PERCEPCJA, wejściówka nr.1

Obserwacja – za jej pomocą badacz stara się opisać w sposób uporządkowany to czego jest świadkiem. Eksperyment – służy określeniu związku pomiędzy wybranymi zachowaniami w kontrolowanych warunkach. Statystyka opisowa – pozwala na zrobienie dokładnego opisu obserwowanego zachowania obiektu. Wprowadza porządek do danych obserwacyjnych lub eksperymentalnych za pomocą tabel, wykresów, średnich arytmetycznych.

Opis statystyczny – wstępna faza wnioskowania.

Pytanie badawcze – precyzyjne, jasne i rozstrzygalne. dzieli się na pytania rozstrzygnięcia i dopełnienia.

Indukcja – wyjaśnia przyczyny zjawiska odwołując się do ogólnych prawidłowości wynikających z analizy ich przypadków.

Konstrukt teoretyczny – obiekt o wymyślonych przez badaczy własnościach w celu wyjaśnienia danych zjawisk.

Teoria – produkt wyjaśniania.

Falsyfikacja – próba obalenia istniejącej teorii.

Hipoteza badawcza – zdanie twierdzące dot. przewidywanego wyniku eksperymentu.

Prawo naukowe – potwierdzona i bardziej uogólniona hipoteza badawcza.

Moc predyktywna koncepcji umożliwia przewidywanie na jej podst. przyszłych zdarzeń. Weryfikowalność – możliwość empirycznego sprawdzenia hipotezy.

Tworzenie praw naukowych – szukanie stałych związków między różnymi cechami obiektów.

Zmienna – cecha przybierająca co najmniej 2 wartości.

Zmienne ilościowe – przyjmują wartości liczbowe.

Zmienne jakościowe – przyjmują wart. nominalne.

Pomiar – przyporządkowuje liczby właściwościom zmiennej wg. ustalonej zasady. Klasyfikacja – nadawanie nominałów, przykład pomiaru.

Podział wyczerpujący – biorący pod uwagę wszystkie możliwe kategorie w danej zmiennej. Pomiar = kategoryzacja.

Pomiar na skali nominalnej – klasyfikacja przedmiotów lub zjawisk do wyodrębnionych wcześniej, zupełnych i rozłącznych kat. jakościowych.

Pomiar na skali porządkowej – uporządkowanie cech zjawisk czy przedmiotów ze względu na nasilenie cechy. Jego relacje to spójność i przechodniość.

Ranga pomiaru – określenie relacji w stosunku do innych wyników pomiaru w terminach nadrzędności.

Rangi wiązane – odpowiadają kilku pomiarom.

Skala przedziałowa – ilościowa, ma właściwości rangowej, + zawiera interwały.

Skala stosunkowa (ilorazowa) – wartość może być traktowana jako wielokrotność innej. Można ją uprościć poprzez rangowanie czy nominalizację.

Eksperyment – procedurę, w której manipuluje się co najmniej 1 zmienną.

Zmienne eksperymentalne: niezależne i zależne.

Zmienne niezależne – mogą mieć wpływ na zachowania osób badanych. Dzielą się na istotne, zależnie od tego czy badacz manipuluje zmienną czy nie (główne i uboczne) i nieistotne (zmienne zakłócające) niekontrolowane przez badacza.

Zmienne zależne – mierzone przez badacza podczas eksperymentu.

Kanon jedynej różnicy Johna S. Milla – jeśli dane zjawisko ma miejsce tylko w jednej z dwóch sytuacji, a te różnią się jedną z cech, zjawisko jest skutkiem bądź przyczyną wystąpienia tej cechy.

Terminy teoretyczne - dot. psychologicznych zmiennych. które nie są obserwowalne. Terminy empiryczne – faktów, sytuacji, wydarzeń, które można obserwować. Operacjonalizacja – poszukiwanie empirycznych odpowiedników dla term. teoretycznych. Zdanie teoretyczne – zawiera termin teoretyczny, zaś empiryczne – żadnych. Randomizacja – losowy przydział.

Błąd próbkowania – inny rozkład cech osób w obu grupach.

Pretest – pomiar bez stymulacji.

Posttest – pomiar po stymulacji.

Postępowanie korelacyjne – analiza ( współzmienności) wzajemnego związku dwóch zmiennych zależnych.

Korelacja ma charakter prostoliniowy.

|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

PERCEPCJA, wejściówka nr.2: ‘UWAGA’

UWAGA – akt skupienia się na konkretnej informacji, który umożliwi pełniejsze przetwarzanie jej niż tego, na co uwaga nie jest skierowana.

Badania wykazały, że zwracanie uwagi zwiększa wrażliwość na objęte tą uwagą zdarzenie.

UGAWA SELEKTYWNA – proces wydobywania określonej cechy, przedmiotu lub zdarzenia w celu przeprowadzenia szczegółowej analizy.

