Mediacja to alternatywna, pozasądowa metoda rozwiązywania sporów; to dobrowolne porozumienie między pokrzywdzonym i sprawcą. Celem której jest pomoc stronom konfliktu w osiągnięciu porozumienia akceptowalnego i zadawalającego dla wszystkich stron. Mediacja to proces, w którym bezstronna i neutralna osoba trzecia [mediator], wspomaga komunikację oraz działania stron zmierzające do rozwiązania problemu i opracowania ugody. Rolą mediatora jest oderwanie stron od wzajemnego oskarżania, obwiniania i gromadzenia dowodów winy oraz wsparcie komunikacji i działania stron, zmierzających do zdefiniowania problemu i ustalenia sposobu jego rozwiązania. Funkcje realizowane przez mediatora to:
- budowanie wzajemnego zaufania stron oraz zaufania do siebie
- edukowanie stron na temat konstruktywnego prowadzenia negocjacji
- modelowanie pożądanych zachowań w negocjacjach
- ułatwienie dojścia do porozumienia
Mediacja ułatwia rozwiązanie konfliktu drogą bez przemocy. Zaczyna i kończy się w prokuraturze (na Policji) lub w sądzie, ale odbywa się poza wymiarem sprawiedliwości i jest od niego niezależna. Uzupełnia istniejący system rozwiązywania konfliktów. Ma sprawić,
by do sądów docierały tylko te sprawy, których nie udało się rozwiązać przez inne powołane do tego instytucje.
Mediacja pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć i odczuć, oczekiwań i potrzeb. Przestępcy zaś umożliwia przyjęcie odpowiedzialności za skutki przestępstwa oraz podjęcie związanych z nią działań. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między stronami lub jego złagodzeniu. W mediacji strony zachowują kontrolę nad procesem, wypracowane porozumienie jest ich własnym dziełem. W mediacji nie jest ważne, co się zdarzyło
w przeszłości (tym zajmują się właśnie organy wymiaru sprawiedliwości), ale jak rozwiązać problem, aby ani obecnie ani w przyszłości nie było kolejnych zdarzeń, które będą jego przejawami. Mediacja jest też niewątpliwą okazją do ustalenia, jak naprawić wyrządzoną szkodę społeczności lokalnej. Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie, aby np. obok ustalenia formy i wysokości zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego, sprawca zobowiązał się do nieodpłatnej pracy w określonym terminie, w ramach którejś z bliskiej sercu pokrzywdzonego organizacji czy instytucji, pomagającej np. ludziom chorym, samotnym lub biednym. Zobowiązać się do takiej pracy może zwłaszcza osoba, która bezsprzecznie wykaże, że nie jest w stanie aktualnie finansowo zadośćuczynić ofierze, ale której bardzo będzie zależeć na pojednaniu i naprawieniu szkody.
Mediacja służy zarówno pokrzywdzonemu jak i sprawcy czynu. Pokrzywdzony ma okazję nie tylko uzyskać zadośćuczynienie,
a w wypadku, gdy jest to możliwe - naprawienie szkody, ale może usłyszeć szczere przepraszam i wyzbyć się lęku przed sprawcą. Pokrzywdzony natomiast jedynie
w postępowaniu mediacyjnym może swobodnie i bez ograniczeń wypowiedzieć się i zadać dowolną ilość pytań, które jego zdaniem będą konieczne, aby dojść do porozumienia i aby dowiedzieć się, czemu go spotkało to, co go spotkało.
Pokrzywdzony może uzmysłowić sprawcy, jaką wyrządził krzywdę i przebaczyć mu, jeśli będzie chciał. I tutaj nasuwa się na myśl pytanie kiedy należy zdecydować się na mediację?
Otóż w wtedy gdy:
• strony pragną uniknąć kosztów procesu sądowego,
• strony pragną szybkiego porozumienia,
• strony chcą zachować kontrolę nad sposobem rozwiązania konfliktu bez oddawania sprawy w ręce sędziego.
Aktualnie z instytucji mediacji można skorzystać między innymi w sprawach karnych:
1) W toku postępowania przygotowawczego
2) W toku postępowania sądowego
3) W toku wykonywania kary ("mediacja po wyroku")
Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator (po postawieniu podejrzanemu zarzutów), może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym (art.23a 1 K.p.k.).
W czasie wykonywania kary ugoda zawarta między sprawcą a ofiarą w wyniku mediacji lub sesji sprawiedliwości naprawczej byłaby uwzględniania przez sąd przy orzekaniu
o warunkowym zwolnieniu. Sąd mógłby odwołać zwolnienie, gdyby skazany nie wypełniał warunków ugody.
Wysiłki na rzecz szerszego stosowania mediacji wspiera Polskie Centrum Mediacji.
W sierpniu ub. r. przygotowano tam projekt kodeksu postępowania mediatora, który uwzględnia także mediację po wyroku. Za jej podstawę prawną autorzy projektu uznają art. 162 par. l kkw, który dotyczy sytuacji, gdy rozważane jest warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego. Dopuszczają jednak prowadzenie mediacji niezależnie od możliwości przedterminowego zwolnienia, na każdym etapie odbywania kary pozbawienia wolności.
Zgodnie z projektem, sprawa może być skierowana do mediacji przez sąd penitencjarny,
na wniosek przedstawiciela administracji zakładu karnego, sądowego kuratora zawodowego, skazanego, pokrzywdzonego lub z urzędu.
Strona może zatem złożyć wniosek o przeprowadzenie mediacji samodzielnie lub zgodzić się na udział w mediacji w przypadku, gdy skierowanie sprawy do mediacji zaproponuje organ prowadzący sprawę (Policja, Prokuratura, Sąd).
W przypadku skierowania sprawy do instytucji, może ją prowadzić dowolny mediator, który w niej pracuje, a w przypadku skierowania sprawy do mediatora z listy osób godnych zaufania prowadzonej w Sądzie Okręgowym, mediację prowadzi konkretna, znana z imienia
i nazwiska osoba. O tym, kto będzie prowadził daną sprawę, decyduje organ kierujący.
