełniły przestępstwo lub przestępstwo skarbowe w związku z zajmowanym stanowiskiem

      • w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uznano za celowe łączne rozpoznanie czynów

• Zakres podmiotowy odpowiedzialności:

  • Prezydent RP

  • Prezes Rady Ministrów oraz członkowie RM

  • prezes NIK i prezes NBP

  • członkowie KRRiT

  • osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem

  • Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

  • posłowie i senatorowie w zakresie określonym art.107 Konstytucji

• Tryb odpowiedzialności

  • Prezydenta RP może postawić w stan oskarżenia wyłącznie Zgromadzenie Narodowe, pozostałe osoby – wyłącznie Sejm

  • wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności Prezydenta RP może złożyć na ręce Marszałka Sejmu co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego

  • wstępny wniosek o pociągniecie do odpowiedzialności innych osób podlegających odpowiedzialności przed TS może złożyć na ręce Marszałka Sejmu: Prezydent RP, co najmniej 115 posłów

  • w stosunku do pozostałych osób (z pominięciem osób wchodzących w skład Rady Ministrów) także komisja śledcza Sejmu (111 art. Konstytucji)

  • wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności posła może być złożony przez Marszałka Sejmu

  • wniosek kieruje się do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (KOK)

  • KOK uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub do sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej określonej osoby

  • wniosek zastępuje akt oskarżenia

  • w postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy KPK o ile przepisy TSU nie stanowią inaczej

  • TS orzeka na rozprawie:

    • w I instancji w składzie 1 przewodniczący + 4 członków

    • w II instancji w składzie 1 przewodniczący + 6 członków (z wyj. sędziów uczestniczących w wydaniu orzecznictwa w I instancji)

  • dłuższe terminy do wniesienia środków odwoławczych

    • apelacja – 30 dni

    • zażalenie 14 dni

  • w postępowaniu przed TS udział obrońcy jest konieczny

  • zakaz zarzucania oskarżonemu innego czynu niż wskazany w akcie oskarżenia

  • wyłączenie jawności rozprawy wyłącznie z uwagi na bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową

  • okres przedawnienia wynosi co najmniej 10 lat chyba, że przepisy karne przewidują okres dłuższy (regulacja szczególna dot. Prezydenta)

  • kary: m.in. utrata praw wyborczych , zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, TS może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego

• skład

  • przewodniczący (jest nim I Prezes SN)

  • dwóch zastępców

  • 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów

  • poza przewodniczącym i zastępcami jedynie połowa składu TS powinna mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego

  • tylko obywatele polscy, niekarani, korzystający z pełni praw publicznych, niezatrudnieni w organach administracji sądowej

• sędziowie TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom

• są chronieni immunitetem sędziowskim (na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności konieczna jest zgoda TS, z wyłączenie osoby, której wniosek dotyczy)

Krajowa Rada Sądownictwa

• Zadania:

  • Zasadnicze zasadnie:

    • strzeżenie niezawisłości sędziowskiej

    • strzeżenie niezależności sędziów

  • Głównym zadanie – kreacja składów sędziów

  • Poza tym zadania szczegółowe określa KRSU

  • Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

  • Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.” Art. 186. Konstytucji

• Skład:

  • I Prezes SN, Prezes NSA, Minister Sprawiedliwości oraz osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej

  • osoba powołana przez Prezydenta RP => bez oznaczenia okresu kadencji może być w każdym czasie odwołana: jej mandat wygasa najpóźniej w 3 miesiące po zakończeniu kadencji Prezydenta

  • 2 sędziów SN

  • 2 sędziów sądów administracyjnych

  • 2 sędziów będących przedstawicielami zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji

  • 8 sędziów będących przedstawicielami zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów => wybierani na okres trwania kadencji Sejmu i Senatu

  • 1 sędzia będący przedstawicielem Zgromadzenia Sędziów Sądów Wojskowych

  • 4 posłów i 2 senatorów => na czas trwania kadencji Sejmu i Senatu

  • KRS wybiera przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących

• Kadencja

  • I Prezes SN, Prezes NSA, MS – na czas pełnienia funkcji

  • os. powołana przez Prezydenta RP - bez oznaczenia czasu kadencji, może być w każdym czasie odwołana, jej mandat wygasa najpóźniej w 3 miesiące po zakończeniu kadencji Prezydenta

  • posłowie i senatorowie – na czas trwania kadencji Sejmu i Senatu

  • przedstawiciele zgromadzeń ogólnych – na okres 4 lat

• Wygaśnięcie mandatu

  • śmierć

  • zrzeczenie się mandatu

  • odwołanie przez organ, który dokonał wyboru

  • wygaśnięcie mandatu posła lub senatora

  • powołanie sędziego na inne stanowisko

  • wygaśnięcie albo rozwiązanie stosunku służbowego sędziego

  • przejście lub przeniesienie sędziego w stan spoczynku

• W zakresie organizacji sądownictwa i sądów:

  • Podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

  • Opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sądów

  • Opiniuje projekty aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz przedstawia wnioski

• W zakresie obsadzania stanowisk sędziowskich:

  • Rozpatruje i ocenia kandydatury

  • Przedstawia wnioski o powołanie Prezydentowi RP – bez nich Prezydent nie może mianować na stanowisko sędziego określonej osoby

  • Ustala kryteria oceny kandydatów na sędziów

  • Opiniuje programy szkolenia aplikantów sądowych

• W zakresie stanu kadry sędziowskiej:

  • Wypowiada się o stanie kadry

  • Opiniowała zasady oceny pracy asesorów sądowych

  • Rozpatruje wnioski o przeniesienie w stan spoczynku i o powrót na stanowisko sędziowskie

Sąd Najwyższy – organ naczelny

• O modelu usytuowania SN jako naczelnego organu sądowego decydują:

  • usytuowanie SN w systemie naczelnych organów władzy państwowej (niezależność

  • powiązania strukturalne i funkcjonalne z innymi sądami organami (poza sądami wojskowymi nie ma takich powiązań)

  • wzajemne relacje pomiędzy obszarami prawnymi objętymi jurysdykcją zarówno sądów powszechnych, wojskowych, administracyjnych i samego SN (jak wcześniej – dotyczy to tylko sądów wojskowych)

  • funkcje SN związane z orzekaniem i wyjaśnianiem treści przepisów prawnych (jedynym sposobem zapewnienia jednolitości orzeczniczej sądów, nad którymi SN sprawuje nadzór jest wykładnia prawa)

  • wewnętrzna struktura organizacyjna (ma zapewnić sprawne i funkcjonalne działanie tego organu)

  • dobór sędziów, ich status prawny (dobór wg wysokich wymagań merytorycznych, wyższych niż wymagane od kandydatów do innych sądów – nie ma kadencyjności)

• sprawowany przez SN nadzór dotyczy wyłącznie orzekania

• cele

  • ma zapewnić merytoryczną słuszność, zgodność z prawem i jednolitość orzecznictwa sądów i innych organów poddanych kontroli SN

  • ma sprzyjać jednolitości stosowania prawa drogą jednolitej wykładni prawa dokonywanej przez wszystkie sądy w Polsce

• jednolitości stosowania prawa sprzyja też instytucja wytyku:

  • SN wytyka uchybienie odpowiedniemu organowi lub sądowi, może jednak zażądać uprzednich wyjaśnień

  • takim uprawnieniem dysponuje także rozpoznający środek odwoławczy – sąd powszechny

  • Art.65 1 SNU – „Sąd Najwyższy w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów – niezależnie od innych uprawnień – wytyka uchybienie właściwemu sądowi lub innemu organowi. Sąd Najwyższy przed wytknięciem uchybienia może żądać stosownych wyjaśnień. Stwierdzenie wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.”

  • Art. 40 1 USP – Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy – to samo.

• kompetencje:

  • zakres kompetencji określa Konstytucja oraz ustawa o Sądzie Najwyższym

  • inne czynności przewidziane w ustawie to np. stwierdzenie ważności wyborów do sejmu i Senatu, wyborów prezydenta

  • II inst. dla sądów wojskowych i pozainstancyjna dla sądów powszechnych

  • Art.183 Konstytucji;art.1 SNU – „1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Nie ma nadzoru nad sądami administracyjnymi, który sprawuje NSA.; 2. SN wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.”

• środki nadzoru – Sąd Najwyższy realizuje swoje zadania poprzez tzw. środki nadzoru:

  • instancyjne, pozainstancyjne

  • korygujące, profilaktyczne

  • konkretne, ogólne (dot. konkretnych praw albo odp. na pytania prawne)

  • środki nadzoru instancyjnego

    • rozpoznawanie środków odwoławczych od nieprawomocnych orzeczeń

  • środki nadzoru pozainstancyjnego

    • rozpoznawanie nadzwyczajnych środków odwoławczych (kasacja, nadzwyczajne wznowienie postępowania)

    • wyjaśnianie kwestii prawnych nie związanych z konkretną sprawą

      • art. 60 1 SNU – „Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, wojskowych lub N ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes SN może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie SN w składzie 7 sędziów lub innym określonym składzie”