„RZUCANIE SIĘ W OCZY” (pop-out) – występuje wówczas, gdy bodziec wystarczająco różni się od innych otaczających go bodźców, tak że jest on natychmiast widoczny.

Rzucanie się w oczy vs. Przeszukiwanie.

Podzielność uwagi – proces przenoszenia uwagi tam i z powrotem pomiędzy różnymi bodźcami lub zadaniami.

Ślepota na powtórzenie – niezdolność do ponownego widzenia bodźca, gdy pojawia się on dwa razy z rzędu.

Zaćmienie uwagi – okres, w którym osoba nie może zwrócić uwagi na daną rzecz po tym, jak właśnie obdarzyła uwagą coś innego.

DYSTRAKTORY – wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od podstawowego zadania realizowanego w danym momencie;

W obrębie pola uwagi można wyróżnić część centralną, na której koncentruje się jednostka w danym momencie, oraz część peryferyczną, która zawiera bodźce trudniej dostępne.

3 podstawowe funkcje uwagi:

1. Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki.

2. Ukierunkowanie procesów poznawczych. (poszukiwanie informacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów)

3. Określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych poświęcanych na realizację różnych zadań. Decydują o tym:

• Wymagania zadania

• Wielkość zasobów poznawczych, jakimi dysponuje jednostka

• Stopień przeuczenia zadania

1. Podtrzymywanie zaangażowania poznawczego podczas wykonywania różnych czynności.

Ad.1. 3 rodzaje selekcji:

1. Selekcja pierwotna – selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe.

2. Selekcja wtórna – występuje w procesach pamięciowych (zachodzi między pamięcią krótkotrwałą i pamięcią trwałą).

3. Selekcja trzeciego rzędu.

Ad. 2.

Uwaga intensywna – ma stosunkowo wąski zakres, ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu.

Uwaga ekstensywna – ma zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest dość płytkie.

Ad.3. Mechanizmy, które ludzie wykorzystują w celu zwiększenia ilości zasobów poświęcanych danemu zadaniu.

• Mechanizm ogniskowania – przejście od uwagi ekstensywnej do intensywnej.

• Mechanizm polegający na zwiększeniu zaangażowania bez zmiany rozmiarów puli danych, którymi dysponuje jednostka.

FIZJOLOGICZNE MECHANIZMY UWAGI

1. Odruch orientacyjny – skierowanie receptorów na źródło stymulacji, przy czym towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie tych bodźców. Jego elementy:

• Mechanizm modelujący z komparatorem.

• Mechanizm wzmacniający

1. Indukcja ujemna – pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich.

2. Aktywność układu siatkowatego – odpowiedzialny za procesy zasilania.

Trójkąt aktywności uwagowej

1. Ekspresja – aktywacja sieci neuronalnych w przednich i tylnych częściach kory mózgowej.

2. Mechanizm wzmacniania – obejmuje neurony wzgórza, odpowiedzialne za wybiórcze aktywizowanie różnych okolic kory.

3. Mechanizm kontroli – pobudzenie sieci neuronalnych w korze czołowej.

PODSTAWOWE RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANIACH NAD UWAGĄ

CZUJNOŚĆ – zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku. (zw. z procesem aktywacji).

Krzywa obrazująca stosunek częstości poprawnych detekcji do fałszywych alarmów nosi nazwę krzywej charakterystyki funkcjonowania obserwatora.

Na związek między proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływają 3 grupy czynników:

1. Stosunek siły sygnału do siły szumu.

2. Macierz wypłat.

3. Oczekiwania.

PRZESZUKIWANIE – proces wykrywania bodźców w określonym miejscu. (proces AKTYWNY)

Ważnym czynnikiem, który wpływa na procedury przeszukiwania jest obecność dystraktorów, czyli bodźców odwracających uwagę.

Mechanizmy przeszukiwania:

• Wykrywanie pojedynczych cech

• Koniunkcja cech (pojawia się efekt wielkości zbioru)

• Reguły dysjunkcyjne (wykorzystują spójnik „lub”)

TEORIA FILTRA UWAGOWEGO BROADBENTA (?)

2 komunikaty -> zwrotnica (może przyjmować dwa położenia do odbioru albo komunikat 1 albo komunikat 2 -> komunikat przetwarzany dokładnie (np. 2).

Filtr uwagowy działa na zasadzie „wszystko albo nic”. Odbieranie komunikatu 1 wyklucza odbieranie komunikatu 2 i na odwrót.

Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym przez okres 20 sekund.

Informacje, na które nie zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.

Rycina 3.5. – Teoria uwagi Broadbenta

MEOTDA DWUUSZNA - Polega na tym, że badany ma równocześnie odbierać dwa komunikaty, przy czym sytuacja eksperymentalna jest tak zorganizowana, że zwraca on uwagę na tylko jeden z nich.

