[POLITYKA SPOŁECZNA]

„Człowiek miarą wszechrzeczy” Protagoras

„Człowiek rzecz święta dla człowieka” Seneka

„Człowiek to wielka rzecz” św. Augustyn

• Wszechobecność polityki społecznej

  • w debatach publicznych i codziennych rozmowach,

  • wzrost znaczenia i społecznej ważności problemów i kwestii społecznych,

  • politycy społeczni (A. Tymowski – Szczecin (strona strajkujących; A. Rajkiewicz – Gdańsk (strona rzędowa)).

• Trudność w teoretycznym uporządkowaniu

  • rozległy zakres,

  • trudność w rozdzieleniu od dziedzin pokrewnych (np. polityka gospodarcza),

  • złożony charakter problemów rozwiązywanych w jej ramach (krzyżujące się potrzeby itd.),

  • sugestie językowe terminu „polityka społeczna” (polityka-, społeczny-),

  • polityka społeczna – polityka socjalna, pojęcia używane naprzemiennie

Pojęcie polityki społecznej

• działalność praktyczna, jak i dyscyplina naukowa.
  E. Rosset: „Polityka społeczna to system idei oraz działań zmierzających do polepszenia całokształtów warunków życiowych ludności”

• działalność
  Bardzo duża ilość definicji, typu syntetycznego, np.

  • S. Grzybowski – Polityka społeczna – sztuka regulowania stosunków społecznych;

  • D. Easton – Polityka społeczna – to forma autorytarnego wprowadzenia wartości obowiązujących całe społeczeństwo.

• propozycja definicji analitycznej A. Rajkiewicza:

Polityka społeczna jest to ukierunkowana na człowieka działalność państwa i innych podmiotów (jednostek, grup społecznych, organizacji, instytucji itp.) w dziedzinie kształtowania:

• warunków życia społeczeństwa,

• stosunków społecznych(międzyludzkich),

• struktury społecznej

w celu optymalnego zaspokojenia potrzeb, uwzględniającego społecznie akceptowalny system wartości i współzależności między postępem społecznym a wzrostem gospodarczym.

Wspólnym elementem definicji jest kształtowanie warunków życia i pracy, kształtowanie warunków bytu. Reszta różni te definicje: cele, wartości, zakres, przedmioty, eksponuje się też jedną instytucję kosztem innych. Człowiek postrzegany na trzy sposoby: podmiot, przedmiot, cel polityki społecznej

• Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa

A. Rakiewicz

systematyzuje teoretyczne poglądy na jej istotę, zakres i zadania, przedstawia powiązania z innymi dyscyplinami, wyjaśnia fakty, zjawiska, procesy składające się na postęp społeczny oraz działania instytucji i mechanizmów nań wpływających, formułuje wskaźniki jak postępować, aby było to zgodne z normami i uznanymi wartościami”.

Definicje dzieli się: 1) dotyczy dyscyplin społecznych – praktyczne, 2) próba określenia granic, gdzie się kończy, a gdzie zaczyna, 3) postęp społeczny – element charakterystyczny dla polityki społecznej (nie tylko teorie, ale również normy postępowania).

Problemy w traktowaniu p. społ. jako odrębnej dyscypliny naukowej

• Maks Weber – zarzut dotyczący braku obiektywizmu poznania naukowo-socjalnego i polityczno-socjalnego.

• Nie ma ogólnie uznanego systemu wartości.

• Sądy wartościujące – jak powinno być – nie mają wartości naukowej.

• Opis nie wyczerpuje znamion naukowości.

• Polityk społeczny – to naukowiec i polityk – role te zakładają odrębne zadania i reguły wewnętrznej gry.

• Stanowisko M. Webera inspiracją dla formułowania oczekiwań od polityki społecznej (konstanty Krzeczkowski)

• Odrzucenie twierdzeń M. Webera dotyczących nienaukowości dziedzin praktycznych

Cechy polityki społecznej jako nauki

• Interdyscyplinarny charakter – wykorzystuje dorobek teoretyczny i metody badawcze ekonomii, socjologii, psychologii etc.

• Teleologiczny (Celowy) charakter – wskazujący na praktyczne sposoby i drogi osiągania nakreślonych celów społecznych

• Praktyczny charakter

• Społeczny charakter

• Powiązania z polityką gospodarczą

Cele polityki społecznej

• Konstanty Krzeczkowski – „zmiany w strukturze społeczeństwa”

• W wyniku celowej działalności różnych podmiotów ciał publicznych

• Środek zmiany w warunkach bytu i w zaspokojeniu potrzeb

• Zmiany klasowo-warstwowe

• Wacław Szubert – „zaspokojenie potrzeb szerokich grup społecznych”

• Zgodnie z celami socjalizmu

• Uwydatnia zakres zadań

• Służebna rola w stosunku do człowieka

• Jan Danecki – „organizowanie postępu społecznego”

• Poprawa warunków bytu

• Kształtowanie pożadanych terści współżycia społecznego

• Usuwanie dysproporcji i nierówności społecznych

Zakres polityki społecznej - Dwie tendencje: 1) ograniczania zakresu – polityka na poziomie polityki socjalnej (wspieranie ludzi w zaspokajaniu podstawowych potrzeb), 2) rozszerzania zakresu – może grozić rozmycie p.s.

Zakres polityki społecznej wg Wacława Szuberta

• Zakres przedmiotowy – nie budzący wątpliwości – kształtowanie warunków bytu oraz warunków stosunków pracy: zatrudnienie, dochód z pracy

• Zakres podmiotowy – cała ludność, a szczególności: pracownicy, członkowie ich rodzin

• Uzupełnienie zakresu przedmiotowego: potrzeby psychogenne,

• Zakres kontrowersyjny – polityka ludnościowa – kształtowanie procesów populacyjnych, polityka kształcenia

Rozszerzano koncepcje Szuberta: propozycje

• Rajkiewicza: koncepcje polityk szczegółowych – ludnościowa i rodzinna, zatrudnienia i kształcenia kadr, wyżywienia, dochodowa, kulturalna, mieszkaniowa, zabezpieczeniowa itd. Wydziela on planowanie społeczne jako odrębny element.

• Planowanie społ. Rajkiewicza rozkłada się na wszystkie te wyżej wymienione polityki szczegółowe.

Jolanta Supińska wyróżnia cztery sfery życia, składające się na zakres p.s.: 1) pracy, 2) dobrobytu, 3) kultury, 4) ładu społecznego (instytucje zabezpieczające).

POWSTANIE TERMINU

Polityka społeczna czy polityka socjalna?

• Autorstwo terminu "polityka społeczna" przypisuje się francuskiemu myślicielowi i reformatorowi Ch. Fourier (1772-1837), przedstawiciel socjalizmu utopijnego;

• Pojęcie "polityka socjalna" wprowadził do dyskusji naukowej W.H. Riehl w 1854 r. w Niemczech.

 

Upowszechnieniu tego terminu sprzyjało:

• wykorzystanie go przez Bismarcka przy wprowadzaniu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w latach 80-90tych XIX w.;

• powstanie Związku Polityki Socjalnej w 1872 r.

 

Rozróżnienie:

1. Polityka socjalna - która jest skierowana: na poprawę bytowego położenia grup ludności bezwzględnie lub relatywnie słabych; na zabezpieczenie od ryzyka zagrażającego egzystencji.

1. Polityka społeczna - która obejmuje politykę socjalną oraz sterowanie rozwojem społecznym poprzez zmiany w strukturach społecznych i stosunkach społecznych.

 

W Polsce mamy do czynienia z trzema tendencjami:

• tak jak wyżej, przy czym termin "polityka socjalna" stosowany jest wymiennie z innymi, np. "polityka pomocy społecznej";

• przeciwstawnie;

• utożsamianie (w świadomości potocznej, mediach itd.)

 

Rys.

Polityka socjalna

 

 

• Polityka socjalna stanowi tylko część polityki społecznej

 

• Model instytucjonalny (redystrybucyjny, socjaldemokratyczny) - opisywany zazwyczaj na przykładzie Szwecji;

• Model socjal-liberalny (motywacyjny, konserwatywno-korporacyjny, służebny) opisywany na przykładzie Niemiec ;

 

Rys.