W efekcie mediacji, strony mogą sformułować ugodę, której treść dotyczyć może spraw będących przedmiotem konfliktu między nimi, a zatem niekoniecznie dotyczących czynów opisanych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa (np. strony mogą objąć ugodą kwestie majątkowe czy dotyczące dalszych, wzajemnych relacji). Ugoda może zawierać zapisy mówiące o formie i terminie ewentualnego zadośćuczynienia. Mediacja nie kończy postępowania karnego. Dalszy tok sprawy zależy od organu kierującego, mediacja ma jednak znaczenie dla sposobu jej zakończenia:
Postępowanie karne może zostać umorzone w sprawach z oskarżenia prywatnego. (art.342 2 K.p.k.).◊
Postępowanie karne może zostać warunkowo umorzone na wniosek◊ prokuratora lub możliwość warunkowego umorzenia dostrzeże sąd, który w wyroku umarzającym postępowanie, określi obowiązki nałożone na oskarżonego oraz sposób i termin ich wykonania, mogące być zgodne z obowiązkami wskazanymi w ugodzie mediacyjnej (art.342 2 K.p.k.).
Sąd wymierzając karę bierze pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej◊ mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo osiągniętą pomiędzy nimi ugodę (art. 53 3 K.k.)
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli doszło do◊ pojednania stron i szkoda została naprawiona lub strony uzgodniły sposób jej naprawienia (art. 60 2 pkt.1 K.k.).
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli sprawca◊ czynił starania o naprawienie szkody (np. chciał brać udział w postępowaniu mediacyjnym) art.60 2 pkt.2 K.k.
W sprawach karnych mediacja dla stron jest bezpłatna, a czas jej trwania w toku postępowania karnego nie powinien przekroczyć jednego miesiąca. Polskie prawo przewiduje również możliwość przeprowadzenia tzw. mediacji po wyroku. Może być ona prowadzona pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą przebywającym w więzieniu, a jej wynik jest szczególnie istotny w przypadku, gdy sąd penitencjarny rozważa możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia sprawcy.
Dla pokrzywdzonych przestępstwem może być również istotne, że mediację można prowadzić również w ramach postępowania cywilnego. Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, aby z niej skorzystać w przypadku wszczęcia postępowania związanego z roszczeniami pokrzywdzonego, które np. nie zostały w pełni zaspokojone zasądzonym, prawomocnym odszkodowaniem.
Istotne jest to, że w przypadku spraw cywilnych nie musimy czekać na decyzję sądu cywilnego, tj. możemy samodzielnie doręczyć wniosek o przeprowadzenie wybranej przez siebie osobie, posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych i nie będącej czynnym zawodowo sędzią (a zatem nie musi to być mediator wymieniony na listach stałych mediatorów w sprawach cywilnych, dostępnych w Sądzie Okręgowym) i zawrzeć z nią umowę o mediację.
Należy zaznaczyć, że z mediacji mogą skorzystać również pokrzywdzeni czynem karalnym nieletniego. Art. 3a. 1. ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich daje możliwość skierowania sprawy w każdym stadium postępowania przez sąd rodzinny, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
Sam proces mediacji w sprawach nieletnich może trwać dłużej, niż zwyczajowo trwa mediacja w sprawach z udziałem dorosłych, choć nie powinno przekroczyć 6 tygodni. Kosztem mediacji w sprawach z udziałem nieletnich, obciążony jest Skarb Państwa.
W czasie wykonywania kary ugoda zawarta między sprawcą a ofiarą w wyniku mediacji lub sesji sprawiedliwości naprawczej byłaby uwzględniania przez sąd przy orzekaniu
o warunkowym zwolnieniu. Tutaj także sąd mógłby odwołać zwolnienie, gdyby skazany nie wypełniał warunków ugody.
Ideą mediacji jest to, że oskarżony i pokrzywdzony mają sami dojść do porozumienia;
w obecności mediatora ustalić w jaki sposób sprawca dokona zadośćuczynienia. Forma zadośćuczynienia nie jest sprawcy narzucona przez organ procesowy, czy mediatora.
Podstawowe zasady postępowania mediacyjnego:
♣ dobrowolność - nikt nie ma prawa przymuszać kogokolwiek do mediacji
♣ poufność - mediator jest zobowiązany do przestrzegania poufnego charakteru postępowania
♣ bezstronność - mediator nie popiera żadnej ze stron, pomaga jedynie obu stronom
w pełnym uczestniczeniu i osiąganiu korzyści z mediacji
♣ neutralność - mediator nie może narzucać stronom własnych rozwiązań
♣ akceptowalność - oznacza zgodę stron na osobę mediatora i warunki mediacji
Postępowanie mediacyjne może doprowadzić do zawarcia między stronami ugody, lub nawet pojednania. Pozytywny wynik mediacji powinien wpłynąć na decyzję jaką w sprawie podejmie organ procesowy, ale nigdy nie przesądza o tym jakie rozwiązanie w orzeczeniu sąd przyjmie.
Brak zgody stron/y na udział w mediacji nie pociąga za sobą żadnych negatywnych skutków. Strona ma prawo do nie wyrażenia zgody na udział w mediacji oraz wycofania zgody na każdym etapie postępowania. Uczestnictwo w mediacji nie może być wykorzystane przez organ prowadzący postępowanie karne, jako dowód przyznania się do winy. Sprawozdanie
z mediacji nigdy nie dostarcza dowodów w sprawie, nie stanowi źródła dowodowego dla prokuratora czy sądu. Gdy jednak obie strony dojdą do porozumienia i zgoda na mediację jest obupulna stosuje się następujące etapy mediacji:
1) Przygotowanie – mediator nawiązuje wstępne kontakty z każdą ze stron, stara się wzbudzić zaufanie, wyjaśnia zasady prowadzenia negocjacji i własna rolę. Etap ten kończy się niezbędnymi ustaleniami organizacyjnymi.
2) Początek formalnego spotkania – rozpoczyna się do wyjaśnienia zasad mediacji oraz uzyskania zgody stron na respektowanie tych zasad. Najważniejszy jednak moment tej fazy to uświadomienie stronom konsekwencji braku porozumienia.