    • wyjaśnianie kwestii prawnych związanych z konkretną sprawą

  • środki nadzoru korygujące

    • realizowane w ramach roku instancji, dokonanie korekty orzeczenia, dotyczą przeszłości

  • środki nadzoru profilaktyczne

    • nie ma bezpośredniego wpływu na orzeczenie, pośredni wpływ dot. orzeczeń, które mają być w przyszłości prawidłowo wydane przez sądy

  • środki nadzoru konkretne

    • instancyjny, korygujący, ściśle określona sprawa

  • środki nadzoru ogólne

    • profilaktyczne, pozainstancyjne, oderwane od konkretnej sprawy

• realizacja tych środków następuje w drodze uchwały SN podejmowanej przez:

  1. skład 7 sędziów

  2. Izbę SN

  3. połączone Izby

  4. pełny skład Sądu Najwyższego

  • powiększone składy: a<b<c<d

• uchwały Sądu Najwyższego mogą posiadać moc zasady prawnej

• moc zasady prawnej – uchwała taka jest wiążąca dla wszystkich składów SN (nie ma mocy wiążącej dla składów sądów wojskowych i administracyjnych)

• uchwała Izby, połączonych Izb oraz pełnego składu SN uzyskuje moc zasady prawnej z chwilą podjęcia

• uchwała składu 7 sędziów – dla uzyskania przez nią mocy prawnej konieczne jest podjęcie dodatkowej uchwały o nadaniu tej mocy

• o odstąpieniu od uchwały posiadającej moc zasady prawnej zdecydować może skład bezpośrednio wyższy od tego, który ją uchwalił

  • 7. sędziów => cała Izba

  • cała Izba => połączone Izby, pełny skład SN, odpowiednio – właściwa Izba

  • gdy jedna Izba zamierza odstąpić od uchwały innej => obie połączone Izby lub pełny skład SN

• Organizacja

  • I Prezes SN kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy

  • Prezes SN jest zastępcą I Prezesa i kieruje pracą izby

  • I Prezesa powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN na 6 letnią kadencję (art. 10 SNU). Prezesa SN powołuje i odwołuje na wniosek I Prezesa SN Prezydent spośród sędziów SN w stanie czynnym

  • Izby

    • Cywilna

    • Karna

    • Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw publicznych

    • Wojskowa

  • szczegółowy podział spraw między izby określa regulamin SN uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN

  • Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego

    • wykonują w szczególności zadania związane z piczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy

  • Kancelaria I Prezesa SN

    • wykonuje zadania związane z pełnieniem przez I Prezesa SN czynności, w szczególności w zakresie spraw finansowych, kadrowych i administracyjno – gospodarczych

    • do wydawania zbioru orzeczeń I Prezes SN może utworzyć gospodarstwo pomocnicze

• organy:

  • Organy kolegialne

    • Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego

    • Zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego

    • Kolegium Sądu Najwyższego (I Prezes, prezesi, sędziowie SN wybrani przez zgromadzenie izb na okres 3 lat)

  • Organy jednoosobowe

    • I Prezes

    • Prezesi Izb

• samorząd:

  • samorząd SN tworzą wszyscy sędziowie SN w stanie czynnym

  • organy samorządu:

    • Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN:

      • rozpatruje i przyjmuje projekt informacji I Prezesa o działalności Sądu Najwyższego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa

      • dokonuje wyboru kandydatów na stanowisko sędziów SN

      • dokonywanie wyboru dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa

    • Zgromadzenie sędziów izby SN

      • wysłuchuje informacji prezesa izby o działalności izby

    • Kolegium SN

      • ustala podział czynności, opiniuje kandydatów na sędziów SN i na stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych SN oraz kandydatów na Prezesów SN

      • podejmuje decyzje dotyczące wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego

• wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego SN

  • śmierć

  • zrzeczenie się urzędu lub statusu sędziego w stanie spoczynku

  • prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska

  • prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu

  • w razie utraty obywatelstwa polskiego

System sądów w Polsce

• System tworzą:

  • Sąd Najwyższy

  • sądy powszechne:

    • rejonowe

    • okręgowe

    • apelacyjne

  • sądy administracyjne: (od 01.01.2004)

    • Naczelny Sąd Administracyjny

    • wojewódzkie sądy administracyjne

  • sądy wojskowe

    • wojskowe sądy garnizonowe

    • wojskowe sądy okręgowe

  • Konstytucja przewiduje też tworzenie na czas wojny sądu wyjątkowego

Sądownictwo powszechne

• Tworzenie

  • sądy tworzy i znosi ustalając ich siedziby i obszary właściwości Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS

  • sądy rejonowe – tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin

  • sądy okręgowe – tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych („okręg sądowy”)