Efekt cocktail party – szybkie przesunięcie uwagi w kierunku bodźca, który w jakimś momencie okazał się ważny.

TEORIA WIELU FILTRÓW UWAGOWYCH TREISMANA

W badaniu dwuusznym jednostka reaguje nie tylko na właściwości percepcyjne, lecz także na pierwotne właściwości semantyczne (odróżnienie tekstu znanego od nieznanego).

Treisman zmodyfikowała koncepcję Broadbenta w ten sposób, że wprowadziła do niej kolejne fazy przetwarzania informacji: po każdej z faz przetwarzania może nastąpić albo zatrzymanie przetwarzania, albo specyficzna reakcja, albo też przetwarzanie może być kontynuowane.

Efekt torowania i efekt poprzedzania (np. w przypadku uzupełniania brakującego słowa w zdaniu)

TEORIA ZASOBÓW UWAGI

W tej teoria uwaga na charakter aktywny. Nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców, ale pobieramy takie bodźce z otoczenia, które są nam potrzebne.

Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować. Są to bodźce ważne dla jednostki, a nie bodźce mające na przykład pewne z góry określone cechy fizyczne.

POJEMNOŚC UWAGI (w koncepcji Daniela Kahnemana) określa ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić czy skierować na radzenie sobie z różnymi problemami i zadaniami. To kierowanie zasobów poznawczych na rozwiązywanie różnych zadań zależy od wielu czynników, m.in.:

• Trudność zadania

• Poziom pobudzenia

• Polityka „alokacyjna” albo polityka inwestycyjna systemu poznawczego.

Cykl percepcyjny:

• Oczekiwania oparte na istniejących schematach poznawczych

• Procesy przeszukiwania otoczenia (eksploracja)

• Pobieranie informacji z otoczenia

TEORIA ZASOBÓW UWAGI SPECYFICZNYCH DLA MODALNOŚCI

Każda modalność posiada własną pulę zasobów. Zaangażowanie wszystkich zasobów w obrębie danej modalności nie ogranicza możliwości wykorzystywania zasobów z innej modalności. Wykonywanie zadania 1 i 2 może być na wysokim poziomie, jeśli zadania te angażują inne modalności.

DYSTRAKTORY – bodźce odwracające uwagę

Efekt rykoszetu – próby usunięcia myśli intruzywnych często powoduje pojawienie się ich z większą częstotliwością.

Ruminacje – polegają na przeżuwaniu pewnych myśli.

Zjawiska intruzywne mają funkcję systemu ostrzegawczego.

Jak czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi? Poprzez system uczenia się. (może to prowadzić do przeuczenia się).

Balistyczność – jeśli wykonujemy jakąś czynność, ale nie zmieniamy jej.

REFLEKSYJNOŚĆ I BEZREFLEKSYJNOŚĆ

Refleksyjność – wykonywanie pewnej czynności z należytą uwagą i świadomością. Langer refleksyjność uważa za manifestowany stan gotowości i żywej świadomości.

Bezrefleksyjność – wykonywanie czynności bez użycia świadomości.

TEORIA REFLEKSYJNOŚCI

- nawiązanie do teorii zasobów – refleksyjność ujmowana jest jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze określają zmieniającą się naturę otoczenie jednostki, w tym przede wszystkim otoczenia społecznego.

||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

Spostrzeganie wzrokowe – 2 fazy:

1. Rejestruje się wrażenie wzrokowe

WRAŻENIA – uświadamianie sobie właściwości jakiegoś przedmiotu lub zdarzenia, które zachodzi, gdy jakiś rodzaj receptora jest stymulowany; powstają kiedy wystarczająca ilość energii fizycznej uderza w organ zmysłu, tak że komórki receptora (np. cała komórka) wysyłają impulsy nerwowe do mózgu;

1. Następuje właściwe spostrzeżenie bodźca

SPOSTRZEGANIE (percepcja) – akt organizowania i interpretowania napływających danych zmysłowych, tak by sygnalizowały one konkretny przedmiot lub zdarzenie;

Samo spostrzeganie opiera się na 2 rodzajach przetwarzania informacji:

1. Nie widzi się odrębnych plam i linii, ale powierzchnie i przedmioty

2. Organizowanie informacji i nadawanie znaczenia

PSYCHOFIZYKA – dziedzina wiedzy badająca związki pomiędzy zdarzeniami fizycznymi i odpowiadającym im doświadczeniom tych zdarzeń (to co na zewnątrz to nie to samo co spostrzegamy i odbieramy zmysłami).

Próg – punkt, w którym stymulacja jest na tyle silna, by mogła być zauważona.