3) Prezentacja punktów widzenia przez strony – na początku strony określają swoje stanowiska, a następnie wspólnie mediatorem ustalają zakres omawianych spraw.
4) Faza polegająca na identyfikacji alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktu – należy wspólnie ustalić możliwe alternatywy, a następnie starać się je dostosować do interesów obu stron.
5) Etap oceny alternatyw i negocjacji – strony oceniają przydatność alternatyw ze względu na własne cele, analizują ograniczenia w przyjęciu poszczególnych postaw.
6) Faza podejmowania decyzji – zachęcając strony do kooperacji mediator wskazuje znów na negatywny skutek braku porozumienia. Na koniec nakłaniamy do przyjęcia ostatecznych rozwiązań.
7) Zamknięcie negocjacji – jeszcze raz prosimy o wspólną akceptację przyjętych rozwiązań i potwierdzamy to pisemnym porozumieniem
Oskarżony, który pojednał się z pokrzywdzonym na drodze postępowania mediacyjnego, naprawił szkodę, zadośćuczynił, ma szansę na złagodzenie kary. Należy podkreślić, że ma szansę, a nie pewność, gdyż ostateczna decyzja w sprawie należy do organu procesowego, który biorąc pod uwagę wynik mediacji, nie jest ograniczony w wyborze rodzaju i wysokości kary.
Konflikty są nieodłącznym elementem życia społecznego, zapewne doprowadziłyby
w końcu do całkowitej destrukcji zbiorowości społecznych gdyby nie wypracowane procedury ich rozwiązania. Działania podejmowane przez ludzi w sytuacji konfliktu zależą od cech ich osobowości, temperamentu oraz tego, jak ważny jest dla nich przedmiot konfliktu i jakie sposoby radzenia sobie z nimi znają i preferują.
Konflikty powstają w wyniku słabej komunikacji między ludźmi, rywalizacji, przyjęciem nieodpowiednich wartości czy celów, są one nieuchronne i nie można ich uniknąć, można jedynie je kontrolować i rozwiązywać a jedną z bardzo skutecznych metod aby załagodzić „zwaśnione rody” jest właśnie mediacja tym bardziej, że jest szczególnie korzystną formą regulacji konfliktów w tych przypadkach, w których strony pozostają ze sobą w stałych i bliskich kontaktach (sprawy rodzinne, sąsiedzkie itp.), gdy zdarzenie ma charakter jednostkowy, przypadkowy, a konflikt między stronami występuje od niedawna lub sprawa dotyczy przestępstw drobnych.
Historia konfliktu jest tak długa jak historia ludzkości. Ludzie spierają się w różnych kwestiach i na różnych obszarach. Różne są też sposoby radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. Jednym z nich jest mediacja, której zastosowanie w Polsce wciąż się poszerza ? od sporów zbiorowych, poprzez konflikty rodzinne aż po sprawy karne i gospodarcze.
Mediacje (łac. mediare - być w środku) to dobrowolny i poufny proces dochodzenia do rozwiązania sporu, prowadzony w obecności osoby neutralnej - mediatora.
Pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć i odczuć, a także jego oczekiwań i potrzeb. Przestępcy zaś pozwala na przyjęcie odpowiedzialności za skutki przestępstwa oraz podjęcie związanych z nią działań. Mediacje różnią się od rozstrzygnięć instytucjonalnych (w tym sądowych) przede wszystkim tym, że ich celem nie jest ustalenie, kto ma rację, ale wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego strony sporu.
Mediator nie ma władzy podejmowania decyzji merytorycznych. Jego celem jest pomoc zwaśnionym stronom w dobrowolnym osiągnięciu ich własnego, wzajemnie akceptowanego porozumienia w spornych kwestiach. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między
stronami lub jego złagodzeniu. Mediacja nadaje stronom większą autonomię w zakresie rozporządzania swoimi prawami. Zawiera w sobie również restytucję, jako przejaw pogodzenia sprawcy z ofiarą. Restytucja staje się jednym z celów procesu.
Mediacja ułatwia rozwiązanie konfliktu drogą bez przemocy. Zaczyna się
i kończy w prokuraturze (na Policji) lub w sądzie, jednakże odbywa się poza
wymiarem sprawiedliwości i jest od tego wymiaru niezależna. Prowadzona jest
w atmosferze całkowicie sprzyjającej swobodnym wypowiedziom oraz rozładowaniu emocji.
Polski ?Kodeks Etyki Mediatora?, opracowany przez Polskie Centrum Mediacji, wprowadził takie zasady postępowania mediacyjnego, jak:
1.FACHOWOŚĆ ?obowiązuje go nabywanie wiedzy i umiejętność posługiwania się posiadaną wiedzą zgodnie z dobrem i interesami obu stron
?2.DOBROWOLNOŚĆ ?dobrowolna zgoda stron na mediację musi zostać wyrażona na początku pierwszego spotkania .Strony powinny zostać poinformowane ,że mogą wycofać się na każdym etapie postępowania. Nie wolno wywierać na nie żadnej presji, aby zgodziły się na mediację. Warunek pełnej dobrowolności jest bezwzględny; odróżnia to mediacje od sądu i arbitrażu.
?3. BEZSTRONNOŚĆ ? Strony w mediacji mają równe prawa i powinny być traktowane jednakowo z zachowaniem godności i szacunku. Niedopuszczalne jest aby mediator pozostawał ze stronami w stanie pokrewieństwa lub jakichkolwiek innych związkach.
?4.NEUTRALNOŚĆ ? wobec przedmiotu sporu. Mediator nie narzuca stronom własnych rozwiązań , nawet gdy ? jak sądzi ?byłyby najlepsze.
?5.POUFNOŚĆ- wszystko co się dzieje w czasie prowadzenia mediacji jest poufne i nie może być przekazywane żadnej instytucji lub osobie prywatnej. Dokumentacja przechowywana w związku z prowadzonymi mediacjami musi być zabezpieczona przed osobami niepowołanymi. W przypadku poważnych przestępstw mediator powinien poinformować odpowiednie organy.
