PODSTAWY UBEZPIECZEŃ

WYKŁAD 1

W Polsce funkcjonuje system ubezpieczeń społecznych (ZUS) i gospodarczych.

Społeczne:

• ZUS (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i NFZ.

• Gospodarcze (komercyjne/prywatne) -> oferowane na wolnym rynku, regulowane przez prawo popytu (klienci) i podaży (ubezpieczenia).

Ubezpieczenia gospodarcze w Polsce oferowane są w 2 działach – zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003r.

DZIAŁ I – ubezpieczenia na życie.
DZIAŁ II – pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe.

28.07.1990r. – wprowadzono 2 działy ubezpieczeń.

DZIAŁ I – 5 grup,
DZIAŁ II – 18 grup.

Żaden bank w Polsce nie może sprzedawać ubezpieczenia jako „BANCASSURANCE”.

UBEZPIECZENIE JAKO URZĄDZENIE GOSPODARCZE

Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, które z jednej strony na podstawie umowy i dzięki opłacie składki pozwala zakładowi ubezpieczeń przyjąć na siebie, a ubezpieczającym przekazać do zakładu ryzyko negatywnych ekonomicznych skutków zdarzeń losowych. Z drugiej strony na podstawie metod oceny ryzyka ubezpieczenia pozwala selekcjonować i gromadzić ryzyka przez zakład ubezpieczeń i jednocześnie gromadzić składki ubezpieczeniowe w skali umożliwiającej pokrycie przeznaczonych świadczeń, kosztów funkcjonowania zakładu ubezpieczeń (oraz wypracowanie zysku zwłaszcza w towarzystwach ubezpieczeń w formie spółek akcyjnych).

Rachunek aktuarialny – aktuariusz.

W stosunku ubezpieczenia bierze udział:

• Ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń) i ubezpieczający, ubezpieczony, współubezpieczony, uposażony (uprawniony/beneficjent).

WYKŁAD 2

Świadczenie ubezpieczeniowe jest to wypłata w wysokości wynikającej z umowy, do której ubezpieczyciel jest zobowiązany w przypadku zajścia zdarzenia losowego określonego w umowie ubezpieczenia (wypadek ubezpieczeniowy).

Jeżeli szkoda ma charakter majątkowy, to świadczenie, które służy kompensacie strat majątkowych nazywane jest odszkodowaniem. Natomiast w ubezpieczeniach osobowych nazywa się je świadczeniem.

Funkcje ubezpieczeń:

• Ochronna (kompensacyjna) – odnosi się do usługi ubezpieczeniowej jako do sprzedaży produktu w postaci ochrony, czyli gotowości przejęcia materialnych skutków zdarzeń losowych. W oparciu o umowę ochrona zapewniona jest przez cały okres jej obowiązywania. Ma ona głównie charakter niematerialny, choć w czasie zajścia zdarzenia losowego również charakter materialny. Słuszne jest zatem przyjęcie, że nie sama kompensacja szkody wypełnia funkcję ochronną. Istotne jest bowiem poczucie bezpieczeństwa jeszcze przed nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego.
  
  Funkcja ochronna opiera się na 3 zasadach ubezpieczeniowych:
  - zasada realności,
  - zasada pełności,
  - zasada powszechności.

• Prewencyjna – polega na zapobieganiu występowania szkód losowych, ograniczaniu ich rozmiaru, częstotliwości i liczebności poprzez:
  - finansowanie przez zakłady ubezpieczeń przedsięwzięć ograniczających występowanie szkód (fundusz prewencyjny),
  - tworzenie technicznych zabezpieczeń przed wystąpieniem wypadków ubezpieczeniowych (alarmy, systemy pożarowe/antywłamaniowe),
  - nakłanianie ubezpieczonych do przeciwdziałania we własnym zakresie występowaniu wypadków np. poprzez system BONUS-MALUS.