Próg absolutny – najmniejsza ilość bodźca potrzebna do wykrycia jego obecności (zauważalny dla obserwatora w połowie prób). Ustalając PA należy rozróżnić tło a bodziec (bodziec musi posiadać wystarczającą ilość definiującej go jakości, żeby był zauważalny).

LEDWIE DOSTRZEGALNA RÓŻNICA (JDN – just-noticeable diifference) – wielkość różnicy w zakresie właściwości bodźca niezbędna, by obserwator zauważył, że wystąpiła zmiana. Jest to swego rodzaju próg. Zmiana byłaby JDN, gdyby ktoś zauważał tę różnicę w połowie prób.

Wielkość JDN zależy od wielkości bodźca.

PRAWO WEBERA – do wykrycia różnicy niezbędny jest stały procent zmiany wielkości (im coś większe tym więcej potrzeba dodatkowej wielkości bodźca).

TEORIA DETEKCJI SYGNAŁÓW – teoria wyjaśniająca, dlaczego ludzie w takich, a nie innych sytuacjach wykrywają sygnały, które zawsze są zanurzone w szumie (czego w 1 syt. zauważamy a w innej nie). Trzeba odróżnić sygnał od szumu. Szum w tym wypadku odnosi się do innych zdarzeń, które mogłyby być wzięte za określony bodziec.

Wykrywanie lub pomijanie sygnałów:

WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA – w teorii detekcji sygnałów: poziom progu, przy którym rozróżnia się pomiędzy bodźcem a szumem. Im niższy próg, tym większa wrażliwość sensoryczna. (większa wrażliwość sensoryczna oznacza niższy próg dla rozróżnienia bodźca od tła)

PRÓG REAKCJI – w teorii detekcji sygnałów: chęć osoby do zgłoszenia zauważenia bodźca. Próg reakcji zmienia się przez zmianę kryterium – jak silny musi być sygnał, zanim uzna się, że się go wykryło.

WS i PR mogą być oceniane poprzez porównanie sytuacji, w których ludzie mówią, że bodziec występuje lub nie, z sytuacjami, kiedy bodziec rzeczywiście występuje lub nie.

Spostrzeganie zmienia się poprzez zmianę perspektywy w sensie fizycznym (perspektywa niskiego i wysokiego) lub psychologicznym (modyfikowane przez motywy i emocje; w szczególności ujawnia się to w postrzeganiu społecznym).

BODZIEC DYSTALNY

- bodziec działający z pewnej odległości

- dowolny bodziec poza organizmem oddziałujący na narządy zmysłu (np. wzrokowe [kartka] i słuchowe [muzyka w tle])

BODZIEC PROKSYMALNY

- bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym (np. obraz siatkówki w oku lub drganie błony bębenkowej od muzyki)

WRAŻENIE to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Wrażenia są od siebie izolowane (np. wrażenie barwy jest niezależne od wrażenia wielkości). Łączenie różnych wrażeń ze sobą jest wynikiem percepcyjnego uczenia się.

SPOSTRZEŻENIE to obraz przedmiotu – obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Jest rezultatem analizy percepcyjnej i analizy znaczenia emocjonalnego.

POWSTAWANIE SPOSTRZEŻENIA JAKO KONSEKWENCJI ODBIORU INFORMACJI SENSORYCZNYCH (przetwarzanie inf. percepcyjnych)

b. dystalny -> b. proksymalny -> wrażenie/zakodowane impulsy nerwowe -> spostrzeżenie/odkodowane impulsy nerwowe

KODOWANIE SENSORYCZNE I EMOCJONALNE W SPOSTRZEGANIU

b. dystalny -> b. proksymalny/kodowanie sensoryczne -> 1. Wrażenia przesyłane do kory drogami czuciowymi – zakodowane impulsy nerwowe 2. Kodowanie emocjonalne – prosta ocena emocjonalna -> spostrzeżenie – dekodowanie znaczenia semantycznego i emocjonalnego.

Informacje zakodowane przesyłane są do kory czuciowej, gdzie dopiero następuje ich dekodowanie i dzięki niemu odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca.

Spostrzeganie jest zatem rezultatem analizy percepcyjnej i emocjonalnej przy czym treść emocjonalna może być zdeterminowana przez właściwości sensoryczne bodźca, np. ruch węża lub poprzez proces uczenia się.

*Schemat poznawczy- jest to wzorzec poznawczy, który wyznacza sposób naszego spostrzegania, myślenia, zapamiętywania i działa w stosunku do określonego fragmentu rzeczywistości. Nie jest on bierną kopią rzeczywistości, a jej specyficzną idealizacją

*Schemat poznawczy nadaje procesom poznawczym charakter konstrukcyjny- interpretacja, organizowanie, przekształcanie i uzupełnianie dokonywane jest na podstawie schematu

Stałość spostrzegania – polega na tym, że spostrzeżenie albo nie ulega zmianom, albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych. Dotyczy nie tylko kształtu ale również jasności (stosunki jasności a nie jasność bezwzględna), wielkości i barwy (spostrzeganie przedmiotu centralną częścią pola widzenia [widzenie centralne] a barwa światła padająca na niego rejestrowana jest w widzeniu peryferyjnym)

W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów:

• Dół – góra (bottom-up): są zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe; następnie podlegają analizie na wyższych piętrach układu nerwowego i na najwyższym szczeblu powstaje spostrzeżenie.

