Ekonomia jako nauka o gospodarowaniu

Etymologia:

Ekonomika – (Ksenofont starożytny grek ok. 400 lat p.n.e. napisał dzieło pt. „OIKONOMIKOS” oikos=dom, nomos=prawa,zasady) –jest to nauka o prawach zarządzających domem, efektywność, korzyści postrzegane przez niego jako sztuka, dobra organizacja. ‘oikonomikos’ –sztuka związana z prowadzeniem domu.

-Adam Smiths z pochodzenia Szkot; rozwinął koncepcje człowieka gospodarującego. HOMOGEMICUS- człowiek gospodarujący.

Ekonomia behawioralna – brak racjonalności w działaniach ludzkich.

Definicje Ekonomii:

*jest nauką badającą w jaki sposób ludzie wykorzystują ograniczone zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb amaterialnych i niematerialnych.

*nauka zajmująca się badaniem zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków , które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji , podziału , wymiany i konsumpcji.

PODZIAŁ EKONOMII:

MIKROEKONOMIA	MAKROEKONOMIA
-wybory konsumenta	-Badanie gospodarki jako całości
-działalność konkretnej firmy	-funkcjonowanie wszystkich przedsiębiorstw w gospodarce
-działalność jednego podmiotu

MEZOEKONOMIA- coś pośredniego pomiędzy mikro, a makroekonomią (branża, skala ogólnoświatowa)

Ekonomia pozytywna – bada zjawiska gospodarcze takie jakimi są , nie formułuje przy tym sond.

Ekonomia normatywna- zawiera natomiast sondy wartościujące, formułuje tezy oparte na subiektywnych ocenach badacza.

METODY BADAŃ EKONOMICZNYCH:

Metody- sposób badania zjawisk i procesów w przyrodzie i społeczeństwie; jest to droga, którą należy iść w celu wykrycia prawidłowości rządzących rozwojem zjawisk i procesów obiektywnej rzeczywistości.

Ekonomia, jako nauka o gospodarowaniu.

KSENOFONT - napisał dzieło pt ,,O IKONOMOS" IKOS- dom NOMOS- prawa, zasady

Ekonomia według niego to nauka o prawach, zarządzaniem domem, spis zasad, jak trzeba robić w domu, sztuka.

ADAM SMITHS - rozwinął koncepcje homoekonomikus

Ekonomia polityczna oznacza tyle, co społeczna. Zajmuje się relacjami międzyludzkimi. Mamy doczynienia z człowiekiem, ekonomia racjonalna.

Ekonomia dziś to ekonomia jest nauka zajmująca sie badaniem, w jaki sposób ludzie wykorzystują ograniczone zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystywania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału i konsumpcji.

Podział ekonomii:

-mikroekonomia - coś niewielkiego, wybory konsumenta, działanie konkretnego przedsiębiorstwa, działanie jednego podmiotu, jeden element

-makroekonomia - zajmuje sie badaniem gospodarstwa, jako całości, działanie wszystkich przedsiębiorstw

-mezoekonomia - coś pośredniego (branża, firmy z jednej branży, przedsiębiorstwo w województwie) skala ogólnoświatowa

Podział na ekonomie:

a) pozytywną - bada zjawiska gospodarcze takie, jakimi są, nie formułuje przy tym sądów, suche fakty

b) normatywna - ekonomia ta zawiera sądy wartościujące, formułuje tezy oparte na subiektywnych ocenach badacza

Metody badań ekonomicznych

Metoda - jest to sposób badania zjawisk i procesów w przyrodzie i społeczeństwie. Jest to droga, którą należy iść w celu wykrycia prawidłowości rządzących rozwojem zjawisk i procesów obiektywnej rzeczywistości. Służy do uchwycenia praw.

Prawa ekonomiczne - są to stale powtarzające się zależności między poszczególnymi elementami procesu gospodarowania.

Teorie ekonomiczne - odwzorowują zjawiska prawidłowości gospodarcze, przedstawiają ogólny obraz procesów i zjawisk gospodarczych, operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość. Synonim modelu

Model ekonomiczny - jest zbiorem założeń tworzących uproszczony schemat obrazu pewnego fragmentu lub całości gospodarki, w którym można badać istotne zależności abstrahując od zjawisk przypadkowych dla wyjaśnienia danego aspektu rzeczywistości gospodarczej

Gospodarka - całość mechanizmów i warunków działania podmiotów gospodarczych związanych z wytwarzaniem i podziałem dóbr i usług. Zespół ciągle powtarzających sie ludzkich działań w wyniku, których powstają określone wartości przeznaczone na sprzedaż dobra materialnego i usług.

Gospodarowanie - dokonywanie wyborów ekonomicznych związanych z koniecznością alokacji ograniczonych zasobów pomiędzy konkurencyjne zastosowania. Wyborów dokonują konkretne podmioty gospodarcze. Wybory te mają charakter społeczny, ponieważ podmioty te działają w ramach instytucjonalnych danego społeczeństwa.

