• KRYZYSY FINANSOWE

Głębokie przeobrażenia w systemie funkcjonowania międzynarodowych rynków finansowych wywołała przede wszystkim postępująca globalizacja finansowa, której drogę torowały:

• deregulacja i liberalizacja finansowa

sprzyjały instytucjonalizacji oszczędzania (wzrostowi roli dużych inwestorów instytucjonalnych w przepływach kapitału)

• postęp technologiczny (szczególnie rozwój informatyzacji i telekomunikacji)

umożliwił szybki rozwój nowych instrumentów finansowych, cechujących się niskimi kosztami transakcyjnymi i oferującymi możliwości wysokich zysków

Zmiany te zaowocowały powstaniem globalnego rynku finansowego cechującego się:

dużą płynnością,

wysoką mobilnością międzynarodowego kapitału.

Te cechy globalnego rynku finansowego

• Z jednej strony umożliwiają krajom o ograniczonych oszczędnościach własnych większy niż kiedykolwiek dostęp do kapitałów zagranicznych potrzebnych do finansowania ich rozwoju;

• Z drugiej strony, globalny rynek finansowy, ze względu na dużą zmienność i nieprzewidywalność przepływów kapitałowych, zwiększa ryzyko powstania kryzysów finansowych.

• POJĘCIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH

Kryzysy finansowe można zdefiniować

jako epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, które wiążą się z niedoborem płynności i/lub niewypłacalnością uczestników rynku oraz interwencjami władz publicznych mającymi temu zapobiec.

• RODZAJE KRYZYSÓW FINANSOWYCH

• kryzysy walutowe

• kryzysy bankowe

• kryzysy zadłużenia zagranicznego

• Kryzysy systemu finansowego

• KRYZYS WALUTOWY

Oznacza zaburzenia na narodowych i/lub międzynarodowych rynkach walutowych, najczęściej bezpośrednio wywołane spekulacyjnymi atakami krótkoterminowego kapitału zagranicznego, objawiające się m.in. głębokimi spadkami kursów walutowych, rezerw walutowych i/lub dużymi wzrostami stóp procentowych.

Przyczyny kryzysów mogą być różnorodne (ekonomiczne, polityczne, psychologiczne).

Jednak bezpośrednim detonatorem kryzysu jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do stabilności danej waluty, co rodzi oczekiwanie na nieuchronną i rychłą jej dewaluację.

• Następują wtedy takie zjawiska, jak:

• gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego wcześniej zainwestowanego w danym kraju;

• ucieczka rezydentów od waluty krajowej ( w tym również w celu wcześniejszego nabycia walut zagranicznych potrzebnych do spłaty zaciągniętych wcześniej kredytów dewizowych);

• spekulacyjny atak na walutę danego kraju, przeprowadzany głównie przez nierezydentów.

• Przebieg kryzysu walutowego

1. Atak spekulacyjny na walutę

2. Gwałtowna deprecjacja waluty

3. Interwencja banku centralnego

4. Wyczerpanie rezerw walutowych

5. Dewaluacja waluty lub porzucenie reżimu stałego kursu

Obiektem ataków spekulacyjnych są najczęściej waluty krajów utrzymujących stałe kursy walutowe.

Taki system kursowy ułatwia bowiem atak spekulacyjny, ponieważ władze monetarne muszą natychmiast interweniować, wskutek czego od samego początku tracą rezerwy walutowe.

Inwestorzy liczą w tej sytuacji na to, że jeśli atak spekulacyjny będzie dostatecznie gwałtowny, to w pewnym momencie bankowi centralnemu zabraknie albo rezerw, albo determinacji do dalszej obrony kursu.

Kryzys walutowy może przenieść się na inne segmenty rynku finansowego,

a w szczególności powodować wystąpienie;

• kryzysu bankowego,

• kryzysu giełdowego,

• kryzysu na rynku nieruchomości,

• kryzysu zadłużeniowego.

• TEORETYCZNE MODELE KRYZYSÓW

• Poglądy na temat przyczyn kryzysów walutowych oraz mechanizmów ich powstawania zmieniały się wraz z kolejnymi falami kryzysów.

• W ślad za tym pojawiały się kolejne teoretyczne modele kryzysów próbujące wyjaśnić proces ich powstawania.

• MODELE PIERWSZEJ GENERACJI

• Powstały w odpowiedzi na kryzysy walutowe, które wybuchły w kilku krajach Ameryki Łacińskiej w latach 1981-1982.

• Według tych modeli główną przyczyną kryzysów walutowych jest niezgodność pomiędzy nadmiernie ekspansywną polityką fiskalną i pieniężną a polityką stałego kursu walutowego.

• MECHANIZM KRYZYSU WALUTOWEGO

• Modele pierwszej generacji mają charakter deterministyczny i wskazują na nieuchronność kryzysu będącego wynikiem nierozważnej polityki makroekonomicznej.

• MODELE DRUGIEJ GENERACJI

• Podkreślają rolę wielkich inwestorów, którzy dzięki swojej pozycji i wielkości obracanego kapitału, są w stanie przeprowadzić skuteczne ataki spekulacyjne na tak dużą skalę, że wywołują panikę na rynku i masową ucieczkę kapitału.