• Góra – dół (top-down): gdy w spostrzeganiu większą rolę odgrywają procesy pamięciowe z powodu niepełności informacji sensorycznej.

FAZY PROCESU SPOSTRZEGANIA

1. Rejestracja sensoryczna – zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy; często impulsy zawierają już informację na temat specyficznych cech przedmiotu jeśli pobudzone są detektory cech (są one wrażliwe tylko na jedną cechę, nie reagują natomiast na inne). Dane z tej fazy nie są dostępne dla naszej świadomości.

2. Faza oceny emocjonalnej – nadanie cech „pozytywne-negatywne”; może występować obronność percepcyjna.

3. Faza rozpoznania treści bodźca – faza oceny semantycznej; określenie kategorii bodźca; porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci; efekt wielkości zbioru – im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania, tym więcej czasu to zajmuje.

4. Faza oceny znaczenia metaforycznego – dowodzi, że spostrzeganie nie jest procesem wyłącznie zmysłowym, ale w jego skład mogą wchodzić procesy wnioskowania, odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby.

SPÓR O STRUKTURĘ SPOSTRZEŻEŃ

ASOCJACJONIZM (atomizm)	STRUKTURALIZM (psychologia postaci)
Prymat części nad całością	Prymat całości nad częściami
Wrażenia są pierwotne a spostrzeżenia wtórne	Spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń
Łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na podstawie praw kojarzenia (prawo kojarzenia przez styczność w czasie, przez styczność w przestrzeni, przez podobieństwo i przez kontrast)	Wyodrębniane całości następuje na podstawie zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony
Wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne	W polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę (część ważniejsza) oraz tło (część mniej ważna)
Nie są znane fizjologicznie podstawy wrażeń subiektywnie pierwotnych	Nieznane są fizjologiczne podstawy spostrzeżeń oraz spoiwa
Główny problem: jakie wrażenia stanowią konstytutywną część spostrzeżenia	Główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

Hebb – w spostrzeganiu występuje aktywność zespołów komórkowych oraz sekwencje fazowe. Zespoły komórkowe to wyspecjalizowane obwody neuronów, odpowiedzialne za wykrywanie poszczególnych elementarnych cech przedmiotu.

SEKWENCJA FAZOWA – seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności i przerywanych w specyficznych miejscach spostrzegania obiektu, gdzie pobierana jest informacja o specyficznych cechach (za spostrzeganie całości przedmiotu odpowiada opanowana w trakcie uczenia się sekwencja zespołów komórkowych, które były pobudzane w określonej kolejności).

Zasady Wertheimera:

1. Bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia.

2. Jednakowy wygląd lub podobieństwo.

3. „Wspólna droga”.

4. Dobra kontynuacja lub dobra figura.

5. Niewielkie rozmiary.

6. Symetria.

7. Zgodność z chwilowym nastawieniem.

8. Ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia.

SPOSTRZEŻENIA POLISENSORYCZNE – zawarte są w nich informacje pochodzące z różnych narządów zmysłowych.

Jak współcześnie podchodzi się do problemu relacji między częścią a całością w percepcji?

Stwierdzono, że w różnych fazach spostrzegania relacje z tabeli przedstawiają się odmiennie.

DETEKTORY CECH – zespoły komórek nerwowych, wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech, takich jak barwa, wielkość, ruch czy położenie w polu widzenia. Mogą być zlokalizowane w narządach zmysłowych lub w wyższych piętrach układu nerwowego, z kora mózgową włącznie.

Detektory:

1. Wyodrębniają informacje ze środowiska, które są ważne adaptacyjnie;

2. Kodują je w oszczędny sposób, tak by mogły zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu; kodowanie to już na wstępie redukuje ilość dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje.

PROCES ODPOWIDZIALNY ZA ROZPOZNANIE PRZEDMIOTÓW

Dane sensoryczne (dynamiczne i zmienne) -> proces dopasowania (standaryzacja danych przez detektory cech; wyszukiwanie przez schematy pamięciowe cech lub zbiorów cech, które najlepiej pasują do już istniejących struktur -> schematy pamięciowe (uporządkowane i względnie stabilne).

SCHEMAT – poznawczy punkt odniesienia dla informacji odbieranych przez narządy zmysłowe.

Prototyp może być średnią arytmetyczną lub obiektem modalnym – taki, który występuje najczęściej. Wynikiem jest reprezentacja schematowa (schemat „uogólniania”).