Dziedziny działalności gospodarczej:

- dział pierwotny utożsamiany z rolnictwem, zajmuję największą część, potem przemysł wydobywczy jak np leśnictwo

- dział przetwórczy - przemysł

- usługi materialne i niematerialne

Klasyfikacja gospodarek

a) z punktu widzenia stopnia otwartości powiązane z otoczeniem i zagranicą

- gospodarka otwarta ( nieautarkiczna)

- gospodarka zamknięta (autarkiczna)

b) z punktu widzenia stopnia rozwoju gospodarczego

- gospodarka rozwinięta największa w rolnictwie, produkt brutto związany z rolnictwem

-gospodarka średnio rozwinięta - przemysł

- gospodarka wysokorozwinięta - usługi

- gospodarka rozwijająca się ( z słabo do średnio rozwijającej sie)

Podmiot gospodarczy - to każdy aktywny uczestnik procesów gospodarczych

Modelowo 3 podmioty gospodarcze:

-państwo

-przedsiębiorstwo

-konsument

Jaki cel ma:

a) państwo - wzrost i rozwój gospodarczy

b) przedsiębiorstwo - zysk

c) konsument - zaspokojenie potrzeb, racjonalność

Potrzeba - odczuwalny brak czegoś połączony z dążeniem do jego zaspokojenia

Podziały na potrzeby:

- pierwotne, podstawowe - I rzędu, biologiczne, utrzymywanie człowieka, jako istoty biologicznej

- wtórne - wyższego rzędu, piramida Maslowa

• samorealizacja

• uznanie i akceptacja

• kontakt społeczny

• bezpieczeństwo

• potrzeby biologiczne

Potrzeby:

-indywidualne

-zbiorowe

-teraźniejsze

-przyszłe

Cechy potrzeb:

-ilościowo nieograniczone

-mają charakter subiektywny i obiektywny

-mają charakter społeczny

-mają zmiennie historycznie charakter

-nieustannie się odradzają

Środki zaspokojenia potrzeb

Do zaspokojenia potrzeb służą dobra materialne i usługi. Dobra materialne dzielą się na:

-wolne (ilościowo nieograniczone)

-gospodarcze ( ekonomiczne) ilościowo ograniczone w stosunku do potrzeb

Dobra gospodarcze mogą zaspokajać potrzeby

- w sposób bezpośredni (dobra konsumpcyjne)

- w sposób pośredni (dobra produkcyjne zwane też środkami produkcji za ich pośrednictwem w procesie produkcji otrzymujemy dobra konsumpcyjne)

Klasyfikacja dóbr

- zużywające się jednorazowo lub stopniowo

- prywatne i publiczne (np. samochód)

- dobra komplementarne i substytucje (zmienne, np. benzyna i samochód)

Środki produkcji:

-środki pracy są to środki produkcji służące do przekształcania i przerabiania przedmiotów pracy (maszyny)

- przedmioty pracy to wszystko to, na co oddziałuje człowiek w procesie pracy

Produkcja jest to świadoma i celowa działalność ludzi uzbrojonych w środki pracy i skierowana na przedmioty pracy w celu wytworzenia i przetworzenia dóbr materialnych w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich

Ekonomia jako nauka o racjonalności wyborów

Czynniki produkcji ( wytwórcze)

- Praca

-Kapitał

-Ziemia

-Organizacja ( A. Marshall)

-Przedsiębiorczość ( J.A. Schumpeter)

Czynniki produkcji ( zasoby) możemy podzielić na:

-zasoby naturalne, czyli ziemia oraz wszelkie bogactwa naturalne wody, lasy, itp.

- zasoby ludzkie, czyli ludzie wraz z ich wiedzą i doświadczeniem

-zasoby kapitałowe:

- rzeczowe (budynki, pojazdy, urządzenia)

- finansowe (lokaty, papiery wartościowe)

Kapitał to zasoby służący pomnażaniu wartości gospodarczych

Granica możliwości produkcyjnych :

Rzadkość:

Definicja 1. Jest odzwierciedlaniem relacji potencjalnego zapotrzebowania ludzi na dane dobro ( czynnik produkcji) do ograniczonych ilości.

Definicja 2. Cecha większości dóbr potrzebnych człowiekowi polegająca na tym, że w danym czasie ilość tych dóbr jest ograniczona w stosunku do potrzeb

Krzywa transformacji ( krzywa możliwości produkcyjnych)

Przedstawia w sposób graficzny różne kombinacje ilości dóbr i usług które mogą być wytworzone, gdy wszystkie dostępne zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane przy zastosowaniu najlepszej technologii.

Rys.1

Legenda:

G- produkcja nieefektywna

H- punkt nieosiągalny

C – nie produkujemy dobra X i wszystkie zasoby są zatrudnione

D – odwrotnie niż w C

Wypukła krzywa możliwości produkcyjnych	Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych

Analiza wykresów

Krzywa możliwości produkcyjnych oddziela od siebie dwa zbiory - kombinacji nieefektywnych, ale osiągalnych (pod krzywą) i kombinacjinieosiągalnych (nad krzywą). Położenie w punkcie G, to sytuacja, w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy w danym momencie. Kombinacja w punkcie H jest nieosiągalna przy danych zasobach oraz danym poziomie wiedzy i techniki. Punkt H może zostać osiągnięty w dłuższym okresie czasu, np. w wyniku postępu technicznego. Punkty zawierające się na krzywej możliwości produkcyjnych (np. B, C) pokazują sytuację, w której dostępne zasoby są wykorzystywane w pełni efektywnie. Przejście z punktu A do B, zB co C itd. oznacza przemieszczanie zasobów produkcyjnych (np. maszyn, siły roboczej) z produkcji dobra Y do produkcji dobra X. </div> Krzywa możliwości produkcyjnych nazywana jest też krzywą transformacji, ze względu na fakt iż przemieszczając zasoby produkcji z jednego dobra do produkcji drugiego dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra na drugie. (Z. Dach 2005, s.41)

Krzywa transformacji w długim okresie

Problem wyboru:

ZASOBY POTRZEBY

Zapotrzebowanie Zdolności wytwórcze

Między kosztem alternatywnym a rzadkością istnieją związki:

- zawsze istnieje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobu

-zawsze istnieje konieczność wyboru spośród różnych możliwych sposobów wykorzystania zasobów

-z każdym wyborem związana jest konieczność ponoszenia kosztu utraconych korzyści.