Polityka społeczna - polityka socjalna (cechy konstruktywne)

• Polityka społeczna:

  1. Kształtuje ogólne warunki pracy i bytu ludności, pożądane struktury społeczne oraz stosunki społeczne;

  2. Dotyczy wszystkich grup ludności i ma prowadzić do takiej sytuacji, w której całe społeczeństwo funkcjonuje sprawnie i efektywnie;

  3. Dąży do zaspokojenie potrzeb ludności na poziomie społecznego optimum.

• Polityka socjalna:

1. Kształtuje warunki pracy i bytu ludzi, którzy potrzebują pomocy. Chodzi o zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, takich jak mieszkanie, praca, świadczenia socjalne, żywność, opieka zdrowotna itd.;

2. Dotyczy przede wszystkim tzw. grup ryzyka socjalnego, czyli osób biednych, chorych, niepełnosprawnych, bezdomnych, starych, żyjących w patologicznych rodzinach, rodziny wielodzietne;

3. Dąży do wyrównania szans w rozwoju jednostek, rodzin, środowisk oraz do zaspokajania potrzeb przynajmniej na poziomie minimum socjalnego.

K. Sieńko – planowanie społeczne nie decyduje konkretnie o tym, czy mamy do czynienia z polityką społ. czy soc. Polit. soc. przypisuje się cechy interwencyjności. Takie działania w ramach polityki soc. są podejmowane. Polityka społeczna jest również realizowana za pomocą interwencyjnych działań (ustawa o zatrudnieniu z grudnia 1989 r.).

 

Problem potrzeb w polityce społecznej

• Trudności w konceptualizacji pojęcia potrzeb (wybrane przyczyny):

  • stosowanie go na gruncie różnych nauk społecznych (psychologii, ekonomii, politologii itp.);

  • zróżnicowanie dla poszczególnych osób, grup środowisk i społeczeństw;

  • charakter dynamiczny potrze, są pewnym ciągiem, zawsze są jakieś potrzeby;

• Propozycja definicji, która może być wykorzystana na gruncie różnych nauk społecznych:

  • potrzeba jest to obiektywna konieczność przyswajania dóbr przyrody i produktów pracy, bez których nie może funkcjonować ani jednostka ani społeczeństwo;

  • potrzeba jest to subiektywne odczucie braku zaspokojenia, pożądania określonych przedmiotów lub warunków.

Schopenhauer: „bogactwo jest jak woda morska: im więcej pijemy, tym większe jest nasze pragnienie”.

Klasyfikacje potrzeb

• Filozofia - klasyfikacja Epikura "nauczyciela szczęścia":

  • potrzeby naturalne i konieczne - to takie, których niezaspokojenie sprawia ból;

  • potrzeby naturalne i niekonieczne - np. stosunek płciowy;

  • potrzeby ani naturalne ani potrzebne - np. potrzeba bogactwa.

• Psychologia "Piramida Masłowa":

  • potrzeby fizjologiczne - podstawowe, odczuwalne instynktownie;

  • potrzeby wyższego rzędu - bezpieczeństwo i dalej tzw. metapotrzeby, czyli potrzeby przynależności, miłości, uznania;

Właściwości procesu przechodzenia od potrzeb niższych do wyższych

• potrzeby natury wyższej mają charakter mniej imperatywny i pilny,

• zaistnienie potrzeb natury wyższej jest możliwe dzięki odpowiednim, zewnętrznym warunkom środowiskowym,

• potrzeby wyższe wymagają głębszego zaangażowania w dążeniu do ich zaspokojenia.

Klasyfikacja potrzeb c.d.

• Socjologia - rekonstrukcja propozycji K. Marksa i F. Engelsa:

  • Potrzeby fizjologiczne (biologiczne minimum)

  • Potrzeby społecznego minimum (minimum socjalne)

  • Potrzeby społecznego optimum

  • Potrzeby zbytku (luksusowe)

  • Potrzeby chore, urojone, snobistyczne

• Polityka społeczna - klasyfikacja J. Szczepańskiego: „Konsumpcja a rozwój człowieka. Wstęp do antropologicznej koncepcji konsumpcji” (1981)

  • Potrzeby rzeczywiste - wyznaczone przez wymogi systemu jakim jest sam człowiek, a także przez wymogi systemów społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturalnych.

  • Potrzeby otoczkowe - kiedy to "obiektywny składnik" potrzeby obrasta (zbędnymi w istocie) uzupełnieniami, które mogą nawet zupełnie zmienić naturę potrzeb.

  • Potrzeby pozorne - których zaspokojenie nie tylko nie jest funkcjonalne, ale nawet prowadzi do regresu systemu biopsychospołeczego człowieka, czy jego otoczenia (np. narkotyki, alkohol itp.).

 

Tadeusz Kocowski: „Globalna koncepcja potrzeb ludzkich” (1979), wyróżnia:

1) potrzeby pierwotne – nie mają substytutów, np. żywność, są konieczne do zaspokojenia,

2) potrzeby okazje – sposoby zaspokajania potrzeb, występują substytuty, wiele sposobów zaspokajania

PORZEBY W POLITYCE SPOŁECZNEJ

Koncepcja W. Szuberta wykorzystująca podział potrzeb w znaczeniu ekonomicznym i pozaekonomicznym. „Studia z polityki społecznej”

v

Potrzeby w znaczeniu ekonomicznym wymagają użycia przynajmniej ograniczonych środków materialnych, czyli potrzeby:

• zapewnienia materialnych warunków bytu (wyżywienie, mieszkanie itd.),

• kulturalne, wymagające określonych środków materialnych (kino, teatr itp.).

Problemy:

• zbliżenie/nakładanie się polityki społecznej (bezpośrednie zaspokajanie potrzeb) i polityki gospodarczej (pośrednie zaspokajanie potrzeb poprzez gromadzenie środków);

• problem wartościowania potrzeb (politykę społeczną interesują potrzeby, którym przypisuje się podstawowe znaczenie);

• kryteria wartościowania (np. osiągnięty stan cywilny);

• wartościowaniu podlegają rodzaje potrzeb, ale także stopień ich zaspokojenia (minimum płacy, minimalna renta itp.).

Potrzeby o znaczeniu pozaekonomicznym - to potrzeby pochodzące od psychologicznej struktury organizmu człowieka (potrzeby psychologiczne):

• potrzeba bezpieczeństwa - oznaczające bezpieczeństwo w ogóle, jak i konkretne bezpieczeństwo socjalne (pewność pracy i dochodu z pracy, pomoc w trudnych sytuacjach losowych typu choroba czy wypadek oraz bezpieczeństwo i higiena pracy, czyli bhp),

• potrzeba uznania - powiązana ze stosunkami pracy, uzależniona od zajmowanej pozycji w pracy, od awansu, wyróżnienia, sprawiedliwej oceny itp.

 

• Kierunki krytyki ww. koncepcji, to m.in. Propozycja psychologa J. Obuchowskiego - eksponująca potrzebę samorealizacji, która jego zdaniem należy do ważnych potrzeb polityki społecznej.

 

Podstawowe zasady dotyczące potrzeb w polityce społeczne (wg B. Szatur-Jaworskiej):

1. Społeczeństwo jest źródłem potrzeb w stopniu nie mniejszym niż jednostka.

1. Potrzeby można uporządkować hierarchicznie ze względu na kryterium niezbędności ich zaspokojenia dla istnienia i rozwoju człowieka.

1. Potrzeby jednostki ludzkiej zmieniają się w cyklu życia.

1. Istnieje konieczność posługiwania się:

   • normami ogólnymi, za pomocą których dokonuje się oceny realizacji celu (tzn. poziomu zaspokojenia danej potrzeby),

   • wskaźnikami społecznymi, które dostarczają wiedzy o potrzebach poprzez obserwację zjawisk i procesów towarzyszących ich zaspokajaniu.

(np. liczba gospodarstw domowych w jednym mieszkaniu, czy liczba osób w jednej izbie jako wskaźnik zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych - ONZ minimalny poziom - 4 osoby na izbę, optymalny - 1 osoba na izbę).

 

Dwoistość polityki społecznej sprawia, że należy mówić o genezie polityki społecznej jako:

1. Działalności praktycznej

1. Dyscyplinie naukowej

GENEZA I RYS HISTORYCHNY POLITYKI SPOŁECZNEJ jako działalności praktycznej

Źródła polityki społecznej jako praktycznej działalności:

• występuje od prawieków, już w społeczeństwach pierwotnych (obyczaje, obrzędy określające stosunki rodzinne, zasady podziału pracy, czy uprawnienia różnych grup społecznych);

• przykłady norm i wskazań regulujących stosunki społeczne w starożytnych ustawodawstwach typu kodeks Hammurabiego, dekalog Mojżesza oraz prawodawstwo spartańskie, ateńskie, rzymskie czy epoki feudalizmu (prawo ubogich - Anglia 1601).

