Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu.
Przez filozofię rozumiemy nowy sposób myślenia, który narodził się w Grecji, około 666 lat przed Chrystusem. Wcześniej odpowiedzi na wszystkie pytania dawały ludziom rozmaite religie i związane z nimi wierzenia. W Grecji były to mity. Pierwsi greccy filozofowie krytykowali mitologię (zbiór mitów po raz pierwszy spisany przez Homera i Hezjoda) za to, że bogowie swym wyglądem, zachowaniem i posiadaniem przywar za bardzo przypominali ludzi, dlatego postawili sobie za cel znaleźć naturalne wyjaśnienie procesów zachodzących w przyrodzie. Wspólny dla pierwszych filozofów był pogląd, że musi istnieć określona pierwotna materia, będąca zasadą wszelkich zmian, interesowali się szczególnie przyrodą i zjawiskami jakie w niej zachodzą. Dlatego nazywani są FILOZOFAMI PRZYRODY.
Pierwszymi filozofami byli trzej mężczyźni pochodzący z miasta Milet w Jonii (stąd nazywani Jończykami). Wierzyli oni, iż za pozornym chaosem rządzącym naszym światem kryje się ukryta ciągłość i jedność, którą można pojąć jeśli nie zmysłami, to rozumem. Po za tym zadawali sobie pytanie “z czego świat jest zrobiony?”, ale każdy z nich miał na nie inną odpowiedź.
Pierwszym znanym filozofem był Tales. Żył on na początku VI w. p.n.e. Tales przewidział zaćmienie Słońca, wiedział, że księżyc świeci światłem odbitym od Słońca. Zajmował się geometrią (twierdzenie Talesa), samodzielnie udało mu się zmierzyć wysokość piramid. Nigdy nie zapisywał swoich myśli, wykładał poglądy uczniom. Za początek wszystkiego, zasadę świata, uważał wodę, gdyż wszystko, co żyje, potrzebuje wody.
Następnym filozofem o jakim się dowiadujemy jest Anaksymender. On natomiast uważał, że światem rządzi cykliczny ciąg przemian. Wysunął swoją teorię kosmogonii (powstanie świata). Według niego pierwotną materią jest coś “nieokreślonego”, czyli bezkres.
Trzecim filozofem z Miletu był Anaksymenes. . Znał on oczywiście naukę Talesa o wodzie, ale był zdania, że woda to zagęszczone powietrze, a ogień – rozrzedzone powietrze i, Ze powietrze w swej najczystszej i najbardziej rozszerzonej postaci jest materią życia, że cząsteczka tego duchowego materiału jest w każdej istocie żywej – stanowi jej duszę.
Wszyscy trzej filozofowie z Miletu wyobrażali sobie, że musi istnieć tylko jeden rodzaj pierwotnej materii z której powstało wszystko inne.
Pitagorejczycy stanowili bractwo religijne, założone przez Pitagorasa, filozofią zajęli się, gdyż kierowała nimi czysta ciekawość. Pitagorejczycy wierzyli w reinkarnację (wędrówkę duszy przez ciąg wcieleń) – dlatego byli wegetarianami. Podobnie jak Jończycy wierzyli, że wszechświat jest istotą żywą. Uważali, że kosmos otoczony jest przez nieograniczoną ilość powietrza, która go przenika i ożywia jako całość jednocześnie obdarzając życiem pojedyncze istoty.
Według Pitagorejczyków wszechświat jest kosmosem, czyli czymś uporządkowanym, słusznym i pięknym, gdyż wszystko w nim dzieje się w niezmiennym porządku (jak: dzień-noc, pory roku).
Heraklit z Efezu odrzucił pitagorejski ideał świata pokoju i harmonii. Podważył także kosmogoniczną teorią Anaksymenesa twierdząc, że “świat był, jest i zawsze będzie”. Według Heraklita wszystko rodzi się z walki i ciągle się zmienia, tak jak ogień – który według niego jest pierwiastkiem świata – może płonąć tylko trawiąc i niszcząc, a jego materia ciągle się zmienia.
Heraklit twierdził także, że “Panta rhei” (wszystko płynie) – wszystko jest w ruchu. Dlatego nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki, a taką rzeką jest cały wszechświat.
Całkowitym przeciwieństwem Heraklita był Parmenides. Dla niego ruch i zmiany są niemożliwe. Przecież nic nie może się zmienić w coś czym nie jest. Według niego nie istnieje także coś takiego jak pusta przestrzeń. Parmenides wierzył w wieczność, gdyż nic nie może przestać być.
Podstawowym powodem tych różnic w poglądach było to, że Heraklit opierał się na wrażeniach zmysłowych, Parmenides nie wierzył w to, co widział.
Empedokles z Sycylii był zdania, że tak wielka niezgodność tych dwu filozofów bierze się stąd, iż obaj założyli istnienie tylko jednego pierwiastka. On natomiast uważał, że przyroda zbudowana jest z czterech składników: ziemi, powietrza, wody i ognia, a wszelkie zmiany zachodzą, gdyż te substancje łączą się i rozdzielają.
Ostatnim wielkim filozofem przyrody był Demokryt pochodzący z Abdery. Zgadzał się on, ze swoimi poprzednikami, że zmiany zachodzące w przyrodzie nie mogą być spowodowane tym, że coś naprawdę się zmienia. Dlatego właśnie uznał, że wszystko musi być zbudowane z małych, niewidocznych i niepodzielnych cząsteczek – atomów, z których każda jest wieczna i niezmienna. Uważał też, ze cząsteczek tych w przyrodzie jest nieskończenie wiele.
Około roku 450 p.n.e. w Adenach narodziła się demokracja, aby system mógł sprawnie funkcjonować, ludzie uczestniczący w Życiu publicznym musieli otrzymać niezbędne wykształcenie. Wkrótce do Aten zaczęli napływać wędrowni nauczyciele. Nazwano ich sofistami (uczonymi, biegłymi).