Racjonalność. Istotą racjonalnego gospodarowania jest dokonywanie najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy podejmowaniu decyzji w zakresie celów oraz środków i sposobów ich realizacji.

Problem wyboru

Alokacja- rozdział środków pomiędzy różne konkurujące ze sobą cele

Koszt alternatywny- ( koszt zaniechanych możliwości)- to wartość najlepszej z możliwych korzyści utraconej w wyniku określonego wyboru.

Zasady racjonalnego gospodarowania

Może być ujmowana dwojako:

Jako zasada największego efektu lub jako zasada najmniejszego nakładu środków

Ekonomiczna efektywność gospodarowania

Spośród różnych wariantów danej decyzji, najbardziej efektywny ekonomicznie jest ten, w którym stosunek efektów do nakładów jest najwyższy lub stosunek nakładów do efektów jest najniższy

Q- efekty $\frac{Q}{N}$ - efektywność gospodarowania

N- nakłady

Racjonalność jest środkiem prowadzącym do celu

Efektywność ekonomiczna jest celem.

Rachunek ekonomiczny jest narzędziem realizacji zasady racjonalnego gospodarowania

Rachunek ekonomiczny Jest to sposób mierzenia nakładów i efektów działalności gospodarczej, który sprzyja podejmowaniu optymalnych decyzji, zmierzających do maksymalizacji efektów.

Zasadniczym warunkiem racjonalnego działania jest określenie kryterium wyboru albo inaczej celu tego działania.

-Cele ekonomiczne ( dochód, płaca, zysk, procent, renta, dywidenda)

-Cele nieekonomiczne ( sprawiedliwość społeczna, ochrona środowiska naturalnego)

Relacje kapitałowe

Technika produkcji to funkcjonalne połączenie kapitału ludzkiego i kapitału rzeczowego

Technologia to funkcjonalne połączenie różnych rzeczowych elementów procesu produkcyjnego

Organizacja produkcji to funkcjonalne połączenie różnych elementów kapitału ludzkiego

Postęp techniczny To taka zmiana techniki,(w tym technologii i organizacji) która prowadzi do wzrostu efektywności gospodarowania.

Krzywa możliwości – krzywa możliwości konsumenta – linia wydatków

Ograniczenia budżetowego – prezentuje zewnętrzny limit tego co można kupić

Potrzeby:

Niższego i wyższego rzędu

Indywidualne i zbiorowe

Teraźniejsze i przyszłe

Cechy potrzeb:

- ilościowo nieograniczone

-mają charakter subiektywny i obiektywny

-mają charakter społeczny

-mają zmiennie historycznie charakter

-nieustannie się odnawiają

Środki do zaspokajania potrzeb

Do zaspokojenia potrzeb służą dobra materialne i usługi ( niematerialne)

Dobra materialne dzielą się na:

- wolne (ilościowo nieograniczone), np.: ciepło słoneczne, grzyby w lesie

- gospodarcze ( ekonomiczne) ilościowo ograniczone w stosunku do potrzeb

Dobra gospodarcze mogą zaspokajać potrzeby:

- w sposób bezpośredni ( dobra konsumpcyjne)

-w sposób pośredni ( dobra produkcyjne zwane też środkami produkcji za ich pośrednictwem w procesie produkcji otrzymujemy dobra konsumpcyjne

Klasyfikacja dóbr:

-Zużywające się jednorazowo lub stopniowo

-prywatne lub publiczne

- dobra komplementarne i substytucyjne

Środki produkcji.

- Środki pracy są to środki produkcji służące do przekształcana i przerabiania przedmiotów pracy ( maszyny, narzędzia, urządzenia)

- Przedmioty pracy to wszystko na co oddziałuje człowiek w procesie pracy

Produkcja jest to świadoma i celowa działalność ludzi uzbrojonych w środki pracy i skierowana na przedmioty pracy w celu wytworzenia i przetworzenia dóbr materialnych w celu zaspokoje31111111111nia potrzeb ludzkich.

Gospodarka naturalna-to taki rodzaj gospodarki gdzie producent wytwarza produkt w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb.

Nie występuje tu wymiana ani rynek, producent jest zawsze konsumentem swoich produktów.

Gospodarka towarowa- to taki rodzaj gospodarki gdzie producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem ich do wymiany czyli na sprzedaż

Gospodarka towarowo- pieniężna

Powstanie gospodarki towarowej:

-społeczny podział pracy ( w społeczeństwie wyodrębniły się pewne grupy ludzi trudniące się określoną produkcją)

-ekonomiczne wyodrębnienie się na bazie prywatnej własności, środków produkcji (producent jest właścicielem środków produkcji)

Podziałowi pracy musi towarzyszyć wymiana dla wytwórców którzy produkują tylko jedno dobro jest ona koniecznością.

Cechy prostej produkcji towarowej

1. Prywatna własność środków produkcji

2. Produkcja na rynek

3. Właściciel środków produkcji jest zarazem producentem

4. Niewielka skala produkcji i świadczonych usług

W gospodarkach wysoko rozwiniętych, gdzie mamy do czynienia z rozwiniętą gospodarką towarową, obok produkcji na skalę masową mamy również do czynienia z funkcjonowaniem drobnych producentów towarowych.

Towar jest produktem pracy ludzkiej przeznaczonym na sprzedaż.

Towar staje się przedmiotem społecznego zapotrzebowania dzięki swojej wartości użytkowej.

Wartość użytkowa towaru Jest to jego zdolność do zaspokajania potrzeb człowieka Wynika ona z fizycznych, chemicznych ( naturalnych) właściwości rzeczy. Dzięki tym cechom towar może zaspokoić określoną potrzebę

Teoria klasyczna: „ Każdy towar ma dwie wartości, użytkową (kategoria obiektywna) i wymienną ( kategoria subiektywna)”

Wartość użytkowa jest kategorią obiektywną. Wartość użytkową towaru człowiek w procesie konsumpcji. Wartość użytkowa jest cechą nie tylko towarów.

