Surdopedagogika jest działem pedagogiki specjalnej, zajmującym się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu, a więc osób niesłyszących (głuchych) i słabo słyszących (niedosłyszących, z resztkami słuchu).
Podmiotem oddziaływań są więc osoby z wadami słuchu.

Cele surdopedagogiki:
Głównym celem jest przygotowanie osób z wadą słuchu do samodzielnego życia w społeczeństwie.

Cele szczegółowe:
· Przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu poprzez umożliwienie korzystania z resztek słuchu;
· Przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych.


Klasyfikacja wad słuchu:

Ze względu na czas wystąpienia wady mówimy o osobach z wadą słuchu:
o prelingwalną - gdy uszkodzenie nastąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej;
o interlingwalną - gdy dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych i związków międzywyrazowych tworzących strukturę gramatyczną języka;
o postlingwalną- gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy. Osoby z tym uszkodzeniem określa się także jako osoby głuche.

Ze względu na stopień uszkodzenia:
o niesłyszące - głuche, są to osoby u których wada uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu w sposób naturalny;
o niedosłyszące - słabosłyszące, są to osoby u których wada ogranicza odbiór mowy drogą słuchową.

Ze względu na głębokość niedosłuchu:
o osoby z lekkim niedosłuchem - osoby nie słyszą szeptu z odległości 10 kroków
o umiarkowany niedosłuch - 40 - 70 decybeli
o znaczny niedosłuch - 70-90 decybeli
o głęboki niedosłuch - 90-110 decybeli
o powyżej 110 decybeli - głuchota
 

Rodzaje zaburzeń słuchu zależą od tego, która część analizatora słuchowego została uszkodzona. Wyróżnia się:
- zaburzenia przewodzenia - powstają przy uszkodzeniu tzw. przewodzącej części analizatora słuchowego. Dziecko z przewodzeniowym uszkodzeniem słuchu źle słyszy potoczny język mówiony. Ubytek słuchu w tym typie uszkodzenia nie przekracza 60 dB i dotyczy głównie tonów niskich. Słyszenie i mówienie jest zachowane przy zastosowaniu właściwych aparatów. Dzieci z tą głuchotą mogą chodzić do szkół masowych.
- zaburzenia percepcji słuchowej - polega na uszkodzeniu części odbiorczej analizatora słuchowego. Przy tym zaburzeniu brak jest możliwości słyszenia w zakresie tonów wysokich, co wpływa na gorszą słyszalność dźwięków spółgłoskowych, a więc na większą trudność w rozumieniu mowy. Obniżona zdolność słyszenia tonów wysokich w pewnych wypadkach zanika całkowicie. Jeżeli zaburzenie dotyczy pola słuchowego dźwięków mowy, źle są zróżnicowane dźwięki. Dziecko dotknięte zaburzeniem percepcji słuchowej traci zdolność akustycznego różnicowania dźwięków, a więc i słów. Wskutek tego może ono nie rozumieć słów i zdań. Słyszy ono relatywnie dobrze tony niskie, a także głos osoby mówiącej z względnie dużej odległości, jednak postrzega poszczególne elementy mowy, które nie są różnicowane.
- kombinacje obu tych rodzajów - są następstwem uszkodzenia części przewodzeniowej i odbiorczej analizatora słuchowego. Dziecko takie słyszy nie tylko mniej, ale również niewyraźnie. Czasem towarzyszy temu upośledzenie możliwości identyfikacji kierunku słyszenia.
- ewentualne zaburzenia słuchu
Centralne zaburzenia słuchu - powstają w następstwie uszkodzenia części korowej analizatora słuchowego. Jest ona zlokalizowana obustronnie w okolicach płata skroniowego, od którego prowadzą drogi słuchowe do jąder korowych obu półkul. W związku z tym jest możliwe jednostronne uszkodzenie obszaru korowego przy głuchocie centralnej. Zaburzenie centralne często występuje jednocześnie z zaburzeniem odbiorczym, zwłaszcza po zapaleniu opon mózgowych, w wypadku niedotlenienia, po różyczce lub konfliktów Rh.