  • sądy apelacyjne – tworzy się dla obszarów właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych („obszar apelacji)

• Organizacja sądów powszechnych

  • sądy podzielone są na wydziały

  • część z nich działa obligatoryjnie na podstawie przepisów USP

  • obok tych wydziałów w sądach mogą być także tworzone inne wydziały, z uwzględnieniem rodzaju i liczby

  • poza siedzibą sądu mogą być także tworzone wydziały zamiejscowe

  • inne niż te istniejące na podstawie ustawy wydziały tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem

  • sądy rejonowe dzielą się na wydziały

    • cywilny

    • karny

    • rodzinny i nieletnich

    • pracy (sąd pracy)

    • ksiąg wieczystych

    • są to wydziały istniejące na podstawie przepisów ustawy o ustroju sądów powszechnych

  • *w sądach rejonowych mogą być ponadto odpowiednio utworzone:

    • *wydział pracy i ubezpieczeń społecznych

    • *wydział gospodarczy (sąd gospodarczy)

  • sąd okręgowy dzieli się na wydziały

    • cywilny

    • karny

    • penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

    • pracy (sąd pracy) albo sąd pracy i ubezpieczeń społecznych

    • gospodarczy (sąd gospodarczy)

  • Wydziałem kieruje przewodniczący, którym jest prezes, wiceprezes lub inny sędzia. Wydziały:

    • Obligatoryjne – muszą być utworzone

    • Fakultatywne- mogą ale nie muszą być utworzone

    • Z uwzględnieniem rodzaju i liczby spraw wpływających do sądu

  • Poza siedzibą sądów mogą być tworzone wydziały zamiejscowe ( nie muszą odpowiadać strukturą sądowi). Inne niż te istniejące na podstawie ustawy wydział tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem.

  • w Sądzie Okręgowym w Warszawie ponadto jest utworzona:

    • odrębna organizacyjna jednostka do spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego (sąd antymonopolowy)

    • odrębna jednostka organizacyjna do spraw rejestrowych

  • Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały

    • cywilny

    • karny

    • pracy i ubezpieczeń społecznych

    • *w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie działa ponadto Sąd Lustracyjny/Sądy Lustracyjne mogą być utworzone w miejscowościach, gdzie działa IPN-owska Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

• Orzekanie poza siedzibą

  • sąd może pełnić czynności poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza obszarem swojej właściwości, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości lub jeżeli przez to nastąpi znaczne zmniejszenie kosztów (art. 43 § 1 USP) => jest to wyjątek od reguły (zakres wyjątków może określić tylko ustawa)

  • stałą formą orzekania poza siedzibą sądu są:

    • wydziały zamiejscowe sądów rejonowych

    • ośrodki zamiejscowe lub wydziały zamiejscowe sądów okręgowych

• Nadzór

  • nadzór nad działalnością sądów w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy, w trybie określonym ustawami

  • zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście oraz przez właściwą służbę nadzoru

  • czynności z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie mogą wkraczać w dziedzinę , w której sędziowie są niezawiśli

• Organy sądu

  • jednoosobowe = prezes sądu

    • Prezesa sądu apelacyjnego powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu apelacyjnego bądź SN, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji

    • Prezesa sądu okręgowego powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu okręgowego albo apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu i opinii prezesa przełożonego sądu apelacyjnego. (ograniczenie dopuszczalności powoływania)

    • Prezesa sądu rejonowego powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu rejonowego lub sądu okręgowego, po zasięgnięciu opinii kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa przełożonego sądu okręgowego.

    • Kandydata na prezesa sądu przedstawia Minister Sprawiedliwości odpowiedniemu zgromadzeniu sędziów w celu wydania opinii.

    • Minister może powołać prezesa mimo negatywnej opinii zgromadzenia i w razie niezłożenia opinii w okresie dwóch miesięcy.

    • W razie opinii negatywnej, minister może go powołać, jeżeli opinia KRS jest pozytywna; powołaniu stoi na przeszkodzie negatywna opinia KRS ( niewielki element zabezpieczający coraz większe uprawnienia Ministra Sprawiedliwości).

    • Prezes i wiceprezes sądu apelacyjnego i sądu okręgowego powoływani są na okres 6 lat ( nie jest dopuszczalna druga następująca bezpośrednio po pierwszej kadencja.)

    • Prezes i wiceprezes sądu rejonowego powoływani są na okres czterech lat ( ustawa nie ogranicza dopuszczalności ponownego powołania).