W procesie wymiany producent otrzymuje za swój oferowany towar określona ilość innego towaru.

Stosunek ilościowy (proporcja), w jakim jeden towar jest wymieniany na inny nazywamy wartością wymienną.

Według A. Smitha wartość towaru wyznacza też jego rzadkość.

Woda-diament

X towaru A = Y towaru B

Towar B jest ekwiwalentem towaru A

Wiele towarów pełniło funkcję ekwiwalentów np.: sól, jedwab, złoto, zboże, skóry, bydło, herbata itp.

X towaru A = Y jednostek pieniężnych

Y jednostek pieniężnych to cena

CENA Oznacza ilość pieniądza, którą trzeba zapłacić za jednostkę towaru.

To suma pieniędzy realnie uiszczona za towar. Odzwierciedla ona siłę wymienną pieniądza w danym miejscu i czasie. Tym samym cena jest pieniężnym wyrazem wartości towaru.

Układ relacji miedzy cenami poszczególnych towarów nazywamy systemem cen.

Systemy cen:

1. Rynkowa (cena jest ustalana przez popyt i podaż)

2. Administrowany (ceny ustala państwo)

Funkcje cen:

1. Dochodowa – ceny powinny zapewnić pokrycie kosztów wytwarzania oraz dostarczyć nadwyżkę

2. Informacyjna- ceny informują o poniesionych nakładach. Umożliwiają podjęcie wyboru.

3. Rozdzielcza- bilansowania popytu z podażą

4. Symulacyjna- w gospodarce administrowanej państwo reguluje ceny zgodnie z interesem ogólnogospodarczym

5. Redystrybucyjna- są narzędziem redystrybucji dochodów

Klasyfikacja cen:

1. Z punktu widzenia szczebla organizacji sprzedaży:

   1. Zbytu

   2. Hurtowe

   3. Detaliczne

2. Z punktu widzenia sposobu kształtowania się cen:

   1. Ceny administracyjne:

      1. Urzędowe

      2. Limitowane

   2. Ceny wolnorynkowe:

      1. Umowne

      2. Wolne

Reguły ustalania cen:

1. Według reguły kosztowej

2. Ceny międzynarodowe

3. Reguła popytowo- podażowa

4. Relacji wartości użytkowych

Geneza pieniądza

- Pojedyncza (prosta, przypadkowa) forma wartości

-Rozwinięta forma wartości

-Ogólna forma wartości

Pieniądz jest to ogólny ekwiwalent wszystkich towarów istniejących na rynku.

Funkcje pieniądza:

1. Miernik wartości - za pośrednictwem pieniądza wyrażana jest wartość towarów i usług znajdujących się na rynku

2. Środek cyrkulacji, pieniądz rozbija transakcję wymienną na dwa akty kupna i sprzedaży

3. Środek tezauryzacji czyli grodzenia skarbu

4. Środek płatniczy przy pomocy pieniądza dokonujemy spłat wszelkich zobowiązań

5. Pieniądz światowy

Klasyfikacja pieniądza:

-pieniądz kruszcowy (pełno i nie pełno wartościowy)

-pieniądz papierowy

-pieniądz bankowy ( karty bankowe, przelewy)

System walutowy Obejmuje on zespół układów, reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.

System waluty złotej:

1. Funkcjonował w latach 1870-1914 w 41 krajach

2. Emisja banknotów podporządkowana była wymogom pokrycia rezerwy złocie

3. Bank centralny zobowiązany był do kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej

4. Występowała pełna wymienialność wszystkich form pieniądza na złoto

5. Istniała swoboda wywozu i przywozu złota w skali międzynarodowej

Na konferencji w Genui w 1922 roku postanowiono powrócić do systemu waluty złotej. Przyjęło go 50 krajów w różnych odmianach:

-System waluty sztabowo-złotej

-System waluty dewizowo-złotej

System „brettonwoodzki”

Na konferencji w Bretton Woods w 1944 utworzono MFW ( międzynarodowy fundusz walutowy)

Ustalono główne zasady polityki walutowej krajów członkowskich. Dotyczyły one kursów walut, reguł dostosowawczych w przypadku pojawienia się nadmiernych deficytów i nadmiernych nadwyżek bilansów płatniczych, reguły dotyczących wymienialności walut oraz zasad współpracy banków centralnych.

Ustalono, że jedyną walutą wymienialną na złoto będzie dolar USA

W stosunku do dolara ustalono parytet innych walut

W marcu 1973 upadł ten system przyczynami były m.in. zależność wzrostu podaży waluty międzynarodowej od rozmiarów deficytu bilansu płatniczego USA, system ten nie zabezpieczał krajów członkowskich przed kryzysem zaufania do dolara.

Zawieszenie wymienialności dolara amerykańskiego na złoto nastąpiło w dniu 15 listopada 1971

Od 1978 w międzynarodowym systemie walutowym kluczową rolę zaczął odgrywać dolar amerykański

Współczesne systemy. Od połowy lat 70 system wielo-dewizowy związany był z dywersyfikacją rezerw walutowych, której celem było zmniejszenie ryzyka zmian kursów walutowych

Specjalne prawa ciągnienia ( Special Drawing Rights) oparty na koszyku walut

1979-1999 ECU European Currency Unit, później EURO

UNCJA 31,1 g

Modele rynku- konkurencja

Mechanizm rynkowy

Rynek i oparty na nim sposób funkcjonowania gospodarki, określany jest niekiedy jako mechanizm rynkowy, jest kategorią ekonomiczną a zatem obiektywną i historyczną. Rynek jak i mechanizm rynkowy powstały na określonym poziomie rozwoju społecznego i ulegają ciągłej przemianie, dokonującej się także na skutek ingerencji państwa.

