PRZYKŁAD 2
Temat: Odwołując się do wybranych przykładów literackich, zaprezentuj różne spojrzenia twórców na polską wieś.
Odwołując się do wybranych przykładów literackich, zaprezentuj różne spojrzenia twórców na polską wieś.
Różne oblicza polskiej wsi to temat, który znajdował odbicie w literaturze polskiej od najdawniejszych czasów. Biedny chłop był zawsze warstwą niższą, krzywdzoną przez bogatszych. Najostrzej sytuacje taka zarysowała się na przełomie XVIII i XVX w. wszyscy ci którzy tylko mogli w jakiś sposób wykorzystywać biednego chłopa robili to bez żadnych skrupułów. Wiedzieli, że nie grozi im za to żadna kara. Po co oni mieli pracować na własnym polu. Uprawiać je, skoro mogli to za nich zrobić chłopi?
Już w okresie odrodzenia znajdujemy utwory, które poruszają problemy ówczesnej wsi. Szymon Szymonowic jest autorem zbioru utworów zatytułowanych „Sielanki”. Uchodzi on za prawdziwego mistrza tego gatunku literackiego, czego dowodem jest utwór „Żeńcy”.
Jest to obrazek ukazujący dzień powszedni chłopów pracujących w polu. Wiejskie dziewczyny pracując przy żniwach na wsi, narzekają na ciężką pracę, na swój beznadziejny los i na srogiego nadzorcę. Polska wieś XVI w. jest według Szymonowica miejscem wyzysku człowieka prostego; miejscem gdzie dochodzi do nadużyć i niesprawiedliwości. Pisarz nie ukrywa spraw bolesnych, ukazuje ujemne strony życia na wsi.
Mikołaj Rej w utworze „Żywot człowieka poczciwego” ukazuje biografię szlachcica- ziemianina. Bohater umie odnaleźć w życiu złoty środek. Podział roku na cztery pory stanowi klucz do zrozumienia światopoglądu, który związany jest z ziemią, jej uprawą i jej prawami. Każda pora roku przynosi pożytki i rozkosze, z których korzysta człowiek żyjący w zgodzie z naturą. Słowo „poczciwość” jest również kluczem do określenia postawy charakteryzującej się brakiem pychy, umiejętnością znalezienia w życiu spokoju, cichej przystani i satysfakcji z własnej pracy. „Żywot człowieka poczciwego” to pochwała pracy, rzetelnego, uczciwego gospodarowania na własnym i pomnażania swojego majątku. Rej zachęca do prowadzenia takiego właśnie prawego, statecznego trybu życia, wierząc, że „poczciwość” może dać człowiekowi wiele radości i zadowolenia, a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny.
Do ludzi, którzy zauważyli krzywdę ludzką należeli pisarze XIX i XX w. Mimo, że wielu z nich wywodziło się z warstwy szlacheckiej, dostrzegali oni zło, które krzywdziło drugiego człowieka. O tej straszliwej nędzy biednego chłopa dowiadujemy się przede wszystkim z nowel pozytywistycznych.
„Szkice węglem” Henryka Sienkiewicza to nowela ukazująca tragiczną sytuacje chłopa w zaborze rosyjskim. Nowela ta oskarża ludzi, którzy odpowiadają za sytuację najuboższych. Chłop pada ofiarą nie tylko rosyjskich prześladowców, ale również polskich zdesperowanych urzędników, ziemian i duchowieństwa. Ludność ziemska znajduje się w położeniu beznadziejnym: chłopi nie znają języka rosyjskiego, nie znają prawa, są jeszcze analfabetami.
Wszystkie te czynniki powodują, że bohater noweli, ciemny chłop- Wawrzon- staje się łatwą ofiarą dla cesarskiej administracji i pisarza gminnego.
„Janko Muzykant” jest nowelą, w której autor porusza problemy krzywdzonego dziecka. Chce uświadomić, że na wsi cierpiały również dzieci. Je także wykorzystywano. Bohaterem jest wiejski chłopiec Janko. Jest on nieprzeciętnie utalentowany muzycznie, jednak jego ogromne zdolności nie przynoszą mu ani pozycji w życiu, ani sławy i pieniędzy, stają się za to przyczyną jego śmierci. Sienkiewicz zwraca uwagę czytelnika na niezrozumiałą dla wrażliwego człowieka niechęć dworu ziemiańskiego do chłopów i brak zrozumienia nieszczęść i tragedii najuboższych. Chłopi SA bezbronni, osamotnieni w swym nieszczęściu i wydani w ręce bezwzględnych urzędników.