• Finansowa – polega na gromadzeniu środków głównie w postaci składek na pokrycie wydatków związanych z likwidacją szkody i innych świadczeń wynikających z umowy. Zakłady ubezpieczeń tworząc fundusz ubezpieczeniowy realizują przepływy pieniężne o charakterze lokacyjnym i redystrybucyjnym, tzn. dokonują inwestycji finansowych przez co wpływają na rynek finansowy.

• Stymulacyjna – to pochodna funkcji finansowej, polega na dostarczaniu za pośrednictwem systemu finansowego (bankowego) kapitału dla innych podmiotów gospodarczych stymulując wzrost i rozwój gospodarczy.

• Kontrolna – związana z każdą czynnością finansową. Polega na dostarczaniu informacji umożliwiających ocenę procesów gospodarowania.

WYKŁAD 3

KLASYFIKACJA UBEZPIECZEŃ

Ze względu na przedmiot ubezpieczenia wyróżniamy:

• Ubezpieczenia osobowe, których przedmiotem są dobra osobiste ubezpieczonego określane jako prawa niemajątkowe bądź interes ubezpieczeniowy związany z:
  - życiem (ubezpieczenia na życie)
  - zdrowiem (ubezpieczenia zdrowotne)
  - zdolnością do zarobkowania (ubezpieczenia rentowe, emerytalne, dożycie)

• Ubezpieczenia majątkowe, których przedmiotem jest interes majątkowy rozumiany jako wartość gospodarcza lub wszelakiego rodzaju dobra chronione przez prawo. Wyróżnia się ubezpieczenia:
  - rzeczowe (majątku w postaci mienia rzeczowego)
  - dotyczące wartości majątkowych w postaci wierzytelności (ubezpieczenie kredytu, wartości oczekiwanych w przyszłości, czyli ubezpieczenie utraty zysku)

Ze względu na występowanie swobody bądź jej brak wyróżniamy:

• Ubezpieczenia dobrowolne

• Ubezpieczenia obowiązkowe – przepisy prawne nakładają na wskazane osoby obowiązek zawarcia umowy wynikający z określonej prowadzonej działalności lub posiadanie pewnych przedmiotów (np. OC)

Ubezpieczenia mogą mieć charakter:

• Indywidualny

• Zbiorowy

Ze względu na podział ryzyka wyróżniamy:

Ubezpieczający

Ubezpieczyciel

Ubezpieczyciel

WYKŁAD 4

ORGANIZACJA RYNKU UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH W POLSCE

• Do zadań UFG należy wypłacanie odszkodowań i świadczeń z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC komunikacyjnego oraz OC rolników:

1. Za szkody na osobie, gdy szkoda wyrządzona została w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu osoby kierującej lub rolnika w przypadku nieustalenia tożsamości sprawcy.

2. Za szkodę na mieniu i osobie, gdy posiadacz pojazdu lub rolnik nie posiadali obowiązkowego ubezpieczenia OC.

3. W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń do UFG należy wypłacanie odszkodowań i świadczeń oraz zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych z tytułu umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów i OC rolników oraz z tytułu umów ubezp. na życie w wysokości 50% wierzytelności, nie więcej jednak niż równowartość 30 tys. Euro.

• PBUK – Polskie Biuro Ubezpieczeń Komunikacyjnych.

  • Zrzesza zakłady ubezpieczeń, które prowadzą działalność w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów poza granicami kraju. Przedmiotem działalności PBUK jest:
    - wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych krajach,
    - zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych,
    - organizowanie likwidacji lub bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych na terytorium RP przez pojazdy z rejestracją zagraniczną.

• PIU – Polska Izba Ubezpieczeń jest instytucją samorządu ubezpieczeniowego i zrzesza wszystkie zakłady ubezpieczeń działające na polskim rynku.

Zadania PIU:
- reprezentowanie ubezpieczycieli wobec organów władzy państwowej i podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów,
- wyrażanie opinii i współdziałanie z opracowywaniu i nowelizowaniu aktów prawnych,
- stwarzanie możliwości polubownego rozstrzygania sporów między członkami izby.