Istotę procesów ekonomicznych zachodzących na rynku stanowi ruch towarów, w wyniku czego następuje zmiana własności według reguł i zasad, na które ma wpływ konkurencja

Konkurencja Jest to proces za pomocą którego uczestnicy rynku dążą do realizacji swoich interesów. Próbują zaoferować, korzystniejsze od innych konkurentów ofert zarówno pod względem ceny, jakości, serwisu jak i innych elementów mających wpływ na decyzję o danej transakcji.

Możemy zatem posługując się tą definicją wyodrębnić jej dwa rodzaje konkurencji:

-cenowa

-poza cenowa

Mechanizm rynkowy jest regulatorem:

-produkcji, stanowiąc samoczynny, obiektywny mechanizm równoważący popyt i podaż

-wymiany, ponieważ dzięki konkurencji kształtuje się cena równowagi

-podziału, korzyści pomiędzy wytwórcę a społeczeństwo

Rynek od strony popytu i podaży

Monopson- to taka sytuacja na rynku gdzie mam wielu drobnych dostawców a tylko jednego odbiorcę

Model konkurencji doskonałej ( nie występuje w rzeczywistości)

1. Duża liczba małych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców

2. Produkt jednorodny ( homogeniczny)

3. Cena jest wynikiem gry popytu i podaży, pojedynczy przedmiot nie ma wpływu na cenę

4. Swobodny przepływ kapitału między różnymi dziedzinami produkcji ( łatwość wejścia i wyjścia, pełna mobilność kapitału)

5. Doskonała informacja o rynku

Model czystego monopolu

1. Jeden sprzedający wielu kupujących

2. Produkt jednorodny lub zróżnicowany, nie posiadający bliskich substytutów

3. Cena jest wyznaczona przez monopolistę

4. Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol ( bariery techniczne, ekonomiczne, prawne )

5. Doskonała informacja o rynku

Monopol- wyłączność

Konkurencja monopolistyczna

1. Wielu sprzedających i kupujących

2. Produkty na rynku są zróżnicowane i (nie) posiadają bliskie substytuty

3. Swoboda wchodzenia i wychodzenia z rynku

4. Doskonała informacja o rynku

Oligopol

1. Produkty jednorodne lub zróżnicowane

2. Niewielka liczba sprzedawców ( kilku- kilkunastu) i wielu kupujących

3. Ograniczony dostęp do rynku ze względu na czynniki natury technicznej i koszty produkcji

4. Pełna informacja o rynku

W każdej strukturze rynkowej której panuje konkurencja pojawia się zjawisko koncentracji i centralizacji kapitału.

Do najpopularniejszych form organizacyjnych producentów należą:

1. Kartel

2. Syndykat

3. Trust

4. Koncern

5. Konglomerat

6. Holding

Kartel- firmy wchodzące w jego skład powołują komitet, który ustala ceny, wielkość produkcji, rynki zbytu.

Syndykat- jest wyższą formą porozumienia niż kartel. W jego ramach organizuje się wspólne biuro zbytu. Firmy powołujące tego typu porozumienie nie traciły swej osobowości prawnej.

Trust- Firmy utraciły osobowość prawną. W wyniku tego porozumienia powstaje jedno wielozakładowe przedsiębiorstwa poprzedni właściciele firm stają się akcjonariuszami jednego nowopowstałego przedsiębiorstwa.

Koncern- łączy ze sobą firmy stanowiące na ogół jedność procesu technologicznego ( kompleksowość produkcji)

Konglomerat- forma ta pozwala na łączenie firm różnorodnych, co umożliwia rozłożenie ryzyka gospodarowania na wiele rynków, co wpływa na minimalizowanie niepewności inwestycji.

Holding- jest nietrwałą formą łączenia firm w celu wykonania konkretnego przedsięwzięcia. W skład takiego zrzeszenia wchodzą producenci z różnych branż, połączonych ze sobą procesem technologicznym.

RODZAJE STRUKTUR RYNKOWYCH

Wyszczególnienie	Liczba firm	Swoboda wejścia	Rodzaj produktów	przykłady
Doskonała konkurencja	Wiele	Bardzo łatwa	Homogeniczny	Pszenica, złoto
Czysty monopol	Jedna	Zablokowana	Jedne produkt	Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
Konkurencja monopolistyczna	Wiele	Względnie łatwa	Zróżnicowanie produktu	Książki, odzież
Oligopol	Kilka	Trudna	Standaryzowane lub zróżnicowane	Samochody

Konkurencja wewnątrzgałęziowa Toczy się o zysk nadzwyczajny jednej gałęzi produkcji. Przedsiębiorstwa w celu zwiększenia zysku muszą obniżyć koszty produkcji przez wprowadzenie postępu technicznego. Przedsiębiorstwa produkujące taniej niż inne osiągają zysk nadzwyczajny.

Konkurencja międzygałęziowa Toczy się o przeciętną stopę zysku. Rezultatem jej jest ciągły ruch kapitału, jego przemieszczanie się z gałęzi mniej zyskownych do bardziej zyskownych

Rynek, podaż, popyt

Rynek

1. To proces w którym sprzedający i kupujący ustalają warunki transakcji

2. To pewne warunki ekonomiczne umożliwiające zawarcie transakcji wymiennych

3. To proces związany z negocjacjami

4. To proces wyceny dóbr i usług

5. To proces zbierania i wymiany informacji

6. To instytucja umożliwiająca wymianę

7. To forma więzi między podmiotami

8. Mechanizm kształtowania stanu równowagi

9. Weryfikator przydatności produkcji i dostosowania jej potrzeb

Rynek jest to proces, w trakcie którego podmioty ustalają przedmioty i warunki wymiany dóbr i usług.