Do metod nauczania mowy, które obecnie są stosowane w szkołach dla dzieci niesłyszących należą:

· Metoda ustna - jej celem nadrzędnym jest nauka i rozwój mowy dźwiękowej. W nauce mowy dźwiękowej wychodzi się od wywołania głoski, ćwiczenie w sylabach i w znanych wyrazach. Wyklucza się stosowanie migów i gestów.

· Metoda ustno - słuchowa - łączy naukę mowy ustnej z wykorzystaniem resztek słuchu, przy pomocy aparatów słuchowych indywidualnych bądź stacyjnych. Metoda ta wspomagana umownymi gestami to fonogesty.
Metoda fonogestów polega na uzupełnianiu mówienia dodatkowymi ruchami ręki, które łączą się synchronicznie i harmonijnie z określonymi ruchami artykulacyjnymi i tworzą z nimi kontinuum mowy tak zróżnicowane, aby można było - patrząc na usta i na rękę - odróżniać i rozpoznawać kolejne, następujące po sobie i w czasie elementy, ściśle odpowiadające strukturze fonologicznej wyrazów.

· Metoda kombinowana - to system, który opiera się na nauczaniu mowy dźwiękowej z wykorzystaniem alfabetu palcowego i/lub języka migowego.

· Metoda komunikacji totalnej - to porozumiewanie się za pomocą wszystkich dostępnych środków: mowy ustnej, języka migowego, daktylografii, fonogestów, odczytywania mowy z ust, pisania, czytania, wykorzystywania resztek słuchu.
 

Metody nauczania stosowane w szkole:
1. Metody oparte na słowie: pogadanka, opowiadanie, opis, praca z książką.
2. Metody oparte na obserwacji: pokaz, pomiar.
3. Metody oparte na działaniu praktycznym: zajęcia praktyczne, metoda laboratoryjna.



Wychowanie słuchowe to proces, na końcu którego odbieranie dźwięków stanie się oczywistą koniecznością dziecka z wada słuchu. Najlepiej rozwijać taka sprawność dziecka w ciągu pierwszych trzech lat życia, z których najważniejszy jest pierwszy rok. Jest to bezpośredni rodzaj terapii, gdyż bardzo ważny jest tutaj udział rodziców. Nawet najlepiej przygotowany specjalista nie jest w stanie sam rozwinąć mowy dziecka bez rodziców. Ważne jest aby wyrazy były często powtarzane. Obliczono, że dziecko z wada słuchu potrzebuje ok 300 powtórzeń.
Wczesne wychowanie słuchowe stwarza optymalne warunki rozwoju dla małego dziecka z wadą słuchu.
 

Zasady wychowania językowego K.P.Becker:

1. w kontakcie z dzieckiem unikać sztucznej gestykulacji
2. rozmawiać z dzieckiem naturalnie, głośno, ale z wyraźną intonacją. Wymowa powinna być bardzo wyraźna, wręcz przesadna, przyciągająca uwagę dziecka
3. początkowo zachęcać dziecko, by patrzyło na twarz osoby mówiącej i na jej usta
4. mówić nie tylko ustami
5. dbać należy o to, by twarz osoby mówiącej była dobrze oświetlona, inaczej trudno dziecku czytać z ust
6. wzrokowy odbiór mowy jest możliwy dopiero wtedy gdy odległość miedzy dzieckiem a osobą mówiącą wynosi od 0,5 do 1,5m
7. przy nauce odczytywania z ust najkorzystniej jest, gdy dziecko i osoba mówiąca mają oczy na tej samej wysokości
8. unikać należy mówienia w chwilach. gdy dziecko nie widzi osoby dorosłej, ponieważ wtedy nie może spełnić poleceń
9. używać należy prostego języka, nadającego się do stosowania w sytuacjach życia codziennego
10. nigdy nie należy tracić cierpliwości, gdy dziecko nie rozumie komunikatu lub gdy rozumie go błędnie.