Dane sensoryczne to dane pochodzące z narządów zmysłowych. Mają formę zakodowanych komunikatów. Kodowanie to przede wszystkim zachodzi w detektorach cech. Z drugiej strony do interpretacji danych sensorycznych wykorzystywane są dane pamięciowe.

*Schemat, s. 56. Proces odpowiedzialny za rozpoznawanie przedmiotów.

Kiedy dane sensoryczne i pamięciowe pokrywają się tylko częściowo to stosujemy proces „sprawdzania dla potwierdzenia” czyli poszukiwaniu cech krytycznych.

GOTOWOŚĆ PERCEPCYJNA – łatwość wykorzystywania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Tak rozumiana gotowość percepcyjna uzależniona jest od dwóch grup czynników:

• Zewnętrznych – odpowiedzialne są za uczenie się prawdopodobieństwa wystąpienia określonego obiektu w danej kategorii. TOROWANIE – jeśli wcześniej człowiek został uprzedzony świadomie lub nieświadomie o rodzaju bodźców, jakie będą eksponowane, wtedy rozpoznanie będzie łatwiejsze.

- częstość uprzednich doświadczeń

- konsekwencje społeczne (np. stereotypizacja); EFEKT ROZPROSZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI – wzrost liczby świadków jakiegoś nieszczęśliwego wypadku zmniejsza tendencję do udzielania pomocy.

• Wewnętrznych – związane z wewnętrzną organizacją systemu spostrzegania.

- monopol, czyli liczba kategorii wykorzystywanych przez jednostkę (im mniej kategorii tym osoba ma wyższą gotowość percepcyjną)

- integracja poznawcza systemu kategorii (im silniej powiązane są ze sobą poszczególne kategorie, tym wyższa jest ich gotowość)

- konsekwencje motywacyjne (kategorie związane z realizacją przez człowieka celów wykazują większą gotowość aniżeli kategorie obojętne)

Przykładem obniżenia gotowości percepcyjnej jest zjawisko obronności percepcyjnej, polegające na obniżeniu progu rozpoznawania materiału zagrażającego jednostce, występujące na poziomie spostrzegania. Obronność percepcyjna pełno funkcję adaptacyjną: uruchomienie procesów emocjonalnych, które wprawdzie blokują pełne rozpoznanie bodźca, ale jednocześnie przygotowują organizm do energicznego działania.

SUBCEPCJA – różnicowanie bodźców na poziomie reakcji autonomicznych, bez udziału świadomości.

Schemat eksploracyjny czyli schematy uzyskiwania informacji na temat świata – wielozmysłowe, które dotyczą nie tylko właściwości spostrzeganego obiektu ale również czynności, które poprzedzały uzyskanie tych informacji.

Teoria przetwarzania informacji (konstruktywistyczne podejście do spostrzegania/koncepcja inteligentnego spostrzegania) – poznawanie świata za pośrednictwem stworzonych przez siebie reprezentacji.

Koncepcja percepcji bezpośredniej – do organizmu dociera bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tzw. szyku optycznego. Szyk optyczny to światło o różnych intensywnościach, padające z różnych kierunków. Dzięki tej informacji możemy stworzyć wierny obraz świata i nie musimy sięgać do danych pamięciowych.

Teoria percepcji bezpośredniej = teoria ekologiczna (nie tylko spostrzegamy całe obiekty, ale ujmujemy je jako coś, co umożliwia nam pewne działania [np. stół jest do jedzenia]).

Niezmienniki – specyficzne układy cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania [np. perspektywa drzew i stałość wielkości]

Wskaźniki wykorzystywane przy spostrzeganiu emocji:

• Wewnętrzne

- dane odbierane za pośrednictwem interoceptorów – czyli receptorów rejestrujących stan naszych narządów wewnętrznych;

- dane odbierane za pośrednictwem prioprioceptorów – czyli receptorów związanych z czuciem mięśniowym (działania w czasie przeżywania emocji, np. mimika)

- dane introspekcyjne – mówiące o subiektywnym obrazie emocji (uczucie);

Emocje pierwotne – stanowią naturalną i z góry zorganizowaną odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców; mają one charakter wrodzony i są uruchamiane automatycznie. Mogą być spostrzegane głównie dzięki mechanizmom „aferentacji wstecznej” czyli na podstawie rejestrowania zmian w organizmie, które pojawiły się w wyniku działania bodźca emotogennego.*

Emocje wtórne – pobudzone struktury kory mózgowej generują wyobrażenia związane z sytuacją emotogenną a dopiero wyobrażenia (na podstawie indywidualnych doświadczeń) aktywizują struktury podkorowe. * i dochodzi dodatkowe źródło – psychiczna reprezentacja emocji.

||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||

Amplituda – odległość najdalej położonych punktów w fali świetlnej.