Utwory różnych epok odsłaniają wieś i jej różne oblicza. Odnajdujemy obrazy, które w różnym stopniu ukazują bohatera wiejskiego. Jednak wszystkie te utwory wymienione wcześniej odsłaniają życie wiejskie tylko fragmentarycznie. Dopiero Młoda Polska „przyniosła” nam powieść reymontowską ukazującą całokształt życia wiejskiego. Krytyka nazwała powieść Reymonta „Chłopi” epopeją chłopską. Autor utworzył pełny obraz wsi polskiej końca XIX w., wkomponowując w rytm życia natury ludzi i ich problemy. Oglądamy tu chłopów w różnych sytuacjach. Głównym bohaterem jest gromada wiejska. Jest ona zbudowana na kształt piramidy. Na jej wierzchołku znajdują się najbogatsi i najbardziej wpływowi członkowie gromady tacy jak dziedzic, ksiądz, organista, sołtys. Trochę niżej bogatsi gospodarze, niżej chłopi średnio zamożni, wreszcie na samym dole pozbawieni wpływu na losy społeczne biedacy, parobkowie, komornicy, żebracy. Autor prezentuje wszystkich, którzy w jakiś sposób związani są z Lipcami- wsią, gdzie rozgrywa się akcja powieści.
Oglądamy chłopów w różnych sytuacjach. Poznajemy ich pracę, rozrywki, obyczaje i obrzędy. Autor wprowadza nas do dostatniej zagrody bogatego chłopa i do ubogiej izby biedoty wiejskiej, do karczmy i na plebanię. Życie wsi wyraźnie podlega rytmowi wyznaczonemu przez przemienność pór roku. Nie tylko wielkie święta, ale również rodzaj prac i codziennych zajęć ludności zależy od tego czy jest wiosna, lato, jesień czy zima. Pory roku wyznaczają czas zasiewów i czas zbierania plonów, czas pracy i odpoczynku. Każdy indywidualnie i całą gromadą muszą się temu podporządkować. Śluby i wesela odbywają się najczęściej późną jesienią lub w ziemie, nigdy w lecie, kiedy jest mnóstwo pracy w polu. Wieś lipecka ukazana jest w różnych porach roku. Poznajemy ją, gdy „igra w słońcu jesiennymi barwami”, zimą, gdy śnieg przysypał bory, pola, drogi, cała wieś wsiąkła w białość. Wiosna budzi do życia „uśpioną” wieś. W lecie, kiedy „słońce prażyło żywym ogniem” wszyscy przygotowywali się do żniw. Wszystkim pracom w całym gospodarstwie towarzyszą również rozrywki, dni świąteczne. Wiążą się z tym wszystkie obyczaje i obrzędy.
W karczmie odbywają się zabawy wiejskie, ludzie chodzili na jarmarki. Jesienią główne święto stanowił Dzień Zaduszny. Zima niosła święta Bożego Narodzenia, a wraz z nim dzień wigilii, tak bogatej na wsi. Obyczajami ludowymi otaczano również wiosenne Święta Wielkanocne, kiedy malowano pisanki, święcono pokarmy. Lato niosło za sobą Boże Ciało, kiedy to cała wieś uczestniczyła w procesji. Oprócz wielkich świąt religijnych również odpusty, chrzciny, śluby wraz z weselami, pogrzeby, zwyczaje ludowe stanowiły i dopełniały roku obyczajowo-obrzędowo- liturgicznego. Pokazane jest wspólne spędzanie wolnego czasu. Gromada lipecka żyje w kręgu wiary chrześcijańskiej, a wierzenie społeczności maja swe korzenie znacznie głębiej, w wierze pogańskiej.
Wieś to według mnie najpiękniejszy i najbardziej przyciągający zakątek. Urzeka mnie swoim pięknem, roślinnością, ciszą spokojem. To właśnie na wsi wielu ludzi szuka wytchnienia i odpoczynku od codzienności. Tutaj znajdują schronienie wszyscy uciekają, chociaż na chwilę od zgiełku i hałasu wielkich miast. Nieraz poświęcają wiele, aby tylko przez chwile obcować z przyrodą. Lecz tego sielankowego obrazu wsi widzianymi moimi młodymi oczyma, jak się dowiedziałem z lektury wielu utworów, nie można porównać do „ciszy” dawnej wsi. Której nędza i ubóstwo przytaczały wszystko. Nawet wspaniała przyroda w swej działalności podkreśla ten straszliwy obraz nędzy człowieka. Kiedy widzę jak ciężka była praca tamtych ludzi, dochodzę do wniosku, że dzisiejszy rolnik ma o wiele lżejsze życie.