Elementy rynku:

1. Popyt (suma zapotrzebowań poszczególnych kupujących)

2. Podaż (suma ofert produkowanych dóbr)

3. Cena

Klasyfikacje rynku:

1. Z punktu widzenia zasięgu terytorialnego

   1. Światowy

   2. Ponadnarodowy UE

   3. Krajowy

   4. Regionalny

   5. Lokalny

2. Ze względu na przedmiot obrotu np.:

   1. Towarowy

   2. Kapitałowy

   3. Pracy

3. Ze względu na sprawowaną kontrolę:

   1. Wolny rynek

   2. Rynek centralnie sterowany

   3. Gospodarka mieszana

4. Ze względu na skalę i wielkość transakcji

   1. Hurtowy

   2. Detaliczny

5. Ze względu na jednorodność

   1. Homogeniczny (ropa naftowa)

   2. Heterogeniczny (praca)

6. Z punktu widzenia relacji cen, w zależności od liczby podmiotów i od struktury rynku

   1. Konkurencyjny

   2. Oligopolistyczny

   3. Konkurencja monopolistyczna

   4. Monopol pełny

7. Ze względu na relacje nabywca-sprzedawca

   1. Nabywcy

   2. Sprzedawcy

8. Ze względu na rodzaj obrotu

   1. Skupu

   2. Zbytu

9. Z punktu widzenia legalności

   1. Legalny

   2. Czarny

   3. Szara strefa

10. Ze względu na rodzaj dóbr i usług (rynku branżowe)

    1. Polski rynek herbaty

    2. Światowy rynek paliw

    3. Podlaski rynek nieruchomości

Rynek od strony popytu

Wielkość popytu- jest to ilość dobra (lub usługi) jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie. Wielkość popytu to inaczej wielkość zapotrzebowania.

Popyt- jest to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny.

Prawo popytu:

Wraz ze wzrostem ceny ilość nabywanych dóbr spada (ceteris paribus)

Lub inaczej

Wraz ze spadkiem ceny ilość nabywanych dóbr rośnie (ceteris paribus)

ceteris paribus – przy innych czynnikach stałych, zmiana ilości nabywanych dóbr na skutek ceny

D - popyt

Rodzaje popytu:

1. Funkcjonalny ( chęć nabycia dobra wynika z funkcji danego towaru)

2. Niefunkcjonalny

   1. Efekt owczego pędu (chęć posiadania dobra, bo inni to mają)

   2. Efekt snobizmu (robienie inaczej niż reszta )

   3. Efekt Veblena ( dotyczy dóbr luksusowych, jest podkreśleniem snobizmu)

3. Spekulacyjny ( kupienie towaru tanio i sprzedanie go drożej)

Wyjątki od prawa popytu

1. Przypadek dóbr Griffena - wzrost cen dóbr podrzędnych powoduje wzrost popytu na te dobra

2. Przypadek dóbr Veblena - wzrost popytu na dobra luksusowe następuje wraz ze wzrostem ich ceny

3. Popyt spekulacyjny - wzrost popytu na skutek wzrostu ceny w warunkach oczekiwania na dalszy wzrost.

P P

D D₃ D D₂

Q Q

Zmiany wielkości popytu (zmiana ceny) Zmieniają się inne czynniki

Reakcje wielkości popytu na zmianę ceny analizujemy przesuwając się wzdłuż krzywej popytu w dół gdy ceny spadają, w górę gdy cena rośnie.

Jeśli na popyt mają wpływ czynniki pozacenowe, to w zależności od kierunku ich zmian mogą one powodować przesuwanie się krzywej popytu bądź w lewo (gdy popyt maleje) bądź wprawo( gdy popyt rośnie)

Determinanty popytu:

1. Ceny innych dóbr

2. Dochody konsumentów

3. Liczba konsumentów, struktura (wiek, płeć, wykształcenie)

4. Preferencja (gust, upodobania wynikające z tradycji, zwyczajów, naśladownictwa, mody itp.)

5. Oczekiwania co do zmiany dochodów i cen w przyszłości

6. Sytuacja gospodarcza i polityczna w kraju

Elastyczność popytu

Prosta cenowa elastyczność popytu

Elastycznością popytu nazywamy stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu do względnej (procentowej) zmiany czynnika, który zmianę popytu wywołał.

Prosta cenowa elastyczność popytu Stopień reakcji wielkości popytu na określone dobro (usługę) na zmianę ceny tego dobra (usługi) nazywamy prostą cenową elastycznością popytu.

$$E_{\text{PD}} = \frac{D_{2} - D_{1}}{D_{1}}/\frac{P_{2} - P_{1}}{P_{1}}$$

$$\text{Ed} = - \frac{d}{d}/\frac{p}{p}$$

Ed- współczynnik prostej cenowej elastyczności popytu

∆ d-przyrost (lub spadek) wielkości popytu na skutek zmiany ceny

d-dotychczasowa wielkość popytu na dane dobro przy cenie p

∆p- przyrost (lub obniżenie) ceny danego dobra

p- dotychczasowa cena danego dobra

Rodzaje elastyczności cenowej popytu.

1. Proporcjonalny (jednostkowy), procentowa zmiana wielkości popytu jest taka sama jak procent zmiany ceny wskaźnik: Ed=1

cena

ilość

1. Elastyczny, procentowa zmiana wielkości popytu jest większa od procentowej zmiany ceny

wskaźnik: Ed>1

cena

ilość

1. Nieelastyczny, procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny

wskaźnik: 0<Ed<1

cena

ilość

1. Całkowicie nieelastyczny (sztywny), procentowa zmiana wielkości popytu nie reaguje na zmianę ceny wskaźnik: Ed=0

cena

ilość

1. Doskonale elastyczny, przy danej cenie wielkość popytu może przybierać dowolne rozmiary wskaźnik: Ed = ∞

cena

Ilość

O poziomie cenowej elastyczności popytu na poszczególne dobra decydują m.in.:

• Charakter zaspokajanych potrzeb,

• Istnienie lub brak substytutów,

• Poziom cen danego dobra,

• Struktura rynku,

• Czas.