• Polityka Społeczna – nie była jednak wtedy odrębną działalnością, była jednym z elementów

Geneza polityki socjalnej (w wąskim rozumieniu)

• W społeczeństwach prymitywnych istniało wiele sposobów pomagania ludziom z różnymi problemami. Obyczaje plemienne przewidywały opiekę nad chorymi, starymi, kalekami itd. (na zasadach rodzinnych, sąsiedzkich czy religijnych)

Przykłady:

• Chiny – schroniska dla starych i biednych, darmowe szkoły dla ubogich, darmowe jadłodajnie dla wycieńczonych pracą, stowarzyszenia rozdzielające używaną odzież dla ubogich, a nawet pokrywające koszty wesel oraz pogrzebów ubogich;

• Indie- po czasach buddy (od V w. p.n.e.) przywiązywano dużą wagę do wspomagania żebraków, święty mąż z miseczką stał się jedną z tradycji wschodu, a religijne nauki podkreślające obowiązek dawania jałmużny spowodowały w tym kraju istną epidemie świętobliwych mężów – także fałszywych;

• Grecja – Grecy nie posiadali regularnych organizacji charytatywnych ale i oni mieli instytucje dla chorych i pokrzywdzonych przez los. W dni świąteczne kandydaci na urzędy publiczne udzielali dary. Istniały schroniska dla rannych żołnierzy i porzuconych dzieci. W Atenach pobierano nawet podatek na rzecz biednych;

• Rzym:

• instytucja klienteli – ludzi zależnych, którzy znajdowali się pod opieką rodów, a później zamożniejszych obywateli (w Rzymie patrycjusze),

• frumentacje - popularna wspomagania plebsu poprzez rozdawnictwo zboża, głównie jednak zaniżanie jego cen (w szczytowych okresach szło na ten cel 20% dochodów państwowych, a frumentacje obejmowały kilkaset tysięcy osób),

• alimentacje - państwowe zapomogi dla biednych rodziców na dzieci ( dla dziewcząt do 15 a dla chłopców do 18 lat) środki: podatki nałożone na właścicieli ziemskich. Cele: przyrost ludności do pracy i do wojska (później przybierają charakter charytatywny).

Geneza polityki socjalnej – okres średniowiecza – p.s. głównie skupiała się pomoc przy kościołach i w miastach.

1. Kościół jako główny podmiot polityki socjalnej (filantropii) średniowiecza:

   • klasztory - rozdzielały pożywienie i jałmużnę u swych bram a w swych murach dawały schronienie pielgrzymom, żołnierzom, żebrakom i podróżnym,

   • hospitale - były to miejsca leczenia i opieki dla chorych, schronienia dla sierot oraz podrzutków, miejsca przyjmowania pielgrzymów,

   • jałmużna, osoby bogate nie otrzymywały rozgrzeszenia, dopóki nie złożyły jałmużny. Jałmużnictwo wykładane było na uniwersytetach.

   • szpitalnictwo zakonne – rozwój datuje się w praktyce od XI wieku w czym dużą rolę odegrały zgromadzenia powstałe na Ziemi Świętej (np. bożegrobowcy, krzyżacy. Na kontynencie pierwszy taki szpital powstał we Francji w 1198 roku – św. Ducha).

1. Miasta jako podmioty polityki socjalnej:

   • szpitale – stanowiły (z wyjątkiem hospicjów dla ofiar zarazy) miejsce schronienia zróżnicowanego elementu społecznego, pomoc medyczna była w nich na ostatnim miejscu, skupiano się nad udzielaniem pomocy

   • przytułki - miejsca dla nich rodziło się jako skutek tzw. świętej wymiany, gdy umierający przeznaczał testamentowo swój dom w użytkowanie bezdomnym, często zdolnym do pracy,

   • bractwa, cechy, gildie – jako wspólnoty w ramach miasta mające swoich patronów i kaplice, posiadały składki i opłaty,

   • więzienia – tzw. trzeci świat miasta, doświadczał czasami pomocy od bractw zakonnych lub też pobożnych.

Geneza polityki socjalnej - czasy nowożytne

1. Podstawowe procesy (jako wynik dalszej pauperyzacji):

   • centralizacja - przekazywanie całości opieki nad biednymi w ręce władz miasta (reforma ma głównie charakter municypalny),

   • sekularyzacja - na podstawie przepisów prawnych działalność charytatywna społeczeństwa staje się rolą lokalnej wspólnoty - społeczności,

   • upaństwowienie - państwo włącza się do polityki socjalnej (przede wszystkim poprzez niezbyt trwałe i niezbyt skuteczne przepisy prawne, np. Anglia:

     • 1601 - (prawo ubogich) jedna z tzw. elżbietańskich ustaw o biednych zawiera plan systematycznego wspomagania ubogich i stanowiła publiczną (administracja i finansowanie) odpowiedzialność za tę sferę, składając realizacje tych planów na ręce władz lokalnych. Ustawa wprowadziła podział na 3 kategorie ubogich: 1) fizycznie sprawni (praca lub kara), 2) niesprawni (przytułek), 3) dzieci (do terminu: chłopcy do 24 lat, dziewczęta do 21 lat).

1. Podstawowe instrumenty (środki) polityki socjalnej:

   • praca: 1) roboty publiczne, 2) domy pracy (przygotowanie dzieci do jakiegoś zawodu),

   • podatki - na rzecz ubogich - gł. swoich (np. bezpośredni podatek publiczny w Anglii od 1572 r.),

   • urzędy: "jałmużna generalna" - urząd miejski, który miał zajmować się opieką nad biednymi (Paryż, później także w innych miastach),

   • jałmużna: 1) ograniczenia rozdawnictwa jałmużny tylko do tych, którzy są niezdolni do pracy, 2) rozdawnictwo głównie jedzenie i odzieży, 3) prowadzenie spisu ubogich w parafiach, 4) oznakowanie żebraków (specjalny znaczek czy też żółty krzyż na rękawie - Francja),

   • szkoły: 1) dzieci żebraków powinny być oddawana na naukę, 2) nauka zawodu dla młodocianych biedaków (wynajmuje się do tego specjalne kobiety - Anglia),

   • kary: rozbudowany zestaw stosowanych kar (od nie wpuszczania do miasta, po kary śmierci).

 

 

KAPITALIZM

• Polityka społeczna wyodrębnia się jako samodzielna dziedzina działalności państwowej.

 

Przyczyny rozwoju polityki społecznej:

• szybki rozwój skupisk miejskich i armii pracowników najemnych,

• ciężkie warunki życia klasy proletariuszy,

W 1725 roku według Rogersa (Six centuries of works and wages, 1884) - angielskiego badacza cen i płac zarobkowych - całoroczny zarobek rzemieślnika nie starczał nawet na zakup chleba. Dzień roboczy trwał po 14 i 16 godzin. Praca dzieci nawet 5 i 7-letnich była nie tylko tolerowana, ale nawet zalecaną jako środek wychowawczy;

• doktryna liberalizmu: wolna gra sił ekonomicznych (wolna konkurencja), zakaz tworzenia zrzeszeń (koalicji), brak interwencjonizmu państwa.

Konieczność zmian (z dwóch względów):

1. Humanitarnych (interes społeczeństwa),

1. Ochrony własnego ustroju (systemu kapitalistycznego)
   Państwo interweniowało, a bodźcem do działania były:

• ochrona własnej potęgi,

• dbałość o stan gospodarki,

• obrona przez rozruchami społecznymi,

• rywalizacja stronnictw politycznych,

• oraz humanitaryzm.

KAPITALICM c.d.

Pierwsze posunięcia w zakresie polityki społecznej. Wyróżniamy kilka sfer:

1. Interwencja państwa w dziedzinie pracy

• 1802 r. – ustawa fabryczna w Anglii, próba regulacji stosunków pracy, określenie maksymalnego czasu pracy (dzieci i młodocianych) do 10 godzin – nie spieszono się z jej wprowadzeniem (w kolejnych latach, 1833, 1842 – zmniejszano czas pracy dzieci)

• 1847 r. – ustawa wprowadzająca maksimum 10 h pracy.