Częstotliwość – tempo, w jakim fale świetlne przesuwają się obok danego punktu.

Długość fali – czas pomiędzy osiągnięciem kolejnych szczytowych punktów fali światła; krótsze fale odpowiadają wyższej częstotliwości.

Transdukcja – proces, poprzez który energia fizyczna jest przetwarzana przez neuron czuciowy na impulsy neuronowe.

OKO

Źrenica – otwór w tęczówce oka, przez który wpada światło.

Tęczówka – okrągły mięsień, który dostosowuje wielkość źrenicy do ilości światła.

Rogówka – przeźroczysta błona pokrywająca oko, której zadaniem jest skupianie światła w tylnej części oka.

Akomodacja – występuje wówczas, gdy mięśnie dostosowują kształt soczewki tak, że skupia ona na siatkówce światło z przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach.

Siatkówka – warstwa tkanki w tylnej części oka zawierająca komórki przetwarzające światło na impulsy neuronowe.

Dołek środkowy – niewielki obszar centralny siatkówki o najwyższej gęstości czopków i najwyższej rozdzielności.

Przetwarzanie światła na impulsy nerwowe: pręciki i czopki.

Pręciki – komórki siatkówki bardzo wrażliwe na światło, lecz rejestrujące jedynie odcienie szarego.

Czopki – komórki siatkówki, które najsilniej reagują na jedną z trzech długości fal i odgrywają kluczową rolę w widzeniu barw.

Nerw wzrokowy – duża wiązka włókien nerwowych przenosząca impulsy z siatkówki do mózgu.

Adaptacja do ciemności – przystosowanie się oka do widzenia w ciemności

Zachowanie okołodobowe – zachowanie, które jest zgodne z całodobowym wzorcem światła

Trójchromatyczna teoria widzenia barw – teoria głosząca, że widzenie barw wynika z kombinacji impulsów neuronowych pochodzących od trzech różnych rodzajów receptorów, z których każdy reaguje najsilniej na różną długość fali.

Teoria widzenia barwnego oparta na procesach przeciwstawnych – teoria głosząca, że jeśli barwa występuje, to powoduje ona, że komórki ją rejestrujące hamują spostrzeganie barwy komplementarnej (takiej jak czerwona do zielonej).

Powidok – obraz pozostawiony przez poprzednie spostrzeżenie.

Komórki przeciwstawne – komórki, które przeciwstawiają barwy w parach, zwłaszcza niebieską versus żółtej lub czerwoną versus zielonej.

Ślepota na barwy – niezdolność albo nabyta (w wyniku urazu mózgu), albo odziedziczona do spostrzegania barwy.

Nabyta achromatopsja – utracenie zdolności do widzenia odcieni na skutek np. wypadku

Figura – w spostrzeganiu zbiór cech charakterystycznych [takich jak kształt, kolor, faktura], które odpowiadają przedmiotowi.

Tło – w spostrzeganiu, drugi plan, który musi być odróżniony by wyodrębnić figury

Prawa organizacji psychologii postaci – zbiór zasad opisujących okoliczności, w jakich znaki będą pogrupowane w jednostki spostrzeżeniowe, takie jak bliskość, dobra kontynuacja, podobieństwo, zamykanie i dobra forma.

Stałość spostrzeżeń – spostrzeganie charakterystycznych cech, jakie występuje wówczas, gdy przedmiot lub cecha (taka jak kształt lub kolor) wygląda tak samo, chociaż informacja czuciowa odbierana przez oko nie ulega zmianie

Stałość wielkości – widzenie przedmiotu jako posiadającego tę samą wielkość przy patrzeniu na niego z różnych odległości

Stałość kształtu – widzenie przedmiotu jako posiadającego tę samą wielkość przy patrzeniu na niego z różnych odległości

Stałość barwy – widzenie przedmiotów jako posiadających tę samą barwę, kiedy patrzymy na nie w różnych sytuacjach.

Wskazówki dwuoczne – wskazówki dotyczące odległości przedmiotu pochodzące od obojga oczu pracujących wspólnie

Różnica siatkówkowa (zwana również różnicą dwuoczną) – różnica pomiędzy obrazami na siatkówkach obojga oczu

Widzenie przestrzenne (stereopsja) – proces rejestrowania głębi na podstawie różnicy siatkówkowej

Wskazówki jednooczne (statyczne) – informacje określające odległość przedmiotu, które mogą być dostrzeżone jednym okiem bez poruszania się przedmiotu lub oka

Gradient struktury powierzchni – zmiany progresywne w strukturze powierzchni, które sygnalizują odległość

Wskazówki ruchu – informacje, które określają odległość przedmiotu na podstawie jego ruchu.