MIESZANA CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU: stopień reakcji popytu na dane dobro na zmiany cen innych dóbr wyraża współczynnik mieszanej (krzyżowej) elastyczności cenowej popytu.

Jeżeli reakcje popytu i ceny mają charakter jednokierunkowy, wtedy mamy do czynienia z dobrami substytucyjnymi.

Jeśli zaś reakcje popytu i ceny mają charakter przeciwny, wtedy mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi.

Dochodowa elastyczność popytu miernikiem reakcji (wrażliwości) popytu na zmianę dochodu jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu.

$$E_{i} = \frac{d}{d}:\frac{i}{i}$$

E_i –współczynnik dochodowej elastyczności

∆ d – przyrost (lub spadek) popytu

d-dotychczasowy popyt przy dochodzie i

∆ i – przyrost (lub spadek) dochodu

i – dotychczasowy dochód

Współczynnik E_i - jest stosunkiem względnej (procentowej) zmiany popytu do procentowej zmiany dochodu. Informuje o ile procent zmieni się popyt, jeśli dochód konsumenta zmieni się o 1 % (ceteris paribus)

Rodzaje dochodowej elastyczności popytu

1. Dotyczy wydatków na żywność, które rosną mniej niż proporcjonalnie w stosunku do przyrostu dochodu (E_i<01).

2. Dotyczy wydatków na niektóre dobra wyższego rzędu (AGD, samochody, kulturę, podróże itp. Wydatki na nie wzrastają bardziej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu dochodów konsumentów (E_i>1).

3. Wydatki na odzież, obuwie, opłaty stanowią stosunkowo stały procent w budżecie gospodarstw domowych niezależnie od zmian wielkości dochodów (E_i=0).

4. Wydatki na dobra niższego rzędu (zaliczane do dóbr podstawowych) spadają wraz ze wzrostem dochodów (E_i<0).

Prawo Engla W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt, ale zmienia się również jego struktura. Maleje procentowy udział wydatków na żywność oraz inne dobra niższego rzędu, a zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu ( dotyczy to rodziny klas średnich).

Rynek od strony podaży

Wielkość podaży - jest to ilość dobra (lub usługi) jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować za daną cenę w danym okresie. Wielkość podaży to wielkość oferowana.

Podaż - jest to ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Prawo podaży:

• Wzrost ceny rynkowej dobra prowadzi do wzrostu oferowanych jego ilości na rynku (ceteris paribus),

lub inaczej

• Spadek ceny dobra powoduje zmniejszenie się ilości oferowanego dobra (ceteris paribus)

Procentowe determinanty podaży:

• Koszty produkcji,

• Przewidywania producentów co do zmiany cen i popytu w przyszłości,

• Interwencjonizm państwowy,

• Liczba przedsiębiorstw w branży,

• Warunki naturalne, czynniki losowe,

• Sezonowość produkcji

• Import i eksport,

• Czas.

KRZYWA PODAŻY

cena P

S (podaż)

Ilość dobra Q

ZMIANY WIELKOŚCI PODAŻY (ZMIANA CENY)

P

S

Q

ZMIANA INNYCH CZYNNIKÓW

P S₂ S₁ S₃

SPADEK

WZROST

Q

Cenowa elastyczność podaży Jest to reakcja wielkości podaży na zmianę ceny. Miarą cenowej elastyczności podaży jest stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.

Rodzaje cenowej elastyczności podaży:

• E_S > 1 - podaż elastyczna,

• E_S < 1 - podaż nieelastyczna,

• E_S  = 1 - podaż proporcjonalna,

• E_S = 0  - podaż sztywna,

• E_S =  ∞ - podaż doskonale elastyczna

P

E_S = 0 E_S < 1

E_S = 1

E_S > 1

E_S =  ∞

Q

RÓWNOWAGA RYNKOWA

P

D S

NADWYŻKA

P₁

E

P₂

P₃

NIEDOBÓR

Q

Punkt E jest punktem równowagi rynkowej, a cenę P₂ przy której dochodzi do zrównania wielkości popytu i podaży nazywamy ceną równowagi rynkowej. Przy każdej cenie powyżej P₂ powstaje nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu, a przy każdej cenie poniżej ceny równowagi mamy do czynienia z niedoborem wielkości podaży w stosunku do rozmiarów popytu.

W przypadku dóbr wytwarzanych w ograniczonych ilościach w stosunku do popytu, nie posiadających bliskich substytutów mających duże znaczenie społeczne ustalone są ceny maksymalne. Cena maksymalna na poziomie P₂ jest znacznie niższa od ceny równowagi rynkowej. O dostępie do dóbr rzadkich decyduje wówczas nie cena rynkowa, lecz kryteria poza rynkowe.

Również w odniesieniu do nielicznych dóbr lub usług może być stosowana cena minimalna. Jest to cena poniżej której dane dobro nie może być sprzedane. Cena minimalna leży zawsze powyżej punktu ceny równowagi . Wprowadzenie cen minimalnych powoduje podwyżkę cen objętych nimi dóbr.

TEORIA KONSUMENTA

Konsument – odrębna jednostka zdolna do podejmowania działań gospodarczych, polegających na zakupie dóbr w danych warunkach rynkowych (określone ceny, określony dochód konsumenta).