1. Związek z akcjami robotników:

   • chodzi tutaj o różnego rodzaju protesty robotników;

   • istotnym ruchem tutaj jest luddyzm - czyli ruch burzycieli maszyn. Chodziło o ich niszczenie. Na początku ruch formował się spontanicznie. Później się to zmieniło. Maszyna równa się zwolnieniom. Ruch ten przypada na drugą dekadę XIX wieku. Nazwa pochodzi od luddy. czyli przywódcy;

   • drugim ważnym ruchem był ruch czartystowski - był to masowy i radykalny ruch polityczny istniejący na przestrzeni lat 1836-49 w Wielkiej Brytanii, który zmierzał do wprowadzenia demokratycznych zmian w systemie wyborczym oraz poprawy sytuacji ekonomicznej robotników. Podmiotami byli to zarówno robotnicy, jak i przedstawiciele inteligencji. Formułowano tutaj karty oraz petycje, więc był to pokojowy ruch. Chodziło o zrealizowanie pewnych postulatów i celów.

1. Socjalpolitik Bismarcka 1880

   • kształtuje się zupełnie nowy system

   • ubezpieczenia obowiązkowe (przymusowe) wprowadzone przez O. von Bismarcka (po raz pierwszy przymusowe),

   • wprowadzono ustawy – przymusowość wobec 3 podmiotów: pracodawców, pracowników i państwa (3 źródła finansowania),

   • ubezpieczono na wypadek choroby, wypadku przy pracy, emerytury,

   • formy realizacji ubezpieczeń: pieniężna, rzeczowa, usługowa (system opieki zdrowotnej)

1. Bezrobocie – zjawisko społeczne. Jego skala jest różna, aczkolwiek można zaobserwować jego wzrost.

• 1815 r. Anglia – kryzys gospodarczy charakterystyczny dla społeczeństwa kapitalistycznego;

• kryzys nadprodukcji – podaż a popyt na pracę jest zachwiany.

* pojawiają się próby rozwiązania:

• roboty publiczne: istotą jest wykonywanie pewnych zadań na rzecz wspólnoty czy to miasta czy to dzielnicy. Zazwyczaj są bez honorarium albo jest ono bardzo małe. Jest to okazja do zlikwidowania dysproporcji. Oddziaływanie na podaż, jednakże tym samym nie wzrasta popyt,

• 1848 r. – przejmowanie przez państwo upadłych przedsiębiorstw czy też fabryk,

• pośrednictwo pracy przez co skracany jest czas poszukiwań pracy,

• ubezpieczenia.

„ Z luźnych akcji i nieskoordynowanych poczynań z biegiem czasu wyrastał system polityki społecznej o wyraźnie ukształtowanych formach. Dorywczość podejmowanych środków poczęła ustępować miejsca bardziej przemyślanym dążeniom opartym na analizie istniejących stosunków. Formułuje się między innymi polityka społeczna jako dyscyplina naukowa”.

 

 GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ JAKO DYSCYPLINY NAUKOWEJ

• krytyka systemu kapitalistycznego tematem różnych publikacji, wskazujących szczególnie na konflikt: kapitał – praca;

• negatywne skutki kryzysów gospodarczych;

• bezrobocie jako wielki problem społeczny;

• krytyka pauperyzacji klasy robotników (czyli proces ubożenia).

 

Warto powiedzieć o wystąpieniach utopistów, czyli socjalistów utopijnych. Między innymi Charle Henry Saint Saimone i jego koncepcja ustroju przyszłości, czy też Charles Fourier.

• Socjalizm rewolucyjny – zmiana w drodze przewrotu społecznego i uspołecznienia środków produkcji, nie rezygnowanie z postulatów doraźnych w dziedzinie warunków pracy i życia robotników.
  Engels – „położenie klasy robotniczej w Anglii”:

• wszechstronny obraz warunków życia robotników (na podstawie badań obejmujących kilkadziesiąt lat) w kraju, który wówczas przodował w rozwoju gospodarczym;

• przedstawienie skali kwestii robotniczej;

• konieczność zmiany stosunków społecznych (nowe prawa z 1834 r. zmniejszyło zakres pomocy ubogim, zgodnie z tezą Malthusa, że pomoc zwiększa rozrodczość a tym samym przyrost naturalny).

• Reformiści

• umocnienie ustroju kapitalistycznego poprzez wprowadzenie zmian łagodzących konflikty społeczne;

• ustrój kapitalistyczny to naturalny porządek;

• pastwo głównym realizatorem przemian;

• w pierwszej fazie brak teoretycznej podbudowy, tylko reakcja na ruchy społeczne i rodzący się socjalizm;

Dwie odmiany reformizmu:

1. utopijny - w pierwszym okresie apelowanie do właścicieli o lepsze traktowanie robotników itp.;

2. pragmatyczny - w okresie międzywojennym znacznie silniejszy. Staje się elementem systemu. Główne problemy: zagadnienie warunków i stosunków pracy, zatrudnienie i bezrobocie, warunki bytu pracujących, podział dochodu społecznego, zmiany ustawodawcze, opodatkowanie, inwestycje etc.

Prace naukowo-badawcze (do XIX w.):

• oparcie na dorobku teoretycznym ekonomii, socjologii, historii,

• niesprecyzowany zakres nowej dyscypliny i trudności z wyodrębnieniem jej metod,

• większe znaczenie w rozwiązywaniu konkretnych zagadnień, niż w budowie odrębnej teorii,

• nastawienie na aktualną tematykę (charakter użytkowy).

Niemiecka nauka społeczna

• Pojęcie "polityka społeczna" po raz pierwszy wprowadził do dyskusji naukowej ok. 1854 r. - W. H. Riehl (Riel), ale termin ten ugruntował się na trwałe w Niemczech po założeniu w 1872 r. Związku Polityki Socjalnej (grupa historyków i ekonomistów, która podjęła pracę nad opisem ówczesnej rzeczywistości, dostrzegając związek pomiędzy sytuacją ekonomiczną kraju a kwestią socjalną - poszukując reformy socjalnej w oparciu o naukę),

• Wyjaśniając misję ZPS-u Gustav Schmoller mówił, że będzie się on zajmował ...głębokim podziałem w naszym społeczeństwie, konfliktem kierującym przeciwko sobie przedsiębiorców i robotników, właścicieli i klas pozbawionych własności, groźbą rewolucji społecznej.

Trzy grupy stanowisk w kwestii polityki społecznej:

1. Adolf Wagner - przedstawiciel "socjalizmu z katedry", (ze stanowiska prawa):

• przedmiot polityki społecznej to działania zmierzające do usunięcia konfliktów i braków systemu kapitalistycznego,

• środku: poprawa położenia pracowników najemnych poprzez regulowanie uchybień w podziale dochodu społecznego.

1. Bortkiewicz i Jastrow:

• zainteresowanie państwem jako podmiotem polityki społecznej,

• polityka socjalna jako działalność ustawodawcza, gospodarcza, administracyjna państwa.

1. Werner Sombart:

• główny nacisk na cele polityki społecznej,

• klasowy charakter polityki państwa (interes klasowy),

• próby definiowania polityki społecznej.

 

Polityka społeczna do I wojny światowej: Cechy p.s. w XIX wieku:

1. Charakter ochrony (doraźność i ex post działań, brak zmiany podstaw nierówności itp.).

1. Duże znaczenie socjalizmu w ogóle i socjalizmy rewolucyjnego:

   • nieufnego wobec reform w ramach ustroju kapitalistycznego,

   • podejrzewającego w polityce społecznej grę polityczną (taktykę),

   • uważającego politykę społeczną jako środek do walki z socjalizmem.

1. Osiągnięcia:

   • poprawa warunków bytu robotników,

   • wzrost produktywności procesów gospodarczych,

   • zwiększenie bezpieczeństwa pracy,

   • usunięcie poczucia niepewności (ubezpieczenia).

1. Trudności

   • brak skuteczności niektórych działań,

   • upatrywanie się w polityce społecznej zwiększających się obciążeń i kosztów,

   • brak podstaw teoretycznych,

   • zmiany ex post (nieracjonalność),

   • coraz bardziej skomplikowane zadania,

   • brak skoordynowania polityki społecznej z polityką gospodarczą.