• Prowadzi to do kryzysu walutowego zarówno w krajach wschodzących, jak też rozwiniętych gospodarczo (np. kryzys w ESW w latach 1992-1993, a także kryzys w Hongkongu w 1998 r.).

• Kryzysy te prawdopodobnie w ogóle by nie wybuchły, gdyby nie ataki spekulacyjne.

• Czarna Środa – wydarzenia 16 września 1992 r. w Wielkiej Brytanii, kiedy rząd konserwatystów zmuszony został do wycofania funta szterlinga z mechanizmu ERM (ang. European Exchange Rate Mechanism).

• Nastąpiło to w wyniku ataku spekulacyjnego dokonanego przez George'a Sorosa, który zarobił na tych transakcjach około 1 mld USD.

• W 1997 r. brytyjskie ministerstwo skarbu określiło straty na 3,4 mld funtów.

• MODELE TRZECIEJ GENERACJI

• Powstały w odpowiedzi na kryzys azjatycki w 1997 r., który nie był tak jednorodny jak kryzysy pierwszej czy drugiej generacji.

• Mają charakter eklektyczny.

• KRYZYS BANKOWY

Sytuacja, w której dochodzi do znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału w systemie bankowym, co grozi niedoborem płynności lub niewypłacalnością banków i zmusza je do zawieszenia wypłaty zobowiązań i/lub rząd do udzielenia bankom wsparcia finansowego na szeroką skalę, aby temu zapobiec.

Kryzysy bankowe mogą mieć:

• charakter przypadkowy

• bądź też ich podłożem są czynniki realne (np. wahania koniunktury gospodarczej)

• Kryzysy przypadkowe

Zjawisko upadłości instytucji finansowych jest wyjaśniane za pomocą „psychologii tłumu”, „masowej histerii” oraz „samospełniającej się przepowiedni”.

Działania niewielu klientów wycofujących swoje wkłady powodują masową panikę i tzw. run na banki.

Nie mając wystarczającej ilości płynnych aktywów, aby obsłużyć wszystkich klientów, banki tracą płynność, a następnie wypłacalność.

• Kryzysy o podłożu realnym

Źródłem kryzysu bankowego może być recesja gospodarcza, która:

• wpływa na redukcję wartości aktywów bankowych (w wyniku rosnącej ilości kredytów straconych, spadku kursu akcji i cen nieruchomości);

• zwiększa prawdopodobieństwo, że bank nie będzie w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań;

• deponenci, przewidując taki obrót sprawy, masowo wycofują swoje wkłady z instytucji finansowych, co przyspiesza nadejście kryzysu bankowego (w tym przypadku panika nie jest przypadkowa, lecz pojawia się w wyniku zmieniających się warunków gospodarczych).

• KRYZYS ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO

Sytuacja, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać swego zadłużenia zagranicznego, zarówno zobowiązań rządu, jak i firm prywatnych

Trudności z obsługą długu mogą być spowodowane:

• krótkotrwałą utratą płynności (np. w następstwie nagłego wstrzymania dopływu kapitału lub jego raptownego odpływu, gwałtownego wzrostu kosztów importu lub spadku wpływów z eksportu)

• albo długookresową utratą wypłacalności, która najczęściej ma podłoże strukturalne i oznacza, że kraj nigdy nie będzie w stanie spłacić swego zadłużenia

• W przypadku kryzysu płynności:

• konieczne staje się czasowe odroczenie obsługi długu;

• i/lub udzielenie dłużnikowi tymczasowego wsparcia finansowego (np. ze strony MFW), aby ułatwić mu procesy dostosowawcze w gospodarce pozwalające na odzyskanie zdolności płatniczej.

• W przypadku kryzysu niewypłacalności:

• niezbędne jest częściowe lub całkowite umorzenie długu, w przeciwnym bowiem wypadku kraj zadłużony będzie musiał zawiesić obsługę zadłużenia;

• w skrajnym przypadku może formalnie ogłosić niewypłacalność i odmówić spłaty zobowiązań.

• Rząd odmawiający spłaty długu:

• nie podlega dochodzeniu prawnemu,

ale ponosi inne koszty polegające na:

• konfiskacie zagranicznych aktywów;

• utracie dostępu do międzynarodowego rynku kapitałowego;

• utrudnieniach w wymianie międzynarodowej.

• KRYZYS SYSTEMU FINANSOWEGO

Oznacza:

• kompletne załamanie funkcjonowania systemu finansowego jako całości (instytucji i rynków finansowych),

• przejawiające się w niezdolności do realizowania jego podstawowych funkcji (w tym przede wszystkim pośredniczenia w gromadzeniu i alokacji oszczędności)

• i wywierające bardzo niekorzystny i długotrwały wpływ na gospodarkę.

Do kryzysu systemu finansowego najczęściej dochodzi w wyniku rozległego kryzysu bankowego, który swym zasięgiem obejmuje dużą liczbę ważnych systemowo banków, co destabilizuje funkcjonowanie całego systemu finansowego.

Kryzys systemowy może obejmować kryzys walutowy, jeśli ten ostatni wywołuje poważne zakłócenia w funkcjonowaniu krajowego systemu płatniczego. Nie każdy jednak kryzys walutowy prowadzi do kryzysu krajowego systemu finansowego.