Na rynku działają też: Polska Izba Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych, Izba Gospodarcza Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka, Polska Izba Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, Polskie Stowarzyszenie Aktuariuszy, Stowarzyszenie Likwidatorów Szkód Ubezpieczeniowych.

Pośrednictwo ubezpieczeniowe:
- Agent ubezpieczeniowy,
- Broker ubezpieczeniowy,
- Multiagent (reprezentuje min. 2 zakłady),
- Broker reasekuracyjny,
- Zośka – os. Odpowiedzialna za prowadzenie polis,
- Owca – osoba wykonująca czynności agencyjne.

Instytucją sprawującą nadzór nad całym rynkiem ubezpieczeniowym jest komisja nadzoru finansowego!

WYKŁAD 5

Produkt ubezpieczeniowy – zespół korzyści dostarczanych ubezpieczonemu przez zakład ubezpieczeń. Dokładniej przez produkt ubezpieczeniowy rozumieć należy pakiet usług dostarczanych za określoną opłatą od momentu zawarcia umowy do jej rozwiązania.

Produkt ubezpieczeniowy daje nabywcy korzystającemu z ubezpieczenia określone korzyści:

1. Korzyści dostarczane przez sam produkt (ochrona i możliwość uzyskania świadczeń)

2. Korzyści dostarczane przez zakład ubezpieczeń wskutek przynależności do grupy ryzyka, np. prestiż

3. Korzyści wynikające z systemu sprzedaży i obsługi

Podstawowe różnice między produktami ubezpieczeń osobowych i majątkowych

KRYTERIA	OSOBOWE (ŻYCIOWE)	MAJĄTKOWE
Przedmiot ubezpieczenia	Dobra osobiste	Dobra majątkowe (dom, samochód)
Ryzyka	Wypadek, dożycie, choroba, śmierć, inwalidztwo	Uszkodzenie, zniszczenie, utrata Pożar, powódź, kradzież itp.
Podmiot	Osoby fizyczne	Osoby fizyczne i osoby prawne
Szkoda (zdarzenia losowe)	Ma charakter niewymierny w pieniądzu i nie zawsze negatywny	Szkoda ma charakter wymierny w pieniądzu i zawsze negatywny charakter zdarzenia
Suma ubezpieczenia	Ustalana przez strony umowy (najczęściej na podstawie analizy potrzeb i możliwości osoby zawierającej umowę)	Ustalane na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia np. wartość rynkowa pojazdu
Charakter świadczenia	Świadczenie - może być równe ustalonej sumie ubezpieczenia, stanowić jej część lub wielokrotność	Odszkodowanie – obliczane na podstawie wartości oszacowanej szkody (nie może przewyższyć jej wartości)
Czas	Długoterminowe, powyżej 1 roku	Najczęściej krótkoterminowe – 1 rok

WYKŁAD 6

Ubezpieczenia na życie

Stosując różne kryteria podziału ubezpieczeń życiowych wyróżnia się ich szczególne rodzaje. Do najważniejszych kryteriów zalicza się:

I Charakter umowy

• Ubezpieczenia ochronne

• Ubezpieczenia oszczędnościowe

II Czas trwania umowy

• Terminowe

• Bezterminowe (dożywotnie, na całe życie)

III Rodzaj zdarzenia objętego ochroną

• Ubezpieczenia na wypadek śmierci (na życie)

• Ubezpieczenia na wypadek dożycia

• Ubezpieczenia mieszane

IV Wg załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej (5 grup)

1. Ubezpieczenia na życie

2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

3. Ubezpieczenia na życie jeżeli powiązane są z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

4. Ubezpieczenia rentowe

5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe jeżeli są uzupełnieniem grup 1-4

V Liczba ubezpieczonych

• Indywidualne

• Grupowe

VI Ze względu na formę produktu

• Ubezpieczenia klasyczne

• Ubezpieczenia uniwersalne

Ubezpieczenie ochronne – ich celem jest uzyskanie przez ubezpieczonego lub jego najbliższych możliwości dodatkowych środków oszczędnościowych obok świadczeń wypłacanych w razie wypadku ubezpieczeniowego w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Ubezpieczenia ochronne są relatywnie tańsze od oszczędnościowych.