_______________________________________________________________________

 Polska szkoła polityki społecznej Instytutu Gospodarstwa Społecznego (i jej twórcy)

Kapitalizm na ziemiach polskich (cechy):

• Trzy stadia:

1. (1740-1815) - nieśmiałe próby polskich magnatów wprowadzania nowych rozwiązań w zakresie organizacji i maszyn, stworzenie podwalin pod przyszły rozwój przemysłu, głównie różne odmiany rzemiosła,

2. (1815-1939) - okres I-go uprzemysłowienia, tzw. opóźniona "rewolucja" przemysłowa trwająca 100 lat i opóźniona o 100 lat,

3. (po 1945 r.) - okres II-go uprzemysłowienia (trwający do dzisiaj).

• Podstawowe znaczenie braku niepodległości - państwowości polskiej: brak polskiego kapitalizmu:

• brak polskiego narodowego przemysłu,

• brak wspólnej historii (np. polskiej industrializacji),

• zintegrowanie poszczególnych zaborów z Austrią, Rosją i Prusami.

• Znaczenie polskiego ruchu protestu (narodowego i socjalistycznego):

• ruchy luddystów (podobny) - Łódź lata 60-te (opóźnienie),

• duża rola ruchu socjalistycznego (Proletariat, PPS, SDKPiL) oraz działaczy i naukowców typu Ludwika Krzywickiego,

• wiele inicjatyw społecznych i gospodarczych, w tym szczególnie na początku XX w. (np. Biuro Pracy Społecznej - placówka społeczno-naukowa działająca przed i w trakcie I wojny światowej, z której po części wywodził się przyszły IGS).

• Przykłady barier Odrodzonej Polski:

• Gospodarcze: 1) infrastruktura komunikacyjna (różny rozstaw torów i trzy układy hamulcowe), 2) infrastruktura finansowa (funkcjonuje klika walut, procesy inflacyjne, np. relacja marki polskiej do dolara)

• Społeczne: 1) procesy uwłaszczenia chłopów (Prusy: 1811-1850 - 40 lat likwidacji pańszczyzny, Austria: 1848 - jednorazowy akt cesarski, Rosja: próby w 1848 i 1858, ostateczny akt uwłaszczenia z 1861), 2) prawo koalicji (Prusy 1848, Austria 1870, Rosja 1905), 3) kwestie etniczne (ludność polskojęzyczna stanowi zaledwie 2/3 ogółu mieszkańców kraju), 4) poziom wykształcenia (2/3 ludności polskojęzycznej nie było analfabetami).

• Inne: taktyka spalonej ziemi stosowana przez wycofujące się armie w okresie I wojny światowej (1915-17) - wywóz maszyn i innych dóbr.

Instytut Gospodarstwa Społecznego

Trudne początki:

• IGS: towarzystwo naukowe zrzeszające lewicowych naukowców i działaczy (ekonomistów, statystyków, socjologów, historyków, publicystów itp.),

• powstaje w 1920 r. (na początku w ramach Towarzystwa Ekonomistów i Statystyków) - później funkcjonuje jako samodzielna placówka,

• badania naukowe powiązane z działalnością praktyczną, tak aby poprzez badania przyczynić się do poprawy ustroju społeczno-gospodarczego,

• od 1921 r. (gdy Dyrektorem zostaje L. Krzywicki) skupienie się przede wszystkim na działalności naukowej,

• wg Statutu (z 1926 r.): celem IGS-u jest działalność zmierzająca do oparcia gospodarstwa społecznego w Polsce na podstawach naukowych.

Bardzo zróżnicowane problemy badawcze:

• stosunki społeczno-gospodarcze w państwie radzieckim (bardzo szeroko zamierzone badania udało się zrealizować w części i wydać jeden tom pt. "Rosja sowiecka pod względem społecznym i gospodarczym"),

• samowystarczalność Polski pod względem zbożowym (kluczowe zagadnienie polityki społeczno-gospodarczej),

• kształtowanie się zarobków robotniczych w latach dewaluacji złotego,

• inflacja i jej rola w podziale DN

• zagadnienia walutowe

• poza tym opracowania bibliograficzne (Bibliografia ekonomiczna, Bibliografia Gdańska itd.).

II etap rozwoju

- większość opracowań IGS zawiera wyniki oryginalnych badań uzyskanych w oparciu o właściwie przygotowane:

1. narzędzia badawcze

2. zespoły instruktorskie prowadzące badania w terenie, których powodzenie wynikało głównie z zaufania wzbudzonego w badanych środowiskach

• Problemy badawcze, które przyniosły szczególny rozgłos Instytutowi:

- problemy robotników- od 1922r. systematyczne badania budżetów rodzin robotniczych, które rozrosły się od 1927r. do badań obejmujących całokształt życia i pracy robotników w Polsce

- zagadnienia wsi- prowadzone były badania ukrytego bezrobocia oraz całokształtu społeczno- ekonomicznych zagadnień na wsi polskiej

- emigracja – przyczyny, warunki życia i pracy na obczyźnie, losy tych którzy wrócili, skutki gospodarcze i społeczne emigracji sezonowej

- badania pamiętnikarskie- 1931 r. – konkurs na pamiętniki bezrobotnych, później chłopów i emigrantów, szczególna rola L. Krzywickiego, badania te przyniosły niezwykle cenny i bogaty materiał

• Najbardziej znani przedstawiciele IGS:

- Ludwik Krzywicki, Konstanty Krzeczkowski, Stanisław Rychliński

- Oraz H. Kołodziejski, T. Sztum de Sztrem, E. Strzelecki, B. Ziemięcki, bracia Landauowie itd.

• Obok IGSu działały też inne instytucje ważne dla polityki społecznej, takie jak GUS, SGH oraz:

- Instytut Spraw Społecznych ( 1931-39) związany z osobą Kazimierza Korniłowicza – jego twórcy i kierownika, prowadzący badania w zakresie:

1. zagadnień: rynku pracy, ubezpieczeń społecznych, bhp itp.

2. cenne były prowadzone rpzez ISS studia metodologiczne, które unowocześniły metody badawcze w zakresie nauk społecznych

• Ludwik Krzywicki( 1859- 1941)

- symbol pewnej epoki – łączy dwie wielkie cechy: wrażliwość na wszelką krzywdę i przenikliwy, twórczy intelekt

- idee, które go ukształtowały:

1. patriotyzm

2. socjalizm – m.in. tłumaczy Kapitał Marksa ( aktywny udział w organizacjach ZRP, PPS)

- Człowiek renesansu, kończy matematykę, studiuje także medycynę, a przede wszystkim sprawy społeczne, ekonomię, antropologię. Studia w Krakowie, Lipsku oraz Zurichu

- dwukrotnie aresztowany, wyjeżdża ( Europa zachodnia i USA) – kontakty z socjalistami i naukowcami

- po odzyskaniu niepodległości pracuje w kilku placówkach naukowo- badawczych i uczelniach: GUS, SGH i od 1921 IGS. Inspirator „ Pamiętników bezrobotnych” do których napisał wstęp

- jego badania socjologiczne i ekonomiczne koncentrowały się na dwóch stadiach rozwoju społecznego:

1. wspólnocie pierwotnej- „ społeczeństwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost”, „ Pierwociny więzi społecznej”, „ ustroje społeczno- gospodarcze w okresie dzikości i barbarzyństwa”

2. kapitalizm – praca: „ Kryzysy handlowe” i „Kwestia rolna”

-w badaniach tych oparł się na metodzie materializmu dialektycznego i historycznego z których wyrosła jego oryginalna analiza o roli idei społecznej w życiu społecznym oraz teza o możliwości ukształtowania się w społeczeństwie w jednym czasie różnych nawet przeciwstawnych sobie systemów polityczno- społecznych

Inne prace to: „ Socjalizm a włościaństwo”, „Kurpie” ( z zakresu antropologii), „ Charakterystyka ludności ziem polskich i dzielnic ościennych”, „Wspomnienia” ( o początkach ruchu socjalistycznego) itd.