?6. BEZINTERESOWNOŚĆ ? mediator nie może czerpać żadnych korzyści materialnych z tego co jest przedmiotem negocjacji między stronami . Nie może mieć także żadnego osobistego interesu z faktu zawarcia ugody czy sposobu i form w jakich zostanie zawarta.
?7.AKCEPTOWALNOŚĆ ? mediator powinien być zaakceptowany przez strony ? reguły i procedury muszą być podane na początku negocjacji.
?8. SZACUNEK ?mediator dba o zapewnienie bezpiecznych warunków rozmów. Mediacja powinna być prowadzona w odpowiednim tempie w czasie wyznaczonym przez możliwości i życzenia stron. Musi zapewnić SATYSFAKCJĘ PROCEDURALNĄ /WŁAŚCIWY SPOSÓB PROWADZENIA MEDIACJI /,MERYTORYCZNĄ /ZADOŚĆUCZYNIENIE / I PSYCHOLOGICZNĄ /POCZUCIE AUTORSTWA STRON WOBEC OSIĄGNIĘTEGO ROZWIĄZANIA I LEPSZE SAMOPOCZUCIE PO PRZEPROWADZONEJ MEDIACJI.1
Postępowanie mediacyjne między sprawcą a pokrzywdzonym prowadzone jest obecnie:
w sprawach z oskarżenia publicznego (art. 23a kpk; art. 3394 kpk) na podstawie postanowienia prokuratora, sądu lub organu Policji z inicjatywy organu procesowego stron/y albo za zgodą stron.
w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 4892 kpk) na podstawie postanowienia sądu na wniosek lub za zgodą stron - zamiast posiedzenia pojednawczego.
w sprawach dotyczących wykonania bezwzględnej kary pozbawienia wolności (art. 1621 kkw, przepisy art. 23a kpk stosuje się odpowiednio (na podstawie art. 12 kkw) - na podstawie postanowienia sądu penitencjarnego, na wniosek przedstawiciela administracji zakładu karnego, sądowego kuratora zawodowego, zgodnie z wnioskiem skazanego lub pokrzywdzonego albo z urzędu.
koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa - art. 618l pkt 8 kpk w zw. z art. 6192 kpk.
Warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępnienia akt oraz sposób i tryb postępowania mediacyjnego, wynagrodzenie za postępowanie mediacyjne określają:
w sprawach z oskarżenia publicznego i prywatnego w postępowaniu karnym - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 roku w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. 108 poz. 1020 z późniejszymi zmianami)
wysokość ryczałtu dla instytucji lub osoby prowadzącej postępowanie mediacyjne 4 w zw. z 1 rozporządzenia MS z dnia 18 czerwca 2003 roku w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz.U. 108 poz. 1026 z późniejszymi zmianami) - obecnie kwota ta wynosi 120 zł 20 zł ryczałt za doręczenia.
Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, tylko w uzasadnionych przypadkach może być ono przedłużone na wniosek mediatora przez organ kierujący sprawę do postępowania mediacyjnego. Sprawy do mediacji może kierować:
prokurator/policja - na etapie postępowania przygotowawczego,
sąd - w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia kończącego sprawę,
sąd - zamiast posiedzenia pojednawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego (na wniosek lub za zgodą stron; sąd nie może takiej sprawy skierować do mediacji z urzędu),
sąd penitencjarny/dyrektor zakładu karnego - na każdym etapie odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności, niezależnie od wysokości orzeczonej kary,
sąd wykonujący prawomocnie orzeczone kary lub środki karne w toku postępowania wykonawczego (na podstawie art. l2 kkw w zw. z art. 23a kpk).
Znaczenie i cele mediacji
Sprawiedliwość naprawcza i mediacja może przynieść różnorodne korzyści
dla pokrzywdzonego, sprawcy oraz społeczeństwa i wymiaru sprawiedliwości.
mów Znaczenie mediacji dla pokrzywdzonego
I. Pokrzywdzony
? jest podmiotem konfliktu, gospodarzem postępowania oraz partnerem w rozmowie;
? bierze sprawy ?we własne ręce?;
? czuje się szanowany i nikt nie narusza poczucia jego godności;
? jego godność, jako uczestnika mediacji zostaje uszanowana przez dobre słuchanie (nazywane aktywnym słuchaniem);
? wie najlepiej, jak powinien być rozwiązany jego problem;
? może: rozmawiać o konflikcie, uzyskać ważne dla niego informacje o pobudkach, jakimi kierował się sprawca, poznać motywy postępowania sprawcy, zrozumieć, dlaczego został wybrany na przedmiot ataku przestępczego, odreagować emocje wywołane przestępstwem, wyrazić swój gniew spowodowany przestępstwem, uświadomić sprawcy szkodę i rozmiar krzywdy, którą wyrządził przestępstwem, poczuć moralną i psychiczną satysfakcję z aktywnego udziału w procesie, pozbyć się obaw i lęku przed przestępcą i przestępczością w przyszłości, przedstawić swoje wyobrażenie o zadośćuczynieniu,
decydować o satysfakcjonującej go formie zadośćuczynienia, uzyskać zadośćuczynienie materialne i moralne;
? czuje się zauważony, bierze udział w sprawie, ktoś zajmuje się jego krzywdą
w stosunkowo krótkim czasie po przestępstwie;
? jest chroniony przed wtórną wiktymizacją.
II. Ponadto mediacja zapewnia:
? bezpieczne miejsce, które sprzyja dobrej atmosferze rozmów;
? warunki do odreagowania emocji;
? warunki do prowadzenia ze sprawcą negocjacji na temat zadośćuczynienia;
? możliwość szybkiego uzyskania przez pokrzywdzonego naprawienia szkody
lub satysfakcjonującego go zadośćuczynienia, bez potrzeby podejmowania dodatkowych kroków;
? zanikanie anonimowości pokrzywdzonego;
? upodmiotowienie pokrzywdzonego;
? wzmocnienie roli pokrzywdzonego w procesie karnym.
Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że pokrzywdzonym nie zależy je-
dynie na ukaraniu sprawcy, ale przede wszystkim na uzyskaniu zadośćuczynienia za doznane krzywdy. Zdarza się, że ofiara chce, aby sprawca wykonał jako
zadośćuczynienie, pracę społecznie użyteczną lub spełnił określone świadczenie i na cel społeczny. Bywa, że chce usłyszeć jedynie od sprawcy słowo: ?przepraszam?.
Znaczenie mediacji dla sprawcy przestępstwa
I. Sprawca poprzez proces mediacyjny:
? powinien uświadomić sobie, że wyrządził zło i krzywdę konkretnej osobie,
które wymagają zadośćuczynienia;
? uzyskuje możliwość: pełniejszego zrozumienia konsekwencji swego czynu wyrażenia żalu z powodu wyrządzonej krzywdy oraz skruchy przeproszenia pokrzywdzonego, przedstawienia pokrzywdzonemu motywów działania,
zrozumienia konieczności naprawienia skutków przestępstwa, wyrażenia gotowości zadośćuczynienia moralnego i materialnego, zawarcia dobrowolnej ugody z pokrzywdzonym,
naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, uczestniczenia w próbie pogodzenia (pojednania) lub pogodzeniu (pojednaniu) z ofiarą;
? w wyniku negocjacji z pokrzywdzonym oraz naprawienia szkody czy zadośćuczynienia, może mieć szansę uniknięcia orzeczenia przez sąd surowszego rodzaju kary, a tym samym uniknięcia stygmatyzacji, orzeczenia kary w niższej wysokości, zastosowania dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania karnego lub bezwarunkowego umorzenia, skorzystania ze skróconej formy postępowania;
? otrzymuje szansę powrotu do normalnego życia.
Należy pamiętać, że ideą mediacji jest to, że oskarżony i pokrzywdzony
mają sami dojść do porozumienia, w obecności mediatora, ustalić, w jaki sposób
sprawca dokona zadośćuczynienia. Forma zadośćuczynienia nie jest sprawcy
narzucona przez organ procesowy czy mediatora. Jest ona wynikiem negocjacji,
wypracowanego stanowiska stron. Mediacja stwarza szansę, że strony konfliktu
karnego mają poczucie, że konflikt, który istniał między nimi, został rozwiązany
i że jest to rozwiązanie satysfakcjonujące i sprawiedliwe. Dotychczasowe do-
świadczenia wykazały, że strony chętnie korzystają z zaoferowanego im postępowania mediacyjnego.
Znaczenie mediacji dla społeczeństwa
Proces mediacji nawiązuje do codziennych sytuacji, w których łagodzenie
różnych konfliktów następuje poza formalnym procesem sądowym. Mediacja
wykorzystuje bowiem zdolność ludzi do różnorodnych sposobów działania zapobiegającego zaostrzeniu konfliktów. Wpływa też na świadomość możliwości współtworzenia pokoju społecznego. Mediacja:
? umożliwia podmiotowe uczestnictwo obywateli w procesie sądowym;
? jest sposobem na przywrócenie zburzonego przestępstwem zaufania w stosunkach społecznych;
? stwarza szansę na wygaszenie konfliktu pomiędzy sprawcą i ofiarą przestępstwa, co przenosi się na wygaszanie konfliktów w społeczeństwie (jeżeli konflikty takie trwają i narastają w skali mikro i w skali makro, to społeczeństwo staje się mało spójne, skłócone i niesolidarne);
? umożliwia oszczędności finansowe w budżecie państwa;
? umożliwia zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie, dzięki
większej szansie na prawidłową resocjalizację sprawców, a przez to ograniczenie liczby recydywistów;
? w szerszym wymiarze może prowadzić do poprawy komunikacji społecznej;
? może prowadzić do zwiększenia tolerancji ludzi wobec siebie;
? zapewnia edukację prawną społeczeństwa;
? sprzyja uaktywnianiu społeczeństwa i jego włączaniu w działania profilaktyczno-resocjalizacyjne.
Rozwiązanie konfliktów międzyludzkich, problemów i sporów powinno się
odbywać drogą negocjacji, kompromisu, szukania porozumienia, konsensusu.
I chociaż nie wszyscy akceptują taki sposób rozwiązania konfliktów, zwłaszcza w dziedzinie prawa karnego, to jednak zyskuje coraz więcej zwolenników.
prawa karnego, to jednak nym istnieje niecałe 30 lat. W naszym kraju, faktycznie , jako eksperymentalny program w sprawach o czyny karalne od 1996 roku, a formalnie została włączona do ustawy z 26 października 1982 roku ,przy czym zaczęła obowiązywać od wydania rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 roku.
ostępowanie mediacyjne - to nowa instytucja w systemie polskiego prawa karnego. Autorka omawia jej założenia, zakres stosowania w poszczególnych etapach postępowania karnego, a także kompetencje i wymogi stawiane przez przepisy mediatorowi.
Obowiązująca od 1.9.1998 r. kodyfikacja karna z 6.6.1997 r. zmierza ku istotnemu przemodelowaniu polskiego systemu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Najbardziej spektakularnym odzwierciedleniem jednego z dwóch najważniejszych - obok zagwarantowania sprawcom przestępstw takiej ochrony ich interesów, jaka winna im przysługiwać w myśl ratyfikowanych przez Polskę w ostatnich latach dokumentów międzynarodowych - jej założeń jest art. 2 § 1 pkt 3 KPK. Głosi on, iż "Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby (...) uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego (...)". Nie jest to bynajmniej postanowienie o charakterze li tylko deklaratoryjnym. Jego urzeczywistnieniu służy - z jednej strony - zmodyfikowanie na korzyść pokrzywdzonego, przynajmniej co do idei, dotychczasowych regulacji w zakresie uzyskiwania naprawienia szkody, dochodzenia odszkodowania cywilnego w procesie karnym czy działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Z drugiej strony intencja taka przyświecała wprowadzeniu pewnych zupełnie nowych na gruncie polskiego prawa karnego instytucji, umożliwiających pokrzywdzonemu aktywne uczestniczenie i oddziaływanie na niemal wszystko to, co z postępowaniem i w postępowaniu karnym się dzieje, jak choćby dopuszczenie wniesienia przez niego w określonych wypadkach oskarżenia prywatnego w sprawie publicznoskargowej albo uzależnienie od jego zgody stosowania niektórych instytucji, np. tzw. dobrowolnego poddania się karze przez sprawcę.