    • Uprawnienia i obowiązki Prezesa sądu:

      • Kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz

      • Pełni czynności z zakresu administracji sądowej

      • Inne czynności przewidziane w ustawie lub przepisach odrębnych

      • Jest zwierzchnikiem służbowym sędziów

      • Powierza sędziom pełnienie funkcji i zwalnia z ich pełnienia

  • kolegialne

    • kolegium sądu okręgowego

      • składa się z 4 do 8 członków

    • kolegium sądu apelacyjnego (w sądzie rejonowym organów kolegialnych brak)

      • składa się z 3 do 5 członków

    • wybierani przez odpowiednie zgromadzenie ogólne sędziów oraz prezesa i wiceprezesów

    • przewodniczącym kolegium jest prezes sądu

    • liczbę członków ustala odpowiednie zgromadzenie sędziów

    • kadencja – 2 lata

    • zadania:

      • ustalają podział czynności

      • przedstawiają opinię o kandydatach na sędziów

      • wyrażają opinie o kandydatach do pełnienia funkcji

• Samorząd sędziowski

  • organy samorządu sędziowskiego

    • zgromadzenie ogólne sędziów apelacji

      • przewodniczący = prezes sądu apelacyjnego

      • składa się z sędziów sądu apelacyjnego

      • zadania:

      1. przedstawianie KRS kandydatów na stanowiska sędziów sądu apelacyjnego

      2. wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu apelacyjnego

      3. wybiera członków kolegium sądu apelacyjnego

      4. wysłuchuje informacji prezesa sądu o działalności sądu apelacyjnego

      5. wysłuchuje informacji prezesa sądu o działalności sądu apelacyjnego oraz wyraża opinię w tym zakresie

    • zgromadzenie ogólne sędziów okręgu

      • przewodniczący = prezes sądu okręgowego

      • składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających na obszarze właściwości sądu okręgowego w liczbie 2/3 sędziów sądu okręgowego

      • zadania:

      1. przedstawia KRS kandydatów na stanowisko sędziów

      2. wyraża opinię o kandydatach na prezesa sądu okręgowego

      3. ustala liczbę i wybiera członków kolegium sądu okręgowego

      4. wysłuchuje informacji prezesa sądu o działalności sądu okręgowego oraz wyraża opinię w tym zakresie

• Ławnicy

  • około 90% spraw wpływających do sądu jest rozpatrywanych przez składy jednoosobowe = zawodowe (bez czynnika społecznego)

  • ogólna reguła i wyjątek

    • rozpoznawanie spraw przed sądami odbywa się z udziałem czynnika społecznego

    • wyjątki od tej reguły określa ustawa -> bez udziału czynnika społecznego orzeka (np.) sąd II instancji, odbywają się posiedzenia sądu w niektórych sprawach także sąd I instancji

    • zawsze czynnik społeczny przeważa nad czynnikiem zawodowym

  • szczególna wiedza

    • w sądach pracy i ubezpieczeń wyznacza się ławników szczególnie obeznanych z problematyką spraw pracowniczych celami ubezpieczenia i potrzebami osób ubezpieczonych (por. również art. 158 § 2 USP)

  • ławnikiem może być ten, kto:

    1. posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich

    2. jest nieskazitelnego charakteru

    3. ukończył 30 lat, lecz nie przekroczył 70

    4. jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku

    5. jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków ławnika

    6. posiada co najmniej wykształcenie średnie

    7. zakaz: funkcjonariusze policji, adwokaci, duchowni, żołnierze w czynnej służbie wojskowej

  • ławnicy sądów powszechnych

    • ławników wybierają rady gminy do wszystkich sądów działających na obszarze właściwości sądu okręgowego

    • kandydatów zgłaszają prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze zamieszkujących na stałe na danym terenie

    • rady gmin zasięgają wiadomości o kandydatach z Krajowego Rejestru Karnego oraz od właściwych organów Policji

  • kadencja = 4 lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyboru

    • po upływie kadencji = ławnik może brać udział w rozpoznawaniu sprawy rozpoczętej z jego udziałem do czasu jej zakończenia

    • różnica: ławnik nigdy nie przewodniczy składowi

  • mandat – wygasa w razie orzeczenia prawomocnym wyrokiem pozbawienia praw publicznych (wygaśnięcie stwierdza rada, która wybrała ławnika)

    • może być odwołany przez radę gminy, która go wybrała – przyczyny:

      • skazanie prawomocnym wyrokiem

      • niewykonanie obowiązków ławnika

      • zachowanie godzące w powagę sądu

      • niezdolność do wykonywania obowiązków ławnika

  • w zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko ustawom

  • ławnicy przy rozstrzyganiu spraw mają równe prawa z sędziami ALE:

    • nie mogą przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą

    • jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że rozprawa będzie trwała przez czas dłuższy prezes sądu może wyznaczyć ławnika dodatkowego (w razie potrzeby – dwóch) -> osoba ta wchodzi w skład, jeżeli ten „właściwy” ławnik nie może pełnić funkcji

Sądy administracyjne**

• Sądy administracyjne

  • sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie

• Wojewódzkie Sądy Administracyjne

  • są tworzone dla jednego województwa lub dla większej liczby województw

  • tworzy je i znosi Prezydent RP w drodze rozporządzenia

  • dzieli się na wydziały tworzone/znoszone przez prezesa NSA

• organy WSA to:

  • prezes sądu

  • zgromadzenie ogólne sędziów WSA

  • kolegium WSA

• Naczelny Sąd Administracyjny

  • „Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej” (Art. 184 Konstytucji)

  • kompetencje:

    • NSA orzeka w sprawach określonych w art.16 ust. 1 NSAU

    • ponadto orzeka także w sprawach w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę i stosuje środki określone w tych przepisach

    • NSA rozpoznaje skargi na bezczynność organów w określonych sprawach

    • rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy

      • organami jednostek samorządu terytorialnego

      • między organami tych jednostek a organami administracji rządowej

      • samorządowymi kolegiami odwoławczymi

    • udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawiane przez samorządowe kolegia odwoławcze

  • organizacja

    • działa w Warszawie

    • dzieli się na izby

    • Sąd w Warszawie dzieli się na wydziały – działa tu również Biuro Prezydialne i Biuro Orzecznictwa

    • Izbą kieruje jej prezes – prezesem izby może być jeden z wiceprezesów Sądu lub inny sędzia

    • pracami ośrodków zamiejscowych kierują ich prezesi

      • biur – dyrektorzy

      • wydziałów – ich przewodniczący

      • wydziałów biur – naczelnicy

  • skład

    • prezes

    • wiceprezesi

  • organy

    • jednoosobowe - prezes

    • kolegialne

      • zgromadzenie ogólne sędziów NSA

        • rozpatruje i opiniuje sprawy przedłożone przez Prezesa

        • przedstawia KRS opinie o kandydatach na sędziów

        • ustala skład liczbowy kolegium

        • rozpatruje informacje prezesa o działalności sądu

      • kolegium NSA

        • jest organem opiniodawczym i doradczym prezesa

        • jeżeli prawa tak stanowią – organem współdecydującym

        • rozpatruje sprawy przedstawiane Zgromadzeniu Ogólnemu

        • rozpatruje sprawy przedstawione mu przez Prezesa oraz przedstawia sprawy Prezesowi z własnej inicjatywy(nie było tego na wykładzie)

      • Prezes

        • kieruje pracami sądu

        • reprezentuje sąd na zewnątrz

        • pełni czynności przewidziane w przepisach NSAU

        • pełni czynności administracji sądowej w stosunku do NSA (nie było)

      • Prezesa i wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent RP spośród sędziów tego Sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu, prezes jest powoływany na sześcioletnią kadencję (art. 185 Konstytucji)

Sądy wojskowe

• Rodzaje

  • wojskowe sądy garnizonowe (I inst.)

  • wojskowe sądy okręgowe (I i II instancja)

  • organem rozpoznającym środki odwoławcze od orzeczeń wydanych przez wojskowe sądy okręgowe jest Izba Wojskowa Sądu Najwyższego (nie jest ona jednym z rodzajów sądów wojskowych)

• Tworzenie:

  • sądy wojskowe tworzy i znosi w drodze rozporządzenia Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS określając ich siedziby i obszary właściwości

  • Minister ON w porozumieniu z Ministrem Spr. może tworzyć i znosić, w drodze rozporządzenia, wydziały zamiejscowe poza siedzibami wojskowych sądów garnizonowych

  • w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny może tworzyć w drodze rozporządzenia inne sądy wojskowe

• Nadzór:

  • w zakresie orzekania – Sąd Najwyższy

  • zwierzchni w zakresie organizacji i działalności administracyjnej – MS

  • w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych – MON

• Miejsce orzekania:

  • rozpoznają sprawy w swojej siedzibie, chyba że:

    • jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości – poza swoją siedzibą, a w razie konieczności i poza obszarem swej właściwości, a także – jeśli umowa międzynarodowa tak stanowi – poza granicami RP

    • jednak rozpoznawanie spraw karnych na terytorium RP zawsze w siedzibie sądu wojskowego lub sądu powszechnego

• Samorząd sędziowski:

  • Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych tworzą sędziowie sądów wojskowych

  • przewodniczą – na zmianę – prezesi sądów wojskowych (kadencja 2 lata)

  • zadania:

    • przedstawianie KRS kandydatów na stanowisko sędziów sądów wojskowych

    • wybór członków kolegiów sądów wojskowych

    • wysłuchiwanie informacji dyrektora departamentu sprawującego zwierzchni nadzór w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sądów wojskowych oraz wyrażanie opinii w tym zakresie

    • wybór członka KRS

    • wybór rzecznika dyscyp.