- pasjonował się w swoich pracach rodowodem kwestii społecznej, uważając ją za przedmiot nauki o polityce społecznej

- Kwestia społeczna według niego składa się z mozaiki kwestii socjalnych ( mieszkaniowej, bezrobocia, kobiecej itp.) Charakter obiektywny – powinien być przedmiotem diagnozy, badań. Subiektywna strona ( charakter) kwestii społecznej jest wyrazem bólów i cierpień rzesz ludzkich

• Konstanty Krzeczkowski ( 1879-1939)

- życiorys: wychowanie patriotyczne, szkoła prywatna co spowodowało, że nie uzyskał państwowej matury, wpływ Krzywickiego na Uniwersytecie Warszawskim, organizator kół robotniczych, student tułacz – czyli był wolnym słuchaczem, nie był pełnoprawnym studentem ale chodził sobie i słuchał zajęć bo chciał.

- już w 1900r. aresztowany a później wydalony i studiuje w Berlinie, Monachium i Wiedniu

- w okresie rewolucji 1905r wstępuje do PPS

- później ponowna emigracja i praca naukowa ( w 1910r. opracowuje ankietę o warunkach pracy robotników w cukrowniach Królestwa Kongresowego)

- od I wojny światowej przebywa w Warszawie ( SGH – kierownik zakładu polityki społecznej, IGS, ISS)

- dorobek naukowy nie mieści się w ramach jednej dyscypliny, zawsze jednak dotyczy warunków bytowania i rozwoju mas pracowniczych

- potwierdzenie jego sposobu prowadzenia badań znajdujemy w historycznym podejściu do:

1. badań nad rozwojem ubezpieczeń społecznych – prace- „ Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych”, oraz „ Rozwój ubezpieczeń publicznych w Polsce” ( XVII w. Anglia, XVIII Francja, XIX Niemcy, Polska)

2. a także w badaniach zagadnień opieki społecznej ( rozwój historyczny)- prace: „ Uwagi nad drogami opieki społecznej”, „ O trzech elementach opieki społecznej”

- w latach 30tych polityka społeczna stanowi centralny przedmiot zainteresowań. W swoich pracach teoretycznych dąży do ustalenia takiego pojęcia polityki społecznej które byłoby niezależne od orientacji ideologicznej i bezpośredniego wpływu praktyki

- propozycja definicji Polityki Społecznej – bada zmiany zachodzące w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych oraz ciał publicznych i szuka sposobów najbardziej celowego przeprowadzania tych zmian

- interesuje się także określeniem pola badań polityki społecznej, jej stosunkiem do innych nauk, pozycji i roli w ogólnym systemie nauk oraz jej stosunku do dziedziny praktycznych umiejętności. To wszystko znajduje się w pracach: „ O stanowisku nauk praktycznych”, „ Problemat polityki społecznej”.

3) Stanisław Rychliński (1903 – 1944)

- ochotnik na wojnie polsko-rosyjskiej, 1921 – studia pod opieką L. Krzywickiego,

- praca w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, kierownik razem z Krzywickim Biura Naukowego Instytutu Gospodarstwa Społecznego

- działalność publicystyczna: Ekonomista, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny, Socjologiczny

- staże naukowe w Londynie i USA

- PROBLEMY BADAWCZE: Ekonomia kapitalizmu, koncepcje socjalizmu, ruch zawodowy, lata 30 – polityka społeczna i socjologią, m.in.:

 

- nazywany prekursorem socjalistycznej polityki społecznej:

*stosunkowo szybko wyzbył się sposobu ujmowania problemów społecznych robotników

*stanął na stanowisku podmiotowej roli ludzi pracy w organizacji życia społecznego

- widzi naukę o PS jako dyscyplinę, która przedstawia się w postaci naukowo usystematyzowanego zbioru wskazówek dotyczących usuwania, łagodzenia i przeciwdziałania niesprawiedliwościom i krzywdzie doznawanej przez jednostkę i społeczeństwo w ustroju pracy najemnej. PS jest przyporządkowana programowi praktycznych działań, którego celem jest niwelowanie całokształtu bezpośrednich i pośrednich skutków wyobcowania człowieka (służebność i użytkowość)

- Rychliński był pierwszym, który postuluje stworzenie zasad planu społecznego z jednej strony uzupełniającego plan gospodarczy, z drugiej – broniącego ludzi zależnych zawodowo przed ujemnymi skutkami systemu ekonomicznego

 

PODSUMOWANIE:

• L. Krzywicki widzi piorytet w diagnozowaniu kwestii socjalnych jako przedmiotu polityki społecznej

• K. Krzeczkowski uważa, że dyscyplina ta powinna – nie wplątując się w grę sił politycznych i ich programów – zajmować się zmianami w strukturach społecznych, jakie zachodzą pod wpływem celowej działalności podmiotów

• S. Rychliński chce wprowadzić do PS warstwę aksjologiczną celem zaostrzenia widzenia kwestii socjalnych (wykorzystanie nauki dla dynamizacji i humanizacji działań politycznych (służebność, użytkowość)

• Według Przemysława Wójcika polską szkołę PS odróżniało:

a. Podmiotowe traktowanie ludzi pracy miast i wsi, silne akcentowanie potrzeby zapewnienia klasie robotniczej nie tylko awansu socjalno-bytowego, ale również społeczno-zawodowego w produkcji i społeczno-politycznego w całokształcie życia w kraju

b. Wielka żarliwość ideowa, pełne oddanie sprawom ludzi pracy, głęboki patriotyzm, przedstawicieli

c. Otwarty stosunek do wszystkich sił lewicy społecznej przy doktrynerskim podejściu do problemów i zjawisk życia społecznego

d. Demaskatorska postawa wobec istniejącego systemu i czynne zaangażowanie w walkę o reformy

e. Szczery demokratyzm połączony z ostrą krytyką faszystowskich Niemiec i Włoch oraz polityki faszyzacji Polski

f. Demonstrowanie niechęci do zaangażowania politycznego przy wielkim zaangażowaniu społecznym, a nawet społecznikowskim (WTF?)

 

Osiągnięcia polityki społecznej w okresie międzywojennym w sferze praktyki:

• 8-godzinny czas pracy (w całej Europie, w Polsce 46-godzinny tydzień pracy)

• Utrwalony i rozbudowany system ochrony pracy (ochrona macierzyństwa kobiety pracującej, urlop macierzyński)

• Pojawienie się i rozwój ustawodawstwa urlopowego

• Rozwój związków zawodowych i ich wpływ na politykę płac

• Utworzenie MOP (28.06.1919, na paryskiej konferencji pokojowej, na podstawie traktatu wersalskiego) – autonomiczna organizacja stowarzyszona z Ligą Narodów, później z ONZ. Cel MOP: promowanie sprawiedliwości socjalnej w skali międzynarodowej. Działaość poprzez konwencje i zalecenia (rekomendacje), tworzenie ogólnych wzorów i norm.

• Szczególnie szkoła niemiecka (Bortkiewicz, Wagner, Sombart)

• Koncepcje J. Keynesa (podbudowa pod welfare state), a koncepcje neoliberalne

• Duże osiągnięcia polskiej PS

Rolę odegrał wielki kryzys – pokonał niedoskonałości, przyśpieszył proces nowych rozwiązań

Socjalizm a polityka społeczna

Negatywny stosunek socjalizmu rewolucyjnego do polityki społecznej jako wytworu państwa kapitalistycznego - stanowisko Marksa/Engelsa:

• Poprawa warunków bytu robotników jest możliwa tylko poprzez walkę klasową i tą drogą przejęcie władzy politycznej i zmiana stosunków ekonomicznych (bodowa państwa socjalistycznego opartego na własności społecznej i władzy robotników)

• Działania państwa burżuazyjnego są wymuszone przez klasę robotniczą i stanowią obronę systemu kapitalistycznego,

• Ustawodawstwo socjalne (np. Sozialpolitik Bismarcka) na charakter (często) antyrobotniczy

• Podkreślenie także pozytywnych elementów w doraźnej polityce społecznej.

Ustawodawstwo socjalne w Rosji Radzieckiej - 1917 r. - W. Lenin w pracy "Materiały z rewizji partyjnego programu", zawarł postulaty socjalne partii:

1. Czas pracy

• Czas pracy do 8 godzin (w warunkach szkodliwych dla zdrowia 4-6 godz.),

• Ustawowy 42-godzinny czas pracy na wypoczynek w tygodniu,

• Pełny zakaz godzin nadliczbowych.

1. Ochrona i warunki pracy

• Zakaz pracy nocnej (gdy nie jest to niezbędne),

• Zakaz zatrudnienia dzieci do lat 16 i ograniczenie zatrudnienia osób w wieku 16-20 lat,

• Zakaz zatrudniania kobiet, gdy praca jest szkodliwa dla zdrowia.