Całokształt unormowań zorientowanych na ochronę interesów osób pokrzywdzonych przestępstwem kreuje model sprawiedliwości zadośćuczynieniowej czy naprawczej (tzw. restorative justice), zdobywający sobie na świecie coraz liczniejszych zwolenników, jako mający stanowić remedium na kryzys tradycyjnego systemu wymiaru sprawiedliwości czy to nastawionego na odpłatę, jak sprawiedliwość retrybucyjna, czy też na wychowanie przestępcy, jak sprawiedliwość resocjalizacyjna. Pozwala on również na eliminowanie zjawiska tzw. wiktymizacji wtórnej, której źródłem było, i nadal zresztą bardzo często jest, lekceważenie cierpień i niedostrzeganie potrzeb ofiar przestępstw.
Instytucją, która postrzegana jest chyba jako najistotniejszy element polityki karnej o charakterze zadośćuczynieniowym, jest mediacja - próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony konfliktu karnego jego rozwiązania na drodze dobrowolnych negocjacji z udziałem trzeciej, neutralnej wobec stron i ich konfliktu osoby, czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające w ich trakcie napięcia i pomaga w wypracowaniu kompromisu1.
W ostatniej chwili
Ustawodawca polski zdecydował się na wprowadzenie mediacji2 do kodyfikacji karnej dopiero w ostatniej chwili. Nastąpiło to bowiem w wyniku uwzględnienia przez Sejm stosownych poprawek Senatu. Fakt ten wydaje się podstawową przyczyną licznych niedoskonałości cechujących jej regulację prawną. Odznacza się ona w szczególności różnymi niedopowiedzeniami i niekonsekwencjami. Może to być jednak efekt również tego, że od początku nie istniał w zasadzie jakiś spójny i ujęty w sposób kompleksowy model mediacji, którą usiłowano "wtłoczyć" w ramy sztywnych zasad rządzących prawem i procesem karnym3. Istotą mediacji jest natomiast coś wręcz przeciwnego: prowadzenie jej w atmosferze całkowicie odformalizowanej, sprzyjającej swobodnym wypowiedziom i rozładowaniu emocji, gdy ofiara i przestępca są partnerami, a nie osobami pełniącymi ściśle określone, przeciwstawne role, którym przypisany jest status kogoś "lepszego" i "gorszego". Jest to więc instytucja, która nie mieści się w kanonach tradycyjnego myślenia prawniczego; instytucja odzwierciedlająca zupełnie inny sposób podejścia do przestępstwa i przestępców, będąca przejawem bezpośredniego włączania ich w proces wymiaru sprawiedliwości.
Metamorfozy mediatora
Mediacja efektywna to taka, w wyniku której dochodzi do zgodnej z interesami stron konfliktu ugody. Dlatego też niezwykle ważne są odpowiednie kompetencje mediatora i jego umiejętności w rozwiązywaniu konfliktów międzyludzkich. Ustawodawca polski także w tej kwestii nie miał klarownej wizji. Proponowana przez niego osoba mediatora, jeśli chodzi o cechy, jakimi winna się odznaczać, przeszła swoistą metamorfozę: od nieskazitelnego "superfachowca" posiadającego odpowiednie przeszkolenie specjalistyczne i zakwalifikowanego przez stosowny organ do grona mediatorów4, poprzez w zasadzie całkowitego laika5 do - ostatecznie - kogoś pośredniego miedzy fachowcem a laikiem. Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 14.8.1998 r. w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, zakresu i warunków udostępniania im akt sprawy oraz zasad i trybu sporządzania sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego (Dz.U. Nr 111, poz. 701), określa, iż mediatorem może być każdy, kto posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, ukończył 26 lat, nie był skazany za przestępstwo, "posiada odpowiednie doświadczenie życiowe i umiejętności likwidowania konfliktów oraz wystarczającą do przeprowadzania postępowania mediacyjnego wiedzę, w szczególności w zakresie psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa, i daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków", nie jest czynny zawodowo w szeroko pojętym aparacie ścigania i wymiaru sprawiedliwości, jak również został wpisany do wykazu (wpisu dokonuje prezes sądu apelacyjnego), jeśli zainteresowany wyrazi "gotowość przeprowadzania takiego postępowania" (§ 2 ust. 1 w zw. z § 6 i § 5). Wpis nie jest jednak wymagany, jeżeli zgłosi się jedynie "gotowość przeprowadzenia postępowania mediacyjnego w konkretnej sprawie" (§ 1 ust. 4 i § 2 ust. 2). Jest to regulacja, która z pewnością nie gwarantuje należytego profesjonalizmu mediatorów z jednej strony, a z drugiej tego, że mediację będą prowadziły osoby rzeczywiście neutralne wobec stron konfliktu, skoro można zgłosić się do jej przeprowadzenia w "konkretnej sprawie". Wynik mediacji ma zaś przecież - o czym mowa niżej - nie być obojętny dla decyzji podejmowanych przez organy procesowe w postępowaniu karnym.
Granice stosowania
Wspomniane rozporządzenie wydane zostało na mocy delegacji zawartej w art. 320 § 3 KPK. Przepis art. 320 KPK wprowadza w ogóle mediację do polskiego prawa karnego i de facto wyznacza granice - przynajmniej zaś powinien to czynić - jej stosowalności. Brzmi następująco:
Art. 320. § 1. Jeżeli ma to znaczenie dla wystąpienia do sądu z odpowiednim wnioskiem, prokurator może, z inicjatywy lub za zgodą stron, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między podejrzanym i pokrzywdzonym. § 2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które prokurator bierze pod uwagę decydując o wystąpieniu do sądu z wnioskiem, o którym mowa w § 1. § 3. Minister sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, zakres i warunki udostępniania im akt sprawy oraz zasady i tryb sporządzania sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania mediacyjnego. |
|---|
Chodzi tu więc o sytuację, w której prokurator uzna za celowe dla lepszego umotywowania swojej decyzji procesowej doprowadzenie - na drodze postępowania mediacyjnego - do ugody6 między stronami konfliktu, przy założeniu, iż strony sobie tego życzą.