Przetwarzanie „dół-góra” – przetwarzanie inicjowane przez informacje napływające od bodźca

Przetwarzanie „góra-dół” – przetwarzanie kierowane wiedzą, oczekiwaniami lub przekonaniami

Nastawienie spostrzeżeniowe – suma zdarzeń i przekonań, które prowadzą do oczekiwania spostrzegania pewnych przedmiotów lub cech charakterystycznych w określonych kontekstach

Wysokość dźwięku – jak wysoki lub niski wydaje się dźwięk;

Głośność – siła dźwięku; fale powietrza o większej amplitudzie wywołują doświadczenie głośniejszego dźwięku

Komórki włoskowe – komórki zaopatrzone w sztywne włoski, znajdujące się wzdłuż błony podstawowej ucha wewnętrznego, które w momencie gdy są poruszone, wytwarzają impulsy nerwowe wysyłane do mózgu. Komórki te są słuchowym odpowiednikiem pręcików i czopków.

Teoria częstotliwości – teoria głosząca, że wyższe częstotliwości powodują większe tempo pobudzania neuronów.

Teoria miejsca – teoria głosząca, że różne częstotliwości aktywują różne miejsca wzdłuż błony podstawowej.

Istnieją dwie główne teorie dotyczące sposobu przetwarzania fal powietrza przez błonę podstawową: teoria częstotliwości, teoria miejsca.

Częstotliwość, czyli cecha fizyczna fal powietrza na poziomie wrażenia odbierana jest jako wysokość dźwięku (czyli jego cecha psychiczna).

Organizacja tonotopiczna – wykorzystanie odległości wzdłuż pasma kory do przestawienia różnic w wysokości dźwięku

Głuchota neuronowa – odmiana głuchoty, która zwykle występuje, gdy komórki włoskowe zostają zniszczone przez wysokie dźwięki

Szum uszny – rodzaj upośledzenia słuchu, objawiający się nieustannym dzwonieniem lub hałasem w uszach

Głuchota przewodzeniowa – odmiana głuchoty spowodowana fizycznym upośledzeniem ucha zewnętrznego lub środkowego

ELEMENTY UCHA ŚRODKOWEGO: młoteczek, kowadełko, strzemiączko, błona bębenkowa, okienko owalne

Problem segmentacji mowy – problem w organizacji ciągłego strumienia mowy w oddzielne części, które odpowiadają pojedynczym słowom

Spostrzeganie kategorialne – identyfikowanie dźwięków jako należących do odrębnych kategorii odpowiadających podstawowym jednostkom mowy

Słuchanie dychotyczne – procedura, w której uczestnicy słyszą bodźce wysyłane oddzielnie do każdego z uszu [przez słuchawki] i są proszeni o słuchanie dźwięków wysyłanych tylko do jednego ucha

Słuch absolutny – zdolność do identyfikowania określonego tonu samego w sobie, a nie w relacji z innymi tonami

Zmysły chemiczne – zmysł smaku i węchu, które bazują na wyczuwaniu obecności określonych substancji chemicznych.

Feromony – substancje chemiczne, które działają jak hormony, ale są uwalniane poza organizmem (w moczu i pocie)

Kubki smakowe – mikroskopijne struktury na guzkach na powierzchni języka, w tylnej części gardła i po wewnętrznej stronie policzków. Cztery rodzaje kubków smakowych odznaczają się wrażliwością na smaki: słodki, kwaśny, słony i gorzki.

Zmysły somatyczne – dotyczą spostrzegania ciała i jego położenia w przestrzeni – zwłaszcza zmysł kinestetyczny, zmysł równowagi, dotyku, wrażliwości na temperaturę, zmysł bólu i prawdopodobnie zmysł magnetyczny.

Zmysł kinestetyczny – zmysł, który rejestruje ruch i położenie kończyn

Zmysł równowagi – zmysł dostarczający informacji na temat orientacji ciała względem siły ciążenia

Paradoksalne odczuwanie zimna – występuje wówczas, gdy stymulacja nerwów za pomocą gorąca wytwarza wrażenie zimna. Skóra dysponuje odrębnymi układami rejestrującymi ciepło i zimno. Jeśli pobudzimy miejsce służące do rejestrowania zimna, to poczujemy wrażenie zimna, nawet jeśli bodziec jest czymś ciepłym.

Podwójny ból – wrażenie, które występuje, gdy zranienie powoduje najpierw ostry ból, a następnie tępy. Oba rodzaje bólu pochodzą z różnych włókien, wysyłających informacje z różną prędkością.

Endorfiny – substancje uśmierzające ból, wytwarzane naturalnie w mózgu

Kontrola wrót bólu – odgórne blokowanie neuronów kojarzących, które regulują napływ sygnałów bólowych do mózgu.

Spostrzeganie pozazmysłowe – zdolność do spostrzegania i poznawania rzeczy bez posługiwania się zwykłymi zmysłami.