1. Inne

• Stworzenie systemu żłobków (matki karmiące 6-godznny czas pracy),

• Pełne ubezpieczenie społeczne pracujących,

• Zakaz wydawania płacy roboczej w postaci towarów.

 

 

Polityka społeczna w Polsce Ludowej

Bezpośrednio po II wojnie światowej obserwujemy dążenie do kontynuowania polityki społecznej II Rzeczypospolitej

Stopniowo jednak tendencje te zostały poddane weryfikacji (od 1949 r.):

• zlikwidowano m.in. katedry polityki społecznej w Warszawie (SGH) i Łodzi (UŁ) oraz zrezygnowano z wykładów polityki społecznej,

• w końcu zrezygnowano przydatność samego terminu "polityka społeczna".

Obciążenie ideologiczne omawianego terminu

• Twierdzono, że polityka społeczna traktowana była wówczas często jako przysłowiowy plasterek działający powierzchownie, bez sięgania do źródeł zła społecznego. Uznawano, że utrwala ona ustrój bez prób głębszej jego przebudowy. Niektóre osiągnięcia polityki społecznej traktowano jednoznacznie jako wymierzone przeciwko ruchowi robotniczemu (reformy Bismarcka),

• Kontrargumenty:

• polityka społeczna (mimo swej połowiczności i niezdecydowania) była wyrazem osiągniecia nowych sił (ruch socjalistyczny)

• przynosiła określone ulgi i korzyści pracowników najemnych, co było celem także tych, którzy chcieli zmieniać ustrój (nawet to, co było pomyślane jako chęć osłabienia pozycji świta pracy, stawało się jego zdobyczą) – dialektyka.

Kwestionowano potrzebę stosowania środków i metod działania, określonych jako polityka społeczna uznając że nowy ustrój uczyni bezprzedmiotowymi problemy, których rozwiązywaniu środki te miałyby służyć:

• wiara w automatyczne działanie zasadniczych przemian związanych z budową socjalizmu

• rozwój gospodarczy i realizacja prawa do pracy usunie wszelkie zjawiska patologii społecznej wynikające głownie z bezrobocia i ubóstwa,

• problemy związane z pracą zawodową kobiet dadzą się rozwiązać przez rozbudowę urządzeń socjalistycznych

• przekonanie o skuteczności jednorazowych akcji, które miały załatwić pewne sprawy ostatecznie

Kontrargumenty:

• nowy ustrój niczego nie rozwiązuje

• szybko okazało się ze potrzebne są specjalne działania, np.. zapewnienie pomocy inwalidom i starcom, zwalczanie takich zjawisk jak alkoholizm.

Nie kwestionując samej potrzeby stosowania określonych środków mających na celu rozwiązywanie problemów społecznych, uznano jednak za niemożliwe wyodrębnienie ich w osobną sferę polityki ze względu na ścisły ich związek z całokształtem polityki państwa socjalistycznego, gdyż:

• wszelkie wydzielanie polityki społecznej jest zabiegiem sztucznym i sugeruje mylne wyobrażenia o innych działach państwa,

• wiąże się to także z ogólniejszym zagadnieniem kryteriów, według których może następować wyodrębnienie poszczególnych działów czy gałęzi polityki państwa (1) w pierwszej fazie polityka społeczna występowała jako działalność oderwana od ogólnej polityki państwa laissez-faire (swoboda działania, pełna wolność), 2)później stała się jego integralnym elementem- okres międzywojenny) - mimo to konflikt między jego integralnym elementem …

Proces "przepaństwowienia" polityki społecznej, z jakim mieliśmy po II wojnie do czynienia w Polsce (i innych państwowych realnego socjalizmu) polegał na nadmiarze aktywności i kontroli państwowej

 

Konsekwencje procesu przepaństwowienia:

1. postępujące ubezwłasnowolnienie obywateli, przeistaczających się w klientów czy zgoła petentów instytucji państwowych (zanik odpowiedzialności indywidualnej),

2. pozostawienie rzeczywistych możliwości władczych organów państwowych coraz bardziej w tyle za rozrostem ich kompetencji formalnych (władza sprowadzała się coraz częściej do "władzy negatywnej"),

3. malejąca zdolność wyrażania przez scentralizowane organy władzy interesu ogólnogospodarczego,

4. skłonność do traktowania konsumpcji jako "reszty" oraz nadmiernego inwestowania w potencjał produkcyjny.

Etapy p. społ. wg J. Rosnera 

1. 1945 - 48 - polityka ratownictwa społecznego:

• nastawienie na pomoc dla ludności wyniszczonej wojną,

• brak kalkulacji ekonomicznej działań takich jak: masowa pomoc zdrowotne, likwidacja najbardziej skrajnych przejawów kwestii wyżywienia, czy problemów mieszkaniowych.
  Wprowadzono m.in. w życie w 1947 r. pierwszą ustawę o zasiłkach rodzinnych.

1. 1949 - 1955 - polityka społeczna zostaje podporządkowane procesowi industrializacji Polski:

• dominacja wzrostu gospodarczego - ilościowego (nad jakościowym),

• nastawienie na rozwój szkolnictwa podstawowego i zawodowego,

• aktywizacja zawodowa ludności wiejskiej (hotele, internaty(, kobiet (żłobki, przedszkola, stołówki, kolonie itd.),

• blokada nauki o polityce społecznej jako podbudowy społecznej kapitalizmu i instrumentu umacniającego formacją kapitalistyczną,

• ograniczenia zakresu działań MPiPS (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej) oraz "upaństwowienie" związków zawodowych.

1. 1956 - 1962 - polityka "odrabiania zaległości", "polityka wyrównawcza":

• zastępowanie metod: ekstensywnych - intensywnymi, maksymalizacja - optymalizacją, ilość - jakością,

• dostrzeżenie problemów ludności wiejskiej,
  W tym okresie przystąpiono właściwie do tworzenie podstaw polityki społecznej, polegało to m.in.:

• tworzeniu systemu emerytalno-rentowego,

• przywróceniu instytucji opiekuna społecznego i instytucji pomocy społecznej (na podstawie wstawy z 1923 r.)

• budowaniu podstaw organizacyjnych służby zdrowia.

1. lata 60-te - realizacja tzw. "demograficznej polityki społecznej":

• koncentracja polityki społecznej wokół zagadnień kształtowania młodego pokolenia ("Tysiąc szkół na tysiąclecie"),

• tworzenie miejsc pracy w celu zaspokojenia potrzeb związanych z powojennym wyżem demograficznym (eksplozja demograficzna pierwszej połowy lat 50-tych).

1. Lata 50-te - okres tzw. "rozwojowej polityki społecznej":

• akcent na różnoległość celów ekonomicznych i społecznych

• jednoczesna "ekonomizacja" (zwłaszcza po 2976 r.) polityki społecznej.

1. lata 80-te - faza schyłkowa

• spadek rzeczywistych nakładów na sferę socjalną - politykę społeczną (zwłaszcza w drugiej połowie lat 80-tych),

• kwestionowanie założeń socjalistycznego państwa opiekuńczego (jako "państwa ponadopiekuńczego").

Polityka społeczna po II wojnie światowej

Po roku 1945 w zakresie polityki społecznej obserwujemy następujące tendencje:

1. Wyraźną intensyfikację programów, projektów i praktycznych działań,

2. Rozwiązanie wielu problemów z okresu międzywojennego (np. w sferze z bezrobociem, w zakresie ubezpieczenia społecznego i ochrony pracy),

1. Wprowadzono wiele nowych świadczeń (np. urlopy i świadczenia wychowawcze po urlopie macierzystym, itd.),

1. Znacznie zwiększono wydatki na cele socjalne (społeczne) - nawet do ponad 40% DN,

1. Nastąpiła poprawa sytuacji wielu najbiedniejszych rodzin (wielodzietnych, z jednym żywicielem, wychowujących dzieci niepełnosprawne itp.) - duże zainteresowanie tymi kategoriami społecznymi,

1. Wzrosła liczba osób objętych świadczeniami emerytalnymi, chorobowymi, macierzyńskimi itd.

1. Wzrosły świadczenia na rzecz osób bezrobotnych

1. Upowszechniono kształcenie w szkołach ponadpodstawowych, w także wyższych.

 

Państwo dobrobytu (walfare state)

Po II wojnie światowej staje się najpopularniejszą doktryną i praktyką państw zachodnich, wg której:

• Współczesne państwo zachodnie traci cechy tradycyjnego państwa kapitalistycznego, przekształcające się w nowy typ państwa (nie jest już instrumentem panowania klasowego),

• Państwo ponadklasowe - realizuje interesy całego społeczeństwa (a więc robotników, inteligencji, chłopów itd.),

• Jest to państwo pośrednie pomiędzy liberalnym a socjalistycznym (bez ich cech ujemnych, typu: dysproporcje, nierówności - centralizacja, ubezwłasnowolnienie),

• Państwo to pełni funkcje regulatora procesów ekonomicznych i socjalnych.