By ten ostatni warunek mógł zostać spełniony, strony winny uzyskać dokładną informację o tym, na czym polega mediacja i jaką może przynieść im korzyść. Niezbędny byłby tu więc zapis o obowiązku dokładnego pouczenia ich o tym, ze wskazaniem wszystkich argumentów "za i przeciw", jako lex specialis w stosunku do ogólnego postanowienia art. 16 KPK. W odniesieniu do mediacji, oznaczającej w końcu przekazanie sprawy zupełnie innemu organowi, spoza systemu wymiaru sprawiedliwości, łączącej się z reguły z osobistym spotkaniem i będącej instytucją jeszcze po prostu nieznaną, przepis ten wydaje się niewystarczający. Wątpliwości może budzić w szczególności uznanie, iż brak należytej informacji o mediacji oznaczać może rzeczywiście wystąpienie negatywnych skutków procesowych, o których w przepisie tym mowa.
W postępowaniu przygotowawczym
Art. 320 § 1 KPK dozwala na skierowanie przez prokuratora sprawy na drogę postępowania mediacyjnego tylko wówczas, gdy "ma to znaczenie dla wystąpienia do sądu z odpowiednim wnioskiem", przy czym prokurator jest zobligowany do wzięcia pod uwagę efektu mediacji przy podejmowaniu ostatecznej decyzji (§ 2 cyt. art.).
Użyte przez ustawodawcę sformułowanie zdecydowanie ogranicza, w moim przekonaniu, zakres stosowalności mediacji przez prokuratora, a więc na etapie postępowania przygotowawczego. W szczególności wyklucza możliwość korzystania z niej, gdy postępowanie to dostarczyło podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia. Wynik postępowania mediacyjnego w żadnym bowiem razie nie może mieć tu znaczenia w rozumieniu art. 320 KPK, gdyż nie może zmienić ani osłabić takich podstaw, czyli - innymi słowy - wpłynąć na dokonanie innej oceny zebranego materiału dowodowego. Odwoływanie się do mediacji oznaczałoby z punktu widzenia prokuratora jedynie przedłużenie postępowania, dla którego brak uzasadnienia merytorycznego.
Dokładna analiza innych wypadków, w których ustawodawca przewidział występowanie przez prokuratora do sądu z jakimś wnioskiem, prowadzi do konkluzji, iż w grę mogą wchodzić jedynie dwa, mianowicie wniosek o zastosowanie tzw. postępowania skróconego oraz o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Jako jedną z przesłanek umożliwiających odwoływanie się do tych instytucji przewidziano bowiem pozytywną prognozę co do zachowania się sprawcy przestępstwa w przyszłości, a dla jej sformułowania i większego uprawdopodobnienia, tym samym zaś - dla lepszego uzasadnienia wniosku, mediacja istotnie może mieć znaczenie w sensie, o którym mowa w art. 320 § 1 i 2 KPK. Muszą jednak być spełnione i pozostałe warunki wymagane do stosowania tych instytucji, co przesądza o katalogu czynów, które mogą stać się przedmiotem postępowania mediacyjnego.
Postępowanie skrócone może wchodzić w grę, jak stanowi art. 335 § 1 KPK, w odniesieniu do oskarżonych - którzy wyrazili na to zgodę - o występki zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, "(...) jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy". Może ono skutkować łagodniejsze potraktowanie sprawcy aniżeli wówczas, gdyby sprawa prowadzona była w normalnym trybie.
Wnioskowanie o warunkowe umorzenie postępowania możliwe jest natomiast, "jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające (...)" zastosowanie tej instytucji (art. 336 § 1 KPK). Precyzuje je przepis art. 66 § 1 KK, stanowiąc, iż chodzi tu o przypadki, w których "(...) wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa". Ustawa wprowadza zakaz stosowania warunkowego umorzenia wobec sprawców zbrodni, a więc czynów zagrożonych karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności (§ 2 cyt. art.), chyba że "(...) pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody (...)", kiedy to w grę mogą wchodzić przestępstwa zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności (art. 66 § 3 KK). Okoliczności, które poszerzają granice stosowalności warunkowego umorzenia, mogą zaistnieć m.in. w wyniku przeprowadzonego postępowania mediacyjnego, stanowiąc dodatkową przesłankę pozwalającą na korzystanie z omawianej instytucji. Choć analiza treści art. 320 § 1 i 2 KPK w zestawieniu z postanowieniem art. 336 § 1 KPK wskazywałaby, że już w chwili kierowania sprawy do mediacji powinny istnieć podstawy do sformułowania stosownego wniosku przez prokuratora, wydaje mi się, iż racjonalniejsza jest wykładnia, w myśl której prokurator powinien mieć możliwość odwołania się do mediacji także po to, by uzyskać efekt opisany w art. 66 § 3 KK, jeśli w danym wypadku spełnione są warunki określone w § 1 tego przepisu. Tym samym w omawianej sytuacji - podobnie jak w odniesieniu do postępowania skróconego - chodziłoby o czyny, których górny pułap zagrożenia sięga 5 lat pozbawienia wolności.
Przed sądem
Ustawodawca przewidział odpowiednie stosowanie art. 320 KPK przez sąd, jeśli chodzi o czyny publicznoskargowe, tylko na etapie wstępnej kontroli oskarżenia. W myśl art. 339 § 4 KPK: "Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego (...)". Ustawodawca przemilczał jednak w istocie kwestię okoliczności, jakie o takiej potrzebie mają przesądzać, co nieco razi wobec przewidzianej w powyższym przepisie obligatoryjności ("kieruje"), a nie fakultatywności ("może skierować") podjęcia wskazanego działania.