Gospodarstwo domowe – jest to wyodrębniony ekonomicznie samodzielny mikro podmiot

Teoria racjonalnego zachowania konsumenta: bada w jaki sposób konsument dokonuje wyborów analizując potencjalne koszty i korzyści. O kosztach mówi część teorii dotycząca ograniczenia budżetowego, natomiast o korzyściach mówi analiza użyteczności, preferencji i krzywych obojętności ( maksymalizujemy nakłady, chcąc maksymalizacji efektów).

Podstawowe założenia modelu:

• Zasoby są ograniczone,

• Potrzeby są nieograniczone,

• Konsument musi dokonywać wyboru, a to związane jest z kosztem alternatywnym,

• Konsument postępuje racjonalnie,

• Postępowanie racjonalne, czyli zgodne z preferencjami i umiejętności ich uszeregowania.

Konsument stara się postępować racjonalnie co oznacza, że dokonuje wyborów tak aby maksymalizować użyteczność (satysfakcję) z konsumpcji dóbr i usług.

Użyteczność – jest to suma satysfakcji (zadowolenia, przyjemności) czerpanej (korzystnie) ze spożycia określonego koszyka dóbr (wiele dóbr, usług). Jest to kategoria subiektywna.

• Użyteczność całkowita – suma satysfakcji z konsumpcji całego posiadanego przez konsumenta zasobu dóbr (wszystko)

• Użyteczność krańcowa – to użyteczność ostatniej konsumowanej jednostki dobra (przyrost zadowolenia z tytułu przyrostu konsumpcji dobra o jednostkę). (jedno dobro)

Użyteczność całkowita:

Q_ZC = ∑Q_ZK

Q_ZC – użyteczność całkowita

Q_ZK - użyteczność krańcowa

Użyteczność krańcowa (marginalna): //graficznie

$$Q_{ZK} = \frac{Q_{ZC}}{X}$$

Q_ZC – przyrost, zmiana użyteczności

całkowitej

X – ilość konsumowanego dobra

Q_ZK

Q_ZC

X

Linia opadająca to Q_ZK

I PRAWO GOSSENA – wraz ze wzrostem konsumpcji maleje użyteczność każdej następnej konsumowanej jednostki (ceteris paribus)

Użyteczność całkowita:// graficznie

Q_ZC

Q_ZC max

Xopt X

Maksymalne zadowolnenie (maksymalną użyteczność) z konsumpcji dobra A i B konsument osiąga wówczas, kiedy relacja użyteczności krańcowych tych dóbr zrówna się z relacją ich cen. A więc użyteczność krancowa
( Q_ZC) tych dóbr są proporcjonalne do ich cen (C).

$$\frac{Q_{ZC}(A)}{Q_{ZC}(B)} = \frac{C(A)}{C(B)}$$

II PRAWO GOSSENA - dążąc do maksymalizacji satysfakcji z konsumpcji, konsument tak kształtuje strukturę wydatków, aby użyteczność krańcowa wszytkich dóbr wyrównała się.

Założenia preferencji konsumenta:

• Kompletność,

• Nienasyconość potrzeb,

• Przechodniość (jest w stanie określić wszystkie kombinacje dobra A i B gdy na wybór między 1 i 4 wybiera 4, między 2 i 4, też 4);

KRZYWA OBOJĘTNOŚCI: przedstawia wszystkie kombinacje ilościowe dwóch dóbr .

dobro B

1

2

3

4

5

dobro A

Istnieje cała rodzina krzywych obojętności, które narysowane w jednym układzie współrzędnych tworzą tzw. mapę obojętności albo mapę potrzeb konsumenta.

dobro B

dobro A

Cechy krzywych obojętności:

• Mają nachylenie nepatywne (ujemne),

• Nie mogą przecinac się,

• są wypukłe w stosunku do początku układu,

• jest ich nieskończenie wiele

OGRANICZENIA BUDŻETOWE

Konsument działa w warunkach ograniczonego dochodu i określonych cen dóbr. Powinien rozdysponować dochód między wybierane dobra o danych cenach.

Linia budżetowa konsumenta - pokazuje kombinacje dóbr A i B, które mogą być zrealizowane przez konsumenta przy danych dochodach i danych cenach.

Ograniczenie budżetowe // graficznie

(ilość) dobro B dobro B

dobra B

kombinacje niedostępne wzrost dochodu spadek ceny dobra A

kombinacje

dostępne

(ilość) dobro A dobro A

dobra A

RÓWNOWAGA KONSUMENTA // graficznie

dobroB - punkt styczności, optimum konsumenta

B₁

A₁ dobro A

Konsument znajduje się w równowadze , gdy w danych warunkach wybrany koszyk konsumpcji leży na najwyższej z możliwych krzywych obojętności.

RÓWNOWAGA KONSUMENTA A ZMIANA DOCHODU

dobro B

ścieżka ekspansji dochodowej

• wzrost dochodów

dobro A

A i B dobra normalne

RÓWNOWAGA KONSUMENTA A CENY

dobro B

ścieżka ekspansji cenowej

• spadek ceny dobra A

dobro A

Efekt dochodowy – wskayuje na rację między zmianą dochodu (jego siły nabywczej), zmianą wydatków na dane dobro (koszyk dóbr).

Efekt dochodowy może być:

• dodatni gdy rozpatrywane dobra są normalne (wzrost dochodu to wzrost wydatków na dane dobro),

• ujemne gdy mamy do czynienia z dobrem niższego rzędu (wzrost dochodu to spadek wydatków na dane dobro);

Efekt substytucyjny - przedstawia zmianę struktury konsumpcji w wyniku zmiany cen względnych. Konsument jest w stanie nadal konsumować koszyk o takiej samej użyteczności mimo, że mogła wzrosnąć cena jednego dobra. Jest zawsze ujemny.