Etapy przerastania państwa "nocnego stróża" w państwo dobrobytu:

• Reformy społeczne Bismarcka w Niemczech (1883 - ustawa o ubezpieczeniu na wypadek choroby, 1884 - ustawa o odszkodowaniu za wypadek przy pracy, 1889 - ustawa o ubezpieczeniu w sytuacji inwalidztwa i starości),

• Reformy społeczne w Anglii (190901914) (1909 - emerytury dla starców po 70-tce oraz ustawa o radach branżowych wprowadzające: minimum płac, ubezpieczenia od choroby i wypadek bezrobocia),

• Nowy Ład w USA - lata 30-te (tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi inwestycji w przemyśle i rozwiązanie nadprodukcji w rolnictwie, roboty publiczne - zwiększanie siły nabywczej ludności i zmniejszenie bezrobocia oraz wprowadzenie umów zbiorowych i ubezpieczenia społecznego - 1935 r. Social Security Act),

• Rządy Partii Pracy w latach 1945-1950 (nacjonalizacja niektórych gałęzi produkcji, takich jak: kopalnie, elektrownie, gazownie oraz nacjonalizacja Banku Anglii, polityka "pełnego zatrudnienia", rozwój ubezpieczeń społecznych - społeczna służba zdrowia).

John Keynes (1883-1945) - angielski ekonomista, działacz polityczny i publicysta - stworzył teoretyczne podstawy państwa dobrobytu w pracy: "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza":

• Intensywna interwencja państwa kapitalistycznego w gospodarkę,

• Bezrobocie, kryzysy gospodarcze - można zwyciężyć umiejętnym kierowaniem …

Cechy szczegółowe państwa dobrobytu

• Rozszerzanie funkcji państwa na sferę gospodarczą i socjalną,

• Państwo opiekuje się jednostką "od kolebki aż po grób",

• Odrzucenie liberalizmu gospodarczego (m.in. wolnej konkurencji, a utrwalanie liberalizmu politycznego )pluralizm, wyroby, podział władz),

• Ustępowa jako środek łagodzenia konfliktów klasowych (sam konflikt natomiast - zjawiskiem obiektywnym),

• Antyteza państwa komunistycznego (ewolucyjne rozwiązanie sprzeczności),

• Nie reprezentuje żadnej klasy społecznej (ponadklasowość),

• Preferuje gospodarkę mieszaną - państwowo-prywatną,

• Cechy socjalne: pełne zatrudnienie, rozbudowa ubezpieczeń społecznych, sprawiedliwy podział DN, ochrona praw obywatelskich, w tym spraw socjalnych.

Różne odmiany:

• Angielska laburzystowska (reformy społeczne na podstawie raportów Sir H.Beveridge'a (angielskiego ekonomisty), tzw. plany Beveridge;a: 1942 r. - ubezpieczenia społeczne, 1944 r. - pełne zatrudnienie - jako podstawa polityki socjalnej,

• Skandynawska (socjalistyczne państwo opiekuńcze); socjaldemokracja u władzy, własność państwowa,

• Amerykańska (programy socjalne tzw. Wielkiego Społeczeństwa wprowadzone przez Kennedy'ego i Johnsona),

• Francuska (polityka rodzinna).

Cechy wspólne:

• Objęcie świadczeniami społecznymi szerokich warstw ludności,

• Dostosowanie świadczeń społecznych (rent, emerytur itp.) do wzrostu kosztów utrzymania lub wzrost płac realnych,

• Rozbudowa "szóstego sektora" (polityki społecznej w skali regionalnej (EWG, UE, Skandynawia),

• Wzrost roli związków zawodowych w kształtowaniu polityki społecznej,

• Wzrost udziału wydatków na cele socjalne w budżetach tych państw,

• Rozszerzenie form pomocy dla bezrobotnych przy braku skuteczności zwalczania bezrobocia.

 

Neoliberalizm

W 1939 roku zostały sformułowanie zasady neoliberalizmu (m.in. Przez Amerykanina Lippmana) i zaliczyć do nich trzeba:

• Zgodę na częściowy interwencjonizm państwa w sferze gospodarczej, ale tylko w celu likwidacji kryzysów gospodarczych,

• Podstawą sytemu jest nadal wolna gra sił rynkowych,

• Wolna konkurencja to warunek rozwoju jednostki, a egalitaryzm i interwencjonizm to hamulec tego rozwoju,

• Stan dobrobytu, sytości, beztroskiej pewności i pozornego braku potrzeb w - wyniku ich zaspokojenia - jest sprzeczny z naturą człowieka,

• Niepokój, niepewność, ryzyko - cechy i atrybuty wolności człowieka.

Socjalne państwo prawne (oficjalnie w konstytucji RFN)

Element "socjalny" w tej koncepcji miał polegać na dążeniu do zmniejszenia napięć społecznych przez zapewnienie wzrostu gospodarczego i pomnażanie dobrobyty dla całej ludności.

Cechy:

• System socjalny (welfare state) zbyt obarcza ludność podatkami,

• Państwo dobrobytu - to konsumpcyjny styl życia,

• Celem socjalnego państwa prawnego jest obrona przez rewolucją socjalistyczną (wrogość do państwa socjalistycznego),

• Prymat wolności nad równością (wpływ doktryny katolickiej - CDU/CSU),

• Państwo zabezpiecza minimum (zasada subsydiarności - pomocniczości; człowiek: 1) pomaga sobie, 2) pomaga mu rodzina, sąsiedzi, 3) pomaga mu państwo).

Krytyka programu Wielkiego Społeczeństwa - państwa opiekuńczego stworzonego w latach 60-tych przez prezydentów Partii Demokratycznej Kennedy'ego i Johnsona w oparciu o programy: "walki z nędzą" za pomocą bonów żywnościowych , opieki zdrowotnej dla ubogich, czy pomocy dla rodzin wielodzietnych, ponieważ:

• Mógł przyczynić się do powstawania destruktywnego poczucia całkowitej zależności i "dziedziczenia biedy" (środowiska murzyńskie),

• Mała skuteczność tego systemu, częste nadużycia i oszustwa,

• Opieka jest tylko jednostronnym obowiązkiem (brak zobowiązania zasiłkobiorców do aktywność, skazywanie ich na wieczną biedę),

• Duża centralizacja programu (przekonanie o wyższości jednolitego, ogólnokrajowego systemu, nie uwzględnianie lokalnych uwarunkowań),

• Ubogim danie jest prawo wywierania wpływu na politykę socjalną poprzez zaakcentowanych przedstawicieli, a nie daje im się prawa do samodzielnego i swobodnego wyboru,

• Władza biurokratów (grupy nacisku) tzw. kompleksu opieki socjalnej, kształt polityki socjalnej w większym stopniu oddaje interesy zasiłkodawców niż zasiłkobiorców (np. szkoły państwowe - wtórny analfabetyzm, domy opieki, a nie rodziny zastępcze itd.).

Alternatywny system konserwatywny w tatach 80-tych - cechy:

• Odpowiedzialność jednostki za swój los (koncepcja obopólnych zobowiązań, czyli osoba otrzymująca pomoc zobowiązana jest do maksymalnego wykorzystania i odpracowania),

• Antyegalitarna polityka redystrybucji dochodów,

• Nawiązanie do zdrowych podstaw moralnych (odpowiedzialność rodziców przed państwem, czy też prawo do decyzji musi być przekazywane w ręce ubogich, czyli rozdział bonów gotówkowych zamiast rzeczowych),

• Realizm mysi poskromić idealizm (wola Waszyngtona) - decentralizacja (rodzina, kościół, sąsiedzi, władze lokalne, a dopiero później państwo-centrala).