• Organy:

  • w wojskowych sądach okręgowych

    • prezes sądu

    • kolegium wojskowego sądu okręgowego

  • w wojskowych sądach garnizonowych

    • prezes sądu

    • (nie ma kolegium)

• Skład:

  • Wojskowy sąd garnizonowy składa się z sędziów i asesorów tego sądu

  • Wojskowy sąd okręgowy składa się z sędziów tego sądu

  • Sędzią może być (poza cechami typowymi) – oficer pełniący zawodową służbę stałą

• Ławnicy:

  • może nim być tylko żołnierz w czynnej służbie wojskowej, a w wypadkach przewidzianych w ustawie – ławnik sądu powszechnego jeżeli:

    • ukończył 18 lat i korzysta z praw cywilnych i obywatelskich

    • jest nieskazitelnego charakteru oraz wyróżnia się w wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej

  • ławników wybierają zebrania żołnierzy jednostek wojskowych

  • kadencja – 3 lata -> ławników będących żołnierzami pełniących zasadniczą służbę wojskową wybiera się na okres odbywania tej służby

  • przyczyny wygaśnięcia mandatu oraz odwołania ławnika określa ustawa o ustroju sądów wojskowych

Rzecznik praw obywatelskich**

• Pozycja ustrojowa

  • ma znacznie silniejszą pozycję w systemie prawnym niż w innych państwach Unii Europejskiej

  • jest upoważniony do kontroli całej działalności władzy publicznej

  • rzecznik podejmuje czynności na wniosek obywateli, organów samorządów i z własnej inicjatywy

  • może działać na płaszczyźnie:

    • ustawodawczej – poprzez zwracanie się do Trybunały Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z prawem uchwalanych aktów prawnych

    • wykonawczej – może kontrolować przestrzeganie praw obywatelskich poprzez władzę wykonawczą zwracając się o wyjaśnienia, czy też podejmując interwencje w konkretnych przypadkach

    • sądowniczej – może występować z pozwami, przyłączać się do postępowania, wnosić środki zaskarżenia (włącznie z kasacją)

• uprawnienia

  • „Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej i innych przepisach prawa” (Art.208 Konstytucji)

  • RPO może po zapoznaniu się z wnioskiem

    • podjąć sprawę (nie postępowanie sądowe!)

    • poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania

    • przekazać sprawę wg właściwości

    • nie podjąć sprawy

• kto może zostać Rzecznikiem?

  • obywatel polski

  • wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczenie zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną

  • Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu

  • kadencja = 5 lat, nie można pełnić funkcji dłużej niż 2 kadencje

• Rzecznik jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie

• Rzecznik nie może należeć do partii politycznej, związków zawodowych, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu

• Rzecznik nie może zajmować innego stanowiska za wyjątkiem profesora szkoły wyższej

• Rzecznik nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu

• Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich

• „W sprawach o ochronę praw i wolności obywateli Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej” – Art. 1 ust.3 RPOU

• Rzecznik Praw Dziecka

  • „Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców” – Art. 1 ust. 1 RPDU

  • „W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości” – Art. 2 ust. 1

Prokuratura

• Prokuraturę stanowią

  • Prokurator Generalny (naczelny organ) = nie jest nim już Minister Sprawiedliwości + oraz podlegli mu

  • prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury

  • prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

• Prokuratorzy

  • prokuratorami powszechnych jednostek organizacji prokuratury są:

    • prokuratorzy Prokuratury Generalnej

    • prokuratur apelacyjnych

    • prokuratur okręgowych

    • prokuratur rejonowych

  • prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych są prokuratorzy:

    • Naczelnej Prokuratury Wojskowej – organ jednoosobowy

    • wojskowych prokuratur okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych

  • prokuratorami IPN – Komisji

    • prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

    • prokuratorzy oddziałowych komisji

    • prokuratorzy Biura Lustracyjnego

    • prokuratorzy oddziałowych biur lustracyjnych

• Organizacja

  • na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny, który kieruje jej działalnością oraz może przedsiębrać wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury oraz może zlecić wykonanie tych czynności innym prokuratorom, chyba, że ustawa zastrzega daną czynność do jego właściwości

• Zastępcy Prokuratora Generalnego

  • Naczelny Prokurator Wojskowy, który kieruje działalnością wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (powołuje go prezydent na wniosek Prokuratora Generalnego w porozumieniu z MON)