Szczególne znaczenie mają tutaj produkty powiązane z funduszami, a także ubezpieczenia gwarantujące wykupienie polisy. Wykup polisy (ubezpieczenia) oznacza po pewnym czasie trwania ubezpieczenia zaprzestanie ochrony i wypłacenie ubezpieczonemu (ubezpieczającemu) wartości wykupu danego ubezpieczenia.

Ubezpieczenie na wypadek śmierci świadczenie wypłacane jest w razie realizacji zdarzenia, czyli śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

Sytuacja, kiedy wypłacane jest świadczenie jest dożycie przez ubezpieczonego określonej daty, określonego wieku, rocznicy polisy.

Ubezpieczenia mieszane stanowią połączenie terminowych ubezpieczeń na wypadek śmierci z ubezpieczeniem na dożycie.

Ubezpieczenia posagowe stanowią formę zabezpieczenia finansowego na start w dorosłe życie. W ubezpieczeniach tych ubezpieczającym a jednocześnie ubezpieczonym jest rodzic (opiekun) a dziecko jest uposażonym do otrzymania świadczenia w razie dożycia określonego wieku np 15, 18, 21 lat.

ĆWICZENIA

1. Franszyza warunkowa – integralna – kwota do wysokości której Ubezpieczający ponosi całkowite skutki wypadku ubezpieczeniowego, a powyżej której pełną odpowiedzialność za szkodę ponosi Ubezpieczyciel. Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum kwoty określonej części lub % sumy ubezpieczenia bądź też wartości ubezpieczeniowej. Jeżeli szkoda przekroczy tę wartość to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości.

2. Franszyza bezwarunkowa/redukcyjna – kwota, którą Ubezpieczyciel potrąci z odszkodowania niezależnie od jego wysokości. Zakład ubezpieczeniowy obniża kwotę wypłacania odszkodowania o określoną sumę lub ustalony % wartości przedmiotu ubezpieczonego. Występuje to w każdym przypadku szkody, przy każdej wysokości szkody niezależnie od tego czy szkoda franszyze przewyższa czy nie. Przesłanką jej wprowadzenia jest objęcie ubezpieczeniem tylko tych szkód, które są spowodowane zdarzeniem losowym i najczęściej stosuje się je w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeniowego za szkody polegający na powstawaniu różnego rodzaju ubytków naturalnych lub różnic wagowych.

3. Udział własny – procentowa część szkody jaką Ubezpieczający pokrywa z własnych środków w przypadku wystąpienia szkody w przypadkach, gdy trudno ustalić dokładną wartość przedmiotu ubezpieczenia. Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna wysokość wyrażona kwotowo lub procentowo zostaje ustalona dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego, a odszkodowanie wypłacane Ubezpieczonemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału własnego.

4. Limity szkodowe – ubezpieczyciele poza limitem jakim jest suma ubezpieczenia wprowadzają ograniczenia w stosunku do poszczególnych ubezpieczanych ryzyk za pomocą limitów szkodowych. Limity są ustalane jako procent od sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej
   - kiedy ubezpieczone mienie występuje na terenach szczególnie zagrożonych i kumulacją tych szkód,
   - kiedy zakład oferuje ubezpieczenie kosztów lub utratę zysków i nie może precyzyjnie określić wartości przyszłych szkód, limit odszkodowawczy może być ustalany na 1 zdarzenie lub wszystkie zdarzenia w okresie umownym,
   - kiedy zakład ubezpieczeń oferuje ubezpieczenie „all risk” i trudno obiektywnie oszacować wysokość potencjalnych szkód.