Sofistów łączy z filozofami przyrody krytycyzm wobec mitów. Twierdzili oni, że ludzie nie są w stanie rozwikłać zagadek przyrody i wszechświata. Taki punkt widzenia zwany jest w filozofii sceptycyzmem.
W tych latach w Atenach żył Sokrates. Cechą charakterystyczną fazy przedsokratejskiej jest głębokie zainteresowanie naturą kosmosu. Za życia Sokratesa uwaga filozofów przeniosła się na sprawy ludzkie.
Sokrates uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy. Za swoją misję uznawał prowadzenie ludzi do badania prawdy i dochodzenia do niej. Jednak różnił się o sofistów w bardzo istotnej kwestii. Sam nie uważał się za “sofistę”, a więc uczonego mędrca. W przeciwieństwie do nich nie przyjmował zapłaty za swe nauczanie. Sokrates nazywał się “filozofem”, czyli “tym, który poszukuje mądrości”. Według Sokratesa filozof zdaje sobie sprawę z tego jak mało wie o życiu i świecie.
Filozof ten był jednym z wybitniejszych myślicieli starożytności, jednak współcześni mu ludzie uznali, że stał się przeciwnikiem ateńskiej demokracji, nie uznawał instytucji państwowych i psuł młodzież. Został skazany na śmierci przez wypicie cykuty.
Życie Sokratesa znamy przede wszystkim dzięki jego uczniowi – Platonowi. Był on założycielem szkoły, zwanej Akademią Platońską. Filozof ten reprezentował idealistyczny system filozoficzny tzn. twierdził, że przedmioty materialne są tylko niedoskonałym odzwierciedleniem pierwotnej idei (metafora jaskini). Według platona najważniejszą funkcję poznawczą ma dusza, obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach.
Jednym z uczniów Akademii Platońskiej był Arystoteles, który później założył własną szkołę filozoficzną w Atenach – Likejon. Był on najwszechstronniejszym i najwybitniejszym myślicielem starożytności. W filozofii stworzył koncepcję ontologiczną (dotyczącą bytu) według której każda rzecz jest bytem, stworzonym z biernej materii. Zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodoznawczych. Stworzył podstawy rozwoju wielu nauk. Był twórcą “poetyki” – znanej rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi rodzajami i gatunkami literackimi [część poświęcona komedii zaginęła (patrz “Imię róży” Umberto Eco)]. Zajmował się także logiką, retoryką i estetyką. Przyjmował zasadę eudajmonizmu, czyli szczęścia opartego na “złotym środku”.
Arystoteles zmarł w 322r. W tym czasie Ateny utraciły swoją przewodnią rolę. Miało to związek ze zmianami politycznymi, będącymi wynikiem wielkich podbojów Aleksandra Wielkiego. Aleksander Wielki był władcą Macedonii. Dołączył on do cywilizacji greckiej Persję, Egipt i cały Orient, aż do Indii. Rozpoczęła się nowa epoka. Okres ten, w którym kultura grecka i język grecki odgrywały w tym imperium dominującą rolę nazywamy hellenizmem. Przedtem każdy kraj miał swoją religię, kulturę. Teraz jednak wokół całego Morza Śródziemnego powstawały nowe religie, które często łączyły bogów i myśli religijne kilku dawnych narodów.
Filozofia hellenistyczna zajmowała się poszukiwaniem odpowiedzi, jak najlepiej człowiek powinien żyć i umrzeć. Powstały różne kierunki filozoficzne. Ja zajmę się trzema.
Cynicy – twierdzili, że prawdziwe szczęście nie ma związku z dobrami zewnętrznymi, wobec tego ograniczali swoje potrzeby do minimum. Uważali także, że ludzie nie muszą martwić się o swoje zdrowie, nie powinni bać się cierpienia i śmierci, ani też przejmować się cierpieniem innych ludzi.
Stoicy – podkreślali, że wszystkie procesy zachodzące w przyrodzie są zgodne z niezłomnym prawem natury i dotyczą wszystkich ludzi w równym stopniu. Przyjęli zasady oparte na etyce surowej cnoty, polegającej na zachowaniu równowagi duchowej nie zakłóconej zarówno radością jak i smutkiem, na wyzbyciu się namiętności i na życiu zgodnym z naturą i rozumem.
Epikurejczycy - należeli do Ateńskiej szkoły filozoficznej założonej przez Epikura. Rozwinął on etykę przyjemności, jednak podkreślał, że przyjemność nie musi wcale oznaczać przyjemności zmysłowej, mogą nią być takie wartości jak przyjaźń, czy przeżycia artystyczne. Ważne dla niego były także greckie ideały jak opanowanie, umiar i spokój ducha.
W teorii śmierci Epikur podpierał się nauką Demokryta o atomach. Uważał, że gdy człowiek istnieje, to śmierć go nie dotyczy, a gdy umiera, to go już nie ma, ponieważ atomy duszy rozpierzchają się na wszystkie strony.
Po śmierci Epikura wielu epikurejczyków popadło w obsesję rozkoszy. Ich motto brzmiało: “żyj chwilą”.
Od ok. 50 r. p.n.e. potęgę militarną i polityczną zdobył rzym. Nowa potęga kolejno podbijała kraje hellenistyczne – i od tej pory od Hiszpanii (na zach.) po Azję dominowała kultura rzymska i język łaciński. Rozpoczął się “okres rzymski.
Filozofowie rzymscy opierali się głównie na dokonaniach filozofów greckich. Głównymi czterema przedstawicielami myśli rzymskiej byli: Cyceron, Seneka, Horacy i Marek Aureliusz.