Nie ulega wątpliwości, że przytoczona norma dotyczy wypadków, w których prokurator mógł, lecz nie odwołał się do drogi postępowania mediacyjnego. Z pewnością ma ona również zastosowanie do spraw przekazanych sądowi z aktami oskarżenia, skoro wyniki mediacji mają być przez sąd brane pod uwagę przy wymiarze kary (art. 53 § 3 KK) i orzekaniu środków karnych (art. 56 KK), a także mogą stanowić dodatkową przesłankę stosowania nie tylko warunkowego umorzenia postępowania, ale i nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 2 pkt 1 KK). Pytanie tylko, czy chodzi tu o sprawy dotyczące jedynie występków zagrożonych karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, czy również sankcjami o wyższym górnym pułapie ustawowego zagrożenia.
Z jednej strony można argumentować, iż do mediacji nie powinny trafiać sprawy o zbyt dużym ciężarze gatunkowym, albo że brak powodów, dla których miałaby występować pod tym względem różnica między uprawnieniami prokuratora i sądu. Z drugiej strony równie dobrze można jednak bronić poglądu odmiennego. Jeśli bowiem ustawodawca nie pokusił się o jasne określenie przesłanek stosowania mediacji, to dlaczego by jej nie stosować zawsze wtedy, gdy dozwala na to istota konfliktu, okoliczności jego zaistnienia nie budzą wątpliwości, a mediacja leży zarówno w interesie stron tego konfliktu, jak i samego wymiaru sprawiedliwości. Taka wykładnia wydaje się zgodna z ideą tej instytucji i pozwala na jej rzeczywiście racjonalne wykorzystanie na użytek kształtowania polityki karnej.
W sprawach prywatnoskargowych
Ustawodawca pozwala nadto na odwoływanie się do postępowania mediacyjnego, przy odpowiednim stosowaniu art. 320 KPK, w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego. Tutaj ma ono być alternatywą obligatoryjnych posiedzeń pojednawczych prowadzonych przez sędziego, a jednocześnie - co różni tę regulację od przewidzianej dla spraw publicznoskargowych - zostać przeprowadzone w oznaczonym przez sąd terminie (art. 489 § 2 KPK). W grę mogą tu wchodzić zarówno wszystkie "tradycyjne" przestępstwa prywatnoskargowe, a więc czyny przeciwko czci i nietykalności cielesnej, jak również "nowe", czyli takie, które - będąc w istocie przestępstwami publicznoskargowymi - stały się ścigane z oskarżenia prywatnego wskutek odmowy przez prokuratora wszczęcia postępowania lub jego umorzenia i wniesienia przez pokrzywdzonego, po wyczerpaniu środków odwoławczych, prywatnego aktu oskarżenia (art. 330 § 2 KPK).
Niezbyt szeroki zakres
W świetle opisanej regulacji prawnej mediacji7 nie ulega wątpliwości, że zakres jej stosowania w sprawach karnych nie jest zbyt szeroki. Jest to instytucja o charakterze fakultatywnym, która przede wszystkim - pomijając z natury rzeczy sprawy prywatnoskargowe - może być wykorzystywana na etapie postępowania przygotowawczego przez prokuratora. Sąd bowiem już w stadium wstępnej kontroli oskarżenia, kiedy to mediacja jest jeszcze dopuszczalna, ma do dyspozycji zbliżoną do niej i konkurencyjną instytucję - porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym8. Jej istota i możliwości stosowania oraz funkcja, to kwestie wymagające jednak odrębnego omówienia.
Mediacja – bez względu na to, jakiego rodzaju sporów dotyczy – kieruje się zawsze tymi samymi zasadami. Są to:
DOBROWOLNOŚĆ
Dobrowolność oznacza wolność decyzji stron co do uczestnictwa w mediacji i zawarcia porozumienia. Strony konfliktu nie są zmuszane do podjęcia mediacji oraz osiągnięcia ugody ani przez mediatorów, ani przez sąd lub osoby postronne. W każdym momencie trwania mediacji, bez względu na to, na jakim etapie są rozmowy, każda ze stron może wycofać się z niej bez żadnych warunków.
BEZSTRONNOŚĆ
Mediatorzy nie opowiadają się za żadną ze stron i w równym stopniu angażują się w pomoc dla każdej z nich. Mediatorzy nie mogą preferować ani wyróżniać żadnej ze stron. Mają one równe prawa i powinny być traktowane jednakowo.
NEUTRALNOŚĆ
Mediatorów obowiązuje neutralność wobec przedmiotu sporu. Nie proponują oni stronom żadnych rozwiązań, nie narzucają swojego systemu wartości, światopoglądu, nie udzielają porad, nie przekonują i nie wyrażają własnego zdania w sprawach, które dotyczą klientów. Nie oceniają oni składanych przez strony propozycji, nie podejmują decyzji, lecz towarzyszą stronom w samodzielnym uzgodnieniu odpowiadających im ustaleń. Odpowiedzialność za rozwiązanie konfliktu oraz za kształt i treść porozumienia spoczywa na stronach. Neutralność oznacza również, że mediatorzy nie oceniają rozwiązań przyjętych przez strony i akceptują to co strony uważają za właściwe w ich sytuacji (w tym również brak porozumienia).
POUFNOŚĆ
Spotkania wstępne o charakterze konsultacyjno - informacyjnym oraz sesje mediacyjne są poufne. Oznacza to, że bez zgody stron treść rozmów i podawane informacje nie wydostają się poza krąg osób biorących udział w mediacji. Nie mogą być one przekazywane żadnej instytucji ani osobie prywatnej. Protokół sporządzony przez mediatora po zakończeniu mediacji prowadzonej na podstawie skierowania sądu nie może ujawniać przebiegu sesji ani też zawierać ocen zachowania uczestników w ich trakcie oraz treści ich oświadczeń.
AKCEPTOWALNOŚĆ
Osoby mediatorów powinny zostać zaakceptowane przez strony. Jeśli takiej akceptacji nie ma, każda ze stron może poprosić o zmianę mediatora. Zasada akceptowalności odnosi się również do zasad i reguł procedury, które powinny być uzgodnione na początku spotkań i zaakceptowane przez obie strony. Jeśli nie ma zgody stron co do przestrzegania zasad i reguł mediacji, mediacja nie może być prowadzona.