  • Dyrektor Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

  • zastępcy powołani na wniosek PG

• Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są:

  • prokuratury apelacyjne (kieruje prokurator apelacyjny)

  • prokuratury okręgowe (prokurator okręgowy)

  • prokuratury rejonowe (prokurator rejonowy)

  • na czele – jednoosobowe kierownictwo – nie ma kolegialności kierownictwa

• W prokuraturze apelacyjnej działa zgromadzenie prokuratorów, które między innymi wysłuchuje informacji prokuratora apelacyjnego o działalności prokuratur, wyraża opinię o kandydatach na prokuratorów (org.samorządu)

• W prokuraturach apelacyjnych i okręgowych działają kolegia, które m.in.:

  • wyrażają opinię o kandydatach na prokuratora

  • rozpatrują wnioski z wizytacji i lustracji prokuratur

  • wyrażają opinię w innych sprawach przedstawionych przez kierującego odpowiednią prokuraturą prokuratora

• Krajowa Rada Prokuratury

  • skład jest budowany podobnie do składu KRS, niektóre osoby wchodzą z urzędu, inne są wybierane – PG, MS, posłowie, przedstawiciele NPW, przedstawiciele IPN, prokuratury

  • rada wyraża opinię w sprawach podejmowanych z własnej inicjatywy lub przedstawionych przez PG m.in. dotyczących stanu kadry prokuratorskiej i oceny realizacji zadań

• Zadania:

  • prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego

  • wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych

  • podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach

• Powołanie => prokuratorem (powszechnej jednostki org. prokuratury) może być powołany ten, kto:

  • posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich

  • jest nieskazitelnego charakteru

  • ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce

  • jest zdolny, ze względu na stan zdrowia do pełnienia funkcji prokuratora

  • ukończył 26 lat

  • złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski

  • pracował w char. asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok (albo odbył w wojskowych jednostkach org. prokuratury okres służby przepisany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych)

• Odwołanie

  • prokuratora może odwołać Prokurator Generalny w wypadkach wskazanych w ustawie

  • przeniesienie prokuratora na inne miejsce służbowe może mieć miejsce tylko i wyłącznie za jego zgodą

  • prokurator może być delegowany do innej jednostki org. => jeśli okres delegacji przekracza 6 miesięcy – tylko za jego zgodą

• Zasady organizacyjne:

  1. zasada jednolitości – wszystkie jednostki prokuratury stanowią jednolitą całość

  2. zasada centralizmu – wszystkie jednostki organizacyjne podlegają jednemu naczelnemu organowi

  3. zasada hierarchicznego podporządkowania – oznacza podległość PG nie wprost, lecz za pośrednictwem jednostek odpowiednio wyższego szczebla

  4. zasada jednoosobowego kierownictwa – całością prokuratury jak i jej poszczególnych jednostek kieruje zawsze 1 osoba

  5. zasada niezależności od innych organów administracji państwowej i samorządowej – nie wyłącza konieczności zarządzeń, poleceń i wytycznych prokuratora przełożonego jednak nie mogę dot. czynności procesowej; zarządzenia, polecenia i wytyczne odnoszą się do konkretnej sprawy, włączane są do akt postępowania; nie wyłącza także dopuszczalności uczynienia przez prokuratora przełożonego wytyku (instytucja uregulowana identycznie ak w przypadku wytyku w sądownictwie)

     • gwarancja niezależności:

       • nienaruszalność ze stanowiska poza przypadkami określonymi w ustawie

       • immunitet prokuratorski (formalny) – ochroną w tym zakresie objęci są prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych

       • nie może zostać bez uprzedniej zgody pociągnięty do odpowiedzialności karnej

       • za wykroczenie prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie

• Zasady działania:

  1. zasada legalizmu – obowiązek ścigania przestępstwa, przez prokuratora jeśli popełniono przestępstwo (ściganie z urzędu)

  2. zasada bezstronności – konieczność zbierania korzystnych i niekorzystnych dla strony okoliczności

  3. zasada działania z urzędu

  4. zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organ społeczny

  5. zasada substytucji – prokurator przełożony może zlecać podległym prokuratorom wykonanie czynności należących do jego zakresu działania chyba, że ustawa zastrzega daną czynność do zakresu uprawnień określonego prokuratora

  6. zasada dewolucji – każdy prokurator nadrzędny może przejąć do osobistego wykonania czynność należącą do prokuratora niższego rzędu

  7. zasada indyferencji – dla skuteczności czynności procesowej nie ma znaczenia, który z prokuratorów ją podejmuje

BY ZIELUT&KRYŚKA